Научная статья на тему 'БЎЛАЖАК БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ ТАЪЛИМ ТАРАҚҚИЁТИНИНГ АСОСИДИР'

БЎЛАЖАК БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ ТАЪЛИМ ТАРАҚҚИЁТИНИНГ АСОСИДИР Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
15
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЎқИТУВЧИ / ИЖОД / ФАОЛИЯТ / ЎқУВЧИ / ТАЪЛИМ / МУНОСАБАТ / МУСТАқИЛ ФИКРЛАШ / ЖАМОА / СИФАТ / ДИДАКТИКА / ТАРАққИЁТ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Фармонов Ў.Н.

Ушбу мақолада бўлажак бошланғич синф ўқитувчиларини ижодий фаолиятга тайёрлаш асосида таълим мазмуни, шакллари, хусусиятларини такомиллаштиришга оид масалалар илмий-назарий жиҳатдан асосланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PREPARATION OF FUTURE PRIMARY SCHOOL TEACHERS FOR CREATIVE ACTIVITY IS THE BASIS OF EDUCATIONAL DEVELOPMENT

This article is scientifically and theoretically based on the issues of improving the content, forms, features of education based on the preparation of future primary school teachers for creative activities.

Текст научной работы на тему «БЎЛАЖАК БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ ТАЪЛИМ ТАРАҚҚИЁТИНИНГ АСОСИДИР»

Фармонов У.Н.

Тошкент вилояти Чирчиц давлат педагогика институти

БУЛАЖАК БОШЛАНГИЧ СИНФ УЦИТУВЧИЛАРИНИ ИЖОДИЙ

ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ ТАЪЛИМ ТАРАВДИЁТИНИНГ

АСОСИДИР

Аннотация: Ушбу мацолада булажак бошлангич синф уцитувчиларини ижодий фаолиятга тайёрлаш асосида таълим мазмуни, шакллари, хусусиятларини такомиллаштиришга оид масалалар илмий-назарий жщатдан асосланган.

Калит сузлар: Уцитувчи, ижод, фаолият, уцувчи, таълим, муносабат, мустацил фикрлаш, жамоа, сифат, дидактика, тарацциёт.

Farmonov U.N.

Chirchik State Pedagogical Institute

Tashkent region

PREPARATION OF FUTURE PRIMARY SCHOOL TEACHERS FOR CREATIVE ACTIVITY IS THE BASIS OF EDUCATIONAL

DEVELOPMENT

Abstract: This article is scientifically and theoretically based on the issues of improving the content, forms, features of education based on the preparation offuture primary school teachers for creative activities.

Keywords: teacher, creativity, activity, student, education, attitude, independent thinking, team, quality, didactics, development.

Жах,онда юз бераётган глобаллашув шароитида педагогларнинг интеллектуал даражаларига куйиладиган талабларнинг ортиб бориши уларнинг малакасини узлуксиз ошириш ва рефлексив куникмаларини ривожлантиришга эътиборни кучайтиради. Таълим муаммолари буйича бутунжахон Форумида кабул килинган 2030 йилгача мулжалланган концепцияда "...барча учун бутун хаёти давомида сифатли таълим олишга имконият яратиш..."1 долзарб вазифа этиб белгиланганлиги сохани баркарор тараккий эттиришнинг устуворлигини курсатади. Бу, уз навбатида, булажак бошлаетич синф уцитувчиларини ижодий фаолиятга тайёрлашнинг турли моделлари ва технологияларини ишлаб чикиш заруриятини юзага келтиради. Чунки, ижодий фаолият булажак бошла^ич синф уцитувчиларининг таълим жараёнида шахсий салох,иятини амалга ошириши, касбий такомиллашуви, уз мавцеини англаши, узини намоён цилиш, амалий тажрибаларига асосланиш сифатида узига хос хусусиятларни амалга ошириш имкониятини яратади.

Булажак бошлаетич синф укитувчиларини ижодий фаолиятга тайёрлаш давлат ва жамият буюртмасига хамда талабаларниннг касбий эхтиёжларига мослигини таъминлашда уларнинг индивидуал хусусиятлари ва имкониятларини амалга оширишда мустакил билим олиш, уз -узини ривожлантириши ва уз-узини намоён килишига ёрдам беради. Шу билан бирга ижодий фаолият талабаларда назарий ёндашувлар, шахсга йуналтирилган, компетенциявий, фаолиятли, коммуникатив-когнитив каби назарий ёндашувларни амалга оширишда узлуксизлик ва дифференциал, модул, узаро таъсир, рефлексивлик, илмий-методик кузатув тамойилларига асосланган холда унинг мазмуни такомиллаштиришга хизмат килади.

Ижодий фаолият асосида укитувчи укув мазмунини ижтимоий буюртма асосида модулли шакллантириш, укув материалини узлаштиришда лойихалаш технологияларидан фойдаланиш, уз касбий ривожланишида илмий-методик кузатувни амалга ошириш, таълим шаклларини индивидуаллаштириш ва узлуксизлигини таъминлайди.

Ижодий фаолият бу нафакат оддийгина FOяларни ифодалаш ёки уз нуктаи назарига ишонтириш балки ушбу жараёнда укувчиларни урганиш ва улар билан биргаликда карорлар кабул килиш демакдир. Агар, ушбу нуктаи назардан каралса, ижодий фаолият укувчи ишончни козониш, узаро тушинишга эришиш ва туFри ёндошувни излаш, мухим далилларни такдим этиш ва муносабатларни урнатишдан иборат. Шу жихатдан хам булажак бошланнFич синф укитувчиларини ижодий фаолиятга тайёрлаш бу унинг компотентлик даражасида укувчилар билан муносабат урнатиш, таълим жараёнини яхши билиш, укувчиларни эшитиш ва уларнинг манфаатларини хисобга олган холда узини тутиш, нотиклик санъатида жозибадор булиш демакдир. Укитувчи уз укувчилари билан шундай муносабат урнатиши керакки, ундан манфаатдорлик барча учун тегишли эканлигини улар англашлари лозим. Шунинг учун укитувчи уз нуктаи назарини укувчиларга кургазмали шаклда, рангба ранг, кутилмаган, хаётдан олинган вокеалар ва мисоллар асосида тушинтириши ва махоратли уста сифатида унинг хис туЙFуларини сезиши унга туFри муносабат билдира олиши мухим хисобланади. Бундай холатда укитувчи уз хиссиётларини босиб туриши, баъзида эса, аксинча уларни ташкарига чикариб ташлаши керак.

Ижодий фаолият жараёнида укитувчи укувчига бебахо фойда келтириши мумкин. Укитувчилар унинг мохиятини туFри тушинишлари учун ушбу жараёнда зийракликни, диккат билан уз режалаларини амалга ошириш унинг махорати мухим омил ва зарурият хисобланади. Чунки, ижодий фаолият жараёнида машFулотларни мухокама килиш ва укитиш, муаммоларни хал килиш, укувчилар позициясини узгартириш, аргументларни тизимлаш, ишончли далилларни такдим этиш ва укувчилар жамоасига туFри ёндошишни талаб этади. Бунинг учун укитувчи уз фаолиятида укувчиларнинг ота-оналари билан муносабатда булиш жараёнларида ижодий ёндашув усулларини туFри йуналтириш ва

тарбиялаш, куллаш таълим самарадорлигини таъминлашнинг асосини ташкил этади.

Булажак бошланнFич синф укитувчиларини ижодий фаолиятга тайёрлаш жараёнида зарур булган масалани ижобий хал этилишига эришиш, укувчини бурчакка тикиб куймай, унга "уз сиймосини саклаб колишга" имконият бериш, укувчи фаолиятини пасайтирмаслиги, уларга танкидий муносабатда булмаслиги мухим урин тутади.

Булажак бошлаетич синф укитувчиларини ижодий фаолиятга психологик жихатдан тайёрлашда назарий билим, амалий куникма ва малакаларни эгаллаш асосида педагогик жараёнда обьект билан субьект узвийлигига эришиш, обьектнинг янги функцияларини кура билиш, муаммоли масалаларни хал этишнинг мукобил шакллари ва йулларини излаб топа олиш, уз-узини бошкара билиш кабилар таълим максадини аник ва пухта амалга оширишнинг асосий вазифаларини бажаради.

Булажак бошлаетич синф укитувчиларини ижодий фаолиятга тайёрлашда муаммолар, тажрибаларни бажаришда аник максад асосида харакат килиш, ноаньанавий усуллардан фойдаланиш кабилар укувчиларнинг билимларни узлаштириш даражалари, таълим-тарбия жараёнини бошкариш имкониятларини ривожлантиради. Ушбу жараёнда биринчидан, талабаларда бошланFич таълим муаммолларини улар онгида шакллантириш, муаммоли тажрибаларни бажаришга доир билимларни узлаштириш, иккинчидан, уларда шаклланган билимларга ишлов бериш, узлаштириш бошлаетич таълим муаммосига доир назарий билимларни малакага айлантириш, учинчидан бошланFич таълим муаммосига оид назарий билимларга уз муносабатини билдириш ва уни амалиётда кулланилишини тулик англаш, мустакил фикрлаш, инновацион технологиялар ва интерфаол услублар, шакллар, воситалардан фойдаланишда мустакил фикрлаш, укув-ижодий фаолияти жараёнида назарий ва амалий билим ва куникмаларга булган кизикиши шаклланишини таьминлайди. Бунинг натижасида укитувчи ва укувчи хамкорлигидаги укув-ижодий фаолияти такомиллашади. Ушбу жараёнда укитувчи укувчининг белгиланган максадда кафолатланган натижага эришиши учун олдиндан бошлаетич таълим муаммолларини хал этишда ижодий фаолияти жараёнини лойихалаш укувчилардаги янги назарий билим, амалий куникма ва малакаларни шакллантиради. Ушбу жараёнда булажак бошлаетич синф укитувчиларида таълим-тарбия жараёнининг мохиятини чукур билиш, бошлаетич таьлим мазмунини мукаммал узлаштириш тадкикотчилик ишларини мустакил бажаришлари учун тизим ишлаб чикиш, ижтимоий вазифаларни аник белгилаш кабилар такомиллашади.

Ижодкор укитувчи уз укувчиси фаолияти учун фандаги номаьлум муаммоларни, номаьлум хакикатларни кашф этади. Х,ар иккала холатда хам янгилик, энг аввало, субьектив кимматга эга. Чунки ижод кила туриб,

уцитувчи хам уцувчи хам уз шахсини ривожлантиради. Шу билан бирга, уцитувчи ижод цилиши жараёнида фанни, фан орцали жамиятни ривожлантиришга хисса цушиши билан бирга уцувчини ижод цилиш цобилиятларини тарацций эттиради. Ушбу жараёнда уцитувчи хар бир мавзу мазмунига доир ахборотлар, билим ва ижодий фаолият усулларини амалга ошириш орцали уцув фаолиятини маьлум кетма-кетлик ва изчилликда бажаришнинг узига хос босцичларини алохида-алохида урганиш, уцувчи узлаштиришини тез-тез назорат цилиш кабилар таьлим самарадорлигини оширишга олиб келади. Уцитувчининг машFулот жараёнидаги мацсади уцувчининг шахсий тарацциётида интилиш, уларда ижодий фаолиятни тарбиялашда шахс камолотида мухим урин тутади.

Уцитувчи бошлаетич таълим жараёнида муаммо мацсадларини англаш ва уни бажаришга доир топшириц, муаммоли вазиятларни мустацил изохлаш йули билан уз мацсадини изохлашга харакат цилади. Бунда унинг уцувчиларни тушуниши, мацсадини англаши рухий, ацлий, жисмоний салохиятини маьлум мацсадга йуналтириши уларда билим, амалий куникма ва малакаларни эгаллаш, билиш, нутцни ривожлантириш кабиларни амалга оширишга имконият яратади. Ушбу жараёнда булажак бошланFич синф уцитувчиси бевосита психология, педагогика ва дидактикани мукаммал эгаллаши натижасида турли муаммоларни ажрата билиш, таълим шакллари ва йулларини излаб топа олиши, уцувчидаги камчиликларнинг сабабларини тахлил асосида урганиши, маьсулиятни хис цила олиши, мехнатсеварлик, уз иши натижасини назорат цилиш, миллий ва умуминсоний цадриятларга таяниши хар бир машFулотнинг мазмуни ва методикасини ривожлантиради. Уцитувчининг илмий салохияти, уцув-услубий цулланмалар, тарцатма ва дидактик материаллар мавжудлиги, уларнинг мазмуни ва сифати, уз ишида эришган муваффациятларини бошца уцитувчилар томонидан эьтироф этилиши, замонавий ахборот-коммуникация технологиялардан фойдаланиши кабиларни бажаришда самарадорликка эришиш учун шарт-шароитлар яратиш, ижодий фаолият жараёни мазмуни-мохиятини очиб беришга оид амалий уцув семинарларни ташкил этиш, тажриба жараёнида фан-техника янгиликларини таълим жараёнига жорий этишнинг илмий асосларини чуцур ва пухта узлаштирилишига эришиш, ижодий фаолиятни ташкил этишга нисбатан янгича ёндашувни шакллантириш, ижодий фаолиятни лойихалаш ва ижодий ишлаш махоратини ошириш кабилар таълим самарадорлигини таьминлашда мухим хисобланади.

Булажак бошлаетич синф уцитувчиларини ижодий фаолиятга тайёрлашда замонавий педагогик технология, таълим назарияси, унинг мазмуни ва мохияти, машFулотларни лойихалаш, техник воситаларидан самарали фойдаланиш, уцувчилар жамоаси билан муваффациятли мулоцотни ташкил этиш, психологик, педагогик вазиятларни туFри бахолай олиш, уларга мувофиц хатти-харакатни ташкил этиш, уцувчининг

укиш фаолияти хамда сифат самарадорлигини ошириш йуллари ва воситаларини аниклашга имкон берувчи дастурлар ишлаб чикиш кабилар укув фаолиятини такомиллаштиради.

Бугунги кунда булажак бошлаетич синф укитувчиларини ижодий фаолиятга тайёрлашнинг илмий-педагогик тизимини ишлаб чикиш, укув-услубий мажмуаларини яратиш кабиларнинг замон талаблари даражасида булиши унинг амалиётдаги холатини такомиллаштиради. Бунинг учун булажак бошлаетич синф укитувчиларини ижодий фаолиятини туFри йуналтириш ва ривожлантириш механизмини ишлаб чикиш, сифати ва самарадорлигини оширишга хизмат киладиган шакл, услуб, йул, восита ва имкониятларни излаб топиш, мазмун ва сифат курсаткичларини аниклаш, замонавий педагогик, компьютер, ахборот-коммуникация технологияларни ва янги техник воситаларни амалда куллашга оид жахон ва МДХ, давлатлари олимларининг илмий изланишлари, монографик тадкикотлари, укув-услубий кулланмаларини урганиш, таълим жараёнида укитувчи ва укувчиларнинг узаро таьсирининг фаол ва нофаол вазиятларни аниклашга оид модели, шакллари, хусусиятларининг узаро боFликлигининг блок-схемасини ишлаб чикиш, унинг боскичлари ва омиллари хамда технологияларидан фойдаланиш, сифат ва самарадорликка эришиш максадида хозирги кундаги таълим муаммоларини чукур тахлил килиш, илмий-услубий хулосалар ишлаб чикиш кабилар тарбия укитувчи фаолиятини такомиллаштиради.

Булажак бошлаетич синф укитувчисининг ижодий хусусиятлари бу таълим-тарбия жараёнидаги усул ва услубларни эгаллаб олиш мустахкамлиги, тезлиги, чукурлиги, укувчилар билимларини бахолаш билан белгиланади. Ушбу жараёнлар булажак бошлаетич синф укитувчиларини ижодий фаолиятга тайёрлашнинг индивидуал хусусиятлари, тасаввурлари, изланишлари, укитувчи ва укувчи муносабатлари, интеллектуаллик жихатлари таълим-тарбия сифатини ривожлантиришга хизмат килади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Incheon Declaration / Education 2030: Towards inclusive and equitable quality education and lifelong learning for all [Word Education Forum, 19-22 may, 2015, Incheon, Republic of Korea].

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 29 апрелдаги «Узбекистон Республикаси Халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида»ги ПФ-5712-сон Фармони. ВДММБ: 06/19/5712/3034-сон, 29.04.2019

3. Акрамов А.А. Шахсга йуналтирилган таълим технологиялари асосида булажак укитувчиларда фукаролик позициясини ривожлантиришнинг ташкилий-методик асосларини такомиллаштириш: Пед.ф.н. ... дис. - Т.: ТДПУ, 2016.

4. Ашуров М.О. Миллий тaрбия aœ^ap^ - Сaмaркaнд: СaмДУ, 2004. - Б. 100.

5. Очилов М. Mуaллим - меъмори. - Т.: Узбекистон, 2001. - Б. 432.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.