CC BY
2ЭОЖ 378.1
ЦАЗ1РГ1 Б1Л1М БЕРУ ЖАГДАЙЫНДА ПЕДАГОГ-ДЕФЕКТОЛОГТАРДЬЩ ДЕОНТОЛОГИЯЛЫЦ Ц¥ЗЫРЕТТ1ЛШ
МОВКЕБАЕВА ЗУЛЬФИЯ АХМЕТВАЛИЕВНА
Профессор, п.г.д., Абай атындагы ^аз¥ПУ, Алматы, ^азакстан
КАДЫРОВА ШЫНАР ОРАЛБЕКЦЫЗЫ
^азак улттык кыздар педагогикалык университетшщ арнайы педагогика мамандыгыныц магистранты, Алматы, ^азакстан
Аннотация: Мацалада «болашац педагог-дефектологтардыц деонтологиялыц ^зыреттшгт дамыту» угъшы бойынша бгрнеше компоненттердг талдаймыз. Кузыреттшк тэсы нег1з1нде ерекше б1лШд1 цажет ететт балаларшен жумыс 1стейт1н педагогтердщ деонтологиялыц дайындыгын цалыптастырудыц ерекшелггг, ц^рылымы царастырылады. К,аз1рг1 б1лш беру контексттде педагог-дефектологтарды даярлау шэселелер1 ерекше шацыздылыц пен езектшкке ие болады. Ерекше б1лш беру цажетт1л1ктер1 бар балаларшен жумыс 1стейт1н шашандарды дефектологиялыц цузыретттгш даярлау эр балага сапалы жэне жеке б1лш беруде шешушг рел атцарады. Осы тургыдан алганда, болашац мугалтдердщ деонтологиялыц дайындыгы субъектн кэЫби цызшеттегг нормативтт шшез-цулыцты ЖYзеге асыруга дайындаудыц шацсатты процес1 реттде тYсiнiледi. Осылайша, деонтологиялыц тренингтщ кэс1би цузыреттшкт1 дашытудагы жэне шугалтдердщ кэЫби дайындыгыныц сапасын арттырудагы релi жеткшкЫз багаланды.
ТYйiндi свздер: деонтологиялыц дайындыц, ЦYЗыреттiлiктi дамыту, бшш беру ЖYйесi, деонтологиялыц аспект
ДЕОНТОЛОГИЧЕСКАЯ КОМПЕТЕНТНОСТЬ ПЕДАГОГОВ-ДЕФЕКТОЛОГОВ В СОВРЕМЕННЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УСЛОВИЯХ
Аннотация: В статье разберем несколько компонентов по понятию «развитие деонтологической компетентности будущих педагогов-дефектологов». Рассмотрена специфика, структура формирования деонтологической готовности педагогов, работающих с детьми с особыми образовательными потребностями, на основе компетентностного подхода. В современном образовательном контексте вопросы подготовки педагогов-дефектологов приобретают особую значимость и актуальность. Подготовка дефектологических компетенций специалистов, работающих с детьми с особыми образовательными потребностями, играет решающую роль в качественном и индивидуальном образовании каждого ребенка. Эта статья посвящена важности развития деонтологических навыков будущих учителей в современном образовании. Успешная профессиональная деятельность современного педагога требует высокого уровня компетентности, в том числе профессионального поведения. С этой точки зрения под деонтологической подготовкой будущих педагогов понимается целенаправленный процесс подготовки субъекта к осуществлению нормативного поведения в профессиональной деятельности. Таким образом, недостаточно оценена роль деонтологического тренинга в развитии профессиональных компетенций и повышении качества профессиональной подготовки учителей.
Ключевые слова: деонтологическая подготовка, развитие компетенций, система образования, деонтологический аспект.
Зерттеу материалдары мен эдютемес к;аз1рп педагогтыц табысты кэаби кызмет жогары к¥зыреттiлiк децгешн, оньщ iшiнде кэсiби мшез-кулыкты талап етедь Осы т^ргыдан алганда, болашак мугал1мдердщ деонтологиялык дайындыгы субъектiнi кэсiби кызметтеп нормативтiк мшез-кулыкты жYзеге асыруга дайындаудыц максатты процесi ретiнде тYсiнiледi. Осылайша, деонтологиялык дайындыктыц кэсiби кузыреттшкп дамытудагы жэне муFалiмдердщ кэсiби дайындыгыныц сапасын арттырудагы рeлi толы; багаланбайды. «Деонтология» сeзi кэсiби этикада кещнен колданылады жэне эр мамандык бойынша Этика, мшез-кулык, зацнама, сот, муFалiм жэне мемлекетпк баскару жYЙесiнщ нормаларын бiлдiредi. Педагогикалык этикет, топтык жэне когамдык iс-шараларFа катысу оц нэтиже береди Мундай ортада езара пiкiр алмасу, жеке пiкiрлердi баскалардыц пiкiрлерiмен салыстыру, олардыц дурысты^ына сендiру колда бар бiлiмдi одан эрi байытуFа мYмкiндiк бередi. Кэсiби даFдыларды жетiлдiру педагогикалык кызметтеп борыш пен мшдеттеменщ жоFары децгешн калыптастыру жэне оларды сактау максатында практикалык iс-шараларды уйымдастыру.
Бiз казiргi муFалiмнiц мiндеттерiне катысты муFалiмдермен пiкiр алмасуFа мYмкiндiк бердiк. Бiз эр маманныц, мейлi ол медицина кызметкерi болсын, курылысшы болсын, тэрбиешi болсын, ез мiндеттерi мен мшез-кулкы болуы керек деп санаймыз. Мшдет, эдептiлiк жэне этика сиякты элеуметпк уFымдар бэрiмiзге белгiлi. БYгiнгi тацда коFамFа енген "деонтология" Fылымы бiз Yшiн жацалык емес. "Деонтология" сeзi деонтос дегендi бiлдiредi -"шарт", "мiндет", логотиптер - "iлiм", аFылшын философы Дж. Бентам бул тужырымдаманы Fылыми негiздедi. Оныц "адамгершiлiк Fылымыныц деонтологиясы" атты ецбегшде деонтология, яFни адамгершiлiк пен этика туралы Fылыми тYсiнiктер сипатталFан. Кейiнiрек Д. Бентам усыпан "деонтология" идеяларын деонтологияны "Этика - мшдет этикасы"деп аныктаFан немю философы И.Кант дамытты. Алдымен "деонтология" сeзi тар маFынада адамныц ^удаЙFа деген сенiмi ретiнде тYсiндiрiлдi, ал кешшрек ол адамныц мiндеттерiн бiлдiретiн кец маFынада колданыла бастады. БYгiнгi тацда бiздiц республикамызда кептеген педагогтар, тэрбиешiлер мен жаттыктырушылар, медицина кызметкерлерi сиякты, ез мiндеттерiн ез кэабше деген адалдык пен жауапкершiлiкпен кузыреттшктш жоFары децгейiнде орындайды. Деонтологиялык мэдениет кеп кырлы карым-катынастарды куруFа жэне мэселелердi шешуге кeмектеседi, мYмкiндiктер тудырFан педагогикалык тэжiрибенi пайдалану аркылы eзiн-eзi тануды жэне eзiн-eзi жетiлдiрудi камтамасыз етедi. Ф. Н.Гоноболин, Н. В.Козьмин, А. и. Щербаков, А. А. Сластенин жэне баскалары деонтологиялык мэдениет мэселелерi бойынша зерттеулер жYргiздi. Бул зерттеулер педагогикалык кызметтiц эртYрлi касиеттерi мен кeрсеткiштерiн зерттейдi жэне педагогикалык кызмет аркылы муFалiмнiц педагогикалык мэдениетшщ децгейiн, оныц мазмуны мен мэнш тYсiнедi. Е. А. Гришин педагогикалык мэдениетп бiлдiредi жэне муFалiмнiц келес кэсiби касиеттерiн кeрсетедi: - жалпы бiлiм; - ез iсiн бшу.- педагогикалык бiлiм мен даFдыларды Yнемi дамыту; - муFалiм мамандыFына деген CYЙiспеншiлiк; -адамгершiлiк, шыншылдык жэне талапшылдык; - кыраFылык, укыптылык жэне сыпайылык.
СоцFы жылдары казакстандык Fалымдар да дефектологиялык бiлiм берудi жа^ырту мэселелерiн белсендi тYPде кeтерiп, дайындыкты дамыту жолдарын эзiрлей бастады. Инклюзивт бiлiм беру жаFдайында жумыс ютеу Yшiн арнайы муFалiмдер (дефектологтар) [1, 2]. Сонымен катар, муFалiмдердiц инклюзивт кузыреттшп мэселесi бойынша бiрнеше ецбектер бар: Хитрюк В.В., Хафизуллина И.Н., Романовская И.А., Бунимович Е.А., Сулейменова Р.А., Мовкебаева З.А., Оралканова И.А., Рымханова А., т.б. Олардыц непзп тужырымдамасы зерттеу арнайы педагогтыц (дефектологтыц) психологиялык-педагогикалык кузыреттшп оныц кэаби шеберлiгiнiц непзп кeрсеткiшi жэне сэйкесiнше оку-тэрбие процесш тиiмдi уйымдастырудыц iргелi шарты екендшн тYсiну болды.
Кэсiби педагог-дефектологтыц кызмет кузыреттiлiктiц жоFары децгейiмен, оныц шшде элеуметтiк дайындыкпен сипатталуы керек. Элеуметпк жэне кэсiптiк салалардаFы езара iс-кимылFа, ынтымактастыкка жэне жанжалдарды шешуге кэаби мiнез-кулык
нормаларына непзделген салаларда; толеранттылыкка, эмпатияга, ерекше бiлiм беру кджеттшктер1 бар адамдарга дурыс жэне барабар карым-катынас арнайы (дефектологиялык) бшм беру сапасын арттыру куралдарыныц бiрi ретiнде педагогтарды деонтологиялык даярлау проблемасын eзектендiредi. Деонтологиялык дайындык кезiнде педагогтыц кундылык мотивтерi, деонтологиялык бiлiм, дагдылар мен кэсiби мацызды касиеттер жуйесш калыптастыру аркылы кэсiби кызмет саласындагы нормативтiк кэсiби мшез-кулыкты жузеге асыруга дайындыгы тYсiнiледi. МуFалiмнiц деонтологиялык дайындыгыныц максаты-деонтологиялык к¥зыреттiлiктi калыптастыру, оны бiздiц ойымызша, жалпы курамдас белш ретiнде карастыруFа болмайды. Кэсiби кузыреттшк, ал метапрофессиялык децгейдеп кузыреттшк ретшде, педагог-дефектологтыц кэсiби кызметшщ барлык тYрлерiнде кeрiнетiн: тYзету-дамыту, тYзету-диагностикалык жэне консультативтш, тэрбиелiк, элеуметпк-педагогикалык, уйымдастырушылык, Fылыми-зерттеу жэне т. б.
^OFам дамуыныц элеуметтiк-мэдени зацдылыктарын талдауFа CYЙене отырып, арнайы педагогикадаFы деонтология тарихнамасында педагогикалык бшм берудi (жалпы, арнайы, кэсшт1к) оныц калыптасуыныц Yш кезещне белуге болады: жасырын, айкын жэне институционалды. ПедагогикадаFы деонтологияны дамытудыц казiргi, институционалдык кезещ профессор-окытушылар курамын деонтологиялык даярлаудыц кешендi тужырымдамасын куру, окытудыц эдюнамалык негiздерiн аныктау жэне уйымдастырушылык-эдiстемелiк колдауды камтамасыз ету кажеттiлiгiмен сипатталады. МуFалiмдердiц деонтологиялык дайындыFы кызметтщ барлык аспектшерш жещлдететш инновациялык бiлiм беру ортасын куруды кeздейтiн нормативтш-кукыктык жэне нормативтш-туеталык компоненттердi камтитын интеграцияланFан жYЙе ретшде карастырылады. Олардыц баFыттарын жалпы максаттар мен мiндеттерге сэйкес бiрiктiруге мYмкiндiк бередi. Болашак педагогты кэсiби деонтологиялык даярлау принциптерi оныц деонтологиялык кузыреттшгш дамытуFа баFытталFан.
Арнайы педагогтыц кэаби кызметi белгiлi бiр когнитивтi операцияларды, эмпатия, тeзiмдiлiк, жауапкершiлiк сиякты адамгершшк касиеттердi кажет етедi. Педагог-дефектологтардыц кэсiби кызметiндегi деонтологиялык аспект олардыц жумысы курылатын этикалык принциптердi, нормалар мен кундылыктарды аныктайтын непзп элементке айналады. Эр баланыц кукыктары мен кажеттшктерш терец тYсiнудi жэне курметтеудi талап ететiн заманауи бiлiм беру жаFдайлары аясында деонтологиялык дайындык педагог-дефектологтыц кэсiби кузыреттшгшщ ажырамас белшне айналады. Зерттеулер мен талдауларFа CYЙене отырып, бiз Yш компоненттi усынамыз:
Модель мотивациялык, операциялык жэне рефлексивт компоненттердi камтиды. [3, 4,
Мотивациялык компонент. Оныц психологиялык мазмунына мYмкiндiгi шектеулi адамFа деген кызыFушылык, OFан жэне оныц отбасына кемектесуге деген умтылыс; кызмет субъектiлерiне этикалык кезкарас; мYмкiндiгi шектеулi адамдарFа жэне олардыц отбасыларына тиiмдi кемек керсету Yшiн диагностикалык кызметтiц мацыздылыFын тYсiну; диагностикалык процедураларды жYргiзу жэне корытынды жасау жауапкершшп кiредi.
Операциялык компонент. Оныц психологиялык мазмунына мыналар кiредi: дамудаFы бузылулар жэне олардыц кeрiнiстерi туралы арнайы бiлiм; диагностикалык куралдарды тацдау даFдылары мен даFдыларыныц болуы; тексеру жYргiзу; диагностикалык есептердi шеше бшу, нэтижелердi тYсiндiру алгоритмiн мецгеру. Операциялык компоненттщ бул компоненттерi бiз танымдык кузыреттшк ретiнде аныкталдык. Операциялык жYЙенiц курамдас бeлiгi, компонентi сонымен катар гностикалык, коммуникативтi жэне технологиялык кузыреттшк болып табылады. Гностикалыц ц^зыретттк- оку жэне езшщ кэсiби бiлiктiлiгiн арттыру кабшетц бузылFан дамуды диагностикалау саласындаFы жаца жетiстiктердi игеру кабiлетi. Коммуникативтг цузыреттшк-ауызша жэне вербалды емес карым-катынас куралдарын колдана бiлу; диагностика субъектiлерiмен eнiмдi байланыс орнату; эмпатикалык карым-катынас даFдыларын мецгеру; диагностикалык есептердi шешуде
5, 6, 7].
eнiмдi карым-катынас жасай бшу. Технологиялык кузыреттшкт 6Î3 техникалык куралдармен жумыс icTey дагдылары мен дагдыларыньщ болуы, компьютерлiк диагностикалык багдарламаларды бiлy, мYмкiндiгi шeктeyлi жандарды зерттеу кeзiндe бейнежазбаларды колдана бiлy; кeшeндi диагностика саласында жаца технологиялык бiлiмдi тез алу мYмкiндiгi рeтiндe карастырамыз.
Рефлексивт1 компонент. Оныц психологиялык мазмунына адамныц eзiн-eзi тануга жэне eзiн-eзi багалауга жалпы багыты, eзiн-eзi дамытуга жэне eзiн-eзi тануга деген умтылыс, диагностикалык кызметте Yнeмi кэciби ecy мYмкiндiгi кiрeдi.
Теориялык зерттеу нэтижeлeрi жэне талкылау муFалiмнiц жеке жэне кэаби педагогикалык баFыты. Бул компонентпк жYЙeнi курайтын элемент. Ол Педагогикалык кызметп оныц мYДдeлeрi, кабшеттер^ сешмдшп, педагогикалык процесс туралы идеялары аркылы iзгiлeндiрyгe баFытталFан дэлeлдi себептер жиынты^ынан турады. МуFалiмнiц педагогикалык процecтi уйымдаcтырyдаFы жеке кэciби педагогикалык баFыты мыналарды камтиды. Идеялар (педагогикалык мiндeттeргe кец ^зкарас, педагогикалык ойлау, даму, eзiн-eзi дамытyFа умтылу, педагогикалык eзара эрекеттеспкте кэciбилiккe кол жeткiзy) мYдделер (FылымFа деген кызыFyшылык, психологиялык-педагогикалык бiлiмдi жeтiлдiрy, бiлiм дeцгeйiн жэне жалпы рухани мэдениетп арттыратын муFалiмдeрдi даярлау) цундылыц багдарлары (жоFары бiлiм алу, тэрбиелеу, окыту процeciндe cтyдeнттeрдi бeлceндiрy ceбeптeрi мен максаттары педагогикалык кызметке деген талантка нeгiздeлгeн.
Корытынды
Муныц ceбeптeрi муFалiмнiц педагогикалык кызметке деген саналы умтылысында жатыр. ^орытындылай келе, казiргi жаhанданy процeciндe профессорлар мен окытушылар бiздiц жастарымызды аFартылFан, жоFары рухани, улттык кундылыктарFа лайык етш тэрбиелеуге eз Yлecтeрiн косуда. Университеттерде Fана емес, барлык бiлiм беру орталыктарында мiнeз-кулык мэдeниeтi мен шйлеу eнeрiнiц адамгeршiлiк аcпeктiлeрiн тeрeцiрeк окытуды жолFа кою, сондай-ак бул юке элeyмeттiк жэне гуманитарлык Fылымдардыц Yлeciн арттыру кажет. Бiздiц халкымыз муFалiмдeрдiц eцбeгiн эркашан Yлгi тутады жэне курметтейдь Эйткeнi муFалiмдeрдiц кeпшiлiгi eз мiндeттeрi мен мiндeттeмeлeрiн терец ceзiнeдi жэне ултымыздыц болашаFы болып табылатын жастарды тэрбиелеуге жанкиярлыкпен катысады.
ЭДЕБИЕТТЕР:
1. Movkebaeva Z.A. (2015) Formirovanie professionalnykh kompetenczij u speczialnykh pedagogov v usloviyakh modernizaczii sistemy speczialnogo obrazovaniya // Vestnik KazNPU imeni Abaya (Seriya «Speczialnaya pedagogika»). # 3(42). S. 10-13. (In Russian)
2. Duzelbaeva A.B. (2017) Podgotovka budushhikh uchitelej defektologov v usloviyakh modernizaczii pedagogicheskogo obrazovaniya // Pedagogika i psikhologiya. # 1(30). S. 140 145. (In Russian)
3. Дружиловская О.В. Деонтологический аспект в формировании профессиональных качеств специалистов в области коррекционной педагогики и специальной психологии // Практическая психология и логопедия. 2006. №2. С. 77-80. Педагогическая психология Вестник Мининского университета. 2019. Том 7, №3
4. Евтушенко И.В., Левченко И.Ю., Евтушенко Е.А. Разработка профессионального стандарта «Педагог-дефектолог (учитель-логопед, сурдопедагог, олигофренопедагог, тифлопедагог)» // Медработник дошкольного образовательного учреждения. 2019. №1. С. 80-91.
5. Евтушенко И.В., Евтушенко Е.А., Левченко И.Ю. Профессиональный стандарт педагогадефектолога (учителя-логопеда, сурдопедагога, олигофренопедагога, тифлопедагога): план доработки, апробации и внедрения // Конференциум АСОУ: сборник научных трудов и материалов научно-практических конференций. Вып. 4. М.: Академия социального управления, 2016. С. 2161-2167. URL: http://new.asoumo.ru/images/2017/08/29/sb-4-2016.pdf (дата обращения: 23.03.2019).
6. Зарин А.П., Ильина С.Ю., Филатова И.А. Развитие системы подготовки учителядефектолога в России на рубеже ХХ-ХХ1 веков // Специальное образование. 2015. №3(39). С. 100-114.
7. Ивенских И.В., Сорокоумова С.Н. Профилизация будущих педагогов начальной школы для системы инклюзивного образования // Проблемы современного педагогического образования. 2017. №56-1. С. 367-373.
