CC BY
4ЦАЗ1РГ1 МЕКТЕП МЕДИЦИНАСЫНДАГЫ БАЛАЛАР МЕН ЖАС0СШРШДЕРДЩ ГИГИЕНАСЫ
РАФИКОВ БОБИР СО-15-23 тобыныц интернi Еылыми жетекшiсi- УТЕПОВА АЗИЗА ЯХУДАЕВНА
^ожа Ахмет Ясауи атындагы Халыкаралык казак-тур^ университетi, Шымкент
Балалар мен жасвстргмдер гигиенасы-гигиена салаларыныц б1рЮл сэби кезгнен бастап 17-18 жасца дей1нг1 балалар мен жасвсп1р1мдерд1ц денсаулыгын цоргаумен жэне ныгайтумен айналысады. Балалар мен жасвспгргмдер гигиенасыныц мгндетг-вмгр суру жагдайлары, мектептегг бшм жэне ецбек вст келе жатцан агзаныц всуг мен денсаулыгына цалай эсер ететшн зерттеу, сондыцтан сау всуге ыцпал ететт гигиеналыц шараларды эз1рлеужэне жас урпацты жан-жацты дамыту. Оныц усыныстары эр балага жеке немесе белгш б1р балалар тобына цатысты болуы мумкгн.
Балалар мен жасвсп1р1мдер гигиенасы цоршаган орта факторларыныц баланыц агзасына, оныц жумысынабглгмте эсерт зерттейдг жэне жас урпацтыц уйлесгмдг жэне физикалыц жэне рухани жетшген дамуы уш1н цажетт1 шараларды эз1рлейд1. Оскелец урпацтыц денсаулыгын сацтау жэне ныгайту мэселелерт шешуге балалар мен жасвстр1мдерд1ц гигиенасы елеулг улес цосады. Алайда оныц жет1стттерт денсаулыц сацтау, санитарлыц-эпидемиологиялыц цадагалау жэне бшм беру сияцты секторлар толыц пайдаланбайды. Зерттеудщ мацсаты: мектеп Денсаулыц сацтау жуйес1ндег1 балалар мен жасвсп1р1мдер гигиенасыныц орнын нег1здеу.
Kmmmí свздер: балалар мен жасвстр1мдерд1ц гигиенасы, оцыту
Kipicne: Жеке гигиенаны сактау баланыц денсаулыгы Yшiн жэне кептеген аурулардьщ алдын алу Yшiн ете мацызды. Юшкентай кезшде балалар эртYрлi бактериялар мен вирустардыц тасымалдаушыларымен жш байланыста болады. Жеке гигиена ережелерш сактай отырып, бала вирустык жэне бактериялык инфекцияларды, терi ауруларын жэне баска ауруларды жуктыру мYмкiндiгiн азайтады.Жеке гигиена ережелерi баланыц жаксы эдеттерш калыптастыруда да мацызды рел аткарады. Егер ата-ана баланы ерте жастан бастап гигиена ережелерш сактауга Yйретсе, онда бул эдет балада жэне ересек жаста калады.Сонымен катар, егер бала e3rn-e3Í бакыламаса, онда ол баскаларды итерш жiберуi мYмкiн, бул ез кезегшде оныц eзiн-eзi багалауы мен психикалык денсаулыгына эсер етуi мYмкiн. Бул жагымсыз иiстiц пайда болуы, лас тырнактар, укыпсыз шаштар туралы.Балалардыц бшм беру кызмет денсаулыкка ыктимал каушт болып табылады жэне бiлiм алушылардыц денсаулыгына кауiп тeндiретiн елеулi санымен сипатталады [1].
Бул тэуекелдердiц едэуiр бeлiгi казiргi гигиеналык ережелерге сэйкес келмейтш окыту жагдайларына байланысты [2]. Балалардагы морфофункционалды бузылулардыц дамуында окыту технологиялары, режимдерi мен эдiстерi, эаресе гиперинформатизация когамында бiрдей мацызды. Жалпы бiлiм беру уйымдарында бiлiм алушылардыц санитарлык-эпидемиологиялык эл-аукатын багалау мен баскарудыц барабар технологияларыныц болмауы да проблема болып табылады [3]. Балалар мен жасeспiрiмдердiц гигиенасы денсаулык сактаудыц гылыми, практикалык саласы ретiнде eскелец урпактыц денсаулыгын ныгайтуга багытталган профилактикалык iс-шараларды негiздеуге жэне жYзеге асыруга арналган. Ол табиги жэне элеуметпк факторлардыц эсерiн зерттейдi, олардыц e^ келе жаткан агзага эсерiн багалайды жэне болжайды; гигиеналык нормативтер мен санитарлык-эпидемияга карсы талаптар мен ережелердi эзiрлейдi; балалар мен жасeспiрiмдер мекемелершш санитарлык жагдайын бакылайды; балалар мен жасeспiрiмдердiц аурушацдыгын тeмендетуге, функционалдык мYмкiндiктерiн жетiлдiруге жэне Yйлесiмдi дамуына багытталган сауыктыру iс-шараларын негiздейдi[4].
Тушндеме
Балалар мен жасeспipiмдеp халыктыц ерекше контингентш курайды; олар ересектердщ кэсiби жэне когамды; eMipi^ сэйкес келмейтiн тэрбие мен ок;ытудьщ ерекше жагдайларында. Балалар мен жасeспipiмдеp ужымдарыныц дэpiгеpлеpi узак уакыт бойы коршаган орта жагдайында болган пациенттершщ денсаулы; жагдайын бакылайды.
Балалар мен жасeспipiмдеpдiц гигиенасы медицинаныц жас профилактикалы; багыты болып табылады. Алайда, оныц шыгу тегi алыс еткенде, халыкты; ескерту медицинасыныц iшектеpiнде, оныц балаларды гигиеналы; тэрбиелеу бойынша кецестершде[5]. Ол кезде аурудыц себептеpi белгiсiз, емдеу журпзшмеген немесе тиiмдiлiгi аз болган. Сондыктан медициналы; ой ец алдымен балалар мен жасeспipiмдеpдiц денсаулыгын сактау бойынша жалпы усыныстарды эзipлеуге багытталган. Адамзаттыц гасырлар бойгы тэжipибесi денсаулыкты жогалтудыц негiзгi себептеpiн аныктауга жэне непзп гигиеналы; талаптарды калыптастыруга мумкшдш беpдi, бipак бул эpтYpлi бшм гылыми негiзделген емес[6].
Эскелец урпактыц денсаулы; жагдайы-когам мен мемлекет эл-аукатыныц мацызды кepсеткiшi. Елдегi эл-аукат пен турактылы; децгейi балалар мен жасeспipiмдеpдiц денсаулыгына, олардыц eсуi мен дамуы калай камтамасыз етiлетiнiне байланысты болады.Балалардыц денсаулыгыныц нашарлауы, оныц iшiнде кэмелетке толганга дейiнгi жасeспipiмдiк кезец, болашакта ецбек ресурстарыныц сапасына, болашак урпактыц кeбеюiне Yнемi эсер етедi.Бул пэннщ негiзгi мiндеттеpi бала мен жасeспipiмнiц функционалды; жэне физикалы; мYмкiндiктеpiнiц коршаган ортаныц накты жагдайларына сэйкестiгiн зерттеу болып табылады, сондай-ак денеге эpтYpлi факторлардыц эсер ету сипаты мен каркындылыгын аны;тау[7]. Балалар популяциясыныц eсуi мен даму зацдылыктары балалар мен жасeспipiмдеpдiц тipшiлiк ету ортасыныц факторларын гигиеналы; нормалаудыц негiзi болып табылады.
Нормалаудыц теориялы; пpинциптеpi келесiдей:
* ^оршаган ортаныц кез - келген факторыныц эсер ету мYмкiндiгiнiц (нормасыныц) мiндеттi шаpты-eсiп келе жаткан агзаныц осы эсерге функционалды дайындыгы (жетiлуi) -нормалардыц еpекшелiгi.
* Балалар мен жасeспipiмдеpдiц гигиенасындагы нормалар туракты емес, олар эpтYpлi жас кезецдеpiнде eзгеpедi жэне нормалардыц eзгеpуi
эр тYpлi факторлар Yшiн 6íp мезгiлде болуы керек - нормалардыц тураксыздыгы (eзгеpгiштiгi).
* Гигиеналы; нормалаудыц мiндетi - денсаулыкты сактау жэне ныгайту гана емес, сонымен катар балалар мен жасeспipiмдеpдiц колайлы дамуыныц кажеттi алгышарттарын камтамасыз ету-нормалардыц даму, жаттыгу багыты.
* Эсш келе жаткан агзаныц жынысы мен денсаулы; жагдайын ескере отырып, бipдей факторды эpтYpлi децгейде реттеуге болады - гигиеналы; нормаларды саралау.
^аз1рп уакытта балалар мен жасeспipiмдеp гигиенасыныц eзектi мэселелеpi бала кезшен созылмалы патологиясы бар, "мектеп аурулары" бар мYгедектеp саныныц eсуi болып кала беред^ олар окушылар арасында кец таралган жэне жиiлiгi R^i сыныптардан Yлкендеpге дейiн (миопия, позаныц бузылуы, неврастения, анемия жэне т.б.) табиги тYPде артады[8]. Еылыми-техникалы; прогресс жагдайында адам агзасына кэсiби дайынды; пен физикалы; дамуга катысты жогары талаптар койылады. Бул балалар мен жасeспipiмдеpге толыгымен катысты.
Осылайша, балалар мен жасeспipiмдеpдiц гигиенасы мацызды мэселелеpдi шешедi. Эскелец урпактыц денсаулыгы мен физикалы; дамуы зерттелед^ балалар мен жалпы бшм беру мекемелершдеп тэрбие-бшм беру жэне оку-eндipiстiк жумыстардыц гигиеналы; непздер^ Дене тэpбиесiнiц гигиеналы; регламенттер^ балалар, мектеп жэне емдеу мекемелерш жоспарлау, салу жэне жабдыктау принциптер^ балалар мен жасeспipiмдеpдi тамактандыруды уйымдастыру эзipленедi[9,10].
Балалар мен жасeспipiмдеpдiц гигиеналы; зерттеулершщ негiзгi бeлiмдеpi:
* балалар мен жасeспipiмдеpдiц денсаулыгы мен физикалы; дамуын багалау;
* eсiп келе жаткан агзаныц жалпы eсу зацдылыктары мен морфологиялы; еpекшелiктеpi;
* балалар мен жасeспipiмдеpдiц оку-тэрбие процесшщ гигиеналы; негiздеpi;
* балалар мекемелеpiнiц орналасуына, жабдыктарына жэне кYтiмiне койылатын гигиеналы; талаптар
Еуропалы; уйымдарда балаларга медициналы; ^мекп уйымдастырудыц отанды; тэжipибесi мен тэж1рибесш талдау мектептегi медициналы; кызметтiц непзп тYpлеpiн тужырымдауга мYмкiндiк беpедi:
1. ТТТугыл жэне шугыл тYPде медициналы; кeмек кepсету
2. Бiлiм беру уйымдарында бiлiм алушыларды вакцинациялау жумыстарын уйымдастыру жэне жYpгiзу.
3. Созылмалы инфекциялы; емес аурулардыц кауiп факторларын аныктау жэне бакылау (темекi шегу, жогары кан кысымы, дурыс тамактанбау, алкогольдi тутыну, физикалы; белсендiлiктiц тeмендiгi, арты; салмак жэне семiздiк).
4. Физикалы; даму, ^ру, есту, калып, ая; пен жалпак аяктыц тепстелуш ерте аныктау максатында диагностиканы уйымдастыру жэне жыл сайынгы скрининг жYpгiзу.
5. Невротикалы; жэне мшез-кулы; бузылыстарыныц скpинингтiк диагностикасын уйымдастыру жэне жыл сайын жYpгiзу.
6. Бiлiм алушыларда артериялы; гипертензияныц скрининг-диагностикасын уйымдастыру жэне жыл сайын жYpгiзу.
7. Бшм алушыларга жыл сайынгы профилактикалы; медициналы; тексерулер жYpгiзудi уйымдастыру. Профилактикалы; медициналы; тексеpулеpдiц нэтижелеpi бойынша алынган деpектеpдi EMIAS кeмегiмен талдау жэне аурудыц алдын алуды уйымдастыру -бiлiм алушыларды сауыктыру жэне сауыктыру.
8. Тэрбие мен окытуды уйымдастыру жэне жагдайларыныц гигиеналы; диагностикасы (микроклимат, жарыктандыру, жиhаздыц бiлiм алушылардыц eсуiне сэйкестiгi, саба; кестес жэне сабактан тыс жумыстар); тамактандыруды, дене тэpбиесiн, ецбекке окытуды уйымдастыруды гигиеналы; багалау.
9. Бшм беру уйымдарында инфекциялы; жэне паразитпк аурулардыц таралуыныц алдын алу бойынша эпидемияга карсы жэне алдын алу ю-шараларын жYpгiзу
10. Бiлiм алушылар мен олардыц ата-аналарын-олардыц денсаулыгына кауiп тeндipедi, салауатты eмip салтын устануга ынталандыруды ;алыптастыру.
^орытынды:Дэpiгеpдiц балалар мен жасeспipiмдеp гигиенасы жeнiндегi практикалы; кызмет! бiлiм беру уйымдарында бiлiм алушыларды медициналы; камтамасыз етудiц жэне елiмiздiц балалар халкыныц санитарлык-эпидемиологиялы; салауаттылыгыныц мацызды курамдас бeлiгi болып табылады.. Медициналык-профилактикалы; факультеттеpдiц студенттеpiн даярлау балалар мен жасeспipiмдеp гигиенасы жeнiндегi дэpiгеpдiц балаларга арналган медициналы; уйымдардагы жумысыныц ерекшелшн жэне олардыц бiлiм беру уйымдарындагы практикалы; кызметiнiц заманауи технологияларын ескере отырып жYpгiзiлуi тиiс.
Сонымен бipге мектепке дейiнгi жэне жалпы бшм беретш мекемелеpдегi окыту мен тэрбиелеу шарттары Балалардыц денсаулыгы Yшiн Yлкен мацызга ие, eйткенi олардыц абаттандырылуы мен санитарлы; жагдайына кeбiнесе ^н тэpтiбi, козгалыс белсендiлiгi, тамактануды, оку сабактары мен демалысты уйымдастыру, жан-жакты дене тэpбиесi жэне балаларды ;атайту байланысты
лар.
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР
1. Кучма В. Р. и др. Гигиена детей и подростков в современной школьной медицине //Гигиена и санитария. - 2017. - Т. 96. - №. 11. - С. 1024-1028.Назарова, Е. Н. салауатты eмiр салтыньщ негiздерi / Е. Н. Назарова, Ю. Д. Жилов. - М.: Академия, 2013. -45 б.
2. Полтавцева, Н. В.мектеп жасына дешнп балаларды салауатты eмiр салтымен таныстыру / Н. В.Полтавцева. - М. :Сфера, 2012. - 90 б.
3. Кучма В. Р. и др. Гигиена детей и подростков в современной школьной медицине //Гигиена и санитария. - 2017. - Т. 96. - №. 11. - С. 1024-1028.
4. Кучма В. Р., Сухарев А. Г. Врач по гигиене детей и подростков-новое действующее лицо школьного здравоохранения //Вопросы школьной и университетской медицины и здоровья. -2012. - №. 2. - С. 4-7.
5. Кучма В. Р., Сухарев А. Г. Гигиена детей и подростков как раздел профилактической медицины //Гигиена и санитария. - 2015. - Т. 94. - №. 6. - С. 66-70.
6. Кучма В. Р. Роль гигиенической науки в профилактике болезней и состояний детей, обусловленных обучением и воспитанием //Вопросы школьной и университетской медицины и здоровья. - 2015. - Т. 3. - С. 4-9.
7. Кучма В. Р. Гигиена детей и подростков: популяционное и персонализированное обеспечение санитарно-эпидемиологического благополучия детского населения в современных условиях //Гигиена и санитария. - 2019. - Т. 98. - №. 1. - С. 61-67.
8. Кучма В. Р., Степанова М. И. Новые стандарты школьного образования с позиции гигиены детей и подростков //Вестник Российской академии медицинских наук. - 2009. - №. 5. - С. 27-
9. Сухарев А. Г. Состояние здоровья школьников и факторы его формирующие //Гигиена и санитария. - 1982. - №. 5. - С. 72-74.
10. Рахманов Р. С., Генрих К. Р. О мерах по совершенствованию медицинской помощи подросткам //Гигиена и санитария. - 1999. - №. 1. - С. 73-75.
29.
