CC BY
0Б¥ЦАРАЛЬЩ СПОРТ ТYРЛЕРIН КЕЩНЕН НАСИХАТТАУ НЕГ1ЗДЕР1
ТУЯКБАЕВА КЕНЖЕГУЛЬ ШЕГЕЕВНА
Спорттагы дарынды балаларга арналган мамандандырылган мектеп-интернат-колледж, АлматыДазакстан
Ацдатпа. Буцаралыц спорт-бул халыц арасында дене шыныцтыруды дамытуга ыцпал ететт спорттыц цозгалыстардыц б1р1. Кез келген мемлекетте мемлекет басшысы, ец алдымен, буцаралыц спортты дамытуды жэне балалар мен жасвсп1р1мдер арасында спортты насихаттауды, халыцтыц белгш б1р бвлтнщ жас ерекшелттерг мен денсаулыц децгешне байланысты дене шыныцтырумен айналысуды тапсырады.
Ел1м1зде президент жарлыгына сэйкес, буцаралыц спортты халыц арасында толыццанды насихаттау барсында Yлкен жумыстар жург1з1лу1 керектг жэне халыцтыц спортпен жэне турацты дене шыныцтырумен айналысуын цамтамасыз ету Yшiн, б1ртш1 кезекте буцаралыц спортты дамытуга жэне балалар мен жасвстр1мдер арасында спортты насихаттауды ЖYктелген болатын. Сонымен бiрге тек цалалыц жерлерде гана емес, облыс орталыцтарында жэне ауылдыц жерлерде де халыц денсауыгын жацсарту мэселес айрыцша назар аударуды талап етедi, ол Yшiн барлыц жастагы ел азаматтары арасында буцаралыц спортты дамыту мацызды болып табылмац.
ТYйiн свздер: спорт, олимпиада, чемпион.
Спорт немесе дене шыныктыру туралы жалпы тYсiнiк бар екеш мэлiм. Ал, букаралык спорт туралы кепшшп жауап бере алмауы эбден мYмкiн. Аталган спортты; козгалыстыц денсаулык Yшiн мацызы, оны жаксартудагы алгышарттары кандай болмак деген мэселелерге толы; токталып, тYсiндiру жумыстары жYргiзiледi.
Содан соц гана арнайы спорттык-ю шаралар непзшде халы; арасында букаралык спорттыц кол жетсмдшп, тиiмдi тустары мен нэтижелерше карай жумыстар жYргiзу эр тарап екiлдерiне жYктеледi.
^азакстан Республикасы - жYЗден астам этнос туратын элемдегi iрi кепултты мемлекеттердш бiрi екенiн бiлемiз, осы улт екшдершш эркайсысыныц бiрегей айрыкша материалдык жэне рухани мэдениетi бар, оныц ажырамас курамдасы тамыры терецде жаткан дэстYрлерi бар букаралык халыктык спорт тYрлерi болып табылатыны сезсiз [4].
Дегенмен де канша халык, канша улт болмасын денсаулыкты сактау, жаксарту жолдары барлыгында бiрдей екенiн ескерсек, спорттыц кай тYрi болмасын немесе дене шыныкытыру жаттыгулары мен куралдарыныц колданылу аясы кецiнен болуы керек. Осындай жYЙелi де, келелi мэселелердi толыкканды алдыга коя келе букаралык спорт халыктыц дене шыныктырумен жэне спортпен жYЙелi тYPде шугылдануын камтуды улгайтудыц басым багыттарыныц бiрi екенш айта аламыз.
Спорт пен дене шыныктыру саласын дамытудыц элемдiк тэжiрибесi букаралык дене шыныктыру - спорт козгалысын тиiмдi дамытудыц нэтижесiнде кептеген спортшылар олимпиада ойындары мен халыкаралык жарыстарда жогары жетiстiктерге кол жетюзетш аталган багытта жумыстыц жYЙелiлiгi мен тшмдшпнщ нэтижесi[5 ].
Ел президентшщ спорт саласында мемлекеттiк саясаттыц басым багыты етiп ала отырып, келес мiндеттердi усынган болатын. Оларга: букаралык дене шыныктыруды еркендету iсi жаца чемпиондар шыцына шыгатын пирамидага айналуы тиiс дей отырып, бул болашак урпактыц, казiргi салауатты эрi белсендi жастардыц талпынысы мен умтылысыныц непзшде келешек куатты улттыц негiзiн калайды деген сезi болашакка Yлкен сешм, келешекке кемелдiлiк бередi.
Букаралык спорт турлершен эртYрлi жарыстар, марафондар, кептеген спорттык ю-шаралардыц уйымдастырылуы казiргi кезде жастар сезiмен айтканда трендке айналуда. Дегенменде бул куантарлык ДYние. Эйткенi алпауыт елдер, нашакорлык сиякты сыркаттыц
рухани да тэндш те тYрлерiне ушырап жатканда, халык денсаулыгына мэн берiлiп, мацызды мэмшелермен дурыс жолга багыт-багдар алып жатканы кандай сэндi тренд болмасын штей адщл куантады[6].
Елiмiзде халкымыздыц спортпен де айналысуына, бiлiм алуына, болашагыныц бакытты болуына кептеген жол керсетшп, дурыс сiлтеме берiлуде. Соныц шшде макаламызга езек болып отырган, букаралык iс-шаралар, бул балалар аттракциондары- футбол алацдары, скейт-парктер, велопарктер, теннис корты, бассейндер, тYрлi кешендер.
Спорттыц каржылык жагынан да, аумактык жагынан да халыктыц барлык топтарына жэне барлык жастагы адамдарга колжетiмдi болып келетЫ ^цш куантады[ 9].
Спорт- денсаулык кепiлi деген канатты сез бар. Дене шыныктырудыц жэне спорт тYрлерiмен жYЙелi шыныгудыц негiзгi максаты - денелiк тургыдан мыкты жас урпак тэрбиелеу, себебi олар елiмiздiц болашагы, ертещ.
Букаралык спортка ден койылып, халыктыц айналысуына Yлкен назар аударыла бастауыныц бiр кeрiнiсi мектеп жасындагы балаларга толыкканды багыт берш, солардыц арасында Yгiт-насихат жэне нэтижелi ецбек жасалуы керек деп танылуда. Осыган орай, эр облыста, iрi облыс орталыктарында спорт клубтары ашылуына, CYбелi жумыстар орындалуына багыт бершдь Балалар мен жастардыц денсаулыгын жаксарту Yшiн дамыган жэне колжетiмдi спорт инфракурылымыныц болуы принципi мацызды болып табылады.
Спортка тарту жэне оны миллиондаган ^азакстандыктар Yшiн кол жетiмдi ету максатында дене шыныктыру мен спортты 2025 жылга дейiн дамыту тужырымдамасы кабылданды. ¥сынылган тужырымдамада, халыкты дене шыныктыру жэне спорттык тэрбиелеудщ жалпы мемлекеттiк жYЙесiн калыптастыру мэселелер^ жасы мен элеуметтiк жагдайына карамастан азаматтарды елiмiздiц спорттык eмiрiне белсендi тарту, отандык спорттыц халыкаралык аренадагы бэсекеге кабiлеттiлiгiн арттыру, eцiрлiк спорт когамдастыктарына колдау кeрсету, улттык спорт брендтерш куру,жалпы халык арасында спортты жэне спорттык eмiр салтын насихаттау максатында акпараттык жумыстардыц аясын кецейту,спорт инфракурылымы мен спорт клубтары желiсiн дамыту аркылы колжетiмдi спорттык-сауыктыру кызметтерi нарыгын улгайту,улттык спорт тYрлерiн жацгырту жэне дамыту аркылы улттык патриотизм идеясын жYзеге асыру секiлдi келелi мэселелер айкын кeрсетiлген.
Аталган кужаттарды нактырак тYсiндiре кетсек, спорттыц даму децгей кeп жагдайда кажеттi инфракурылымга байланысты болып келедi. Букаралык спорттыц усынылуы, талап етiлуi бiр мэселе де жYзеге асырудагы инфракурылымдардыц мэселес Yлкен бiр шешiлмеген мэселе екеш анык дYние. Дегенмен де , сандык та , сапалык та есептерге мэн берсек, ^пшшк жогары нэтиже ауыл спортынан, ауылда бшм алган жэне облыстык жарыстар децгешнде нэтиже кeрсетiп жYрген спортшыларда жогары екеш сeзссiз.
Елбасшысыныц букаралык спорт турлерш халыкка насихаттау барысындагы бюджет каражатынан 87 миллиард тецгеге жуык каражат карастырылган. Бул сандык мэлiметтердi дене шыныктырумен шугылданатындар санынан шаксак, 560 мыцнан астам бала тепн жаттыгады деген сeз[7,8].
БYгiнде аталган багытта нэтижелi жумыс жYргiзiлiп жаткан аймактардыц бiрi -Шымкент каласы. ^ала экiмiнiц орынбасары Муксут Исаховтыц айтуынша, мемлекеттiк спорттык тапсырыстыц аясында жумыс iстеу Yшiн 109 кэсшкерден eтiнiм тYCкен. Талапка сай келген 67 кэсшкердщ eтiнiмi макулданган. Олар 137 спорт кешеншде балаларды спорттыц 16 тYрi бойынша жаттыктырып жатыр. Тагы 12 eтiнiм каралып жатса, талапка сай келмеген 30 eтiнiм керi кайтарылган.
Yстiмiздегi жылдыц eзiнде 14 мыц мектеп жасындагы балаларга бюджеттен 323 млн-га жуык тецге бeлiнiп, белгiлi максаттарга жумсалган. ^аражат бeлiнуiнiц негiзгi алгышарттары ата-аналардан тускен 15281 eтiнiшi негiзiнде келiсiмшарт жасалынган. Осы максат мiндеттерге орай елiмiздегi калалардыц букаралык спорт тYрлерiне деген кызыгушылыктары мен умытылыстарына статистикалык тургыдан ^з тастайтын болсак, Шымкала республика
бойынша баска аймактарга Караганда бiрiншi межеде тур. Аталган елдi мекендеп Heri3ri спорттык нысандардьщ бiрiнде спорт тYрлерiнiц бес туршен мыц екщ жYЗге жуык бала шугылданып, денсаулыгын жаксарту жэне спорт тYрлерi бойынша жогары нэтиже керсетуге ецбек етуде.
^азiр адамдар спортпен айналысу баланыц денсаулыгына да, тэрбиесше де пайдалы екенiн жаксы тусшедь КYнделiктi спортзалга келетiн жеткiншектер тYрлi жаман эдеттерден аулак болып, ерiк-жiгерi мен табандылыгын шыцдайды. Болашакта мундай балалар киындыкка тезiмдi, тек кана алга умтылатын азамат болып еседь Сол себептi ата-аналардыц да, балалардыц да ыкыласы кYштi. Бiзде олардыц алацсыз эрi кауiпсiз жаттыгуына барлык жагдай жасалган, - дейдi «Ануш» ЖШС-нiц директоры Ержан Бестереков.
Балалар тек жекпе-жек турлерше гана емес, езге спорттарга да кызыгады. Мэселен, Шымкенттеп Basket Kids серiктестiгiне карасты 4 спорт кешенiнде 500 бала баскетболмен, 220 бала волейболмен айналысады. Ал «Мадейра Мерей» спорт кешеншде 384 жасеспiрiм жYзумен айналысып жатыр[9].
Соцгы жылдары, тек спортка кызыгушылыгы бар адамдарды гана букаралык спорт тYрлерiне тарту емес, жаттыктырушыларды да талапка сай, мамандыгыныц бiлгiрi жэне болашак чемпиондары тэрбиелеуде кажыр кайратын жумсайтынын ескере отырып, элеуметтiк колдау шараларын камтамасыз ету жумыстары жалгасуда. Осыган орай, «YCтiмiздегi жылы жетекшi топтар мен спортшыларды жогары спорт уйымдарына ауыстырганы Yшiн, сондай-ак спорттык атактары Yшiн жаттыктырушылар мен окытушыларга Yстемакылар мен косымша телемдердiц жаца турлерш енгiзудi жоспарлап отырмыз», - деп хабарлады Мэдениет жэне спорт министрлш хатшылары [10,11].
Сондай-ак, елбасы тужырымдамасыныц басты мiндеттерiнiц бiрi - дэстYрлi спорт тYрлерiн балалар арасында кещнен насихаттау болган. Осыган орай, казак ^рес мемлекеттiк спорт тапсырысы аясында каржыландырылатын спорт секцияларыныц катарына ендi. Олардыц катарында тогызкумалак пен асык ату да бар. «^азакстандагы улттык спорт тYрлерi - спорт пен дене шыныктырудыц курамдас белш, улттык патриотизм мен улттык тарих пен салт-дэстYPдi курметтеуге тэрбиелеу аркылы жастарды баулу жэне халыктыц денсаулыгын жаксарту факторы», - деп керсетшген арнайы кужатта.
Осылайша, соцгы 30 жылда ^азакстанда жиырмадан астам улттык спорт тYрлерi ете белсендi дамып келедi. Оныц iшiнде казак ^реа, тогызкумалак, асык ату, кусбегiлiк, кекпар, аударыспак, тецге iлу, жамбы ату, ат бэйгесшщ улттык тYрлерiмен айналысатындар саны артты.
Шенеунiктер де кэсшкой спортшылар, олардыц жаттыктырушылары жэне баска да мамандардыц бiрыцFай электронды базасын iске коскысы келедi. Бул база, олардыц пшршше, спортшыныц физикалык жэне моральдык жаFдайын, оныц кYштi жэне элаз жактарын объективтi баFалауFа мYмкiндiк бередi. Сондай-ак дарындыларды iздестiру жэне дамыту жумыстарын жYЙелеуге жэне спортшылар мен жаттыктырушыларды баFалаудаFы субъективтiлiктi жоюFа мYмкiндiк бередi.
^орытындылай келе, букаралык спорт аркылы халык денсаулыгын жаксарту мен ны^му барысында,аткарылып отырFан ю-шаралардыц кепшiлiгi елбасыныц назарында болуы Yлкен жауапкершiлiктi, максатка жету жолындаFы бiр iздiлiктi керсетедi.
ЭДЕБИЕТТЕР:
1. ^азакстан Республикасыныц Конституциясы. 2019.23.03. бершген езгерiстер мен толыктырулармен. - Астана: Елорда, 2019
2. ^азакстан Республикасыныц Бшм беру туралы зацы. - Астана: Елорда, 2007.
3. ^азакстан Республикасыныц «Бала кукыгы» Зацы. - Астана, 2007.
4. Сулейманов, И. И. Система основных понятий теории физической культуры: учеб, пособие / И. И. Сулейманов. - Тюмень: Вектор Бук, 1999. -16с.
5. Кутепов М.Е. Шетелдерде окушылар арасында дене тэрбиес жэне сауыктыру дене тэрбиесш уйымдастыру. - М.: ГЦОЛИФК, 1997. 78 с.
6. Гусков С.И. Организационные и социально-экономические основы развития спорта в США на современном этапе: автореф. дис. ... канд. пед. наук: 13.00.04. - Киев: 1998. - 23 с.
7. Иванов В.П. Массовая ФК и спорт за рубежом. - М.: Здоровье сельских жителей, 1988.
8. Жарова Л.В. Методы и формы организации массовой физической культуры в развитых зарубежных странах. - М., 2006.
9. Дивина Г.В. Социально-педагогические аспекты развития «массового спорта» в странах Западной Европы: автореф. ... канд. пед. наук: 13.00.04. - Москва, 1997. - 23 с.
10. Доман Г. Как сделать ребенка физически совершенным: Пер. с англ. - М.: АСТ, Аквариум, 2000. - 333с
11. Гречишников А.Л., Савенков Е.В. Физическая культура. Воспитание и формирование здорового образа жизни студенческой молодежи: учебно-методическое пособие. Курск, 2013.
