CC BY
15KULLIYE
ULUSLARARASI SOSYAL BILIMLER DERGISI INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES
Azerbaycan Turk^esindeki Kadin Giysi Adlari Uzerine Bir Inceleme
An Investigation on Women's Clothing Names in Azerbaijan Turkish
Yazar / Author
Miyase Kubra RAMAZANOGLU*
Giriç
ADBÎLÎM, Dogan Aksan'in tanimina göre: dar anlamda özel adlari kökenbilgisi, tarihsel geliçme yönünden çeçitli dil ve kültür sorunlari açisindan inceleyen bilim dalidir. Geniç anlamda ise herhangi bir kavramdan hareket edilerek bu kavramin herhangi bir dilde nasil anlatim buldugu ve anlatimda hangi etkenlerin rol aldigini inceleyen bilim dalina ad bilimi denir. Bu çaliçmada Azerbaycan Tûrkçesindeki kadin giysi adlari tespit edilerek siniflandirilmiçtir, köken ve yapi bakimdan degerlendirilmiçtir. Ayrica Azerbaycan'in Türk kültürü içindeki yerine ve Türklerdeki giysi kültürüne deginilmiçtir.
Tarihsel ve toplumsal geliçme süreci içinde bir toplumun biriktirdigi, nesilden nesile aktardigi maddi ve manevi degerlere kültür denir. Kültürü dil, din, gelenek-görenekler, halkoyunlari, yemekler, giysiler, ahlak anlayiçi, dünya
* Yuksek Lisans Ogrencisi, Ankara Yildirirn Beyazit Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitusu, Turk Dili ve Edebiyati Ana Bilim Dali, Ankara / Turkiye, e-mail: mk.ramazanoglu@hotmail.com ORCID https://orcid.org/0000-0001-5770-5990.
Bu makaleyi §u §ekilde kaynak gosterebilirsiniz / To cite this article (APA):
Ramazanoglu, Miyase Kubra (2020). "Azerbaycan Tûrkçesindeki Kadin Giysi Adlari Uzerine
Bir Inceleme". Kulliye, 1 (1): 127-152. Makale Bilgisi / Article Information_
Geli§/'Received Kabul / Accepted Türü / Type Sayfa / Page
30 Ocak 2020 19 Mart 2020 Ara^tirma Makalesi 127-152
30 January 2020 19 March 2020 Research Article
görü§ü vb. unsurlar destekler. Kültür bir millete kimlik kazandirarak, diger milletlerden ayiran önemli bir unsurdur. Toplumun birlik ve beraberlik duygusunu geli§tiren, toplumun ge?mi§i ve gelecegi arasinda bag kuran bir olgudur. Kültürü yok edilen toplumun kendisi de yok olur.
Türkler, tarihsel süre? i?erisinde uzun yillardan beri bulunmaktadir. Ya§adiklari cografya, sava§lar, sinir kom§ulari kültürlerini etkilemi§ ve sürekli toplumsal bir geli§me ve degi§me i?inde olmu§lardir. Örnegin; Türkler ?ok fazla alfabe kullanmi§lardir, alfabe degi§imlerinde dini ve toplumsal degi§imler etkili olmu§tur. Müslümanligi benimsemeleriyle Arap alfabesini kullanmi§lardir. Ruslarin baskici tutumlarindan dolayi Kiril alfabesini kullanmak zorunda kalmi§lardir. Bu da Türklerin birbirleriyle olan etkile§imini, yakinla§masini ve kültürel birligini etkilemi§tir. Dil insanlarin, toplumlar arasindaki anla§mayi saglayan en önemli kültürel degerdir ve dilin sarsintiya ugramasiyla birlikte Sovyet Rusya'da ya§ayan Türkler ile Anadolu'da ya§ayan Türklerin siyasi, sosyal birligi sarsildigi gibi kültürel birligi de sarsilmi§tir. Fakat birbirlerinden kopmami§tir. Kopmamasinda bagimsizliklarini almalari ve Latin alfabesine ge?meleri etkili olmu§tur.
Azerbaycan Türkleri toplumsal degi§imlere ve yapilan tüm di§ müdahalelere ragmen Türk kültürüne sahip ?ikmi§, kültürlerini ya§atmak i?in mücadele vermi§tir. Türk kültürünün devam ettirildigi bir Türk Cumhuriyeti'dir. Örnegin; Türklerin ortak degeri olan Dede Korkut'ta ad verme gelenegi 128 mevcuttur. Azerbaycan Türkleri bu kültürü ya§atmaktadir. Ad verme kültürü halklarin milli geleneklerine dayanir. Azerbaycan Türklerinde ?e§itli ad verme adetleri mevcuttur. Eski zamanlarda; ?ocuga adini doganin kendisi verirdi. £ocuk dogdugu zaman doga nasil bir haldeyse ona göre ?ocuga ad konulurdu. Bu adin ?ocugun gelecekteki karakterini belirleyecegine inanilmaktaydi. Örnegin; Boran, Yagmur, Bulut, Toran, Seher, Güney, Kuzey, Gündogdu, Aydogdu, Aydogmu§, Ayaz, Duman, £ougun, Güne§, Aytekin, Ayhanim, Güntekin, Tugay, Aysel, Aysu... Tabiatla ilgili ad verilemiyorsa ?ocugun fiziki özelliklerine göre ad verilmekteydi; Karaciga, Karatel, Altintel, Altinsa?, Altinciga, Gülümser, Ay?i?ek, Al?i?ek, fernen, Kaysi. £ocugun gelecekte iyi bir konuma sahip olmasini isteyen ebeveynler buna uygun ad koymu§lardir; Ku§luhan, Ogulbike, Hanoglu gibiadlar verirlerdi (Bagirov 1997'den aktaran; Ceferzade 1981: 34).
Eski Türklerde evlenmede kiz evinin oglan evinden kalim (kalin) veya ba§lik istemesi adeti bulunmaktadir, yeni evlenenlerin hayatlarini düzenlemeleri i?in yapilan bir yardimdir. Kalina kar§ilik kiz tarafi da '?eyiz' getirirdi. Bugün de Azerbaycan'da ?eyiz verme adeti devam etmektedir. Erkege ev ve diger ta§inmaz emlak, kiza ev e§yalarindan ibaret ?eyiz verilir (http://www.tarihistan.org/yazarlar/sevda-gasimova/azerbaycan-geleneklerinin-ahl-ki-ve-hukuki-yonleri/5360/).
"Azerbaycan Türkleri ile diger Türk topluluklari arasmdaki en önemli kültürel bag olan Nevruz geleneklerini unutturmak maksadi ile Sovyetler Birligi döneminde, Azerbaycan 'da Nevruz etkinlikleri uzun bir sûre yasaklanmiçtir. Tüm baskilara ragmen Nahcivan'm Ordubat bölgesi, bu gelenekleri devam etmekte direnmiçtir" (Akyildiz 2018'ten aktaran; Hüseyinoglu 2000: 166). Sovyetler Birliginin 1992 yilinda yikilmasiyla Azerbaycan yeniden bagimsizliga kavuçmuçtur. Nevruz Bayrami diger Türk cografyalarinda oldugu gibi, Azerbaycan'da da bütün canliligi ile yeniden kutlanmaya baçlanmiçtir (Akyildiz 2018: 3).
Giyinmek, insanoglunun dünyada var oldugundan beri olan önemli bir olgudur. ilkçaglarda insanlar belli bölgelerini bitki veya hayvan derileri ile örtüyordu. Fakat zamanla iklim, toplumsal, sosyo-kültürel, ekonomik ve teknolojik degiçimlerin etkisiyle giysi kültüründe degiçimler, geliçimler olmuçve daha fonksiyonel ürünler ortaya çikmiçtir. Giysiler, örtünme ihtiyacinin yaninda insanlarin dünya görü§lerini, dini inaniçlarini yansitan degerler halinegelmiçtir.
"Giyim, kültürel ve tarihî baglara, milletlerarasi iliçhilere önemli bir kamt tegkil eden ve milletin cografi çevresi ile ekonomik standartlarmdan etkilenen bir olgudur. Dolayisiyla giyim milletin tarihiyle siki sikiya baglidir ve etkileçimi maddî kültürün diger elemanlarmdan daha çokyansitir" (Bayraktar 1999: 53). Toplumlar tarihsel s^eç içerisinde geçirdikleri mücadeleleri, dinleri, toplumsal, sosyal, kültürel olaylari renklerle, sembollerle, kullandigi kumaçlarla giysilerine 129 yansitmiçlardir. Bu giysiler toplumlarin sonraki nesillere biraktigi somut kültürel miras halini almiçtir.
Türk kültüründe de giyim önemli bir konudur. Türklerin kendine ait bir giyim kültürü vardir. Tarih sahnesinde uzun zamandir var olan Türklerin yaçadigi cografi konumlar, iklimler, savaçlar giysi kültürlerini etkilemiçtir. Orta Asya'da yaçayan gôçebe Türkler iklim çartlarinin ve savaççi ruhlarindan dolayi deriden yapilmiç daha rahat kiyafetler tercih etmiçlerdir. Yerleçik hayata geçen Türkler ise dokuma kiyafetler giymeye baçlamiçtir.
Kadin kiyafetleri örtünme ihtiyacinin yani sira toplumun kültürel, sosyal, ekonomik yapisini da göz önüne sermektedir. Toplumun geçirdigi degiçimlerin yansimasini en çok kadin kiyafetlerinde görmekteyiz. Gôçebe yaçayan hayvancilikla ugraçan Türklerde kadinlar çalvar, cepken gibi rahat kiyafetler seçmiçlerdir. Türklerde kadinlar da savaççiydi ve rahat kiyafet seçimlerinde savaççi bir toplum olmalarinin da etkisi bulunmaktadir. islamiyet'in Türkler tarafindan kabul edilmesiyle birlikte kadinlar yaçmak, tülbent vb. kiyafetlerde kullanmaya baçlamiçlardir. Dini açidan örtünmeyle birlikte kadinlarin sokak ve evlerinde giydikleri kiyafetler degiçim göstermeye baçlamiçtir. Sokakta ferace, yaçmak, peçe gibi kiyafetler kullanilmaya baçlanmiçtir. Siyasi, sosyal ve dini
olaylarin yani sira kadinlarin güzel görünme ve süslenmeye olan egilimlerden dolayi kadin kiyafetlerinin yelpazesi geni§tir.
Azerbaycan'da ipek ve yün dokumaciligi geli§mi§tir ve bu durum giysilere de yansimi§tir. Milli kiyafetleri ?e§itli renklerde ipek kuma§lidir. Kadin giysileri i?in ipek, tirme ve kadife kuma§lari kullanilmaktadir. Kadin i? giyiminde pamuk ve keten malzemeleri kullanilmi§tir. Kadinlarin tören kiyafetinde ya§a göre farkliliklar bulunmaktadir. Gen? kadinlar daha canli ve parlak, ya§lilar ise daha az süslü kiyafetler tercih etmi§lerdir (Bayraktar 1999: 53-54).
Azerbaycan ve Türkiye, tarihi ve kültürel bagi olan iki devlettir. Bu iki devletin kültürel ve cografi yakinligi giysi kültürlerine yansimi§tir. Azerbaycan sahasi kiyafet adlarinin büyük bir ?ogunlugu bugün Dogu Anadolu illeri agizlarinda i§lek olarak kullanilmaktadir. Azerbaycan kadin giysi adlarina Kars, Erzurum, Igdir ve Ardahan illerinde rastlanmaktadir. Azerbaycan kadin kiyafetlerinden le?ek, cepken, dizlik, §alvar, yemeni, mendil Erzurum'da, ?alma, §alvar, cepken, arkalik Igdir'da, dinge, ü? etek, kalagey Kars'da, arkalik ve dinge Ardahan'da kullanilmaktadir.
1. Kadin Giysilerinde Kullanilan Malzemelerle Ilgili Sözler
Kadin giysilerine özel üretilen kuma§lar ve süslere ait kelimeler tepsit edilmi§tir. Ayrica kadin kiyafetlerine uygulanan i§lemlere de bu ba§lik altinda yer verilmi§tir:
Dshrsburun (I): (Far.+Tür.) Dokunan §eylere (hali, kilim vb.) ve "kelagayi" denen büyük ba§örtülerine kartal gagasi §eklinde konan bezek, süs, naki§ (naki§larin egik kismi yukari dogudur) (A.T.S.: 831).
Döysc (II): Tür. Eskiden ba§örtüsü veya bezleri düzgün ta§ üzerinde aga? tokmaklarla vurarak kiri§ikligini a?ma i§i (A.T.S.: 965).
dqrsman: Tür. ince kuma§tan yapilmi§ kadin elbiselerinin etegine konan büzgü, farbala (A.T.S: 1093).
Gecs-Gündüz: Tür. Eskiden kadin elbisesi dikilen bir ipek kuma§in adi (A.T.S: 1247).
Gülmsxmsr: Far. ince ipek kuma§ üzerinde büyük gül, ?i?ek §eklinde süsleri olan ve kadin elbisesi yapilan pahali kuma§ (A.T.S: 1344).
Kslagayigihq: Tür. Kelagayi adli ba§örtüsü dokuma i§i (A.T.S: 1754).
Lsgsklik: Tür. Ba§örtüsü yapmaya yarar beyaz bez vb. (A.T.S.2256).
Msrmsr^ahi: Far. Ba§örtüsü, i? ?ama§iri ve bebek elbisesi yapmada kullanilan, beyaz, ince ve sargi bezinden biraz daha sik dokunmu§ kuma§ (A.T.S:2391).
Orqanza: ít. Kadin elbiselerinde kullanilan ince kolali kumaç, bir tür ipekli kumaç (A.T.S: 2627).
Sarafanliq: Tür. Sarafana has, sarafan adli kolsuz kadin elbisesine ait (A.T.S: 2888).
^sltslik: Tür. Alt etek yapmaya yarar veya onun için ayrilmiç. / Dizlik için ayrilmiç veya dizlik yapilacak (kumaç) (A.T.S: 3137).
Yaçmaqliq: Tür. Yaçmak takmak için kullanilan kumaç (A.T.S: 3593).
Yubkaliq: Tür. Etek yapmaya yarar veya etek için ayrilmiç (A.T.S: 3666).
dtsklik: Tür. Kadinlarin süs için elbiselerinin etegine dikilen pul vb. (A.T.S: 1153).
2. Kadin Giyiminin Tarzi, Amaci ve §ekliyle Ilgili Sözler
"Kadin giyimi erkek giyimi mazaran dini inanç, hayat tarzi, dünya görü§ü, siyasi tutum ve gelenek açismdan farkli özellikler göstermektedir. Bu nedenle kadm giyimini sadece sosyal bir örtünme ihtiyacmdan daha fazlasiyla ifade eden, yargilayan, begeni veya eleçtiri ortaya koyan, smiflandiran ya da sadece giyimiyahut o giyim tarzmm sahibi kadim tasvir eden, niteleyen bir söz varligi ortaya çikmiçtir" (Güner 2018: 439).
Açiq (I): Tür. Çiplak, örtüsüz, üzerinde giysisi, örtüsü olmayan (A.T.S: 35).
131
Açiqgszsn: Tür. Dekolte giyinen. / Çarçaf bürünmeyen, çarçafsiz dolaban — (A.T.S: 35).
Açiqhq: Tür. Örtüsüz, açik, kapali olmayan çeyi hâli (A.T.S: 36).
Açiq-Saçiqliq: Tür. Dekoltelik; müstehcenlik (A.T.S: 36).
Baçaçiq: Tür. Baçinda herhangi çapka veya örtü olmayan (A.T.S: 369).
Baçiaçiq: Tür. Baçinda kalpak, ba§örtüsü vb. olmayan (A.T.S: 369).
Ba^iaçiqhhq: Tür. Baçin açik olmasi, baçta hiçbir §ey olmamasi durumu (A.T.S: 370).
Baçilsçskli: Tür. Baçini eçarp, yazma vb. ile örtmü§ kimse (A.T.S: 371).
Ba§iörtüklü: Tür. Baçinda eçarp, §al vb. olan (A.T.S: 372).
Ba§iörtülü: Tür. Baçinda herhangi bir §ey olmayan (A.T.S: 372).
Bipsrds: Far. Çarçafsiz, yaçmaksiz, örtüsüz (A.T.S: 466).
Börksmsk: Tür. Baçi örtmek, bir çeyle sarmak (A.T.S: 519).
Bürüncsklsnmsk: Tür. Yüzünü yaçmakla örtmek (A.T.S: 560).
Bürüncskli: Tür. Örtünmü§ yüzüne tülbent, peçe vb. örtmü§ (kimse) (A.T.S: 560).
Çadrah: Tür. Çarçaf örtünmü§ kadin veya kiz (A.T.S: 645). Çadrasiz: Tür. Çarçaf örtünmemi§ kadin veya kiz (A.T.S: 645). Çalmalanmaq: Tür. Baçini örtmek (A.T.S: 657).
Çalmali: Tür. Küçük eçarp vb.'ni baçina sarik gibi takmiç (kimse) (A.T.S:
656).
Çalmaq (III): Tür. Eçarbi tülbendi vb. baçina örtüp arkasindan baglamak, sarmak (A.T.S: 656).
Çaralanmaq: Tür. Çarçafa bürünmek (A.T.S: 645).
Çarqatli: Tür. (büyük) Ba§örtüsü takmiç kimse (A.T.S: 663).
Çarqatliq: Tür. Büyük ba§örtüsü, eçarp yapmaya yarayan (A.T.S: 663).
Çarçablanmaq: Tür. Çarçafa bürünmek, çarçaf giyinmek (A.T.S: 665).
Çar^abh: Tür. Çarçaf giyinimiç, üzerinde çarçaf olan (A.T.S: 665).
Çarçabsiz: Tür. Çarçaf giyinmemiç, üzerinde çarçaf olmayan (A.T.S: 665).
Çarçabsizliq: Tür. Çarçaf giyinmeme hali, üzerinde çarçaf olmama durumu (A.T.S: 665).
Çutqulu: Tür. Baçinda eçarbi olan; baçinda §al veya atki olan (A.T.S: 750).
Dekolts: Fr. Boyun, omuz, kol, gögüs ve sirtin bir kismini açikta birakan kadin elbisesi (A.T.S: 813).
Kslagayili: Tür. Baçinda kelayagi denen ba§örtüsü olan (kadin, kiz) (A.T.S: 1754).
Lsçskli: Tür. Baçinda örtük olan, baçina ba§örtüsü baglamiç (A.T.S: 2257).
Lsçsksiz: Tür. Ba§örtüsü takmayan, ba§örtüsü olmayan (A.T.S: 2257).
Niqapli: Tür. Duvakli, yüzünde peçe olan (A.T.S: 2571).
Örpskli: Tür. Baçinda büyük ba§örtüsü olan, büyük ba§örtüsü örtmü§ kadin veya kiz (A.T.S: 2664).
Örpsksiz: Tür. Büyük ba§örtüsü olmayan (A.T.S: 2664).
Rubssts: Far. Yüzü kapali (A.T.S: 2842).
Rübsndli: Tür. Yüzünde peçe olan (A.T.S: 2847).
ÜzüBagli: Tür. Yüzüne peçe takmiç olan (A.T.S: 3468).
Üzüagiq: Tür. Yüzünü peçe ile örtmemi§; çarçafsiz (A.T.S: 3468).
Yamçaqli: Tür. Yaçmagi olan bk. yaçmaqli (A.T.S: 3550).
Yamçimaq: Tür. Yabanci erkeklere görünmemek için örtünmek; yüzünü kapamak, peçe takmak, yaçmaklanmak. bk. yaçinmaq (A.T.S: 3550).
Yaçmdirmaq: Tür. Örtünmege, peçe takmaya mecbur etmek (A.T.S: 3592).
Yaçmaqlamaq: Tür. Yüzünü yaçmakla kapamak (A.T.S: 3593).
Yaçmaqlanma: Tür. Eskiden niçan töreninden sonra niçanli kizin baba evinden diçariya çiktigi zaman yüzüne peçe takmasi gelenegi. Bk. yaçinma, yaçirma, yaçmaqtutdu, yaçmaqvurdu, yaçmama (A.T.S: 3593).
Yaçmaqlanmaq: Tür. Yaçmakla yüzünü örtmek, kapamak. Bk. yaçamaq, yaçmanmaq (A.T.S: 3593).
Yaçmaqlatmaq: Tür. Yüzünü açmakla örtmek (A.T.S: 3593).
Yaçmaqliliq: Tür. Yaçmagi olma hâli (A.T.S: 3593).
Yaçmaqsiz: Tür. Yüzü açik, yaçmaksiz (A.T.S: 3593).
Yaçmaqsizliq: Tür. Yaçmagi olmama hâli (A.T.S: 3593).
3. Kadin Giysi Adlarinin Siniflandirilmasi
3.1. Iç Giyimle Ilgili Sözler
Tenin direkt üstüne giyilen ve mahrem yerleri kapatan giysilerin yani sira vucüdün belli noktalarinin daha iyi görünmesini saglayacak giysi adlari da tespit edilmiçtir:
Balaqdar: (Tür.+Far.) Kadinlarin giydigi kisa, beli lastikli iç çamaçiri, don (A.T.S: 331).
Bsdsnçs: Tür. Kadinlarin giydikleri kisa içlik (A.T.S: 404).
Dar Tuman: (Tür.+Far.) Kadinlarin giydigi kisa, beli lastikli iç çamaçiri, külot (A.T.S: 786).
Darbalaq: Tür. Kisa erkek pantolonuna benzeyen ve kadinlarin giyindikleri uzun külot (A.T.S: 788).
Gentuman: Tür. Elbise altindan giyilen beli büzgülü geniç etek (A.T.S: 1254).
Gentumanli: Tür. Elbise altindan giyilen geniç ve uzun don (kadin giyimi) (A.T.S: 1254).
Jipun: Far. Etegi daha kabarik göstermek için kadinlarin alttan giydikleri çey (A.T.S: 1692).
Korsaj: Fr. Kadin elbisesinin belden yukari kismi, küçük kisa korse (A.T.S: 1842).
Lepçik: Rus. Gögüsleri dik tutup dolgun göstermek için kullanilan, saten, dantel vb. kumaçlardan yapilan kadin iç çamaçiri (A.T.S: 2252).
Lif (III): Ar. Eskiden üzerine bluz giyilen ve gövdeyi simsiki saran astar, kadin elbisesinin üst kismi (A.T.S: 2269).
Lifçik: Rus. Kadin iç çamaçirinin veya çocuk elbisesinin gögsü örten kismi. (A.T.S: 2269).
§dlts: Far. Kadinlarin alttan giyindikleri, beyaz bezden yapilma ve dize kadar inen iç çamaçiri (A.T.S: 3137).
3.2. Üst Beden Giysileriyle Ilgili Sözler
Bedenin üst kismi için kullanilan giysilerdir. Giysinin boyutuna, kumaçina, üst bedende kullanildigi yere göre adlandirmalar yapilmiçtir. bk. Resim 6, Resim 7. Tespit edilen sözcükler çunlardir:
Arxaliq: Tür. Ev içinde giyilen kolsuz, kalinca bir tür kisa hirka (A.T.S: 207). bk. Resim 2, Resim 4.
Bahari (I): Tür. Kisa kollu kadin elbisesi (A.T.S: 323).
Balapu§: Far. Çal; pelerin (A.T.S: 332).
Bluza: Fr. Gömlegi andiran, vücudun üstüne giyilen ince kadin elbisesi (A.T.S: 493).
Bolero (I): ísp. Kadin kiyafetinde boyu beli açmayan, kollu k^ük ceket, cepken (A.T.S: 498).
Buluz: Far. Kadinlarin etek veya pantolon üstüne giydikleri ince kumaçtan, astarsiz, gömlek çeklindeki giyim eçyasi (A.T.S: 493).
Candonu: (Far.+Tür.) Genelde içi pamuklu veya kürklü, kolsuz bayan ceketi bk. canliq (A.T.S: 498).
Çepken: Far. Kollari yirtmaçli ve uzun, harçli bir çeçit kisa kadin elbisesi (A.T.S: 692). bk. Resim 1.
Eçmsk (II): Tür. Yakasi kürklü, kisa kollu kadin elbisesi (A.T.S: 1052).
Jaket: Fr. Kisa, hanim elbisesi (A.T.S: 1691).
Kimono: Jap. Kolu özel çekilde kesilmiç kadin giysisi (A.T.S: 1795).
Kulscs: Tür. Boynuna etegine, yakasina ve kollarinin omuz kismina kürk vb. dikilmi§ üstlük, elbise (A.T.S: 1877).
Kofta: Rus. Gömlegi andiran, vücudun üst kismina giyilen ince kadin giyimi, bele kadar inen kisa elbise (A.T.S: 1815).
Koketka: Fr. Ampiyesman; kadin elbisesinin gögüs kismi (A.T.S: 1816).
Kürdü (I): Tür. Kadin iç gömlegi bk. külaca (A.T.S: 1894).
Nimtdnfe): Far. Kolsuz kadin yelegi (A.T.S: 2573).
Qssabs: Tür. Eskiden kadinlarin elbiselerinin yakasindan a§agiya dogru sarkittiklari süslü yakalik (A.T.S: 2074).
Qofta: Gömlegi andiran, vücudun üstüne giyilen ince kadin elbisesi (A.T.S:
2144)
§al (I): Far. Yünden dokunan, bele baglanan, boyna dolanan, ba§a sarilan veya omuza atilan ince ve kiymetli kuma§ (A.T.S: 3111).
§al-Üzük: (Far.+Tür.) §al (A.T.S: 3112).
3.3. Ba§ I?in Kullanilan Giysilerle Ilgili Sözler
Ba§ i?in kullanilan giysilerin büyük bir ?ogunlugunda dinin bir etkisi mevcuttur. Tespit edilen sözcüklere göre ba§ giysisi i?in genelde ba§örtüsü kullanilmi§tir. Ba§örtüleri §ekline, rengine, boyutuna ve kullandiklari kuma§a göre adlandirmi§lardir. Ba§ giysisi i?in §u sözcükler tespit edilmi§tir:
Agabam (I): Tür. Bu kuma§tan yapilan ve genelde ya§li kadinlarin sicak havalarda kullandigi beyaz renkli ba§örtüsü (A.T.S: 58).
Agbami (II): Tür. Etrafi sari iplik dantelli beyaz ba§örtüsü (A.T.S: 66).
Bagdadi (II): Tür. Bir tür ipek §al bk. bagdaduri (A.T.S: 316).
Bagdati (II): Tür. Kenarlarinda sa?aklari olan büyük ba§örtüsü (A.T.S:
316).
Ba^liqalti: Tür. Ba§a konan ba§ligin altindan örtülen e§arp vb. (A.T.S:
374).
Ba^örtüyü: Tür. Kadinlarin ba§larini, sa5larini da i?ine a?acak §ekilde örttükleri örtü, e§arp, ba§örtüsü. bk. düyürd, kalagayi, qalagi, qalagi, sarband, sarandaz, §adda (I) 3, yayliq (II) (A.T.S: 375).
farqat: Far. Büyük ba§örtüsü, büyük e§arp (A.T.S: 663).
fski (IV): Tür. Kadinlarin ba§larini, sa5larini örtmek i?in kullandiklari ba§örtüsü, bürgü, e§arp (A.T.S: 681).
Qit: Tür. Basma veya tek renkli pamuklu kuma§, ba§örtüsü, yemeni (A.T.S:
719).
futqabagi: Tür. Kadinlarin süs i?in taktiklari ba§lik (A.T.S: 750).
f utqu (I): Tür. Hanimlarin bailarina örttükleri ba§örtüsü veya §al bk. xutuz (I) (A.T.S: 750).
Deqan: Tür. ince pamuklu ba§örtüsü (A.T.S: 814).
Dssmal: Far. Kare §eklinde ba§örtüsü (A.T.S: 861).
135
Dínga (II): Tür. Eskiden Rus kadinlarinin bailarina taktiklari süslü, gümü§ veya altindan yapilma kü?ük ba§lik / Kadinlarin büyük ba§órtüsünün ba§ kismi sol kulak üstüne gelecek §ekilde bagladiklari ba§lik, bir tür sarik (A.T.S: 905).
Dínga (II): Tür. Kadinlarin büyük ba§órtüsünün ba§ kismi sol kulak üstüne gelecek §ekilde bagladiklari ba§lik, bir tür sarik (A.T.S: 905).
Dumca: Tür. Kü?ük ba§órtüsü (A.T.S: 973).
Qsma§al: (Tür.+Far.) Saf yünden dokunan, ba§a sarilan veya omza alinan ince kiymetli bir kuma§ (A.T.S: 1146).
Heyrati (II): Tür. Alacali bulacali, renkli büyük ipek ba§órtüsü (A.T.S: 1395).
Hotus: Far. Elde i§lenmi§ ve ba§órtüsü altina takilan ba§lik, külah (A.T.S: 1455).
Ksllspuf: Far. Ba§órtüsü (A.T.S: 1760).
Kíssyí: Ar. Far. ince ve sik dokunmu§ pamuklu kuma§, dülbend (A.T.S: 1807).
Lsgsk: Far. ipek, ince pamukludan vb yapilan ü?gen §eklinde ba§órtüsü (A.T.S: 2256).
Msndíl (I): Ba§órtüsü (A.T.S: 2379).
Msqns: Ar. Ü?gen ba§órtüsü (A.T.S: 2370).
Naznazi (II): Tür. ipekli ba§órtüsü, ipekli bir e§arp (A.T.S: 2537).
Orpsk (I): Tür. Kadinlarin bailarina órttükleri büyük ba§órtüsü (ipek veya pamuklu) (A.T.S: 2664).
Ortü: Tür. Ba§a órtmekle kullanilan §ey (A.T.S: 2664).
Qadar: Tür. £alma adlanan ve sariga benzeyen ba§ligin üzerine baglanan kü?ük ba§órtüsü (A.T.S: 1920).
Qiymaga: Tür. Ü?gen §eklinde kadin ba§órtüsü; §al; boyun atkisi, fi§ü; mendil (A.T.S: 2119).
Sallama (II): Tür. Büyük ba§órtüsü (A.T.S: 2876).
§al (I): Far. Yünden dokunan, bele baglanan, boyna dolanan, ba§a sarilan veya omuza atilan ince ve kiymetli kuma§ (A.T.S: 3111).
§al (II): Far. Sóz kesme tóreninde sózlenecek kiz i?in, onunla evlenmek isteyen gencin evi tarafindan el?ilik ve yavuklama gayesiyle giden grup tarafindan gótürülen kirmizi renkli ba§órtüsü (A.T.S: 3112).
§al-Üzük: (Far.+Tür.) §al (A.T.S: 3112).
§sbkülah: Far. Sarik ve kavuk altina giyilen külah, takke, ba§örtüsü (A.T.S: 3128).
§3tts: Tür. Kadinlarin bailarina ve omuzlarina kadar örttükleri bir tür ba§örtüsü (A.T.S:3145).
Takana: Tür. Kadinlarin saçlarini örtmek için kullandiklari beyaz örtü, beyaz eçarp (A.T.S: 3256).
Üz Yagligi: Tür. Gelinin baçini, bazen de yüzünü örten dantal veya tülden örtü (A.T.S: 3461).
Üzlük (II): Tür. Genelde gelinlerin yüzüne örtülen kirmizi renkli duvak (A.T.S: 3467).
Ya§maq: Tür. Müslüman kadinlarin ince tülbentten ba§ ve yüz örtüsü (A.T.S: 3549).
Yamiçiq: Tür. Gelinin baçini, bazen de yüzünü örten dantel veya tülden örtü (A.T.S: 3593).
Yemni: Ar. Kadinlarin saçlarini örtmek için kullandiklari örtü, ba§örtü, eçarp (A.T.S: 3621).
3.4. Alt Beden Giysileriyle Ilgili Sözler
Bedenin belden açagisi için kullanilan kiyafetlerdir. Tespit edilen sözcüklere göre pantolona dair söz varligi kisitlidir, daha çok etege dair söz varligi mevcuttur. Bu baçlik için §u sözcükler tespit edilmiçtir:
Çaxçur: Tür. Eskiden kadinlarin giydikleri beli ve ayaklari bogumlu çalvar (A.T.S: 648).
Damsn: Far. Belden açagi kismi örten kadin giysisi bk. damana (A.T.S:
779).
Dizdik: Tür. Kadinlarin giydigi külot ve etek (A.T.S: 925).
Dizlik: Tür. Kadinlarin giydikleri bel kismi büzgülü etek (A.T.S: 926).
ötsk: Tür. Elbisenin belden a§agiya dogru sarkan kismi (A.T.S: 1152).
Ksmsrçin: Far. Beli lastikli kadin elbisesi (etek) (A.T.S: 1764).
§ayaq: Tür. Bedenin belden a§agisina giyilen, degi§ik biçimlerde, genellikle kadin giysisi, eteklik (A.T.S: 3120).
§3lt3: Far. Kadinlarin (alttan) giydigi kisa etek, jüp (A.T.S: 3137).
§ilts: Far. Pileli mini etek (A.T.S: 3153).
Tuman: Tür. Bedenin belden a§agisina giyilen, degiçik §ekilde, genelde kadin giysisi (A.T.S: 3370).
Uzunatak: Tür. Etegi uzun olan bk. uzunatakli (A.T.S: 3424).
Ügstsk Tür. Etekleri daha geni§ bir tür aba (A.T.S: 3431).
Yubka: Rus. Elbisenin beiden altta kalan kismi, damen (A.T.S: 3666).
3.5. Tüm Vücudu Orten Giysilerle Ilgili Sözler
Tüm vücud giysileri iki par?adan veya vücudun her yerini örtecek §ekilde olan tek bir par?adan olu§mu§tur. §u sözcükler tespit edilmi§tir:
Ba§paltar: Tür. Dügünü olan kiz gö?erken giydigi elbise, gelin giysisi (A.T.S: 375).
Qargab: Far. Sirmali elbise (A.T.S: 662).
Ksfrsm (II): Nah?ivan bölgesinde gelinlik verilen ad (A.T.S: 1751).
Kofta-Tuman: Kisa üstlük ve etekten olu§an kadin elbisesi (A.T.S: 1815).
Kürdü (I): Tür. Azerbaycanli kadinlarin üstlük olarak giydikleri kadife vb. kuma§lardan yapilmi§, ibri§im vb. süslenmi§ beli büzgülü elbise bk. külaca (A.T.S: 1894).
Sarafan: Rus. Rus kadinlarinin giydigi kolsuz ve önden dügmelenen milli kiyafetleri / Genellikle kolsuz yazlik elbise (A.T.S: 2888). bk. Resim 5.
Xalat: Ar. Orta Asya Türklerinin giydikleri yakasi a?ik, etekleri üst üste gelen elbise / Evde veya i§te giyilen, yakasi dügme veya iple kapanan ince elbise (A.T.S: 1477).
Yaraq (I): Tür. Kiz ?ocuklanna kundagin üzerinden giydirilen uzunca elbise (A.T.S: 3564).
3.6. Di§ Mekän Giysileriyle Ilgili Sözler
Di§ mekän giysileri mevsime, mekäna ve inanca göre §ekillenmi§tir. islamiyetle beraber kadin i?in sokak ve i? mekän giysi kavramlari ortaya 5ikmi§tir. Tespit edilen di§ mekän giysileri de bu duruma yöneliktir:
Bürqs: Ar. Kadinlarin sokakta gezerken yüzlerine örttükleri seyrek dokunmu§ örtü, nikäp, tutuk (A.T.S: 559).
Bürüncsk: Tür. §al, pelerin, ?ar§af, pardesü vb. gibi bürünülen §eylere verilen ad bk. bürnak, büründük, bürünak (A.T.S: 560).
falos fadrasi: Tür. Krep türü kuma§tan yapilan ve genelde zengin kadinlarinin kullandigi ?ar§af (A.T.S: 656).
fadra: Far. Kadinlarin kullandigi ve ba§tan örtülen, pelerinli, etekli sokak giysisi (A.T.S: 645).
^ar§ab: Far. Kadinlarin kullandigi ve ba§tan örtülen pelerinli, eteklikli sokak giysisi (A.T.S: 665).
Çsrç(§)ov: Tür. Kadinlarin kullandigi ve baçtan örtülen, pelerinli, eteklikli sokak giysisi (A.T.S: 693).
Manto: Fr. Genelde kürkten yapilan kadin paltosu (A.T.S: 2314).
Ыэсэг. Ar. Kadinlarin yüzlerini kapamak için örttükleri örtü (A.T.S: 2353).
Рэгэпсэ: Tür. Kadinlarin sokakta yüzlerine örttükleri ince siyah örtü, nikap (A.T.S: 2729).
Rubsnd: Far. Yüz örtüsü, peçe (A.T.S: 2842).
Rübsnd: Far. Yüze takilan örtü, yüz örtüsü (A.T.S: 2847).
Üz Yaghgi: Tür. Kadinlarin sokakta yüzlerine ince siyah örtü, nikap (A.T.S: 3461).
Ya§maq: Tür. Müslüman kadinlarin ince tülbentten ba§ ve yüz örtüsü (A.T.S: 3593).
3.7. Ayak Giyimiyle Ilgili Sözler
Tespit edilen sözcüklere göre kadinlar ile erkeklerin kulandigi ayakkabilarda malzeme farkliligi mevcuttur. Kadinlarin ayakkabisi daha süslüdür. Ayak giysisi için kullanilan sözcükler çunlardir:
Qalabaçmagi: Tür. Hanimlarin evde giydikleri bir tür ayakkabi (A.T.S: 1927). 139
Sagn (II): Tür. Üst kismi süslü, topuksuz kadin terligi (A.T.S: 2864).
Urusi: Tür. Alti kösele, üstü rugan (erkek için) veya kadife (kadin için) terlik (A.T.S: 3412).
4. Kökenleri Bakimindan Giysi Adlari
Kadin giysi adlarinda farkli kökenlerden 43sözcük kullanilmiçtir: Arapça kökenli 7, Farsça kökenli 23, Fransizca kökenli 6, Rusça kökenli 5, ispanyolca kökenli 1, Japonca kökenli 1.
4.1. Arapça Kökenli Giysi Adlari
Bürqs: Ar. Kadinlarin sokakta gezerken yüzlerine örttükleri seyrek dokunmuç örtü, nikâp, tutuk (A.T.S: 559).
Xalat: Ar. Orta Asya Türklerinin giydikleri yakasi açik, etekleri üst üste gelen elbise / Evde veya i§te giyilen, yakasi dügme veya iple kapanan ince elbise (A.T.S: 1477).
Lif (III): Ar. Eskiden üzerine bluz giyilen ve gövdeyi simsiki saran astar, kadin elbisesinin üst kismi (A.T.S: 2269).
Мэсэг: Ar. Kadinlarin yüzlerini kapamak için örttükleri örtü (A.T.S: 2353).
Msqns: Ar. Ûçgen ba§örtüsü (A.T.S: 2370).
Niqap: Ar. Duvak, örtü (A.T.S: 2571).
Yemni: Ar. Kadinlarin saçlarini örtmek için kullandiklari örtü, ba§örtü, eçarp (A.T.S: 3621).
4.2. Farsça Kökenli Giysi Adlari
Balapu§: Far. Çal; pelerin (A.T.S: 332).
Buluz: Far. Kadinlarin etek veya pantolon üstüne giydikleri ince kumaçtan, astarsiz, gömlek çeklindeki giyim eçyasi (A.T.S: 538).
Çadra: Far. Kadinlarin kullandigi ve baçtan örtülen, pelerinli, etekli sokak giysisi (A.T.S: 645).
Çargab: Far. Sirmali elbise (A.T.S: 662).
Çarqat: Far. Büyük ba§örtüsü, büyük eçarp (A.T.S: 663).
Çarçab: Far. Kadinlarin kullandigi ve baçtan örtülen pelerinli, eteklikli sokak giysisi (A.T.S: 665).
Çepken: Far. Kollari yirtmaçli ve uzun, harçli bir çeçit kisa kadin elbisesi (A.T.S: 692).
Damsn: Far. Belden açagi kismi örten kadin giysisi bk. damana (A.T.S:
779).
Dssmal: Far. Kare §eklinde ba§örtüsü (A.T.S: 861).
Hotus: Far. Elde i§lenmi§ ve ba§örtüsü altina takilan ba§lik, külah (A.T.S: 1455).
Jipun: Far. Etegi daha kabarik göstermek için kadinlarin alttan giydikleri §ey (A.T.S: 1692).
Ksllspuç: Far. Ba§örtüsü (A.T.S: 1760).
Ksmsrçin: Far. Beli lastikli kadin elbisesi (etek) (A.T.S: 1764).
Kissyi: Ar. Far. ínce ve sik dokunmu§ pamuklu kuma§, dülbend (A.T.S: 1807).
Lsçsk: Far. ípek, ince pamukludan vb yapilan ^gen §eklinde ba§örtüsü (A.T.S: 2256).
Nimtdn(d): Far. Kolsuz kadin yelegi (A.T.S: 2573).
Rubsnd: Far. Yüz örtüsü, peçe (A.T.S: 2842).
Rübsnd: Far. Yüze takilan örtü, yüz örtüsü (A.T.S: 2847).
140
§al (II): Far. Söz kesme töreninde sözlenecek kiz için, onunla evlenmek isteyen gencin evi tarafindan elçilik ve yavuklama gayesiyle giden grup tarafindan götürülen kirmizi renkli ba§örtüsü (A.T.S: 3112).
§al (I): Far. Yünden dokunan, bele baglanan, boyna dolanan, baça sarilan veya omuza atilan ince ve kiymetli kumaç (A.T.S: 3112).
§sbkülah: Far. Sarik ve kavuk altina giyilen külah, takke, ba§örtüsü (A.T.S: 3128).
§dlts: Far. Kadinlarin (alttan) giydigi kisa etek, jüp (A.T.S: 3137).
§ilts: Far. Pileli mini etek (A.T.S: 3153).
4.3. Fransizca Kökenli Giysi Adlari
Bluza: Fr. Gömlegi andiran, vücudun üstüne giyilen ince kadin elbisesi (A.T.S: 493).
Dekolts: Fr. Boyun, omuz, kol, gögüs ve sirtin bir kismini açikta birakan kadin elbisesi (A.T.S: 813).
Jaket: Fr. Kisa, hanim elbisesi (A.T.S: 1691).
Koketka: Fr. Ampiyesman; kadin elbisesinin gögüs kismi (A.T.S: 1816).
Korsaj: Fr. Kadin elbisesinin belden yukari kismi, kûçûk kisa korse (A.T.S: 1484). 141
Manto: Fr. Genelde kürkten yapilan kadin paltosu (A.T.S: 2314).
4.4. Rusça Kökenli Giysi Adlari
Kofta: Rus. Gömlegi andiran, vücudun üst kismina giyilen ince kadin giyimi, bele kadar inen kisa elbise (A.T.S: 1815).
Lepçik: Rus. Gögüsleri dik tutup dolgun göstermek için kullanilan, saten, dantel vb. kumaçlardan yapilan kadin iç çamaçiri (A.T.S: 2252).
Lifçik: Rus. Kadin iç çamaçirinin veya çocuk elbisesinin gögsü örten kismi (A.T.S: 3137).
Sarafan: Rus. Rus kadinlarinin giydigi kolsuz ve önden dügmelenen milli kiyafetleri (A.T.S: 2888).
Yubka: Rus. Elbisenin belden altta kalan kismi, damen (A.T.S: 3666).
4.5. Ispanyolca Kökenli Giysi Adlari
Bolero (I): isp. Kadin kiyafetinde boyu beli açmayan, kollu küçük ceket, cepken (A.T.S: 498).
4.6. Japonca Kökenli Giysi Adlari
Kimono: Jap. Kolu özel çekilde kesilmiç kadin giysisi (A.T.S: 1795).
5. §ekil Bilgisi Bakimindan Giysi Adlari
5.1. Yapi Bakimindan Giysi Adlari
5.1.1. Basit Halde Bulunan Giysi Adlari
Agabani (I), Agbani (II), Bahari (I), Balaq (III), Çaxçur, Çaki (IV), Çarç(ç)ov, Çit, Çutqu (I), Deqan, Dinga (II), Gtak, Eçmak (II), Heyrati (II), Kafram (II), Kulaca, Laçak, Mandil (I), Paranca, Qadar, Qasaba, Qofta, Sagri (II), Çayaq, Çalta, Çatta, Çilta, Takana, Tuman, Yamiçiq, Yaraq (I), Yaçmaq, Balapuç, Kellepuç, Dumca, Lepçik, Balaqdar, Bagdadi (II), Bagdati (II), Kürdü (I), Urusi, Yemni, Dizdik.
5.1.2. Tûremiç Halde Bulunan Giysi Adlari
+lXK eki ile türeyen sözcükler;
Arxaliq, Dizlik, Üzlük (II).
+lI eki ile türeyen sözcükler;
Gentumanli.
-Ueki ile türeyen sözcükler;
Örtü.
+çA eki ile türeyen sözcükler;
Badança.
-keki ile türeyen sözcükler;
Örpak (I) (Güngördü2012:89).
-mA eki ile türeyen sözcükler;
Sallama (II).
-cek eki ile türeyen sözcükler;
Bürüncek. (Özkan: 88).
-mAç ile türeyen sözcükler;
Qiymaça (Clauson 1972:677).
5.1.3. Birle^ik Isim Halindeki Giysi Adlari
Baçliqalti, Ba§örtüyü, Baçpaltar, Candonu, ÇalosÇadrasi, Çutqabagi, Darbalaq, Dar Tuman, Gentuman, Qalabaçmagi, Kalagayi, Kofta-Tuman, Naznazi (II), Ruband, Rüband, §al-Üzük, §abkülah, Uzunatak, Ûçatak, Üz Yagligi, Osmaçal.
5.2. Kelime Grubu Yapisindaki Giysi Adlari
5.2.1. Ad Tamlamasi Kalibindaki Giysi Adlari
Baçliqalti, Ba§örtüyü, Baçpaltar, Candonu, Çalos Çadrasi, Çutqabagi, Qalabaçmagi, Üz Yagligi.
5.2.2. Sifat Tamlamasi Kalibindaki Giysi Adlari
Darbalaq, Dar Tuman, Osmaçal, Gentuman, Uzunatak, Ûçatak.
5.3. IkilemeKalibindaki Giysi Adlari
Naznazi (II).
Sonuç
Söz varligi içinde giysi adlari önemli bir yere sahiptir. Giysi adlari bir milletin sosyo-kültürel yapisini, tarihsel s^eç içerisinde geçirdigi olaylari yansitmasi bakimindan önemlidir. Bu çaliçmada Azerbaycan kadin kiyafet kültürü incelenmiçtir.
Azerbaycan söz varligi içinde kadin giysi adlari önemli bir yere sahiptir. 110 tane kadin giysi adi tespit edilmiçtir. Bunlar yedi baçliga göre siniflandirilmiçtir. iç giyim için 12, üst giyimi için 20, ba§ giyimi için 41, alt beden giyimi için 13, tüm vücud giyimi için 8, di§ mekân giyimi için 13 ve ayak giyimi için 3 sözcük tespit edilmiçtir. En az sözcük ayak giyiminde, enfazla sözcük ise ba§ giysisinde tespit edilmiçtir.
Çaliçmayi farkli köken açisindan degerlendirdigimizde, 7 tane Arapça, 23 tane Farsça, 5 tane Rusça, 6 tane Fransizca, 1 tane ispanyolca, 1 tane Japonca sözcük tespit edilmiçtir. En az alinti ispanyolca ve Japonca, en fazla alinti ise Farsçadan yapilmiçtir.
Çekil bakiminda degerlendirdigimizde 43 sözcük basit, 10 sözcük türemi§ ve 21 sözcük birleçik yapidadir. Ad tamlamasi çeklinde oluçan 8, sifat tamlamasi §eklinde olu§an 6 sözcük vardir. Sifat tamlamasi §eklinde olu§an giysi adlarinda isim unsuru olan giysiler, biçimiyle ilgili "dar tuman, gentuman, uzunatak" nitelenmi§tir. Bunun yaninda asil sayi sifatlarina da "üçatak" rastlanmi§tir. ikileme §eklinde olu§an 1 sözcük vardir.
Giysi adlarinin kurulu§unda tamlamalar ve yapim ekleri görev almi§tir. Giysi adlarinin türetilmesinde +U, -mA, +lXK, +lI, +çA, -cek, -mAç yapim ekleri kullanilmi§tir.
Azerbaycan Kadin Kiyafetlerinden Örnekler
Resim 1: Azerbaycan Halçasi ve Halk Tatbiki Sanat Devlet Müzesinden 19.yy ait cepken.
Resim 2: 6810 envanter numarali arkalik. XIX. yüzyil.
Resim 3: Azerbaycan Halçasi ve Halk Tatbikî Müzesi'nden 7498 envanter numarali, 19. yy.
kayitli üst köynek.
Resim 6: Azerbaycan Kadinlarinin Üst Beden Için Kullandigi Kiyafetler.
Resim 7: Azerbaycan Kadinlarinin Üst Beden Için Kullandigi Kiyafetler.
Resim 8: Azerbaycan Kadinlarinin Kullandigi Kiyafetleri.
Resim 9: Azerbaycan Kadinlarmm Kullandigi Kiyafetleri.
Extended Abstract
In this study, women's clothing names in Azerbaijan Turkish were determined and evaluated based on Seyfettin Altayli's Azerbaijan Turkish Dictionary. In the study, the vocabulary belonging to women's clothing names in Azerbaijani Turkish was revealed, and information about Azerbaijani women's clothing culture was presented. In this study, women's clothing names in 147 Azerbaijan Turkish have been identified and classified, and their origin and structure have been evaluated. Also, the place of Azerbaijan in Turkish culture and the clothing culture in Turks are mentioned.
Culture is the material and moral values that a society accumulates in the historical and social process. These material and spiritual values give societies an identity. It strengthens unity and solidarity in the society. It connects the future and past of societies. The society, whose culture is destroyed, also disappears.
Turks have been in the historical process for many years. The geography, wars and border neighbors they live in have affected their culture and have been in continuous social development and change. Social changes and interactions affected the cultural presence and unity of Turks with each other. For instance; using the Cyrillic alphabet by the Turks in Russian pressure affected the Turkish cultural unity. Despite social changes and all foreign interventions, Azerbaijani Turks have protected Turkish culture and struggled to keep their culture alive. Azerbaijan is the Turkish Republic where Turkish culture is continued. The custom of naming, the number of dowries, and the tradition of Nevruz, which are still in Turkish tradition and continue, are kept alive by Azerbaijan Turks.
Azerbaijan and Turkey are two countries with the historical and cultural bond. The cultural and geographical proximity of these two states is also reflected
in clothing cultures. The vast majority of the names of the clothes of Azerbaijan field are used in the mouths of Eastern Anatolian provinces today.
The dressing was a need for humankind in time but gained a cultural value over time. It became the values reflecting people's world views and religious beliefs. Societies reflected the struggles, religions; social and cultural events they have experienced in the historical process to their cloths with colours, symbols and fabrics. These garments have become the concrete cultural heritage left by societies to the next generations.
In Turkish culture, clothing is an important cultural value. The geographical locations, climates and wars that the Turks live have affected the Turkish clothing culture. Nomadic Turks living in Central Asia preferred more comfortable clothing made of leather due to their climatic conditions and warrior spirits. Turks, who adopted a settled life, started to wear woven clothes.
In addition to the need for veiling, women's clothing reveals the cultural, social and economic structure of society. The reflection of the changes in the society was seen mostly in women's clothes. For instance; with the acceptance of Islam, garments such as headscarves and chador were accepted by women.
In the vocabulary of Azerbaijan, female clothing names have an important place. 110 women's clothing names have been identified. These are classified according to seven topics. 12 words for underwear, 20 for upper wear, 41 for headwear, 13 for lower bodywear, 8 for full body wear, 13 for outdoor wear and 3 for footwear are identified. The least words were found in the footwear and the most words in the headwear.
When we evaluate the study in terms of different origins, 7 Arabic, 23 Persian, 5 Russian, 6 French, 1 Spanish and 1 Japanese word were identified. The fewest quotations are in Spanish and Japanese, and the highest in Persian.
In terms of shape, 43 words are simple, 10 words are lexicalized, and 21 words compound word. There are 8 words formed as a noun clause and 6 words formed as an adjective clause. Garments, which have a name element in the names of garments formed as adjective clause, are described as "dar tuman, gentuman, uzunatak". In addition, the cardinal number adjectives were also found to be "u?atak". There is 1 word formed as a reduplication.
Propositional phrase and derivational affixes took part in the establishment of clothing names. U, -mA, lXK, ll, £A, -cek, -mA? derivational affixes are used for lexicalising of clothing names.
Azerbaycan Turk^esindeki Kadin Giysi Adlari Uzerine Bir Inceleme
Ozet
Bu fali^mada Seyfettin Altayli'nin Azerbaycan Turkfesi Sozlugu baz almarak Azerbaycan Turkfesindeki kadin giysi adlari tespit edilerek degerlendirilmi^tir.
Bir milletin giyim-ku§ami o milletin tarihi, kulturel ve sosyal baglarina dair onemli ipuflari vermektedir ve bu yuzden onem te§kil etmektedir. Giyim-ku§am unsurlari bir toplumun kulturel somut mirasidir. Bu degerli kulturel somut mirasin adladirmasi da oldukfa onemlidir.
Incelemenin sonucunda Azerbaycan Turkfesi giysi adlari bakimindan zengin bir kullanima sahip oldugu gorulmu^tur. Giyim alanina ili§kin tespit edilen sozcukler belli ba^liklar altinda tasnif edilip koken ve yapi afisindan incelenmi^tir. Giysi adlari genel olarak basit yapida bulunmakla birlikte turemi§ ve birle^ik yapida sozcukler de bulunmaktadir. Bazi giysi adlarinin meydana gelirken soz gruplari olu^turdugu gozlenmi^tir. Koken bakimindan inceledigimizde farkli dillerden sozcuklerin kullanildigi tespit edilmi^tir.
Qali^mada Azerbaycan Turkfesindeki kadina ait soz varligi ortaya konulmu§ ve Azerbaycan kadin giyim kulturuyle ilgili bilgiler sunulmu^tur. Azerbaycan kadin giyim soz varliginin §ekil ve koken afisindan degerlendirilmesine yer verilmi^tir.
Anahtar Kelimeler: Azerbaycan, Giysi Adlari, Koken, §ekil Bilgisi.
An Investigation on Women's Clothing Names in Azerbaijan Turkish
Abstract
In this study, women's clothing names in Azerbaijan Turkish were determined by 149 evaluating Seyfettin Altayli's Azerbaijan Turkish Dictionary.
The clothes of a country give significant clues about the nation's historical, cultural and social ties. Clothing-dressing units are the concrete cultural heritage of a society. The naming of this valuable concrete cultural heritage is also significant.
As a result of the analysis, it has been observed that Azerbaijan Turkish has a rich use in terms of clothing names. The words determined in the field of clothing were classified under specific headings and examined in terms of origin and structure. Clothing names are generally in simple structure, but there are also derivative and compound words. Some clothing names formed speech groups while they were occurring. When we examine in terms of origin, it is determined that words from different languages are used.
In the study, the vocabulary belonging to the woman in Azerbaijan Turkish was revealed, and information about the Azerbaijani women's clothing culture was presented. Evaluation of Azerbaijani women's clothing vocabulary in terms of shape and origin is included.
Keywords: Azerbaijan, Clothing Names, Origin, Morphology
Kisaltmalar:
A.T.S: Azerbaycan Türk?esi Sözlügü
Ar.: Arap?a
Far.: Fars?a
Fr.: Fransizca
isp.: ispanyolca
Jap.: Japonca
Rus.: Rus?a
Tür.: Türk?e
Kaynak^a
Aksan Dogan. (2003). Her Yönüyle Dil: Ana ^izgileriyle Dilbilim. C.I-II-III, Ankara: TDK Yayinlari.
Akyildiz, A. (2018). "Azerbaycan'dan Igdir'a Nevruz Gelenekleri". Kafdagi, 3 (1): 1-18.
Altayli, Seyfettin (2018). Azerbaycan Türkgesi Sözlügü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayinlari.
Azerbaycan Dilinin tzahli Lügeti (2006). Baki: §erq-Qerb.
Bagirov, Ajn (1997). 'Nah?rvan'da £ocuklara Ad Verme Adetleri" £ev. Lütfiye Velibeyli. Bilig, 4: 149-154.
Bayraktar, Fatma (1999). "Azerbaycan Kadin Giyim-Ku§amindan Alinmi§ Örnekler" Erdem Hall Özel Sayisi I, 10 (28): 53-57.
Buran, Ahmet-Alkaya, Ercan (2015). Qagda§ Türk Lehgeleri. Ankara: Ak?ag Yayinlari.
Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford At The Clarendon Press.
Erden, Atilla (1998). Anadolu Giysi Kültürü. Ankara: Duman Ofset.
Erdin, Ceyda-Dogan, Levent (2018). "Trakya Agizlarinda Giysi Adlari Üzerine Bir inceleme". II. Uluslararasi Türklerin Dünyasi Sosyal Bilimler Sempozyumu Tam Metin Kitabi (Ed. Osman Kubilay Gül, Berker Kurt, Celal Can £akmakci). Ankara: 116-136.
Güner, Nurhan (2018). Türkgenin Kadin Söz Varligi. Doktora Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Güne§, £igdem (2019). Azerbaycan Türkgesinde Yapim Ekleri Ve t§levleri. Yüksek Lisans Tezi. Bartin: Bartin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Güngördü, Erol (2012). "Ürper Fiilinin Kökeni". Dil Ara§tirmlari Dergisi, 10: 83-97.
Karaca, Veysel ibrahim-Yal?in, Süleyman Kaan (2016). "Azerbaycan Türk?esi Agizlarinda Görülen ikilemelerin Sözcük Türü / Yapi ve Anlam Bakimindan Degerlendirilmesi". Uluslararasi Türkge Edebiyat Kültür Egitim Dergisi, 5 (4): 1651-1675.
Karahan, Akartürk (2006). Tarihi Türk Dilinin Söz Varligina Katkilar: Kadinla ilgili Kelimeler Üzerine. Bilkent Üniversitesi l. Uluslararasi Büyük Türk Dili Kurultayi Bildirileri. Ankara: 1-12.
Köymen, Mehmet Altay (1971). "Alp Arslan Zamani Türk Giyim-Ku§ami". Selguklu Ara§tirmalari Dergisi'nin Ügüncü Sayismdan Ayri Basim, Ankara.
Mammadova, Arzu, "Azerbaycan'in 19. Yüzyil Yöresel Kiyafetleri", Azerbaycan. (https://www.ayk.gov.tr/wp-
content/uploads/2015/01/MAMMADÜVA-Arzu-
AZERBAYCAN%e2%80%99IN-19.-Y%c3%9cZYIL-Y%c3%96RESEL-KIYAFETLER%c4%b0. pdf [28.01.2020].
Özkan, Nevzat (2000). "Bir Agiz Sözlügü Üzerine". Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/231584 [18.03.2020].
Salman, Fikri-Atmaca, Zeynep (2009). "Erzurum'da Geleneksel Kadin Giysilerinin Özellikleri". Sanat Dergisi, 0 (15): 11-17
Sarita§, Süheyla-Türksoy, Mehtap- Bilen (2007). "Suna, Balikesir ve £evresinde Geleneksel Kadin Giysisi "Ferace" Hakkinda Etnografik Bir Ara§tirma". Balikesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10 (18): 194-205.
Sezer Arig, Ayten (2006). "Türklerde Kiyafetin Kisa Tarihi". AtatürkAra§tirma Merkezi Dergisi, 22 (64-65-66): 141-160.
http://www.bao.az/categories_Medeniyy%C9%99t/subcategories_Medeniyy% C9%99tparent/product_0730499172 [04.03.2020].
https://igdir.ktb.gov.tr/TR-55676/yoresel-giysiler.html [04.03.2020].
https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/ardahan/kulturatlasi/ardahan-yoresel-giyim-kusam [04.03.2020].
https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/kars/kulturatlasi/gym-kusam [04.03.2020].
Resim 1, Resim 2, Resim 3: https://tekstilbilgi.net/azerbaycan-geleneksel-kiyafetleri.html [11.01.2020].
Resim 4: https://www.pinterest.it/pin/331085010080050750/ [11.01.2020].
Resim5:http://traditionalrussiancostume.com/costumeinfo/xru_en.php?nametxt =15 [11.01.2020].
Resim 6, Resim 7, Resim 8, Resim 9: http://tarixklubu.blogspot.com/2013/05/xalq-geyimlri.html [11.01.2020].
152
