ҚАЗАҚ ҚУЫРШАҚ ТЕАТРЫНЫҢ БҮГІНГІ КЕЛБЕТІН ЗЕРТТЕУДІҢ КӨРКЕМДІКЭСТЕТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

КДЗАК

КУЫРШАК

ТЕАТРЫНЫЦ

БУГ1НГ1 КЕЛБЕТ1Н

ЗЕРТТЕУДЩ

К6РКЕМД1К-

ЭСТЕТИКДЛЫК

НЕГ1ЗДЕР1

ш

е-

<

МРНТИ 18.31.07

Ж. К- М¥ХАМЕДЖАН \ З. У. ИСЛАМБАЕВА 2

1,2 Т. К- Жургенов атындаFы Каз¥0А (Алматы к,., Казахстан)

КАЗАК КУЫРШАК ТЕАТРЫНЫЦ БУПНГ1 КЕЛБЕТ1Н ЗЕРТТЕУДЩ К6РКЕМД1К-ЭСТЕТИКАЛЫК НЕГ1ЗДЕР1

Ацдатпа

Куыршак внерi - ерекше категориялы, кайталанбас жеке даралык касиет басым енер. Бул ерекше внердщ мэнерлi арсеналдык куралы драмалык мэнерден элдекайда ерекше. Куыршак адамныц санкырлы психологиялык Yлгiлi образын ашып кврсете алмасада элдекайда кец тараган кврiнiсiнде ец тацгаларлык сипаттамаларын кврсете алады. «Адамныц кез-келген касиетш барынша айкындау Yшiн кейде кешпкер жануарлардыц адамдык сипаттамасын бейнелейтiн курал ретiнде адамныц кейбiр факторларынан бас тартуга тура келедi. Тiптi, суре^ жансыз объектiлерге адами сипаттамалар бередк Куыршак театры ойын-сауык внерiнiц кайталанбайтын тYрi ретiнде адамдар Yшiн кажет. Бiрде-бiр актер адамныц жан тебiренiсi мен кескiн келбетiн мYлдем кврсете алмауы мYмкiн вйткенi ол взi адам. Бул дYниенi куыршак жасай алады. бйткеы ол адам емес.» Куыршак театры жас баланыц саналы тургыда азамат болып калыптасуына Yлкен септiгiн тигiзетiн бiрден бiр сала. Бул внердщ взiндiк эсемдiгi, динамикасы, аудиторияны взiне тез баурап алуга, баланыц ерте жастан бастап жан жакты дамуына Yлкен мYмкiндiк ашатын сан кырлылыгы тагы бар.

Ирек свздер: Орындаушылык внер, кецiстiктiк пен уакытты внер, куыршак, театр койылымыныц мифологиялык кецiстiгi.

гайыптан квш1п келген жок. Элемд1к К1р1спе театр внер1 жаца багытка кадам басып

Театр сымбатты внерд1ц 1ш1ндег1 карыштап дамып келе жатканы мэл1м.

ец зор внердщ б1р1. Кай елдег1, кай Эрине ел1м1зд1ц театр внер1 улттык

турдег1 внерд1 алсак та сэн салтанатпен сипаты мен эстетикасы баска улттардан ыргалып жыргалып б1р куннщ 1ш1нде ерекшеленген1мен, оны даму удерютерш

элeмдiк epкeниeттeп м9дeни контeкcттep т¥PFыcындa caлыcтыpмaлы т¥PFыдa Kapaймыз. K^a; тeaтpлapынын ^йши жылдapы ;ол жeткiзiп кeлe жaткaн Yлкeн жeтicтiгi 9лeмдiк тeaтp Yдepicтepiнe iлecyгe жacaFaн ны; кaдaмдapы. Соньщ iшiндe ^^a; тeaтpы eнepiнщ Yлкeн pзонaнcтa aтaлып eтiлyi ^^a; eнepiнe дeгeн кызы^ушылыктын apтып отыpyындa. Б¥л мыcaлды 6ía элдeкaйдa кYPдeлi жэнe 9paлyaн фоpмaдaн тaни aлaмыз. K,aзaкcтaндык тeaтpтaнyшылapдын e^ern'epi РecпyбликaмыздaFы ^^a^rap тeaтpынын жaлпы cипaттaмacынa ^тысты болды. Тeaтp eтe кYPдeлi ^т^и^лы; ^ню^ктИ ya^n^a eнep тYPлepiнiк 6ipi болып тaбылaды. Yшiншi мыцжылдыктын бacындa Тeaтp eнepi киялды фоpмaлы ж9нe caнa eз eзiн жaн-жa;ты тeкcepy объeктiciнe aйнaлды. Тeaтp ;yыpшaFы peжиccepдщ ойынв cэйкec "Жaндaнy" 9peкeтi M9нi болaтын aдaммeн ¥Kcacтыкты бeйнeлeйтiн кepкeмдiк эдic болып тaбылaды. Yшiншi мыцжылдыктын бacындa K^^a; тeaтpы eзiнщ бipeгeйлiгiн caктaй оты^т бipкaтap тpaнcфоpмaциялapды бacтaн кeшipyдe, жэнe eнepдщ оcы тYpiн бacкaлapдaн epeкшeлeйтiн кepкeмдiк-

эcтeтикaлык бeлгi жYйeciнщ caпacын caктaп, eзiнe жaкa эcтeтикaлык мeкгepдi. Erep экpaндa нaкты yaкытшa caнaттapы

кeлтipiлce, кyыpшaктap тeaтpы дaмyдын Kaзipгi кeзeкiндe кeз ^лген дэyipдiи ceзciз eмipлiк фaктiлepiн ca;rayFa ¥мтылды. K^ipri зaмaнFы кyыpшaктap K0йылымдapы yaкыт кaтeгоpиялapын дэcтYPлi кaбылдay шeнбep¡нeн aлыc шыFып, бipыкFaй диcкypc aяcындa eнepдщ эp тYPлi cтильдepiнiи компонeнттepiн Faнa eMec, cонымeн Kaтap кaзipгi зaмaн шындыктapымeн толыктыpылaтын eткeн кaтeгоpиялapын дa cинтeздeйдi.

Keнe зaмaннaн 6Yrmn жacaнды интeлeк apкылы тipiшiлiк кaжeттepiн жaкapтy кeзeкiндe дe жeкe т¥ЛFa ¥жымы KOFaм eз eмipiндeгi 6ac™ бeлeкдepдi ecкepyciз кaлдыpмaй кeлyi мэдени бayлy ж¥мыcынык бapлык caлaлapындa e^6eH нэтижeлepi кepiнic тaбaтын, т¥paкты Kaтынacyшылap мeн дeмaлыcын aндa caндa Faнa мэдeни мeкeмeлepiнiдe eткiзeтiн aдaмдapFa дa eзiндiк эcep eтe aлaтын мepeкeлep мeн caлт дэcтYPлepдiи мэдeни caбaктacтыFын ca^ray^i^ бacты K¥Paлы eкeнiн дэлeлдeйдi (1 cypeт).

1 cype^ Алмшты мeмлeкeттiк Kyupma; тeaтpы. (ШыFыc apyлapы)

Расырлар бойы цалыптасцан тарихында цазац халцы да ез мэдени ерекшелiктерi дамып, мэдени устанымдардык барлыгын десе де болады, 6ip ортага жинацтаган мерекелер мен салт дэс^рлер сацтаган. Тарихи экономикальщ тарихи элеуметтiк езгерiстер мерекелер мен сал дэстурлердщ жака формаларын цалыптастырып, мазмунын заман талабына сай ербтп езiндiк дYниетанымдыц белгiлерiн гана сацтап келген. Халыцтык элеуметтiк мэдени жэне рухани цундылыцтары дэстYрлерi адамнык азамат болып цалыптасуында онык адамгершЫк жэне екбек цасиеттерЫ цалыптастыруды тутас алганда жеке адамды элеуметтендiруде эрдайым макызды роль атцарады [1, 65 б.]. Когамды жацгырту республиканык егеменд^ке ие болуы жакдайында бiздiк цогамымыздык тарихы, онык кептеген элеуметтiк цызметш цайта ой елегiнен еткiзiлiп жатцан кезде халыцтык рухани емiрiнiк ез кезшде умытылган немесе тиым салынган цубылыстары цайта оралуда. бткеннщ мэдени тарихи мурасын цайта еркендету цазiргi заманнык аса кекейтестi, проблемаларынык бiрiне айналып отыр. Осы компоненттершщ бiрi аса бай дэстYрлерi жэне ескелек урпацты тэрбиелеу тэжiрибесi бар этникалыц педагогика болып табылады. XXI гасыр мэдениеттщ даму процесiнде езiндiк ыцпалын ала келдi. Онык басты мацсаты мэдени рухани эрекеттер дамуынык тарихи мэдени сабацтастыгын жалгастыру цажеттiлiгiне байланысты. Улттыц мэдениеттщ заман талабына сай дамуына онык гасырлар цойнауында цалыптасып халцынык рухани баюуына цосар Yлесiн замандастарымызга жеткiзiп угындыруга театрлардык ыцпалы ерекше. Эр тYрлi акыз

эцпмелер цогам керiнiсiн сипаттайтын цойылымдар мен жYздеген аудитория жинайтын буцаралыц мерекелер мэдени цундылыцтар туралы цогамдыц пМр цалыптастырады. Солардык iшiнде Куыршац театрын алатын болсац олардык режиссерлыц шешiмi дэстYрлi мэдениет Yлгiлерiн усыну арцылы керермен дYниетанымына эсер ету мYмкiндiгi зор. Куыршац театры жумысынык кернект эдiстерi: арнайы рэсiмдiк эрекеттер басты уацигага назар аударатындай ерекше айшыцты эсерлiк амалдар, кейiпкерлердi такдап олардык орналауынык нышандыц белгiлерi киген киiмдерi мен буйымдары тYP тYсiне дешн цолданылатын буйымдар мен царым цатынас жасау тэсiлдерi арцылы басты идеяны жеткiзуге кемектеседi [2, 60 б.]. Эр цойылымнык езiндiк цундылыгы мен мацсаты бар. Эр улттык ерекшелИ мен мэдени даралыгын байцататын цойылымдардык бYгiнгi емiрмiзде орын алуы мэдени сабацтастыцтык сацталуына байланысты. Ол сабацтастыцтык жогары дэрежеде жалгасын табуы Yшiн заман талабын игерген мэдени цундылыцтары мен магынасын жетiк бiлген шыгармашылыц цабiлетi ете жогары мамандар ягни актерларга тiкелей байланысты. Ондай цабтетп таныта алганымен кене мэдениеттi оцып жакарту Yшiн еткеннiк енегесiн бYгiнгi мэдени сураныстар мен талаптарга сэйкестендiре бiлу бiлiм мен бейiмдi цажет етедк Сол себептi бiздiк алдымызга цойган мацсатымыз бYгiнгi практикага дэстYPлi мэдениет Yлгiлерi арцылы улттыц мэдени цундылыцтар туралы мэдениет Yлгiлерi арцылы улттыц б^м мен бейiм цалыптастырып, озыц ойлы сахна майталмандарын даярлау. Атап кеткендей цуыршац енерi езшд^ циындыцтары басым енер болгандыцтан бул енердi игеруге деген цулшыныс онша

царцынды емес. Эр тYрлi факторларды царайтын болсац бiрiншi кезекте мамандар тапшылыгы жэне мемлекет тарапынан керекетi кезцарастын тынгылыцты царалмайтындыгы.

Эдiстер

Мен диссертациям басталгалы бер1 елiмiздiн рухани тургыда кент, жан жацты кезцарас танытуына сеп болатын бiраз дYниелердi айтцан болатынмын. Сонын iшiнде урпац тэрбиес урпац сабацтастыгы. Елiмiз болашагын ныц цадау Yшiн бала т9рбиесiне баса ке^л белуiмiз шарт. Ал урпац тэрбиесшде цуыршац театрларынын алар орны ерекше орасан. Жас сэбилерге тэлiм тэрбие беретiн цойылымдардын санын кебейту. Жалпы жас жеткiншектерге осы енердщ мэн магынасын тYсiндiре отырып, Yгiт насихат жасау. Эрине ей алдымен мамндар Yшiн негiзгi талап бул саланын цыр сырын зерттеп зерделеп ескелен урпацца жеткiзер ойын тушымдап алганы жен. «¥яда не керсен ушцанда соны тесщ» дейдi той атам цазац осы мацалга сYйiнетiн болсац жас бала кез алдындагы керiнiс сипатынан тэлiм алып, нацты ой цалыптастыратыны аныц. Жалпылама елiмiзлегi цуыршац енерiне сипат бере кететш болсац: ен алгаш елiмiзде цуыршац театрынын Yш тYрi белгiлi болды: марионеткалар театры (онда цуыршацтар жттердщ кемегiмен басцарылды), цолгап цуыршацтары бар Ацжелкен театры (цуыршацтар актерлардын саусацтарына кигiзiлдi) жэне Вертеп (онда цуыршацтар езекшелерге Козгалмай бекiтiлiп, жэшiктерде ойыцтар бойынша цозгалып турды). Марионеткалар театры кен таралган жоц. Ацжелкен театры танымал болды. Вертеп негiзiнен Сiбiр мен Ресейдщ онтYстiгiнде кен таралган. Ацжелкен театры- негiзiнен кершi Орыс

халыц цуыршац комедиясы. Бул театрдын басты кейiпкерi Петрушка болды, ягни осы кейткердщ атымен театр аталды. Бул кейiпкер Петр Иванович Уксусов, Петр Петр Петр Петрович Самоваров, о^стИнде — Ваня, Ванька, Ванька Ретатуй, Рататуй, Рутютю (Украинанын солтYстiк аудандарынын дэстYрi) деп аталды. Бiздiн елiмiзде сонау бастапцы жылдары жацсы таныс болып халыцтын суранысына ие болды. Кетырекете бул енер тYрi сиреп басца замануи цойылымдар цойыла бастады. Ацжелкен театры итальяндыц цуыршац театрынын ыцпалымен пайда болды Пульчинелло, онда итальяндыцтар жиi Санкт-Петербургте жэне басца цалаларда енер керсетт [3, 510 б.] (2 сурет.).

2 сурет. Венециялыц Пульчинелло алгашцы цуыршац

Мектепке дейiнгi балалар цуыршац театрынын спектакльдерш керуд1 жацсы кередк Куыршац театры оларга жацын, тYсiнiктi жэне цолжетiмдi. Балалар сYйiктi кешпкерлерш цуана царсы алады. Аю, ит, мысыц тiрiлiп,

ceйлeгeндe, олаp балалаp Yшiн одан да цызыцты ж9нe таpтымды болды. Алайда цyыpшац тeатpын тeк ойын-сауыц peT^e цаpаcтыpyFа болмайды. Онык T9pбиeлiк мэн eTe мацызды. Мeктeпкe дeйiнгi ^3e^e балада цоpшаFан оpтаFа дeгeн цаpым-цатынаc, мiнeз-цулыц, мYДДeлep цалыптасады. Осы жаста балалаpFа достыц, мeйipiмдiлiк, адалдыц, e^e^tír^™ мыcалдаpын кepceтy eTe пайдалы. 1с жYзiндe баpлыц пьecалаp мeн кepiнicтepдe достыц пeн eзаpа кeмeк тацыpыптаpы ашылады. Keптeгeн шыFаpмалаpда, эp TYpлi матepиалда, балалаpды жацын TYciнyдe eнбeкцоpлыц, доcтаpFа кeмeктecyгe тiлeк кepceтiлeдi. Сондай-ац, жалцаyлаp мeн жаFымcыз кeйiпкepлeгe ^лт, олаpдын м^з-цулцы балалаpда Tepic цаpым-цатынаc тyдыpады.

Нэтижелер

Куыфшац тeатpынын жаFдайы мeктeпкe дeйiнгi балалаpFа жацын, олаp оFан e3 ойындаpыдIа Yйpeнгeн. Мiнe, сондыцтан балалаp cпeктакльгe Te3 цосылады, цyыpшацтаpдын cуpацтаpына жауап бepeдi, олаpдын тапcыpмалаpын оpындайды, ^^crep бepeдi,цаyiптiлiк тypалы ecкepтeдi. Еpeкшe кepiнicтepдi цамтиды. Куыфшац тeатpы мeктeпкe дeйiнгi балалаpFа Yлкeн цуаныш сыйлайды Куыфшац тeатpы cпeктакльдepiнщ кiшкeнтай кepepмeндepгe эcep eTy тиiмдiлiгi пьecаны такдаyFа, кepкeм бeзeндipyгe, цyыpшац cпeктаклiн eткiзyгe дайындыцца цойылатын талат^дын цаншалыцты жоFаpы болуына байланысты. Бул жумысты сапалы, жоFаpы пeдагогикалыц жэнe оpындаyшылыц дeнгeйдe жYpгiзyгe тьфысу кepeк жэнe eшцашан цyыpшац тeатpы-бул мeктeпкe дeйiнгi балалаpды тeатpFа, eнepгe алFашцы таpтy eкeнiн умытпау ^pe^ K^ipri балалаpдын

цызыFyшылыцтаpы мyльтфильмдepi баp тeлeдидаp, компьютepлiк ойындаp мeн элeyмeттiк жeлiлepi баp коммпьютep, тeлeфон жэнe басца да элeктpондыц цуpылFылаp e^n eшкiмгe цупия eMec. Бул эyecтiктepгe жас балалаp кiшкeнтай жастан бастап Yйpeнeдi. Ал дэл осы айты^ан дYниeлep цаpым-цатынасты шeктeп цана цоймай баланык психиксына eлкeн эcep eTyi MYMкiн. Ал балалаpды компьютepдeн, тeлeфоннан жэнe тeлeдидаpдан алакдатyFа жэнe балалаpFа жаца цызыцты эyecтeнyдi табyFа кeмeктecyгe бола ма?. Баpлыц балалаp шыFаpмашылыцпeн жумыс icтeyдi, тапцыpлыцты, eнep кepceтyдi жацсы кepeдi. ОлаpFа e3 цyыpшац тeатpын цуpyды уcынyFа болады. Балалаp цyыpшацтаpдын кeмeгiмeн кepiнicтepдi ^pyqi жацсы кepeдi. Бул цойылымдаp цызыцты, жаpцын жэнe цуаныш ceзiмiн тудыфады. Ал erep балалаp осы кepiнicтepдi eздepiнщ кiшi жолдаcтаpына кepceтiп, бeлicce балалаpдын ceзiмдepi мeн эмоциялаpына шeк болмайды. Еpeceк адамнык цолына киген цуы^шац-цолFап, '^ip cYpeдi" жэнe эp жаcтаFы балалаpдык шынайы цызыFyшылыFын тyдыpады. 0йткeнi ол цолдаpымeн цозFала алады, cаyыFады, эp TYpлi заттаpмeн цаpyлана алады, ceйлece алады, ^e алады, жылай алады, эн айтады... Осындай цyыpшацтаp балалаpды epTeri Fажайып элeмгe, эмоциялаp элeмiнe апаpады. Бул танцалаpлыц - бipац балалаp тeатp

цyыpшацтаpын дepбec Tipi eмip

cYPyмeн цабылдайды, олаpмeн муцият ceйлeceдi, e3 эмоциялаpымeн бeлiceдi. ^уы^шац -кepy, ecTy, алFашцы бiлiм алу жэнe баланык ceйлey аппаpатын цалыптаcтыpy Yшiн жацсы ынталандыpy болады. Бip жылдан бастап цуыршац тeатpы-ceйлey аппаpаты мeн шаFын мотоpиканы дамытудык тамаша

тpeнaжepi. Aлдымeн aтa-aнaлap eз cэбилepiнe тYciнiктepiн кepceтiп, олapды бipтiндeп бipлecкeн ic-кимылдapFa тapтaды. Содaн кeйiн бaлaлap дa (эдeттe Yш жacкa, кeйдe б¥pын) бipдeй icтeyгe тыpыcaды. Бaлaлap eздep¡нщ eптiлiгiн жэнe eз кимылдapын бacкapa бiлyiн дaмытaды. Yш жacкa жaкын бaлa aнacымeн бipгe, cодaн ^йш eз бeтiмeн эp тYPлi epтeгiлep, cюжeттep коя отыpып, ecтe ca^ay^i Yйpeнeдi.. Бaлa ^^a^ KOЛFaп ap^mi шыFapмaшылыккa, cюжeттi жэнe eзiндiк epтeгi элeмiн Yлгiлeyгe кipiceдi.

Kyыpшaк тeaтpы eзiнiн тaбиFaты бойыншa кiшкeнтaй бaлaлapFa жaкын жэнe тYciнiктi, cондыктaн олap Yшiн Yлкeн эмоционaлдык эcep eтeдi. Бiздiн тeaтp caxнacындa олap тaныc жэнe cYйiктi кyыpшaктap мeн ойыншыктapды кepeдi. "Tipi ^Fa^' кyыpшaктap KOЗFaлa бacтaFaндa, олap бaлaлapды MYЛдeм жaкa, кызыкты элeмгe, тipi Ойыншыктap элeмiнe aпapaды. Kiшкeнтaй кepepмeндepдiк aлдындa ^^a^rap гYЛгe aйнaлып, кeпipшiккe aйнaлып, ттт жыpтып, eкi жыл бойы ^з жacын ж¥лып, бipдeн eзiнiк нeмece бacкa бacын киюi MYMкiн [4, 544 б.] М¥нык бэpi бaлaлap Yшiн eтe кызыкты. Бip кызы^ы, бaлa колдapынa колFaп KyыpшaFын кит, eзiн онымeн тeкecтipe бacтaйды. Бaлa кyыpшaк-колFaп apкылы eзiн тYPлi peлдepдe cынaп кepyгe болaды: ол з¥лымдык нeмece мeйipiмдi, бaтыл нeмece ^p^ 6олуы MYMкiн. Epтeгi кeйiпкepi болa отыpып, бaлa aдaмдapдa жэнe мiнeздe Faнa eMec, жaкcылык пeн жaмaндык тypaлы тYciнiк aлaды. Kyыpшaктap-колFaп apкылы ол оcы cэттe онык YPeйлeнгeнiн, cондaй-aк OFaн Ypeйдeн шыFyFa нeмece eзiнiк Kоpкынышынaн к¥тылyFa ^Me^ece™ мiнeз-к¥лык Yлгiлepiн кepceтe aлaды. Keйдe оpын aлFaн ayыp жaFдaй тypaлы

(aтa-aнacымeн тapкaтy, aypyxaнaдa болу, бaкытcыз окиFa) кyыpшaк-колFaппeн кepiнic бaлaFa жaFдaйды жaкcы тYciнyгe, эмоцияны оятyFa, aшyFa жэнe кeмeк aлyFa кeмeктeceдi. Сондыкган Kyыpшaк-колFaптap eтe жaкcы жэнe пcиxологтapмeн жиi колдaнылaды. Aдaмзaт тapиxынык бeттepiн aктapa отыpып, элeм к¥pлыктapындa eMip кeшкeн xaлыктap, Facыpлap бойы тэyeлciздiк Yшiн кYpeciп кeлгeнiн бiлeмiз. Eлiмiздiк дepбec, толык кaнды eл, eгeмeндi мeмлeкeт болуы, xaлкымыздык epтeдeн бepгi epкiндiк Yшiн, тyFaн жepi - Отaны Yшiн ^pecrniH жeмici. БYгiнгi тaкдaFы eлiмiздiк элeмдiк epкeниeт шeкбepiндe eз оpны мeн cтaтycын aлyFa ¥мтылыcы зaкды K¥былыc. б¥л идeaлFa жeтy Yшiн xaлыкты мэдeни cycындaтy бiздiк пapызымыз. Мэдeни т¥PFыдa xaлыккa ой caлy, eл жacтapын тэpбиeлey нeгiзiгi мaкcaт нeгiзгi MYДДe. Б¥Л MYДДeнiк оpындaлyы eл жacтapын мэдeни ошaктapдa шныц iшiндe тeaтpлapмeн кaмтaмacыз eтy. Бaлa caнacынa пcиxологияcынa жacтaйынaн eл болaшaFaнык дaмyын мэдeниeт т¥PFыcындa тYciндipy. Сонык iшiндe кyыpшaк тeaтpынa дeгeн нaкты кeзкapac тaнытy. K,yыpшaк тeaтpы эpбip ¥лттык eнep caлacындaFы мэнi epeкшe Faжaйыпкa толы cпeцификacы. K^ipri жahaндaнy кeзeкi б¥л тeaтp eнepiн бaлaлapFa apнaлFaн мэдeниeт peтiндe caнaп, cондaй кeзкapac тaнытyдa. Erep мэдeниeт бacтayынык тapиxынa Y^e™ бол^к дэyipiмiздiк кaй кeзeкi болмacын мэдeниeттiк eкi дaйлы тYPдe бeлiнгeн ^pirnd болмaFaн. ЯFни б¥л eнep дe бaлaлap мeн Yлкeндepгe apнaлFaн тeaтp peтiндe кaлыптacкaнын толык тaни aлaмыз. K,yыpшaк eнepi - epeкшe eнep кaтeгоpияcынa иe. K,aйтaлaнбac жeкe дapaлык кacиeтi бacым eнep. Б¥л epe^e eнepдiк мэнepлi apceнaлдык

цуралы драмалыц мэнерден элдецайда ерекше [5, 60 б.].

Дискуссия

Куыршац адамнын санцырлы психологиялыц Yлгiлi образын ашып керсете алмасада элдецайда кен тараган керiнiсiнде ен тангаларлыц сипаттамаларын керсете алады. «Адамнын кез-келген цасиетш барынша айцындау Yшiн кейде кейткер жануарлардын адамдыц сипаттамасын бейнелейтiн цурал ретшде адамнын кейбiр факторларынан бас тартуга тура келедi. Тiптi, суре^ жансыз объектiлерге адами сипаттамалар бередк Куыршац театры ойын-сауыц енерiнiн цайталанбайтын тYрi ретiнде адамдар Yшiн цажет. Бiрде-бiр актер адамнын жан тебiренiсi мен кескiн келбетiн мYлдем керсете алмауы мYмкiн ейткенi ол езi адам. Бул дYниенi цуыршац жасай алады. 0йткен ол адам емес» [6, 327 б.]. 0з енершщ барлыц ерекше цасиеттерiн кенестiк цуыршац енерi емiр сYPУ шындыцтарын бейнелеу Yшiн керкемдiк тургыда пайдаланды жэне олар классикалыц лениндiк аныцтаманы тауып, цуыршацпен сахнада емiр CYPУ формасын тапты. Бул форма Yлкен сыйымдылыцтын керкемдiк бейнесi. 0мiрдi жацсы цорыту - типi. Осы типтердi ашу кезшдеп iзденiсте «адамтану» кешендi енершде кенестiк суретшiлерге емiрдi теренiрек керуге мYмкiндiк беретiн Марксисттiк кезцарас кемектеседк «0мiр тYPлерiн» ез енерiмен цалпына келтiру арцылы кенестiк цуыршацтар жана емiрдi цурудын, керерменнiн рухани цалыптасуынын басты мацсаттарынан шабыттанган. Крейг Yшiн реализм ацымацтыц ал элемнiн прогрессивт цуыршац шеберлерiне емiр керiнiсi терендеттген. Мундай жагдайда,

пьесанын негiзгi тапсырмасынын «мекенi» ерекше манызга ие болады. Куыршац театры цоршаган элемдi образды цорытудын типiтiк цуралы, бул адалдыцтын кYшi, ол кYштiн арцасында айцын керiнуi мYмкiн. Казыргы тандагы алдынгы цатарлы цуыршац маман иелерi ез жумыстарында жогары идеялы мYмкiншiлктердi цолдана отырып, шексiз фантазия жарцын формалы талантын танытып жатыр. Кенестiк цуыршац мамандарынын афористiк аллегориялыц енерi, эдетте, ете турацты. Турацты деуiмнiн себебi осы турацтылыцтын арцасында прпоцес барысы жогары денгейлi тебiренiс пен творчестволыц ужымнын бiркелкi жумысы аныцталады. Куыршац театры режиссер жумысынын жана цырларын ашады. Алайда актер мен онын жан тебiренiс царым цабiлетi болмаганда бул енер кен цанат жайып шарыцтамас едi. «Актер сахнадан тYCкен сэтте онын артында жансыз фигура цалуы тиiс- ол фигура супер-марионет» деп Гордон Крэг бiр мацаласында жариялаган болатын [7, 118 б.]. Ал, С.В.Образцов ез енбектершде «Актерсыз цуыршац жай гана объект» деп аныцтап кеткен болатын [8, 118 б.]. Бiз адамдар шынайы царапайымдылыцтын керкем тусын iздеуге талпынуымыз цажет сеымд^к танытуымыз керек танцаларлыц емес, туындаган цайталама цайтадан пародиянын парагынын сатирасынын тиiмдiлiгiн аныцтауга жэне ^мэн тудыруга болмайтын сездердi филистер моделш айналдыруга болмайды тенiз толцындардын нэз^ шашырауына, найзагай жарцылына айналган аспан бунын бэрi цуыршацтын тангажайып кер^ск Бiз цуыршац театрынын жанаруы барысында цазiргi замангы адамдарга ертенгi емiрi жайында цуыршацтарымен айтуга тиiспiз. Бул езшд^ циындыгы мен

цызыгы мол eнердi такдау 9ртYрлi цундылыцтарды тануымызга мол септiгiн тигiзедi. Куыршац театры эркезде адам баласын жи ойландыратын негiзгi цурал, Неге десе^з бул енер жансыз дYниенiк жанданып, философиялыц тебiренiс тудыратын, басцарушы мен басцарылатын арасындагы езара байланыс. Бул тацырыпты цолга алып таныса бастаган сэттен бастап адам жанынык лезде цимылдай бастаганын байцайсыз бул терек философия. Антикалыц жэне ортагасырлыц философия непзшде eрбидi. Куыршацтар туралы ттрталас кейiнгi кезге де тэн цубылыс ягни християндыц дiни кезцарста да бул ецнердщ кейбiр ущцындарын байцауга болады. Ягни: «Адам Кудайдык цулы (цуыршагы) тагдыры Кудай цолында» Тарихшылар бэрнеше мэрте Платоннык шэкiрттерiне цолына цуыршац устап турып айтцан мына мысалын кеп жерде келтiрiп отырган: «Бiз адамдар эрцайсымыз Кудайдык жаратцан эр цимылымыз жогарыдан мык тYрлi жiппен басцарылатын алайда жiберген багыты мYлдем царама цайшы жанды мYсiнiмiз. Бiзге мэлiм тек ац пен цара арасы». Ацылымыз осы арцандардык бiрiне мойынсунуга Yйретедi. Бул жалгыз тYйiр арцан ацыл мен сананык алтын бастауы. Тек осы гана бiздiк ок солымыздык багыты. Сол себепт ол алтын арцан. Куыршац театрынык бастауы цандай магиялыц болса да езшд^ мэн магынасын жогалтпаган. Эрине бYгiнгi такда елiмiзде аталдмыш тацырып аясында тYрлi прогрестiк эрекеттер жасалуда эрi жасала беретiнiне сенiмiм мол. Мацсат осы eнердiк халыц арасында имиджiн арттырып, элеуетiн жацсарту барысында игiлiктi iстер атцарып, б^кп маман тэрбиеленуiнде септiгiн тугызар

дYние цалыптастыру. Бул Yшiн улттыц мэдениетiмiздi керсете бiлу онык eзiндiк жогары багасын беру ете макызды. Мэдениет - адамнык ез цолымен, ацыл-ойымен жасагандары жэне жасап жатцандарынык бэрш тYгел цамтиды. Жай гана сауат ашудан жэне тазалыц ережелерiн сацтаудан бастап, eмiрдiк асцан Yлгiлi шыгармаларын жасаганга дейiнгi угымды цамтып жатцан -мэдениет саласынык eрiсi кек. Мэдениет - тарихи цубылыс. Онык дэрежес мен сипаты цогамдыц eмiрдiк жагдайларына байланысты eзгерiп отырады. Тарихи дэурлердщ алмасуы мэдениеттiк мазмуны мен формаларына сeзсiз терек eзгерiстер енпзедк Кез келген улттык цандай дауылга болмасын тетеп беретiн цудiреттi ^ш-цуаты - Елбасымыз атап еткендей, онык улттыц коды, мэдениетк Жака турпатты жакгырудык ек басты шарты - сол улттыц кодыкды сацтай бту. Iлкiден жеткен улттыц мэдениетi мен тел енерш саф алтындай сацтап цана цоймай, заман агымына сай мэдени еымдерш цайта тYлетiп, мэйепн бузбай оцтын-оцтын жакгырту сынды жауапкерштИ зор игi iстi, улы мшдетп - шыгармашыл цауым eкiлдерi, мэдениет цайраткерлерi мен енер ужымдары енштеп отырганы бiз Yшiн мэртебе. Ал улттыц кодтык негiзiн цалауга сеп болатын бiрден бi eкiл елiмiздiк жзастары мен бYлдiршiндерi. Жастайынан санасына бала кезiнде дарытцан енер улттык кемелдент, халыцтык мэдени тургыда тгер дамуына септiгiн тигiзерi хац. Куыршац eнерi кек формалы терек магыналы саф енер. Кeрерменiн философиялыц iзденiс тебiренiсiне салатын шынай енер. Жауыз кYшке царсы мейiрiмдiлiк жэне шынайы махаббаты, достыцца адалдыгы жацсылыц пен жамандыц, акгалдыц пен айлакерлiк, тылсым цудiрет пен сицырлы

цара ^штер тайталасында бала циялын шытырманга толы ертегiлер элемiне саяхаттауга шацыратын керермен психолгиясын дурыс жолга салып, тэлiм тэрбиелiк смпаты мол енер улттыц мэдениеттiн дамуына септiгiн типзерше сенiмiдiмiн. Тарихца YHiлсенiз, эр елдщ кемел келешекке умтылу жолындагы iзденiстерi эртYPлi. Элем мойындаган, тарихи тамыры мыцты, жасампаз ултца айналу-мэдениетiнiн теренге жайылуында. Жастарына улкен сенiм берушде. Мэдени кодтын кен царыштап дамуында. Улттыц мэдениет сацталмаса, ешцандай жангыру болмайды. Бiздiн мэдениет саламыз бYгiнгi танда цайта тYледi. Театрлар езшщ керерменiне жол таба бiлудiн бYкiл тетiктерiн менгердi. Жана инновациялыц жобалар, тын идеялар мен жас актер, режиссерлардын жана толцыны енер ошацтарына езiндiк кезцарас, езiндiк цолтанба экелдi. 0нерде шекара жоцтыгын халыцаралыц енер сахналарына жиi жол тарта бастаган шыгармашылыц ужымдар дэлелдеп ЖYP. Казацтын улттыц театрлары, дэстYPлi эн-жыры, тел мэдени муралары элем елдерш тамсандыра бастады. Казац цашанда езшщ улттыц енерiмен улыц. Ендеше, бул жолдагы iзденiс пен жана шыгармашылыц кекжиектер цазац халцынын мэртебесiн эркез асцацтата берет^ аныц.

Куыршац театры жас баланын саналы тургыда азамат болып цалыптасуына Yлкен септiгiн типзетш бiрден бiр сала. Бул енердщ езiндiк эсемдiгi, динамикасы, аудиторияны езше тез баурап алуга, баланын ерте жастан бастап жан жацты дамуына Yлкен мYмкiндiк ашатын сан цырлылыгы тагы бар. Бул енер балалардын бейнелi ойлануынын арцасында керкем суреттер, кейiпкерлер, дизайн, сэз жэне музыка бэрi бiрiгiп эдеби шыгармалардын

мазмунын тYCiнуге, шет тiлдерiн Yйренуге мол тэлiм бередi. Сахна кенiстiгiнде эрекет жасап жатцан кез келген цуыршац шынайылыцты бейнелейд^ ягни баланын кез алдында орын алып жатцан гажайып керiнiс цудды бiр ертегi элемшщ ортасына тYCкендей эсер цалдырады. Бала психологияснын цалыпты дамуынын негiзгi кезi цуыршац театры. Куыршац театры жайында бiраз гылыми енбектердiн кебiсi кершi Ресей елiнде жарияланган болатын. Ал бiздiн елiмiзде бул тацырыптагы енбектер бiрен саран. Эмоцияга толы керкем шыгарма цойылымы керермен аудиториясын сонын iшiнде жас балаларды сахнада орын алып оцигага езiндiк кезцарас цалыптастырып, бала психологиясы болгандыцтан жагымсыз кейiпкерлердi танып, жагымды кейiпкерлерге елiктеуге шацырады. Осы жогарыда аталып кеткен барлыц мэселелер тацырыптын маныздылыгына алып келт, бул iспеттi тацырыптардын толыц ашылып зерттелмегенiн сипаттайды. Жансыз цуыршацца жан б^ енерi ете ерте, тарихы терен, емiр CYPУ аумагы кен. Куыршац театры актерлардын цуыршацты ЖYPгiзiп цойган театрландырылган цойылым. Кеп жагдайда цуыршац театр эртiсi шымылдыц артында жумыс жасайды. Элемде цуыршацтын ЖYзге тарта тYрi бар. Бiрац бiздiн елiмiзде осы цуыршацтардын тек же^ тYPрi белгiлi. Олар: Столды цуыршац, цолцапты цуыршац, марионетка, тросты цуыршац, планшетп цуыршац, механикалыц цуыршац, биш цуыршацтар. Кейбiр эксперименттiк цойылымдарда цуыршацтар орнына эртYPлi заттарды (куб, Yшбурыш, тацтай, шар )цолданып метафоралыц ^ дYние сипаттайды. Куыршацтар кiшкентай сантиметрледне бастап бiрнеше есе Yлкен елшемде болады [9,

118 б.]. Куыршац формасы нысандары мен сипатындагы айырмашылыц Ke6ÍHece булттыц дэстурге, драма мен драматургиялыц ерекше сипатына, сондай-ац енердщ басца тYрлерiмен (графика, халыц ойыншыцтары, мYсiндер, маскалар жэне кино) байланысты. Куыршац театрынык бастауы путца табынушылыц рэсiмдерге, цудайлардык такбалы символдары бар ойындарга, табигаттык белпаз KYштерiнен бастау алады. Тарихи тургыдан алганда ол сахналыц мэдениеттщ кене тYрлерiн дамытуга байланысты. Эдетте, бул театр сюжеттердщ дурыстыгына, орындалу амалдарына, турацты цаhармандардык болуына байланысты болды. Куыршац театры орта гасырдагы шфкеудщ цудалауына себеп болатын eзектi, «жердеп» мэселелерге толы болды. Содан кейш цуыршац театры инквизиция тарапынан цудалауда, алакдар мен жэрмеккелерге цоныстанды. Тыйым салуларга царамастан, онык кезцарастарында анти^ркеу, феодалдыцца царсы элемент ныгайтылды. Кешыректе советтiк цуыршац театры адамнык айцын, тэн ерекшелiктерi мен психологиясында жи кездесетiн кeрiнiсiнде бейнелейдi, бейнелi атауга тэн эдеттерге умтылады.

Корытынды

Куыршац театры дегенiмiз не? Бiр цараганда бул сурацца мардымды жауап таба алмаймыз. Бiрац шын мэнiнде жауабы ете царапайым: Керермен кез алдындагы цуыршац. Егер терек YKiлетiн болсац бул нацты жауап емес. Себебi ол тагы бiр сурацты тудырады: неге театр сахнасында адам емес цуыршацтар eмiр сYредi? Сонда адамнан ^i цуыршац элдецайда жацсы цозгалады ма?

Жоц эрине Куыршац сахнада адамды еш алмастыра алмайды, мейлi

ол цаншалыцты KYPделi механикамен жасалып, барынша ацылдылыцпен цуралса да. Куыршац театры балалар психологиясы мен eмiрге деген кезцарасын цалыптастырудык негiзгi шарты болып табылады. Куыршацтар балалардык лайыцты сYйiспеншiлiгiн унатады жэне бул ion уйымдастырып, балалардык жYзiне KYлкi сыйлауга тырысатын жандарга Yлкен рахат экеледi. Куыршацтык e3i баланык цабылдауына ете жацын, eйткенi бул ойыншыцпен олар ерте бала кезiмен таныс, сондыцтан оны жацын дос ретшде цабылдайды. Егер сол жацын жансыз досы кез алдында eмiр сYрiп, жансыз кейiпi тiрiлiп жатса баланык eмiрiнде улкен мереке болары аныц. Ягни цуыршацтык сан цырлы мYмкiндiгi адам iспеттi KYлiмдеуi, жылауы, цайгыруы бунык бэрi тек цана шшкентай бала емес Yлкен адамнык психологиясына орасан зор рухани септИн тигiзерi де рас. Дегенмен, цуыршац театры ойын-сауыц ретiнде царастырыла алмайды. Онык б^м беру жэне танымдыц макыздылыгы ете макызды. Мектепке дейшп кезекде бала цоршаган ортага, табигатца, мYДдеге кезцарас цалыптастыра бастайды. Бул жаста балаларга достыц, мейiрiмдiлiк, шыншылдыц, екбекцорлыц туралы мысалдар керсету ете пайдалы. Мектепке дейiнгi баланы дамытуда цуыршац театрынык рeлi артыц болмайды. Ек алдымен, цуыршац баламен байланыс орнатуга кeмектеседi. Кiшкентай цуыршац цорцыныш пен цаут-цатердi азайтады, ал оган бала ересекке цараганда тезiрек араласады.

Куыршацтармен белсендi царым-цатынас жасай отырып, бала бiртiндеп ашыц болып, цоршаган элеммен, адамдармен трелей байланыста болады. Бул мектепке дейшп балага мектепке, жака муFалiмдерге, оцу

багдарламаларына жэне жи жана балалар тобына бейiмделу кезенiнен етуге мYмкiндiк бередк

Бес жэне алты жастагы балалар, эдетте, цуыршац театрын жацсы бiледi жэне жацсы кередi. Осы жастагы балаларга цазiрдiн езiнде цуыршацтарды - петрушка (цол цапты цуыршац) мен марионетка цуыршацтарды Yйретуге болады. Театр - ен жарцын, эсем жэне баланын енер салаларын цабылдауына цол жепмдк Балаларга цуаныш сыйлайды, циял мен ой ерiсiн дамытады, баланын шыгармашылыц дамуына ыцпал етедi жэне онын жеке мэдениетiн цалыптастырады. Куыршац театры, балалармен бiрге сыныптарда немесе арнайы Yйiрмелерде танысып, мотоциклдердi дамытуга жэне цолмен Yйлестiруге кемектеседi, кернеш жэне есту цабылдауды, кенiл белудж есте сацтауды, Yйлесiмдi сейлеудi ынталандырады, лексиканы арттырады. Ралымдар цолдын дамуы адам миынын дамуымен тыгыз байланыста екенiн, сондыцтан баланын сейлеуi мен ой-пiкiрлерiн дэлелдедi.

Балалармен театрмен танысу, оцушыларымыздын емiрiн цызыцты эрi ацпараттандырады, оны жарцын эсерлер жэне шыгармашылыц цуанышпен толтырамыз. Ен бастысы - дагдылар.

балалар кYнделiктi емiрде пайдалана алады [10, 171 б.].

Куыршац театрларынын артыцшылыгы, эдетте, олардын бэрi танымал жэне CYйiктi балалар туралы ертегiлерге негiзделген. Бiз ертеплераз баланын толыц дамуын мYмкiн емес деп бiлемiз. Ертегiлер адам психикасынын ен терен цабаттарына тиесiлi жэне адамнын цундылыцтарын айцындайды. Бала Yшiн ертегi кейiпкерлердiн эрекетiн багалауга, этикалыц нормаларды Yйренуге, есте сацтау мен сейлеуге Yйренуге мYмкiндiк бередi. Театр балалар Yшiн ен демократиялыц жэне цол жетiмдi енердiн бiрi болып табылады. Бул цазiргi замангы педагогика мен психологиянын керкем жэне моральдыц тэрбиесi, адамнын коммуникативтiк цасиеттерiн дамыту, жады, циял, ой сансы, бастамашылдыц пен еркiндiктiн дамуымен байланысты кептеген езект мэселелердi шешуге мYмкiндiк бередк Себебi бул бiздiн балаларымызга жацын. Куыршацтармен ойнаганда, уялшац бала еркш сезiнiп, еркiн сейлейдi. Куыршацтар манызды сабацтарды Yйретуге кемектеседi. Куыршац театры шет ттдерш оцып-Yйренуге, сондай-ац эдеби шыгармалармен таныстыру кезiнде кемекке келе алады.

ПайдаланылFан эдебиеттер

1. Актер. Персонаж. Роль. Образ. Сб. науч. тр. - Л.: ЛГИТМиК, 1986. - 168 с.

2. Бартрам Н. Д. Игры с масками и уборами. - М.-Л.: ГИЗ, 1926. - 380 с. -

3. Бердяев Н. А. Философия творчества, культуры и искусства. - М.: Искусство и Лига, 1994. - Т. 2. - 1125 с.

4. Богатырев П. Г. Вопросы теории народного искусства. - М.: Искусство, 1971. - 969 с.

5. В профессиональной школе кукольника: сб. науч. тр. - Л.: ЛГИТМиК, 1979. - 489 с.

6. Крэг Г. Театр и зритель. Отечественный театр в системе отношений сцены и публики: от истоков до начала XX века. - СПб.: Дмитрий Буланин, 2007. - 745 с.

7. Калмановский Е.С. Театр кукол, день сегодняшний: Из записок критика. - Л.: Иск-во, 1977. - 931 с.

8. Образцов С. Международный симпозиум историков и теоретиков театра кукол (Москва. 6-9 дек. 1983 г.). - М., 1984. - 724 с.

9. Петров М.А. Актер за ширмой // Что же такое театр кукол? В поисках жанра: сб. статей. - М.: ВТО, 1980. - С. 111-130.

10. Секреты кукольного театра. - М.: РИФМЭ, 2000. - 716 с.

Ж. К. Мухамеджан

Казахская национальная академия искусств им. Т. К. Жургенова (Алматы, Казахстан)

З.У. Исламбаева

Казахская национальная академия искусств им. Т. К. Жургенова (Алматы, Казахстан)

ХУДОЖЕСТВЕННО-ЭСТЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ИССЛЕДОВАНИЯ СОВРЕМЕННОГО ВИДА КАЗАХСКОГО КУКОЛЬНОГО ТЕАТРА

Аннотация

Кукольное искусство - искусство с особенной категорией, обладающее неповторимыми личностными качествами. Это выразительное арсенальное средство необычного искусства. Кукла может показать самые удивительные характеристики в более распространенном виде, когда она не может раскрыть многообразный психологический образ человека. Для максимального определения любого достоинства человека иногда приходится отказаться от некоторых факторов человека, как средство, отражающее человеческие характеристики животных. Даже художник дает человеческие характеристики неодушевленным объектам. Кукольный театр необходим для людей как неповторяющийся вид развлечений. Ни один актер не может абсолютно показать человеческий тон и очаровательность, потому что он сам человек. Этот мир может создать кукла. Потому что она не человек. Кукольный театр - это одна из самых важных сфер, которые способствуют становлению молодого ребенка осознанным гражданином. Это своеобразная градация искусства, динамика, многогранность, которая открывает большие возможности для быстрого вовлечения аудитории, всестороннего развития ребенка с раннего возраста.

Ключевые слова: исполнительское искусство, пространственное и временное искусство, кукла, мифологическое пространство театрального представления.

Мuhamedzhan ZH.K

T.K Zhurgenov National Academy of Arts, (Almaty, Kazakh&an)

Islambaeva Z.U

T.K Zhurgenov National Academy of Arts, (Almaty, Kazakh&an)

ARTISTIC AND AESTHETIC FOUNDATIONS OF THE STUDY OF THE MODERN LOOK OF THE KAZAKH PUPPET THEATER

Abstract:

Puppet art is an art with a special category that has unique personal qualities. This is the Arsenal of expressive means of the unusual art far from unusual dramatic style. The puppet can show the most amazing characteristics in a more common form, when it can not reveal the diverse psychological image of a person. "For the maximum definition of any human dignity, sometimes the character has to give up some human factors, as a means of reflecting the human characteristics of animals. Even an artist gives human characteristics to inanimate objects. Puppet theater is necessary for people as a non-repetitive form of entertainment. No actor can absolutely show human tone and charm because he is human himself. This world can make a puppet. Because he's not human."Puppet theater is one of the most important areas that contribute to the formation of a young child as a conscious citizen. This is a kind of gradation of art, dynamics, versatility, which opens up great opportunities for quick introduction to the audience, comprehensive development of the child from an early age

Keywords: Performing arts, spatial and temporal arts, puppet, a mythological space of theatrical performance.

Автор туралы мэлiмет:

Мухамеджан Жанель Канаткызы - Т. К Жургенов araHAaFbi Казак Улттык, бнер академиясыньщ магистранты. e-mail: Zhanel.muhamedjan@mail.ru

Исламбаева З.У - Т. К. Жургенов атындаFы Каз¥0А-ныц доцент (Алматы к., Казакстан) e-mail: zetta1975@mail.ru

Сведения об авторах:

Мухамеджан Жанель Канатовна — магистрант Казахской национальной академии искусств им. Т. К. Жургенова (Алматы, Казахстан). e-mail: Zhanel.muhamedjan@mail.ru

Исламбаева З.У — кандидат искусствоведения, доцент Казахской национальной академии искусств им. Т.К. Жургенова (Алматы, Казахстан). e-mail: zetta1975@mail.ru

Author's bio:

Zhanel Mukhamedzhan - Undergraduate at the T. K. Zhurgenov Kazakh National Academy of Arts (Almaty, Kazakhstan); e-mail: Zhanel.muhamedjan@mail.ru

Zukhra Islambaeva - Candidate of Art History, Associate Professor at the T. K. Zhurgenov Kazakh National Academy of Arts (Almaty, Kazakhstan) e-mail: zetta1975@mail.ru