Научная статья на тему 'БЎЛAЖAК ТAСВИРИЙ СAНЪAТ ЎҚИТУВЧИЛAРИНИ МAКТAБ ЎҚУВЧИЛAРИДA БAДИИЙ ТAФAККУР ЭЛЕМЕНТЛAРИНИ ШAКЛЛAНТИРИШГA ТAЙЁРЛAШ'

БЎЛAЖAК ТAСВИРИЙ СAНЪAТ ЎҚИТУВЧИЛAРИНИ МAКТAБ ЎҚУВЧИЛAРИДA БAДИИЙ ТAФAККУР ЭЛЕМЕНТЛAРИНИ ШAКЛЛAНТИРИШГA ТAЙЁРЛAШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
10
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бадиий тафаккур / компонент / креатив / элемент / компетенция / интеллектуал қобилият / абстракт. / artistic thinking / component / creative / element / competence / intellectual ability / abstract.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Қурбонова, Б.М.

Ушбу мақолада бўлажак тасвирий санъат ўқитувчиларини мактаб ўқувчиларида бадиий тафаккур элементларини шакллантириш хақида маълумот беради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PREPARING FUTURE FINE ARTS TEACHERS FOR FORMING THE ELEMENTS OF ARTISTIC THINKING IN SCHOOL STUDENTS

This article informs future teachers of fine arts about the formation of elements of artistic thinking in schoolchildren.

Текст научной работы на тему «БЎЛAЖAК ТAСВИРИЙ СAНЪAТ ЎҚИТУВЧИЛAРИНИ МAКТAБ ЎҚУВЧИЛAРИДA БAДИИЙ ТAФAККУР ЭЛЕМЕНТЛAРИНИ ШAКЛЛAНТИРИШГA ТAЙЁРЛAШ»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(7), July, 2023

БУЛАЖАК ТАСВИРИЙ САНЪАТ УЦИТУВЧИЛАРИНИ МАКТАБ УКУВЧИЛАРИДА БАДИИЙ ТАФАККУР ЭЛЕМЕНТЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШГА ТАЙЁРЛАШ

Б.М.^урбонова

п.ф.б.ф.д. (PhD)., Фаргона давлат университети barchinoy1802@gmail.com

Ушбу мацолада булажак тасвирий санъат уцитувчиларини мактаб уцувчиларида бадиий тафаккур элементларини шакллантириш хацида маълумот беради.

Калит сузлар: бадиий тафаккур, компонент, креатив, элемент, компетенция, интеллектуал цобилият, абстракт.

Данная статья информирует будущих учителей изобразительного искусства о формировании элементов художественного мышления у школьников.

Ключевые слова: художественное мышление, компонент, творческий, элемент, компетентность, интеллектуальная способность, абстракт.

This article informs future teachers of fine arts about the formation of elements of artistic thinking in schoolchildren.

Key words: artistic thinking, component, creative, element, competence, intellectual ability, abstract.

Мактаб укувчиларида бадиий тафаккур элементларини шакллантириш масалаларини хар томонлама чукур урганиш, масаланинг туб мохиятига етиб боришда урганилаётган муаммога оид тушунчаларнинг психологик, педагогик талкинларини урганиш ва уларни ижодий узлаштириш мухим ахамиятга эга.

«Бадиий тафаккур ва унинг шаклланишини урганишни фалсафа, психология, педагогика фанлари хамкорлигида амалга ошириш ушбу жараённинг самарасини таъминлайди» 1 . Бунда укувчиларнинг аклий фаолиятини ташкил этиш масаласи катта ахамиятга эга. Шу сабабли мавжуд адабиётлардан тафаккур, бадиий тафаккур, унинг мохияти, шаклланиш

1 Структура и особенности художественного мышления студентов. http://elibrery.ru/item.asp?id=17865470 (мурожаат санаси 20.02.2021)

AННОТАЦИЯ

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(7), July, 2023

хусусиятлари ва имкониятларини урганиш сохада амалга ошириладиган тадкикотларнинг узига хос методологик асоси булади.

«Шуни алохида таъкидлаш керакки, булажак тасвирий санъат укитувчиларини тайёрлаш сохасидаги тажрибалар мактаб укувчиларида бадиий тафаккур элементларини шакллантириш ва иктидорларини руёбга чикариш стратегиясини танлашга бевосита таъсир курсатади»2. Бунинг учун педагогика фанида тупланган тажрибаларни назарий жихатдан тахлил килиш алохидаахамиятга эга. Айнан шундай тахлил булажак тасвирий санъат укитувчиларининг касбий фаолият стратегиясини онгли танлашига имконият яратади.

«Мактаб укувчиларида бадиий тафаккур элементларини шакллантиришга йуналтирилган педагогик жараён нафакат маданият ва санъатдаги эстетик ходисаларни бадиий идрок этиш»3, балки уларни атроф-оламда содир булаётган вокеликларни адекват англаш, уларга шахсий муносабат билдиришни ургатади. Укувчилар бадиий тафаккур ёрдамида объектлар уртасидаги мухим алокалар ва муносабатларни англайдилар. Бу компетенцияуларнинг интеллектуал кобилиятларини усишига олиб келади. Шунинг учун хам мазкур илмий муаммони урганиш назарий ахамиятга эга.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Фикрлаш кобилияти аста-секин укувчининг ривожланиши, унинг билиш фаолиятини ривожлантириш жараёнида шаклланади. Идрок тафаккурнинг хиссий асосини ташкил этувчи миянинг вокеликни сезгилар ва инъикослардаакс этишидан бошланади. Укувчининг бадиий тафаккури шаклланганлиги ва ривожланганлигини ходисалар орасидаги энг оддий алокаларни акс эттира бошлаган ва уларга мувофик равишда тугри иш тутишларига кураанглаш мумкин.

Тафаккур атрофдаги олам инсон мияси томонидан атроф-мухитни акс эттиришнинг энг юкори шакли, дунёни англашнинг факат одамларга хос булган энг мураккаб билиш жараёнидир. Шу сабабли, болаларда тафаккур килиш компетециясини шаклланиши ва ривожланишини урганиш жуда мухимдир. Бу йуналишда изланишлар олиб боришни тугри булишини таъминлаш учун, биринчи навбатда, атаманинг педагогик талкинигаойдинлик киритиб олиш лозим.

2 Эстетика - это не только философия искуства. http://elibrerv.ru/item.asp?id=9244166 (мурожаат санаси 28.09.2021)

3 Структура и особенности художественного мышления студентов. http://elibrerv.ru/item.asp?id=17865470 (мурожаат санаси 20.02.2021).

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(7), July, 2023

Педагогика энциклопедиясида «Тафаккур (арабча - фикр юритиш, уйлаш, фикрлаш) 1. Объектив вокеликнинг тасаввур, тушунча ва мухокамадаги фаол инъикос жараёни, инсоннинг фикрлаш кобилияти; фикрлаш. 2.Уйлаш, фикр юритиш, мухокама; уй. 3. Тафаккур - инсон аклий фаолиятининг юксак шакли; объектив вокеликнинг онгдаакс этиш жараёни»4тарзида тавсифланган.

Дархакикат, тафаккур - инсон аклий фаолиятининг таркибий кисми, билишнинг оламдаги нарса ва ходисаларнинг умумий, мухим хусусиятларини аниклайдиган, улар уртасидаги ички, зарурий алокалар, яъни конуний богланишларни акс эттирадиган аклий боскичи. Тафаккур мазмуни ва мохиятига кура бир катор хусусиятларга эга: вокеликни умумлаштирган холдаакс эттириш; борликни билвосита ифодалаш; шахс тафаккурини ижодий характерга эга эканлигини намоён килиш; тафаккурнинг она тили билан узвий алокадорликда намоён булиши кабилар.

Психолог Э.Гозиевнинг таъкидлашича, «тафаккур атроф-мухитни, ижтимоий ходисаларни, вокеликни билиш воситаси, шунингдек, инсон фаолиятини амалга оширишнинг асосий шарти саналади. У сезги, идрок, тасаввурларга караганда вокеликни тула вааник акс эттирувчи юксак билиш жараёнидир»5.

Тафаккур жараёнида инсонда фикр, мулохаза, гоя, фараз кабилар вужудга келади ва улар шахснинг онгида тушунчалар, хукмлар, хулосалар шаклида ифодаланади. Инсон тафаккури оркали вокеликни умумлаштириб, билвоситаакс эттиради, нарса ва ходисалар уртасидаги энг мухим алокалар, муносабатлар, хусусиятларни англаб етади. Бинобарин, инсон муайян конун, конуният ва коидаларга асосланган холда ижтимоий вокеа ва ходисаларнинг вужудга келиши, ривожланиши хамда окибатини олдиндан куриш имкониятига эга.

«Тафаккур купгина фан сохаларининг тадкикот объекти хисобланади. Ижтимоий хаётда, таълим жараёни ва ишлаб чикаришда одамлар уртасидаги алока ва муносабатлар хам тафаккур ёрдамида намоён булади. Жамоада танкидий караш, узини-узи танкид, бахолаш, текшириш, узини-узи текшириш, назорат килиш, гурухий мулохаза юритишдан иборат тафаккур сифатлари вужудга келади»6.

«Фалсафа» изохли лугатида «тафаккур объектив олам инъикосининг олий шакли, тушунчалар, назариялар ва х.к. ларда нарса ва ходисаларнинг мухим

4 Педагогика. Энциклопедия. I жилд. - Тошкент: Узбекистан миллий энциклопедияси Давлат илмий нашриёти, 2015.- Б.193-194.

5 Гозиев Э. Олий мактаб психологияси.-Тошкент: Укитувчи, 1997. - Б.28.

6 Тимошкина O.A. Развитие творческого мышления обучающихся через предмет «изобразительное искусство»: методическое пособие. https://nsportal.ru/shkola/izobrazitelnoe-iskusstvo (мурожаат санаси 28.12.2021)

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(7), July, 2023

богланиш ваалокаларини акс эттириш, янги назария, гоя яратиш, булажак жараёнларни башорат килиш кабиларда намоён буладиган фаол жараёндир. Тафаккур жараёнида нарса ва ходисаларнинг узаро алокадорлиги, ривожланиш конуниятлари, истикболи хакида билимлар, гоялар, гипотезалар хосил булади. Тафаккур жараёнининг натижаси хамиша бирон-бир фикрдан иборат булади»7.

«Тафаккур - инсон томонидан вокеликнинг бевосита хиссий идрок килиб булмайдиган объектив хусусиятлари, алокалари ва муносабатлари билан онгли равишда акс эттирилишини билдиради»8.

Юкоридаги таърифларни умумлаштирган холда шуни айтиш мумкинки, тафаккур -объектив воцеа ва уодисаларнинг фаол инъикоси булиб, у шахсда билимларнинг тизимли кетма-кетликда: тушунча, мулоуаза, фикр, хулоса, назариялар тарзида хосил булиши ва ривожланишидир. Демак, тафаккур инсоннинг шундай аклий фаолиятики, бу фаолият вокеликни энг аник, тулик, чукур ва умумийлаштириб акс эттиришга, инсоннинг янада окилонаамалий фаолият билан шугулланишига имкон беради.

Инсон вокеликни билиш жараёнида нарсаларни бир-бири билан таккослайди, уларнинг ухшашлиги ва фаркини аниклайди, анализ ва синтез йули билан нарса ва ходисаларнинг мохиятини очади, фикран уларнинг хос белгиларини ажратади, бу белгиларни абстракциялаштиради ва умумлаштиради. Натижада одам вокеликдаги нарса ва ходисалар тугрисида тушунча хосил килади.

«Бадиий тафаккур эса эстетик тасаввурларни юкори савияси булиб, шахснинг бу сифати санъат асарларини онгда тулик ва чукур акс этиш жараёнида намоён булади»9. Бадиий тафаккур айникса, у, нодир бадиий асар ва миллий бадиий кадрият сифатида тан олинган мухим ижодий ходисаларни урганиш жараёнида жуда фаоллашади ва юкори даражага эришади. Шунинг учун хозирги маданиятнинг жамият хаётидаги роли ошиб бораётган вактда, ёш авлоднинг бадиий маданият, хусусан, санъатнинг мухим компоненти, бадиий тафаккурни шакллантиришда санъат сохасидаги ютуклардан мумкин кадар кенг фойдаланиш зарур. Айни пайтда эътироф этиш жоизки,республикамиз олий таълим оид муассасаларининг педагогик жамоалари талабаларда бадиий идрок этишга оид концепсияларни шакллантириш жараёнларини кузатиш бадиий тафаккурни шахс камолотидаги ахамияти мухимлигига карамай, педагоглар бу таълимий ва тарбиявий жараёнга етарли эътибор

7Фалсафа изохли лугат. - Тошкент: Шарк, 2004. - Б.383.

8 Ходжаев Б. Умумтаълим мактаби укувчиларида тарихий тафаккурни модернизациялашган дидактик таъминот воситасида ривожлантириш: педагогика фанлари доктори. ...дисс. - Тошкент, 2016. - Б. 314.

9 Структура и особенности художественного мышления студентов. http://elibrerv.ru/item.asp?id=17865470 (мурожаат санаси 20.02.2021)

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(7), July, 2023

каратаётганликлари, шунингдек зарур методик адабиётлар билан таъминланмаганлик холатлари кузатилмокда. Натижада янги жамият аъзоларининг умумий маданияти тизимида хам муайян бушликлар юзага келишига сабаб булмокда.

Шундай килиб, бадиий тафаккур - мужассам конструкция сифатида шаклни идрок этиш, бауолаш-изоулаш ёрдамида асарнинг мазмун ва маъносини чуцур урганишни талаб цилувчи онгли фаолиятдир.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР (REFERENCES)

1. Муслимов H.A. Касб таълими укитувчисини касбий шакллантиришнинг назарий-методик асослари: Пед.фан.докт. ... дисс. - Тошкент, 2007. - Б.211.

2. Маъмуров Б.Б. Булажак укитувчиларда акмеологик ёндашув асосида таълим жараёнини лойихалаш куникмаларини ривожлантириш. - Тошкент: Фан, 2017. - Б.144.

3. Бедерханова В.П. Становление личностно-ориентированной позиции педагога. - Краснодар, 2001. - Б.83.

4. Сулаймонов А.П. Тасвирий санъат таълими сифат ва самарадорлигини оширишнинг дидактик имкониятлари. Монография. - Тошкент: ТА^И, 2017. -

5. Qurbonova, B. M. (2022). ME'MORIY OBIDALARNING BADIIY, ESTETIK QIYMATIDAN SAMARALI FOYDALANISH. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 106-109.

6. Qurbonova, B. M. (2022). DUNYO MADANIY TARAQQIYOTIDA SHARQ KITOBATCHILIK SAN'ATINING O'ZIGA XOS HAMDA BEQIYOS O'RNI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 239-242.

7. EoôoeBa, 3. (2022). H^THMOHH OAO^^HKHH PHBO^AHTHPHm^A TACBHPHH CAHLATHHHT YPHH. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 51-55.

8. Boboyeva, Z. A., & Mo'Minova, D. B. Q. (2022). TALABALARNING KREATIVLIK QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISHNING NAZARIY ASOSLARI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 221-233.

9. Yuldashev, I. (2022). URF-ODAT VA MAROSIMLAR MILLIY LIBOSLARNI SHAKLLANTIRUVCHI ASOSIY VOSITA. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 78-83.

Б. 37.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(7), July, 2023

10. Yuldashev, I. (2022). BORLIQNI IDROK ETISH VA TASVIRLASHGA DOIR DASTLABKI MA'LUMOTLAR HAMDA ULARNI XARAKTERLI JIHATLARI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 9-15.

11. Сулайманова, С. Б. К. (2022). BADIIY TA'LIMDA TALABALARNI O'QITISHDA SAMARALI DIDAKTIK PRINSIPLARDAN FOYDALANISH USULLARI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 143-150.

12. Yuldashev, I. (2022). QADIMGI AN'ANALAR DAVOMIYLIGI USUL VA USLUBLARINI TURLI YO'NALISHLARDA TASVIRLASHDA KITOBAT HAMDA MINIATYURA SAN'ATINING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 209-216.

13. Sulaymanova, S. B. Q. (2022). BADIIY OLIY TA'LIM MUASSASALARDA TASVIRIY SAN'AT FANINI O'QITISHGA BO 'LGAN EHTIYOJNING OSHISHI VA UNING BUGUNGI HOLATI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 89-96.

14. Madaminov, N. M., Yunusaliyev, M. T., & Mamurov, A. A. (2022). TASVIRIY SAN'ATDA RANGLAR GARMONIYASI (ЦВЕТОТЕРАПИЯ) ORQALI INSONLARNI DAVOLASHNING O 'ZIGA XOSLIGI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(12), 1265-1272.

15. Юнусалиев, М., Мадаминов, Н., & Мамуров, А. (2022). МЕТОДИКА РАБОТЫ НАД РИСОВАНИЕМ НАТЮРМОРТА. Research Focus, 7(2), 326-332.

16. Mamirjonovich, M. N., Jumadillayevich, S. R., & Anvarovich, M. A. (2021). The Role Of Historicаl Monuments In The Development Of Central Аsiаn Аг^йесШге. The American Journal of Engineering and Technology, 3(02), 1-5.

17. Yunusaliyev, M. T. (2022). DEKORATIV KOMPOZITSIYALARDA KONTRAST VA NYUANS 'LARNING AHAMIYATI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 5-8.

18. Yunusaliyev, M. T. (2022). RANGTASVIRDA KONTRAST VA NYUANS'LARNING AHAMIYATI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 174-182.

19. Ахмeдова, Н. Э. (2022). БУГУНГИ ЁШ АВЛОДНИ АХЛО^ИЙ, КОГНИТИВ ВА ЭСТЕТИК ТАРБИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА КИТОБОТ САНЪАТИНИНГ УРНИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 204-208.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(7), July, 2023

20. AxMegoBa, H. 3. (2022). MY^^A3 CAHLATHHHT EETAKPOP HAOOCAT OnAMH. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 125-130.

21. AxMegoBa, H. 3. (2022). MAPKA3HH OCHË^A TEMYP BA TEMYPHHnAP ^ABPH MELMOPHH EE3AK TYPnAPHHH TA^nHn ^H^Hm HATH^ACH^A ËmnAPHH A^nHH BA MALHABHH TAPEH^nAm CAnOXHËTHrA TALCHP ^HnHm OMHnH. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 41-45.

22. Zulfiya, B., Rakhmonali, S., Murodjon, K., & Makhpuzakhon, A. (2021). Drawing Tools And Design Elements In Geometric Drawing. Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry, 12(10).

23. Zulfiya, B., Rakhmonali, S., & Murodjon, K. (2021). A BRIEF HISTORY OF THE DEVELOPMENT AND TEACHING OF DRAWING SCIENCE IN UZBEKISTAN.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.