CC BY
12
Вестник Ка^НМУ №2-2019
РАЗДЕЛ 2. ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ДИСЦИПЛИНЫ CHAPTER 2. THEORETICAL DISCIPLINE
ГИГИЕНА И ЭКОЛОГИЯ HYGIENE AND ECOLOGY
УДК 613.96 МРНТИ 76.33.31
С.Т. Тажбенова, П.Ж. Айтмаганбет, Л.С. Ермуханова, М.А. Артыкбаева, Г.С. Куспангалиева
Марат Оспанов атындагы Батыс Цазщстан мемлекеттш медицина университетi, Ацтвбе
ц.,Цазщстан
ЖАС0СШРШДЕРДЩ ДЕНСАУЛЫГЫНА БАЙЛАНЫСТЫ 0М1Р САПАСЫ
К^огамдыц денсаулыц сацтауда жасвсп1р1мдерд1ц вм1р сапасын багалау вте мацызды. 6MÍp сапасы жасвсп1р1мдерд1ц мумктдктерт талдауга, олардыц вм1р салты мен царым-цатынас жасаудагы эртурл! проблемаларын аныцтауга мумктдЫ бередi. Бул мацалада жасвсп1р1мдерд1ц денсаулыгына байланысты вмiр сапасын аныцтауга багытталган KIDSCREEN-27 сауалнамасыныц нэтижелерi келтiрiлген. Зерттеу нэтижеа бойынша Ацтау цаласыныц жасвсiпiрiмдерi денсаулыц жагдайларын твмен багалады жэне физикалыц белсендiлiктi цажет ететiндiгi аныцталды.
TyüiHÓi свздер: жасвспiрiмдер, вмiр сапасы, психологиялыц денсаулыц, KIDSCREEN-27сауалнамасы
взекпшп. Нурсултан Назарбаевтыц 2012 жылгы Цаза;стан хал;ына Жолдауында «Алдагы онжылды;тыц мацызды мшдеэт - Цаза;станныц барлы; азаматтарыныц eмiр сапасын жэне децгешн жа;сарту, элеуметтж тура;тылы;ты жэне ;оргалуды ныгайту» деп атап еткен болатын [9]. 8мiр сапасыныц мацызды критерийлершщ бiрi тургындардыц денсаулыгы болып табылады.
ДYниежYзiлiк денсаулы; са;тау уйымы вмiр сапасын «жеке тулганыц олар eмiр CYретiн мэдениет контекстiнде жэне ;ундылы;тар ЖYЙесiнде жэне олардыц ма;саттарымен, KYтулерiмен, стандарттарымен жэне KYтiмдерiмен байланысты eмiрдеri орнын сезшуЬ ретiнде аны;тайды [2]. Цазiргi уа;ытта вмiр CYPу сапасы кептеген гылым салаларын, соныц iшiнде психология, педагогика, медицина, экология жэне бас;а да гылымдардыц зерттеу объектга болып табылады. Цазiргi зерттеушыер оныц мазмуныныц кеп ;ырлылыгын атап етедь оныц психологиялы; ;урамыныц басты релiн, белгiлi бiр ;ар;ындылы;пен жэне экстенсивтыжпен емiр CYPудi ЖYзеге асыру ;абыет ретiнде белгiлейдi [10,12]. Сонымен ;атар, ;азiрri медицинада "денсаулы;;а байланысты емiр сапасы" терминi кецiнен ;олданылады, оны денi сау жэне нау;ас адамныц субъективтi ;абылдауына негiзделген физикалы; психикалы; жэне элеуметтiк ;ызмет етушщ интегралды; сипаттамасы ретiнде ;арастыруга болады [11]. Соцгы онжылды;тарда емiр сапасын зерттеу денсаулы; са;тауда кецiнен ;олданылады, бул клиникалы; жэне медициналы;-элеуметтж зерттеулердщ мiндеттi
компонентi болып табылады. 8мiр сапасын аны;тау адам емiрiнiц интегралды ерекшелiктерiн багалау эдiсi болып табылады [1,5,8]. Бшм беру кезецiнде емiрдiц элеуметтiк жагдайларыныц субъективтiк сипаттамаларына сэйкес жасеспiрiмдердiц емiр сапасын аны;тау ете мацызды мшдет болып ;ала бередi [7].
Кргамды; денсаулы; са;тау непзшде балалар мен жасеспiрiмдердiц психикалы; денсаулыгын ЖYЙелi тYPде елшеу элемде еш жерде ЖYргiзiлмеген [6]. Мундай елшем тургындардыц психикалы; денсаулы;ты ;оргау женшдеп жагдайларына деген ;ажеттшпн багалау Yшiн мацызды, олар бiр де бiр елде толы;тай ;анагаттандырылмаган, бiра; 18 жас;а дейiнгi халы;тыц шамамен 5-20%-ы багаланады [4]. Психикалы; жэне ^нделжт эмоционалды; жэне мiнез-;улы; ;иынды;тарыныц симптомдарын елшеу балалар мен жасеспiрiмдер арасындагы психикалы; денсаулы;тыц проблемалы дэрежесiн багалау тэсшдершщ бiрi болып табылады. 8мiр сапасын багалау Yшiн эр тYрлi, сенiмдi жэне
бейiмделген багалау ;уралдары - сауалнамалар ;олданылады [12].
Зерттеу ма^саты. Жасеспiрiмдердiц денсаулыгына байланысты емiр сапасын жэне оныц психологиялы; жагдайына эсерiн багалау.
Зерттеу материалы мен эд^терь Зерттеу Мацгыстау облысы, А;тау ;аласындагы жалпы бiлiм беретiн №5,7,14,20,28 мектептерiнде ЖYргiзiлдi. Зерттеуге 14-15 жас аралыгындагы барлыгы 534 окушы (261 ер бала, 273 ;ыз бала) ;атысты.Зерттеу эдiсi - элеуметтiк эдiс (сауалнама ЖYргiзу).
Жасеспiрiмдердiц денсаулыгына байланысты емiр сапасын багалау YшiнKIDSCREEN-27 сауалнамасы
;олданылды.KШSCREEN-27сауалнамасын ;олдану Yшiн ру;сат алдынды. Сауалнама валидизацияланган жэне авторлармен ру;сат етiлген.
KIDSCREEN ;уралдары балалар мен жасеспiрiмдердiц денсаулыгы мен эл-ау;атын багалайды (денсаулы;;а байланысты емiр сапасы). Цуралдар балалар мен жасеспiрiмдердiц немесе ата-аналары мен
асыраушыларыныц денсаулы;;а байланысты емiр CYPу сапасын багалауга арналган. KIDSCREEN денi сау жэне созылмалы ауру балалар мен 8 жастан 18 жас;а дешнп жасеспiрiмдерге ;олданылады.
KIDSCREEN-27 сауалнамасы бойынша жасеспiрiмдердiц емiр сапасы 5 керсеткш бойынша багаланды: физикалы; жагдайы (5 сура;), психологиялы; жагдайы (7 сура;), ата-анасымен ;арым-;атынасы (7 сура;), элеуметтж ;олдау жэне достары (4 сура;), мектептеп ортасымен ;арым-;атынасы (4 сура;). Бул ;урал нус;асына байланысты 27 сура;тан турады. Эрбiр сура; еш;ашан/мYлдем деген жауаптардан бастап эрдайым емес деген жауаптарга дейiн бес балды; шкала бойынша багаланды [3]. Жасеспiрiмдер сауалнаманыц сура;тарына еткен аптаны естерiне тYсiре отырып жауап бердi. Сауалнаманы толтыруга шамамен 10-15 минут уа;ыт кеттьСауалнама нэтижелерiн статистикалы; ецдеу STATISTICA 10 статистикалы; багдарламасы бойынша ЖYргiзiлдi. Нэтижелер жэне оларды талдау. А;тау ;аласыныц жасеспiрiмдерiне ЖYргiзген KIDSCREEN-27 сауалнамасыныц бiрiншi белiмi физикалы; жагдайы бойынша жасеспiрiмдердiц емiр сапасыныц денсаулы; белсендiлiгiн, энергиясын, физикалы; ;алпын, сонымен ;атар денсаулы; жагдайларына шагымдары, элсiздiк, тежелу жагдайларын аны;тау ;арастырылады, респонденттердiц 23,41%±3,59 физикалы; элаз жэне физикалы; тургыда сау емес, езш багаламау, теменгi энергияга ие болса, 76,59%±3,59
Vestnik KazNMU №2-2019
физикалык белсендь KYштi, денi сау, энергияга ие (кесте-1). Физикалык жагдай аспектiлерi бойынша жасвспiрiмдердiц 46,25%±4,22 ез денсаулыктарын темен багаласа, 22,10%±3,52 физикалы; тургыда белсен^ eMecTiriH, 19,48%±3,26 энергия темендiгiн керсеткен. Сауалнаманыц келесi белiмiнде психологиялык жагдай аспектiлерi, ягни респонденттердiц ез емiрiне канагаттануын, оц кезкараспен карауын, кецы-^йшщ жогарылыгын, сонымен катар езiне кецш толмауын, жалгыз сезiнiн, кецiл-KYЙiнiц темендшш, нашар сезiнулерiн керсетедi. Респонденттердiц сауалнаманы толтырулары бойынша 20,79%±3,45 депрессия сезiмi басым, ездерiн темен багалайлап, емiрге CYЙiнiспеншiлiкпен карай алмаса, 79,21%±3,44 емiрге кецiлдерi толатын, оц кезкараспен карайтындар. Осы белiмнiц аспектi сурактарын талдасак, бiр апта бурын жасеспiрiмдердiц 35,77%±4,07 кецiл-KYЙiлерi болмаган, 28,46%±3,82 ездерiн нашар сезшш, ештецеге заукы болмаган, 24,72%±3,66 ездерiн жалгыз сезiнген. Yшiншi белiмнiц аспектiлерi жасеспiрiмдердiц ата-анасымен карым-катынасыныц сапасы, олардыц ата-анасы тарапынан жаксы керудi колдауды каншалыкты сезiнедi жэне де жасеспiрiмдердiц жеке бас тэуелсiздiк децгейш, каржылык ресурстарды кабылдау сапасы карастырылады. Нэтиже бойынша 13,11%±2,86 респонденттiц ата-анасы тарапынан сезiмдерiнiц шектеулiгiн, багаланбауларын, ^нделжэт кажеттi каражат шектеулерiн сезiнсе, 86,89%±2,0 ата-аналармен карым-катынаста оцтайлы сезшш жэне жеткшкт дэрежеде тацдау еркшдшше ие (ата-аналар арасындагы жаксы карым-катынас, ата-аналар арасындагы жаксы тепе-тецдiк), каржы ресурстарымен канагаттану сезiмi, ездерiн жайлы сезiнедi. Ата-анасымен карым-катынас
аспектiлерiнiц сурактары бойынша карастырсак 20,60%±3,43 жасвспiрiмдер бос уакыттарына жоспарлаган жумыстарын жузеге асыра алмаган, 11,42%±2,69 ата-аналарымен калаган уакыттарында сейлесе алмаган болса, 81,65%±3,29 респонденттiц езiне уакыты жеткiлiктi болган, 91,01%±2,42 ата-аналары айтарлыктай кецiл белш, эдiлеттi караган, 88,01%±2,75 кажеттiлiктерi мен шыгындарына каржылары жеткiлiктi болган.
KIDSCREEN-27 сауалнаманыц тертiншi белiмiнде курдастарымен жэне достарымен ортадагы элеуметтiк карым-катынас сапасы жэне колдау керсету аспектiлерi карастырлады. Сауалнаманы респонденттердiц
толтырулары бойынша 13,3%±2,88 ездерiн артык сезiнедi, курдастарын кабылдай алмаса, 86,70%±2,88 ездерiн жайлы сезшедь курдастарыныц ортасына косыла алады жэне колдауга ие. Осы белiмнiц сурактарына талдау жасасак, респонденттер сауалнаманы белплеу уакытанан еткен аптасында 20,41%±3,42 достарымен уакыт еткiзбегендерiн жэне олармен кецыаз екенiн белгiлеген, бiрак 87,64%±2,79 ездершщ достарына сенiм бiлдiретiндiктерiн, 91,01%±2,42 езi жэне достары бiр-бiрiне кемектесетiндiктерiн керсеткен. Соцгы зерттеу белiмiнде жасеспiрiмдердiц мектеп ортасымен карым-катынастарыныц сапасы, ягни жасеспiрiмдердiц бiлiмдi кабылдауы, танымдылыгын жэне мектепке деген сезiмдерi, муFалiмдерiмен карым-катынас, кезкарастары карастырылады. Жасеспiрiмдердiц мектеп ортасымен карым-катынастарыныц сапасы бойынша 17,42%±3,22 респондент мектептщ унамайтындыгын, мектеп жайында керi кезкараста екенiн, 82,58%±3,21 ездерiн мектепте бакытты сезiнедi.
Кесте 1 - KIDSCREEN-27 сауалнамасыныц багалау параметрлер1 бойынша нэтижес1
№ Багалау параметрлерi Теменп керсет-кiштер, (%) % Yшiн сешмдшк интервалы 95% Жогары керсет-кiштер, (%) % Yшiн сешмдшк интервалы 95%
1 Физикалык жагдайы 23,41% 19,82-27,00 76,59% 73,00-80,18
2 Психологиялык жагдайы 20,79% 17,34-24,23 79,21% 75,77-82,66
3 Ата-анасымен карым-катынасы 13,11% 10,25-15,97 86,89% 84,03-89,75
4 Элеуметтiк колдау жэне достары 13,30% 10,42-16,18 86,70% 83,82-89,58
5 Мектеп ортасымен карым-катынасы 17,42% 14,20-20,63 82,58% 79,37-85,58
ДYниежYзiлiк Денсаулык сактау уйымыныц концепциясында «Денсаулык — физикалык акаудыц, аурудыц болмауы гана емес, адамныц физикалык, психикалык, рухани жэне элеуметтж тургыдагы толыкканды белсендшп» керсетiлгенi белпль бул барлык адамныц емiр сапасын кураушы параметрлерi, соныц iшiнде жасеспiрiмдердiц. Барлык адам жасеспiрiмдiк кезецнен мшдетт тYPде етедi жэне бул уакыт ересек, егде жастагы кезецдегi емiр сапасын дурыс калыптасуы Yшiн ете мацызды екендiгiн ескере келе келеадепдей корытындыга келдiк: Актау каласыныц жасесiпiрiмдерi денсаулык жагдайларын 46,25%±4,22темен багалады, 23,41%±3,59 физикалык белсендiлiктi кажет етедi, ягни бул жасеспiрiмдердiц салауатты емiр салтын арттырып, спортпен шугылдануга кезкарастарын жогарылату кажет.
Жасеспiрiмдердiц 20,79%±3,45 депрессия сезiмi басым, ездерiн темен багаламайды, емiрге CYЙiнiспеншiлiкпен карай алмайтындыгын, 13,11%±2,86 ата-анасымен араларында дурыс карым-катынас жоктыгын, 13,3%±2,88 ездерiн ко^амнан артык сезiнетiндерiн ескерсек, 17,42%±3,22 респондент мектептiц унамайтындыгын, мектеп жайында керi кезкараста екенiн ескерсек, бул жасеспiрiмдердiц психологиясы тураксыз кауштыж шецберiнде ЖYргендер, окыс-окигалар, когамдагы келецаз жагдайлар, осы жасеспiрiмдер салдарынан болуы мYмкiн. Бул жасесiпiрiмдерге ата-анасынан, мугал1мдерден, достарынан колдауы кажет. Цазiргi уакытта кажеттiлiктердi канагаттандырмасак, болашакта емiрден ез орынан таба алмайтын урпакты тэрбиелеп шыгаруымыз мYмкiн.
Вестник Ка^НЖУ №2-2019
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Collier J, MacKinlay D, Phillips D. Norm values for the Generic Children's Quality of Life Measure (GCQ) from a large schoolbased sample // QualLifeRes. - 2000. - №9(6). - Р. 617-623.
2 URL: http://www.who.int.
3 URL: https://www.kidscreen.org
4 Kieling C, Baker-Henningham H, Belfer M, Conti G, Ertem I, Omigbodun O, et al. Child and adolescent mental health worldwide: evidence for action // The Lancet. - 2011. - №378(9801). - Р.1515-1525.
5 Verrips EG, Vogels T, Koopman HM, et al. Measuring healthrelated quality of life in a child population // Eur J Public Health. - 1999. -№9(3). - Р. 188-193.
6 WHO. Atlas on child and adolescent mental health resources: Global concerns, implications for the future. - Geneva: World Health Organization, 2005. - 156 р.
7 Баранов А.А., Альбицкий В.Ю., Устинова Н.В. Социальные инициативы педиатров по защите интересов и прав детей: история и современность // Российский педиатрический журнал. - 2013. - №6. - С. 5-7.
8 Баранов А.А., Намазова-Баранова Л.С., Ильин А.Г., и др. Научные исследования в педиатрии: направления, достижения, перспективы // Российский педиатрический журнал. - 2013. - №5. - С. 4-14.
9 Елбасы Н.Э. Назарбаевтыц Цазак;стан хал;ына жолдауы «Жаца онжылдык; - жаца экономикалык; ерлеу, Цазак;станныц жаца мумкшшыжтерЬ» 29 кацтар 2010 жыл
10 Монахов М. В., Цыбульская И. С. Влияние качества жизни семей на состояние здоровья детей // Социальные аспекты здоровья населения. - М.: 2009. - №12(4). - С. 45-52.
11 Павленко, Т.Н. Состояние здоровья и качество жизни девочек подросткового возраста г. Оренбурга/Т.Н. Павленко, Е.А. Калинина, И.В. Винярская // Вопросы современной педиатрии. - 2009. - Т.8, №5. - С. 9-12.
12 Хуснутдинова З. А., Килина А. В. Качество жизни городских и сельских школьников подросткового возраста // Молодой ученый. - 2015. - №6(4). - С. 63-66.
С.Т. Тажбенова, П.Ж. Айтмаганбет, Л.С. Ермуханова, М.А. Артыкбаева, Г.С. Куспангалиева
Западно-Казахстанский государственный медицинский университет имени Марата Оспанова, г.Актобе, Казахстан
КАЧЕСТВО ЖИЗНИ, СВЯЗАННОЕ СО ЗДОРОВЬЕМ ПОДРОСТКОВ
Резюме: В общественном здравоохранении очень важно оценить качество жизни подростков. Качество жизни позволяет анализировать возможности подростков, выявлять различные проблемы их образа жизни и общения. В данной статье представлены результаты опроса KIDSCREEN-27, направленного на выявление качества жизни связанное со здоровьем подростков. По результатам исследования выяснилось, что подростки г. Актау оценили состояние здоровья и показали, что они нуждаются в физической активности.
Ключевые слова: подростки, качество жизни, психологическое здоровье, опросник KIDSCREEN-27.
S. Tazhbenova, P. Aitmaganbet, L. Yermukhanova, M. Artykbaeva, G. Kuspangalieva
West Kazakhstan Marat Ospanov State Medical University, Aktobe, Kazakhstan
QUALITY OF LIFE RELATED TO HEALTH IN ADOLESCENTS
Resume: In public health, it is very important to assess the quality of life of adolescents. The quality of life makes it possible to analyze the capabilities of adolescents, to identify various problems of their lifestyle and communication. This article presents the results of the survey KIDSCREEN-27, aimed at identifying the quality of life associated with the health of adolescents. According to the results of the study, it was found that teenagers of Aktau assessed the state of health and showed that they need physical activity. Keywords: teenagers, quality of life, KIDSCREEN-27
