CC BY
172ЦАЗ1РГ1 Б1Л1М БЕРУДЕГ1 ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТТЩ Р0Л1
АМАЛБЕК¥ЛЫ АЦЫЛБЕК
^.Жубанов атындагы Актебе ещрлш университетi, 7М01501-Математика ББ магистранты Актебе, ^азакстан
Аннотация: Осы зерттеудщ мацсаты жасанды интеллект (AIA) цосымша-ларыныц б1л1м берудег1 ролт зерттеу болып табылады. ЖИ цолдану квб1несе бшм алуга жэне кэс1би даярлыцца цол жетк1зуде циындыцтар тугызатын цаз1рг1 замангы проблемалардыц экспоненциалдыц осу проблемасын шешуге ыцпал етед1. Олар элеуметтт роботтар (SR), ацылды оцыту (SL) жэне зияткерлт оцыту ЖYйелерiн (ITS) цуруда мацызды рол атцарады. Зерттеугмгз бшм беру секторы оцытудыц цазiргi замангы эдютерт де цолдануы тшс екент корсетеди
Ty^h свздер: жасанды интеллект; элеуметтт роботтар; Зияткерлт оцыту ЖYйесi;
бшм.
Бшм беру саласы когамныц мацызды секторларыньщ 6ipi болып табылады. Ол барлык баска секторлармен байланысты жэне оларга деген ыкпалы ете зор. Сол себепт бшм беру саласыныц дамуы когамныц барлык жiктерi Yшiн оц эсер ететш сезаз. Мысалы, COVID-19 пандемиясы кезшде бiлiм беру секторыныц кандай киыншылыктарга тап болганы кез-келген адамга айкын болган едь Бiрак элеуметтiк проблемалар бул пандемиямен шектелмек емес, себебi ол проблемалар кей жерлерде пандемиясыз кезецде де эр уакытта болган едi. Бул проблемалардыц элбетте кептеген шешiмдерi болуы мYмкiн. Бiрак бул зерттеу бшм берудеп жасанды интеллект элементтерiнiц сол киыншылыктарды жецiлдетуге кандай Yлес косатындыгын багамдауга багытталган. Жасанды интеллект когамныц эрбiр секторына езгерю алып келуде жэне бшм беру саласына да солай. Технологияныц каркынды дамуы кептеген елдердi озык технологияларды бiлiм беру саласына да бешмдеуге мэжбYрледi, мысалы Сингапурда, Малайзияда жэне Оцтуспк Кореяда бшм берудщ болашагы технологиялар мен олардыц жетiстiктерiмен байланысты деп айтуга болады. Негурлым жетiлдiрiлген машиналар бшм беру саласы Yшiн жаца мYмкiндiктер ашады жэне жаца мiндеттердi негурлым тиiмдi шешуге мYмкiндiк бередi. ЖИ секторы экономисттердщ, саясаттанушылардыц, эскери каушаздш женiндегi консультанттардыц, сарапшылар жэне бшм беру саласындагы мамандардыц басты назарында.
Жасанды интеллект. Адамдардыц катысуынсыз, машиналар керсететш интеллектке жасанды интеллект (ЖИ) ретшде аныктама берiледi. Адамдар немесе жануарлар керсететш интеллект сана мен сезiмге ие, ал одан езгелерде мундай атрибуттар жок. ЖИ терминш алгаш рет Джон МсКарти 1955 жылы пайдаланган жэне ол оны «егер адам езiн осылай устаса, акылга конымды деп атауга болатындай машинаныц езiн устау талабы» деп айкындаган [1, 38-бет].
1950 жылы Алан Тьюринг есептеу машиналарыныц бiр кYндерi адамдар сиякты ойлана алады деген пiкiрiн жария еттi. Ол болашакта автоматты машиналар адамдар утымды жасай алмайтын есептеулердi жYргiзедi деп есептедь Ойындар мен теоремаларды дэлелдеу - бул компьютерлердi адамдар сиякты логикалык ойлануга бейiмдеудiц алгышарттары юпетп. ЖИ кебiнесе проблемаларды шешу жэне окыту сиякты адам акылына байланысты когнитивтш функцияларды орындай алатын машиналарга жатады [2, 2-бет].
ЖИ саласыныц каркынды дамуына байланысты буган дешнп кабылданган шешiмдердi багамдап, максатка кол жетюзу ыктималдыгын барынша арттыра-тындай шешiм кабылдауга кемектесетiн курылгылардыц атауы жасанды агент деп атала бастады. Уакыт ете келе адам интеллектiсiнiц катысуын талап ететiн курылгылар ЖИ катарынан алынып, оларга ЖИ элементтерi бар курал атауы тацылды. Себебi олар орындайтын мiндеттер олардыц арнайы шаблондармен аткарылатын дагдылы жумысына айналды. Жетiлдiрiлген машиналар адамныц
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
сезш тусшуге, жэне сол сураныска карай жауап беруге кабшетп курылгылар ЖИ туршде icKe асырыла бастады. [3]
Зерттеушшер тецдеулердi шешудi, физика, математика, грамматика жэне тагыда баска эртYрлi пэндердi окыта алатындай тиiмдi зияткерлiк окыту жYЙелерiн (ITS) эзiрлеуге кызыгушылык танытуда. Окытудыц зияткерлiк жYЙесi темендегiдей юрю деректерiн талап етедi:
1. Аталган жYЙе окытылатын курсты, окыту стратегиясын, дурыс емес тYсiнiк-тер жэне болуы мYмкiн кателердi бiлуi жэне тYсiнуi тиiс.
2. Окушылармен езара ю-кимыл нэтижесiнде жYЙенiц алган тэжiрибесi болуы шарт. Ол тэж1рибе мыналарды камтиды: окушылардыц кателштершщ «ноу-хауы», окушылардыц бшм алу барысында жумсаган кYш-жiгерi, ынтасы жэне олар туралы жалпы акпараты.
3. Окушылардыц табыска жетуi Yшiн кажеттi эрбiр такырыптыц артыкшы-лыктары мен басымдьщтары, сондай-ак оны пайдалану куны - бшм беру багдарламасын куру кезшде ескерiлуi тиiс мацызды аспектшер.
4. Окушыныц оку процесiндегi эрекеттерш жэне оныц тестшеушщ нэтиже-лерiн зерделеу. Зияткерлш окыту жYЙесiнiц нэтижелерiне жаткызылатын мэлiмет-тер: усынылган акпарат/материал, берiлген сурактарга жауаптар, ата-аналар мен муFалiмдерге арналган талап етiлетiн тест жэне есептер болып табылады. ITS дизайны терт кезецнен турады: кажеттiлiктердi багалау, когнитивтш мiндеттердi талдау, тьюторды iске асыру жэне багалау
[7].
Элемде ЖИ деп пэндi компьютердщ кемегiмен зерделеудщ тэсiлдерi мен эдiстерiн тYсiнедi. Оныц кемепмен математикалык функциялар баскарылады, сондай-ак компьютермен баскарылатын робот кемегiмен тYрлi математикалык есептердi шешу мэселесi каралады. Жасанды интеллект проблемаларды шешу жэне окыту сиякты окушылардыцакылына байланысты когнитивтш функцияларды орындауга кабiлеттi машиналарды сипаттайды. Ол сырткы ортадан жиналган жэне компьютерде сакталатын акпаратты усыну эдютерш тYсiнуден, эзiрлеуден жэне iске асырудан турады. Олар акпаратты тYсiнуге жэне одан аргы ю-кимылдарын жоспарлауга кемектеседi.
Нейрондык желiлердiц кептеген турлерше карамастан, олардыц барлыгыныц ортак ерекшелiктерi бар. Мысалы, олардыц барлыгы, адам миы сиякты, бiр-бiрiмен байланыскан бiр типтi элементтерден - ми нейрондарын елестететiн нейрондардан турады. Жасанды нейрон тiрi сиякты нейронды ядромен байланыстыратын синапстардан турады. Нейронды келесi кабаттагы нейрондармен байланыстыратын кiру сигналдары мен аксондарды ецдеудi жYзеге асыратын нейронныц езегi. Эрбiр синапстыц нейронныц тшсп кiруi оныц жай-кYЙiне каншалыкты эсер ететшш аныктайтын салмагы бар.
Жасанды интеллект жэне бш1м беру. ЖИ артыкшылыктарын бiлiм беру саласында да тиiмдi колдану казiргi тацда басты назарда. 1Т технологиялары мен олардыц косымшалары бiлiм берудi дамытудыц мацызды багыттары болып саналады. Бiлiм беру саласы ЖИ саласыныц iлгерiлеуiне куанады; оны окыту мен окытуга байланысты колдану ^н сайын улгаюда. 2018 жылы жарияланган Horizon есебiне сэйкес, ЖИ косымшалары саны 2018 жылдан 2022 жылга дейiн 43% -га улгаяды деп болжам жасалынган. Осы уйым жариялаган есепте ЖИ технологияларын енгiзудiц есiмi бурын белгiленгеннен де кеп болады деп болжануда. Бшм беру саласында ЖИ пайда болуын барлыгы колдап, куптаганмен, кептеген педагогтар оныц не екенiн бiлмейдi [2,8-бет]. ЖИ технологиясын бiлiм беруде колдану окытушыларга сапалы бiлiм беруге кол жетюзуге кемектесетнi сезсiз.
ЖИ - бул бейнелердi тануга, болжам жасауга жэне жаца Yлгiлер жасауга немесе ез бетшше шешiм кабылдауга YЙренуге кабiлеттi багдарламалык камта-масыз етуден туратын машиналык окыту саласы [4, 20-бет]. Бiлiм берудегi ЖИ релi оныц окушыны окытудыц, коммуникациялаудыц, талдаудыц, багалаудыц, процест-ердi баскарудыц жэне оцтайландырудыц зияткерлш эдiстерiнен турады. ЖИ тех-нологиясы муFалiм мен окушыга кажеттi барлык мiндеттердi орындайды. Технология пайдаланушы тарапынан тш жэне т.б.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
13 О
tycíhíktí жэне магыналы болатындай карым-катынас жасауга кабшетп болуы тиiс. ЖИ жэне оныц бшм бе-рудеп рeлi пэнаралык болып табылатыны жэне дэстYрлi бшм беру шецбершен тыс кептеген проблемалар ЖИ кемепмен оцай шешiлуi MYMKrn екенi анык. Мысалы, окушылар эртYрлi себептермен (мыс. денсаулыгына байланысты) сыныпта eтетiн сабактарга физикалы; тургыдан катыса алмайтын жагдай орын алуы мYмкiн. Бул уакытта оларга бiлiм алуды токтатпау Yшiн мобильдi косымша аркылы, планшет немесе арнайы ЖИ элементтерi аркылы окытатын электронды порталдар аркылы бшм беретш куралдар кемекке келедь
Бiлiм берудегi ЖИ-дiц тагы бiр мацызды рeлi - окыту. Эзшщ кептеген косымшалары мен куралдарыныц аркасында ЖИ окытуды камтамасыз етедi, мысалы, чат-бот немесе SR. Ол сынып белмесшен тыс жерлерде окушыларга косымша кемек керсетедь ЖИ бос уакыты аз кептеген муFалiмдерге жYктеменi азайтты. Баскаша айтканда, ол окушылардыц такырыпка сай элсiз тустарын жаксарту барысына кез-келген уакытта жэне кез-келген жерден кемектесе алатын таптырмас курал. Ол бiрнеше секунд iшiнде кайталанатын жэне жш койылатын сурактарFа жауап бере алады. Бул кажеттi акпаратарды iздеушi окушылар Yшiн кYту уакытын барынша азайтады. ЖИ аркылы бiлiм алу муFалiмдер мен окушылар арасындаFы карым-катынасты тeмендетедi, окушыларFа парктикалык турFыдан алынFан бiлiмдi ауыстыра алмайды. Бул ЖИ аркылы бшм берудеп ец Yлкен кемшiлiк жэне одан эрi зерттеудi, дамытуды талап етедi.
ЖИ б1л1м беруге байланысты проблемаларды шешуд1 цамтамасыз ете ме?
Бшм беруде киындыктардыц ею тYрi бар: академиялык жэне экiмшiлiк киындыктар. ЖИ осы мiндеттердi орындауда тиiстi персонал мен бeлiмге кeмектесiп кана коймай, олардыц кепшшп Yшiн автоматтындырылFан шешiмдердi усына алады. ^ужаттама жYргiзу жэне кабылдау бeлiмшелерi ендi мiндеттер ауыртпалыFын барынша азайту Yшiн жасанды интеллект куралдарын пайдалана аладды. Сол секiлдi, тапсырмаларды тексеру, емтихандарды баFалау, сабакка катысу жэне баска да жазбалар сиякты мiндеттердi аткару аркылы ЖИ академиялык киыншыльщтарды да шешуге кемектесе алады. Екеушщ де киындык-тары жумысты автоматтандыру есебiнен шешiлдi. Окушы тарапынан туындайтын негiзгi киындыктар ол: эр окушыныц ез бшм децгешне сэйкес бшм беру жYЙесi мен окытуFа кол жетюзуь Егер ЖИ осы мэселеш тиiмдi шеше алатындай болса, эр окушыныц децгешне сай окыту стратегиясын кура алса, бшм беру элдекайда жецшдейдь
ИИ бшмге пайдасы бар ма?
Бул сурактыц жауабы: «Иэ». Мысалы, ушакты немесе тiкушакты баскаруды тек кiтаптан окып немесе муFалiмдердiц айтуымен Fана YЙренiп кетуге болмайды. Оныц практикалык турFыда YЙрену кажет. Жацадан YЙренушi адамды ушакты баскаруFа отырFызу акылFа конымсыз эрекет екеш белгiлi. Бул жаFдайда ЖИ элементтерi бар виртуалды орта аркылы ушкыштарды даярлау элдекайда тиiмдi. Медицина саласында да адам анатомиясын жэне аFзалардыц функциясын тек кiтаптардан окып танысуды Fана усынбай, ЖИ жYЙелерiнiц кемепмен жасалFан эртYрлi анимациялар мен виртуалды суреттер аркылы окыту колданылады.
^орытындылай келе, жасанды интеллект кептеген салаларFа эсер еткенше жэне олардыц бiрi бшм беру саласы екенше кез жетюзуге болады. Бул репетиторлыктыц немесе бшм беру мен окытудыц заманауи эдiсi, ол окытуFа байланысты кептеген мэселелердi шеше алады. Бул бiлiм алуFа баFытталFан контенттiц колжетiмдiлiгi, муFалiмдердiц жетюпеушшп, окушыныц стресссiз жэне баскаларFа кедерпаз бiлiм алуы сиякты проблемаларды шешуi мYмкiн.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Хуа, MTA Обещания и угрозы: генеральный план iN2015 для всепроникающих вычислений в Сингапуре. науч. Технол. соц. 2012, 17, 37-56.
2. Ахмад, М.Ф.; Гапар, WRGWA Эра искусственного интеллекта в высшем образовании Малайзии: влияние и проблемы в материальной системе обучения смешанной реальности для обучения самоисследованию (SEE). Процедиа Компьютер. науч. 2019, 163, 2-10.
3. Министерство образования, науки и технологий Республики Корея (MEST). Стратегия продвижения умного образования; Президентский совет по национальным стратегиям в области ИКТ: Сеул, Корея, 2011 г.
4. Попеничи, ЮАР; Керр, С. Изучение влияния искусственного интеллекта на преподавание и обучение в высших учебных заведениях. Рез. Практика. Технол. Увеличить Учиться. 2017, с. 12-22.
5. Бартон, Д.; Ветцель, Дж.; Сон, Дж.; Тиан, К. Искусственный интеллект: значение для Китая; Дискуссионный документ, представленный на Форуме развития Китая 2017 года; Глобальный институт McKinsey: Вашингтон, округ Колумбия, США, 2017 г.
6. Кемпе, Ф. США отстают от Китая в решающей гонке за господство ИИ. Си-Эн-Би-Си. 2019.
7. Совет по оборонным инновациям (DIB).
8. Принципы искусственного интеллекта: рекомендации по этичному использованию искусственного интеллекта Министерством обороны; Совет по оборонным инновациям: Вашингтон, округ Колумбия, США, 2019 г.
9. Аллен, Г.К. Понимание китайской стратегии искусственного интеллекта указывает на китайское стратегическое мышление в отношении искусственного интеллекта и национальной безопасности. Центр новой американской безопаснос-ти. 2019.
10. Маккарти, Дж.; Минский, М.Л.; Рочестер, Н.; Шеннон, К.Э. Предложение для Дартмутского летнего исследовательского проекта по искусственному интеллекту. ИИ Маг. 1955, 27, 12-14.
