ДЭМИЕН ХЁРСТТІҢ ӨНЕРІ ЖӘНЕ МИФОЛОГИЯ КОНЦЕПЦИЯСЫ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

ДЭМИЕН ХЁРСТТЩ

енЕР1

ЖЭНЕ

МИФОЛОГИЯ КОНЦЕПЦИЯСЫ

ш

(СЛ <

МРНТИ 18.31.07, 18.31.09

К. Э. БАЙГУТОВ 1

1 Хаджеттепе Университет (Анкара к,., Туркия)

ДЭМИЕН ХЕРСТТЩ 6НЕР1 ЖЭНЕ МИФОЛОГИЯ КОНЦЕПЦИЯСЫ

Ацдатпа

Бул макалада Дэмиен Хёрсттщ шыгармашылык внерi мен «влiм» жэне «мифология» концепциясына назар аударылган. БелгЫ бiр концепт аркылы внерде кездесетш интеграциялык свздердЩ байланысы тек айтылып кана коймай оныц тэжiрибеде калай жYзеге асканы туралы пiкiрлер кел^ртген. Дэмиен Хёрст элемнщ ец танымал суретшiсi, концептуалист, коллекционер, внертанушы. Накты айтканда грек фэлсафа адамдардыц айтканындай «олимп» шыцына жеткен адамдардыц бiрi. Шыцга шыгу екшЩ бiрiнЩ колынан келе бермесi анык. Ол взшЩ «влiм» концептi аркылы адамныц шш жан дYниесiне психологиялык, философиялык, экономикалык, социологиялык жэне т.б. тургыда эсерш тигiздi. Квптеген суретшiлер вмiршЩ соцына дейiн шыгармашылыгы бойынша зерттелетiн бiрнеше такырыптык свздерге мэн бередi. Бiреуi адамныц психологиялык мiнез кулкын зерттесе, бiреуi адамныц табигатка деген эсерш зерттейдк Хёрст болса бiр концепттен, екiншi бiр концепттi дYниеге алып келiп отыр. Эрине бул жацашылдык емес, бул ескiнi жацарту деп тYсiнсек те болады. Ескi кYйдi одан да эсерлi, эдемi, ерекше етiп кврерменге усыну.

Дэмиен Хёрсттщ идеясы аркылы, бYкiл элемдiк мифологиялык окигалар ортага жиналды жэне де ол эрбiр мифтiк кейiпкерге шыгармашылык туынды жасады. Оныц осы жасалган мифологиялык жумыстарына кескiндемелiк анализдiк талдаулар жYPгiзiлдi. Анализ жасалган туындылардыц арасында «кумыра устаган демон», «Кронос вз балаларын жутуда», «ацыз жэне миф», «басы шабылган Медуза», «Циклоптардыц бас сYйегi» жэне де «Андромеда жэне те^з кубыжыгы» атты жумыстары бар. бткен гасырлардыц суретшiлерi мен мYсiншiлерiнiц аталып вткен мифологиялык окигалардыц такырыптарында жумыс iстеген туындыларына салыстырмалы тургыда ортага алынып, олардыц ортактыгы мен айырмашылыктарына мэн берiлдi.

Ирек свздер: Дэмиен Хёрст, внер, мифология, влiм, кескiндеме

Маган унайтыны, minmi осы mipuirniK иелер/нщ iuKi ;алыптарын кврсете, олар элi де tyôbipemmi жэне 6ip нэрседен YMimmi 6ip kyйде тур. Сонды;тан олар ;ияли фэнтези мен мифке Караганда, шынайы болып KepiHedi. Олар бiзге на;ты бул вмiрде квмектесе алатын сия;ты.

Дэмиен Хёрст

Kipicne

Дэмиен Стивен Хёрст - агылшын сурепа, кэсткер жэне енер коллекциясын жинаушы. 1990 жылдары Улыбританиядагы енер сахнасында Ycтeмдiк еткен Young British Artists тобында жас суретштердщ 6ipi болды. Ол цэзipп такдагы eMip cYpiп жатцан ек бай суретштердщ 6ipi болып табылады. 1990 жылдары онык мансабы коллектор Чарльз Саатчимен тыгыз байланысты, бipац 2003 жылы eciп келе жатцан царама цайшылыцтар басталып, царым-цатынас аяцталды [1].

«0лiм» концепциясы - Хёрст шыгармашылыгындагы басты тацырып. Онык жумыстарынык арасында елген жануарлардык тYpлepi кеп [2]. Мысалга, акулалар, цойлар мен сиырларды арнайы химиялыц суйыцтыц формальдегидте сацтаган. Олардык iшiндeгi ек танымалы - «eлiмнiк физикалыц кYйiнiк rïpi цалыпта болуы» атты жумысы, 14 футтыц (4,3 м) жолбарысты акуласы формальдегидке батырылган. Ол сонымен цатар декгелек бетке жэндiктepдi жинап, оларды жабыстыра бip ортага жинаган. Декгелек тэpiздec картинасын жасаган.

2008 жылдык цыpкYЙeгiндe Хёрст бурын-сокды болмаган цадам жасады, ол Sotheby's аукционында езЫщ « Beautiful Inside My Head Forever» атты шоуын ете цымбат багага сатты. Аукцион 111 миллион фунт стерлинг (198 миллион доллар) жинады, бул тек бip суретшшщ гана жумыстары. Сонымен бipгe Хёрсттщ «алтын бузау» атты шыгармасы 10,3 миллион фунт стерлингтеп багага сатылды.

1999 жылдан бастап бiрнеше жагдайларда Хёрсттщ шыгармалары плагиат ретiнде карсылы; бiлдiрдi жэне дау тудырды. Оньщ «энуран» атты мYсiнi баланыц ойыншыгынан жасалганына байланысты, ягни багалы металдан жасалмаганы Yшiн сатып алушы коллектор Хёрстт сотка бердi. Бiрак бул келецазд^т сот отырысынан тыс шеше алды [3].

0лiм тацырыбынан ю жYзiнде ауытцымайтын Дэмиен Хёрсттщ мYсiндерi мен инсталляцияларына Караганда, оныц кескшдемел^ картиналары бiр Караганда эдемi, талгампаз жэне eмiрдi куаттайтын болып кершедк

Зерттеушi Кэлвин Томкинс, Хёрсттщ шыгармашылыгына байланысты мынадай пiкiр бiлдiрдi: «картинадагы тYрлi-тYстi шецберлер Хёрсттщ сауда белею'! болды, тацырыбы ел'!м мен ыдырау болып табылатын заттарга царсы б'р беле'1. Ешцандай ек дац тYстер б'рдей болмагандыцтан, бул суреттер Yйлесiмдiлiк пен тYC балансынан жэне барлыц басца эстетикалыц идеялардан босатылады, барлыгы жарнамалыц постерлер сияцты цуанышты, жарцыраган сэуле шыгарады» [4, 3 б.].

Эдгстер

Дэмиен Хёрсттщ шыгармашылыгына цатысты кэзiргi тацда кептеген енертану зерттеушiлерi гана емес, сонымен катар басца алацдагы гылым адамдары да Хёрсттщ енер туындыларын зерттеуде езшд^ ой тшрлерш гылыми, мэдени,

психологиялык, философиялык тургыдан, былайша айтканда жан жакты квзкарастар б1лд1руде. Оныц внер элемше келген кун1нен бастап вз1нд1к жумыс жасау эд1с тэс1лдер1 ерекше саналды. Атакты суретш1н1ц жанында журт б1л1м алып жаткан жастар мен б1р1пп жумыс жасап жаткандары каншама. «ХЁРСТ» туындысын жузеге асыруда квптеген суретш1, мус1нш1, керамикашы, дизайнерлер жэне т.б. внер адамдарыныц б1л1м1н толыктырып, калыптасуына «Дэмиен Хёрсттщ эд'ю тестбер» теориялык жэне практикалык тургыдан улкен септ1г1н тиг1зд1. Мысалыга келт1рет1н болсак, б1р б1л1м ошагы болып есептелет1н улкен шацырак иес1 Университет болса, сол оку орныныц б1р саласы бойынша квптеген эд1с тэс1лдерд1 уйрене отырып тольщтырылган маман иес1 атансац, мундагы карастырылып отырган «ДЭМИЕН ХЁРСТ» ес1м1 де внер саласындагы ерекше орыны бар оку орыны десек кате болмас. Неге десец1з бул ес1м элемдег1 танымал маркага айналган.

Ыр идеология аркылы, ягни б1р карапайым концептт1ц вз1нен системалык тургыдан интеграциялык байланыс пайда болады. Мунда айтылып отырган б1р свздш вм1р суру узактыгы квпке жетпес, уакыт вте келе кандай свз болсын жалгыз калыпта калса, бул вл1мге ушырайды. Сондыктан эрб1р карастырылган концептт1к свзден улкен б1р элем байланысы туындайды. Дэмиен Хёрстт1ц шыгармашылыгыныц басталу сэт1нен бастап кэз1рг1 тацга дей1нг1 колданылган концепт! «вл1м» болып келедк Бул концепт! аркылы внер элемше толыкканды взгер1с алып келдк Такырып жагынан кайгылы, тус1 суык б1р туындыларга толы деп есептелгеымен, суретш1н1ц жасаган

туындылары суык тусте емес, вм1рге толы жаркын тустермен бейнеленген. Ягни жарык жаркын тус вм1рд1ц кайнаган квр1н1с1н берсе, ондагы колданган жэнд1ктерден бастап химиялык коспага формальдегидтке батырылган жан жануар вл1 куй1нде. Нег1зг1 идея мен эдю тэс1л мынада десек болады, суретш1 инсталляциялык техниканы колдана отырып, жабык б1р твртбурышты квр1нет1н алацга кестген жан жануардыц (сиыр) басын кояды. Бастыц бастапкы кес1лген куй1нен бастап, оныц ш1р1п, суйеккке айналганга дейшп проццес1н видео внер1 аркылы тус1р1п жузеге асырады. Мундагы айта кететш мацызды мэселе мен жагдай мынада, вл1м концепт! аркылы кайтадан жацгырылган т1рш1л1кт1 вм1рд1 кврсету. Бастыц кестген куй1нен шыбын ш1ркейлер пайда болып, содан кейш ондагы шыбын ш1ркейлер жабык алацныц 1ш1нде вл1п, одан кейш олардыц орны курт кумырыскага айналып бастыц суйек калпына келгенше дей1н бул процесст1 адамдарга усыну. Дэмиен Хёрстт1ц жумысында колданган эдю тэс1л1 мен концепт! аркылы внер туындысын тамашалауга келген кврермен вм1рдш мэн1с1н тус1н1п, вл1м мен вм1рге катысты ой п1к1р адамдардыц санасына эсер1н тиг1зер1 свзс1з.

Суретш1 такырыпты вз1нд1к эд1с тэс1л1мен жасаса, ал ол туындыны саралап, жан жакты тк1р б1лд1р1п, корытындылап баска гылым салаларымен байланыстырушы зерттеуш1 галымдардыц теориялык тургыдан колданылган эд1стер1 де бар. Соныц б1р1 рет1нде зерттеуш1 Колин Ренрю, Мишель Джей Бойд жэне Яаян Морлейдщ «0л1м ритуалдары, элеуметпк тэрт1п жэне ежелг1 элемдег1 археологиялык вл1мс1зд1к» атты к1табында Дэмиен Хёрсттш «вл1м»

концепциясы мен туындыларына цатысты мынадай тужырымдама берген: «Барлыгымыздын басымызга белел бiр циын жагдай тYCкенде эл'1мнен цутылып шыга алмауымыз сэзс'з. Qлiмнiн дэм'!н тiрi жандыларыдын барлыгы кэредi. Бул тYсiнiктi ескере отырып суретшi, мYсiншi Дэмиен Хёрст «т'р адамнын ойлау цалпы эл'1 ^шнде физикалыц тургыда мYмкiн емес» атты туындысы 1992 жылы Лондон цаласындагы Серпентин еалереясында кэрерменее усынылды. Материалдыц тургыда усынылган бул туынды кэпшiлiктiн ойында бiрнеше сурацтар туындатты, ягни сурац жауапсыз цалды. Ойткеш кэрермен формальдееидке батырылган акулага царап, онын б'р жагынан т'р'!, екiншi жагынан эл '1 ^шнде екешн кэрд '1. Американдыц композитор Чарльз Айвз элiмнiн тура осы цалпына цатысты 1906 жылы эз ойын б^реен болатын. Ол адамнын ойлау процеанен туындайтынын атап кэрсеттi. Бул бiздiн жеке дара цасиет/'м/'зд/' аныцтайтды» деп жазды [20, 1 б.].

Зерттеуштер бертт отырган сездер арцылы философиялыц тургыда кезцарас тудырып, енер туындысын тек цалыпты бiр форма ретшде царамай оны басца цырынан ойлауды усынуда.

Дэмиен Хёрсттщ <^м» концепт мен басца концепттер арасындагы байланыстар ете кеп. Сонык шшде мифологиямен байланысы ерекше бiр орында. Суре^ мифологиянык жандану процес шынайы тYPде сан гасырлар бурын жYзеге асып, уацыт ете келе eлiмге ушыраганын айтып етсе, кэзiргi такда осы мифологиялыц кейткерлердщ барлыгы басца элемнен тiрiлiп келген секiлдi деп айтады.

Бул зерттеу жумысымда Дэмиен Хёрсттщ мифология тацырыбына

цатысты жасаган шыгармашылыц туындыларын саралай отырып, эрбф жасаган жумысынык еткен тарихы мен K93ipri такдагы цалпын, ягни уацыт ете келе онык деградацяга ушырауы, сонымен цатар эволюциялыц езгерiсiне мэн берiлiп салыстырмалы талдаулар жасалган. Сонымен цатар, Хёрст осы мифологиялыц туындыларды жасай отырып цэзiргi такдагы енер элемiнде цандай орын цалдырды, сол туындыларды еткен гасырлардагы суретшi мен мYсiншiлер цалай жYзеге асырды жэне туындыны жасау барысында цандай пiкiр цалдырганына цатысты теориялыц гылыми талдау эдiстерi цолданылды.

Нэтижелер

Дэмиен Хёрсттiк мифологиялыц кейiпкерлерiнiк бастау тарихы онык елiм концепциясымен толыц байланысты. Ол езiнiк кептеген туындысымен, идеясымен мифология концепциясын ерекше бiр орынга цоя отырып, бYкiл элемге паш еттi. Хёрсттiк карьерасындагы ек танымал, эрi ек мыцты кермелердщ бiрi де бул Венециядагы Палаццо Грасси.

Керменщ негiзгi идеясы мен тарихы б. з. бiрiншi жэне екiншi гасырларда Антиохияда емiр сYрген, аты акызга айналган Сиф Амотан II байланысты. Амотан бостандыцца ие болган бай адам ретiнде танылып, дYниенiк шар тарапынан эртYрлi артефакттарды коллекциялаумен айналысады. Амотаннык бYкiл цазынасы, жан жацтан жиналган комиссиялыц, кешiрмелiк буйымдар, сатып алынган жэне тоналган заттар, барлыгы бiрлiк Apistos (грек ттшен аударганда «ацылга сыймайтын», деген магынаны бiлдiредi) есiмдi Yлкен кемеге жYктейдi. Кеме Yндi мухитына аттанган сок батып, ондагы бYкiл

цазыналар терендшке KeTin цалады. Мунда уацыт пен ыдырау механикасына сэйкес 6YKm миф пен аныздардын тарихы дэл осы те^здщ TYбiнeн шыццан œK^i болып керерменге усынылады. Ekî мын жылдан кeйiн кеменщ батып кеткен апат орыны табылды, онжылдыц су астындагы цазба жумыстары жэне цалпына кeлтiру iстeрiнeн кeйiн бYкiл цазынанын барлыгын керме орнына жeткiзiлдi.

Палаццо Грассидщ iшiнe кiргeндe,

Сурет 1. ДЭМИЕН ХЕРСТ, «Кумыра устаган Демон» (экспозиция), мусш, шайыр бояуы, 1822 x 789 x 1144 см. Венециядагы Palazzo Grassi, 2014

Интернет жeлiсi: https://bit.ly/3dYD1QZ

алпыс футтыц бойлы, Yш цабатты атриумды толтыратын жаланаш, тырнацты, бассыз (демон) цубыжыц кeздeсeдi (Сурет 1).

Демоннын дeнeсiнe те^з фаунасынын цалдыцтары жабысцан. Дeнeсiндe мига уцсас маржандар, анемондар,

мадрепорлар жэне де те^з цурттары бар. Бул жэндш иeлeрi мен фаунасы цубыжыцтын тeрiсiнeн есiп шыццан бiр TYрлi инфекциялыц жуцпа сияцты.

Биiктiгi он сепз метр болып турган бул монументалды фигура цола металынан жасалган. МYсiндi 1932 жылы Тигр алцабынын цазба жумыстары кeзiндe тапцан. Сипаттап алатын болсац, цорцынышты ашылып турган аузы мен кезi орнынан шыгайын деп турган тэрiздi бiр демон ретшде сурeттeлeдi. Оны кeзiндe вавилондыцтар Пазузу, «жел патшасы» деп айтцан. Бул мифологиялыц фигуранын тарихында цанаттары мен шаянды цуйрыгы, сонымен бiргe жыныстыц белiгi жылан тэрiздeс болган. Дэмиен Хёрсттщ туындысына царайтын болсац, бул айтылган дене бiтiмдeрi кездеспейдк

МYсiннiн Yлкeндiгiнe царап турып, онын басынын кeсiлгeнiн байцайсын (Сурет 2).

Бул бас онын денесшен бiрнeшe метр жерде жатыр. Егерде бул демоннын басын бiрiктiрiп царайтын болсац, онда бул мYсiннiн Лондон цаласы, Тейт галереясында орналасцан Уильям Блэйктiн «Елес бYргeсi» атты картинасымен уцсастыцты керeмiз (Сурет 3). Бул жумыс шшкентай форматта орындалган. Уильям Блэйк бул фигуранын пайда болуы ерекше бiр «рухани керiнiс» рeтiндe кeлгeнiн, сонымен бiргe «мундагы барлыц бYргeлeр ездeрiнiн цажeтiмдi табигатына царай цансоргыш eкeнiн, ягни осы айтылып отырган бYргeлeр адамдардын жандары» деп есептеген [5]. Блэйктщ адам мен жэндiктiн бiр бiрiмeн бiрiккeнi, адамгeршiлiк цасиеттерге бeйiм адамнын мiнeзiн керсeтeдi деген TYсiнiккe ие.

Елес бYргeсi - алып, дэу, цантепсп цубыжыц жэне адамнын жаны. Бул

^бы^щ^и шынайы ^шн суреттесек, ол рельефт, iндеттi тарататын, цан соратын паразит, жынды секiлдi езшщ цумырасына царап тура беретiн бiр НАРЦИСС. Кескшдеме - бул TYCTЩ арманнын, мистикалыц кершютщ нэтижесi. Метафорада, мифте жэне армандарда теренге жасырынган шындыц пен айцындылыц жоц.

Сурет 2. ДЭМИЕН ХЁРСТ, , «Демонныц басы», 2015. Палаццо Грасси, Венеция, Италия Интернет желiсi: https://bit.ly/2JG8pGh

Гильберт Кейт Честерон езшщ «Уильям Блэйк» атты штабында, демоннын кeлемi мен Yлкендiгiнде цатысты Yлкен бiр шешiм жатыр деп есептеп, былай деп тужырымдама жасады:

«Блейк мистикалыц кэзцарастын ен жацсы бэлШн царастырды, ягни бYреенiн жаны эзш1н кэлемне цараганда он мын есе Yлкен екетн кэрсетедi. Бiрац шындыгына келеенде, цызыцты сэт элдецайда танцаларлыц. Блейк энер'1 туралы алгашцы тYсiнiктердiн нееiзi осы орайда цалыптасцанын кэрсетед'1. Мунын мэн мынада: елес бYреесi тек бYрееден Yлкен емес, сонымен цатар ол царапайым бYрееее цараганда цатты. Елес бYреесiнiн эз '1 массалыц тургыдан ауыр жэне жаппай салыстырганда цайратты жэне

фантастикалыц дэу. Муны тYсiнеен кезде б'з Блейктее'1 улы идеялардыц екiншiсiн - идеялар идеясын тYсiндiк» [6, 155 б.].

Егер Блэйк бYPгенщ жанын нацты езшщ келемшен он мын есе Yлкен етт жасаган болса, онда Дэмиен Хёрсттщ туындысы элдецайда Yлкендiгiмен алга шыцты. Егер Блэйк езшщ картинасындагы елест цатты бiр цалыпта жасаса, ал Хёрст болса ол бейнен одан да цатты затца айналдырды. Хёрсттщ туындысы Блэйкке цараганда Yлкенiрек жэне ол осы жумыс арцылы езшдш аллегория арцылы ашкездш пен ашуланшацтыц туралы анызды кeрсетедi. Бул тарихи - эзт-оспац eзiн эшкерелеген кезде, Хёрст оны бузады. K,убыжыктьщ цолына устаган цумырасы жартылай кYйiнде, бул деген сез басынын кесiлiп елтртгенш айтып тур. Осыган царамастан бул демон езшщ трштИн жасауда, кeзi жарцын TYPде ашыц, тютершщ арасынан тiлi шыгып турганы белгiлi. Хёрст бул жумысымен зомбидi жаратты.

-Фг- Ш

"

51 . «ЯРе ■

■_ МЪьЛ

Чх^с т: 5

1 Ж

Ф

'Г- *

Сурет 3. Уильям Блэйк. «Елес бургеа» (1819-20). 21.4 ст х 16.2 см. Тейт галереясы Интернет желiсi: https://bit.ly/2JGUy2b

Ежелп Месопотамиялыц демондар (жындар) адам, жануар жэне цудай элементтерш бeйнeлeйтiн алгашцы тiршiлiк иeлeрi болган. Бул жасалган мYсiн арцылы цатан элeумeттiк цурылымдарга реакция тугыза отырып, бул гибридт тiршiлiк иeлeрi эр TYрлi апотропалыц, мeйiрiмдi жэне цатыгез болуы мYмкiн. Бiр теориянын айтуынша, жын-пeрiлeрдiн цолындагы ыдыс адамнын цанын жинауга арналган, бул дeгeнiмiз демондардын тiршiлiк иелерш жоюга цабiлeттi деген пiкiргe сэйкес кeлeдi [7].

Сурет 4. Мандаик ттшдеп куштарлык тостаганы. Демонныц кумырасы (шайыры). Онтарио корольд1к муражайы, Торонто, Канада. Интернет желга: https://bit.ly/3dZNFqQ

Накты дэлел келт1р1п, тарихи жагынан карастыратын болсак, Дэмиен Хёрсттщ туындысында демон б1р кумыраны устап тур. Бул сикыр жасау уш1н арналган кумыра не болмаса демонныц, жынныц шайыры, шайтанныц тузагы немесе сикырлы тостаганы деп айтсак та болады. К,аз1рп тацда Ирак пен Иранныц аумагынан табылган, бул кумыра сикыр жасаудыц ец алгашкы курал сайманы (Сурет 4). VI гасырдан VIII гасырга дей1нг1 Таяу Шыгыста, эс1ресе Жогаргы

Месопотамия мен Сириянын аумагында жасалган [8]. Бул ыдыстар эдетте шенбер тэрiздeс болган, бул шенберлер орталыцтан басталып ыдыстын шeтiнe царай жазумен суреттелт, сызылган. Олардын кепшiлiгi еврей-вавилондыц арамей тiлiндe жазылган.

Кумыра теменге царай бет алып кемтген. Кумыра жындарды устауга арналган. Олар эдетте табалдырыцтын астына, аулаларга, жацында цайтыс болган адамнын Yйiнiн шeтiнe жэне зираттарга орналастырылды [9].

Дэмиен Хёрсттщ «Кронос ез балаларын жутуда» атты мYсiнiнe кептеген енертанушы зeрттeушiлeр езшщ пiкiрлeрiн бiлдiрiп, бул туындысына цатысты мынадай салыстырмалы анализ жасалды (Сурет 5). Суретштердщ арасында жш сез eтiлeтiн сейлeмдeрдi еске TYсiрeтiн болсац, бул «суретшi сияцты урла», бул эрине тура магынасын бiлдiрмeйдi. Суретштердщ пiкiрiн алда, одан сенщ цолтанбан болардай жумыс жаса. Не болмаса еткeншi атацты туындыдан одан асып кетер туындыны жасап шыц, деген сияцты магынада. Мунда айтылып отырган Хёрсттiн «Кронос ез балаларын жутуда» атты туындысына цатысты еткен гасырлардын атацты сурeтшiлeрi осыган уцсас цолтанбаларын берген. Мысалыга айтар болсац Питер Пауль Рубенс пен Франсиско Гойянын «Сатурн ез баласын жутуда» картиналары бiр бiрiмeн уцсас (Сурет 6). Бiрац мундагы Хёрсттiн жумысы езiнiн алыптыгымен, оцигасымен, ойымен эрине де мYсiндiк композициясымен eрeкшeлiнiп тур.

Сурет 5. ДЭМИЕН ХЁРСТ, «Кронос вз балаларын жутуда». 312,5x334,3x253,5 см, кола металы. Интернет жел1с1: https://bit.ly/2Xk9cob

Бул мус1н базалык деградацияныц, ягни взгерюке ушыраган портрет1н, вз1н1ц урпактарын жейтш грек кудайы Кроносты бейнелейд1. Мифология бойынша, Кроностыц урпактары уакыт вте келе оны тактан тайдыртып, оныц орнына баласы отыратыны туралы окиганы квр1пкелдер айтып беред1. Мунда Кронос кудайыныц вз1 де кез1нде экесш тактан тайдырткан болатын. Осылайша ол взшщ эйел1 Реиадан дуниеге келген барлык балаларын жутып бастады. Мус1нд1 жакыннан зерделеп карайтын болсак тубшде кврткелдердщ аяндарыныц шындыгына айналарына анык болар Зевст1ц жацадан туылган куйш кврем1з. Кроностыц ашулы ызасыныц эсершен ол жан жагын байкамайды. Зевс все келе бул аян шындыкка айналады. Кроностыц тарихы кей1н1рек Данте Алигеридщ Уголино делла Герардеска ертег1с1мен сэйкес келетшдИ дэлелденд1. Аштыктан

киналган Уголино взшщ балдарын жеген1 уш1н вм1р баки каргыс аткан. Бул окига бук1л суретш1 кауымына «акыл есш жогалту» символын б1лд1рд1.

иС

АШЩ

т р.». _____

Сурет 6. Франсиско Гойя. «Сатурн вз баласын жутуда». 1819-1823. Кенеп, майлы бояу. 146 х 83 см. Прадо музей1, Мадрид

Интернет жел1с1: https://bit.ly/2wpzFFY

Дэмиен Хёрст пен Франсиско Гойя екеушщ жумыстарын салыстырмалы турде карасац, екеу1нде де балдарыныц бастары жок, жулынган элде желшген.

Суретш1 Гойя, Сатурнныц б1р улымен тамактанып отырганын бейнелейд1. Оныц баласыныц басы мен сол колыныц бвлИ жутып жел1н1п койган. Оц колды да жеген шыгар, б1рак оны дененщ алдынан буктеп, Сатурнныц бармактарымен устап турган болу керек. Титан сол колынан тагы б1р жутым т1степ бастайды, оныц жуз1 карацгыльщтан шыккан сиякты,

ал кeздерi бацырайып кецейт кеткен. Суреттеп жалгыз жарыцтык; денеден гана келт тур. Сатурнныц ;олдары дым кермеген адам сия;ты, устаган дYниесiн ешшмге бермейтiндей ;алыпта. Суретте нагыз канибалдылыцты кeремiз. Суретте бастап;ыда титанныц жынысты; мYшесi бейнеленген болуы мYмкiн екендИ туралы дэлелдемелер бар [10, 375 б.], бфа; бул уа;ыт ете келе фрескадан кенепке ауыстыру барысында eшiп кеткен, суретке зер салса;, бYгiнгi тацда оныц дене мYшесiндегi аймак; аны; емес. Сурет кепштш назарына усынылганга дейiн оны эдей eшiрiп жiберген болуы MYMкiн [11, 209 б.]. Ал Дэмиен Хёрсттын туындысында барлыгы аны; цаныгымен пластикалы; тYPде кeрсетiлген.

«Ацыз» есiмдi ;анатты жыл;ы, дененщ жартылай бeлiгi булшы;ет пен сYйектерден цуралган, оны хирургиялы; жолмен алып тастаган (Сурет 7). Екiншiсi - миф деп аталатын MYйiздi жыл;ы, бiртутас терiсi аягынан бастап сыпырылган (Сурет 8).

Бул туындылар оныц гылым мен дш арасындагы ;арым-;атынас;а деген цызыгушылыгынын жалгасы екенiн айтты. Дэмиен Хёрст осыган ;атысты мынадай пiкiр бiлдiрдi: «гылым, д'нд'! жер бет '!не шыгарды жэне мифтiк тiршiлiк иелерiн кеап бвлшектеп тастады. Бул бр сицыр сек/'лд/', жацагы тiршiлiк иелер'1 вл'1 жылн;ыларга уцсамайтындай етп жасалынды, ягни аян; басып жYрген жануар сияцты. Бул мифтi жарып ж'берсен, будан шындык, пайда болады».

Сурет 7. ДЭМИЕН ХЕРСТ. «Ацыз». 2016 Пт суйеп, фарфор. 45 х 11 х 59 см Интернет желiсi: https://bit.ly/2UQlvqM

Сурет 8. ДЭМИЕН ХЁРСТ. «Миф». 2016 Пт суйеп, фарфор. 46 х 11 х 33 см Интернет желiсi: https://bit.ly/3aV31uC

Жылцылар мыкдаган жылдар бойы (бейнелеу eHepi саласында) кeркемдiк тацырыбына айналган жэне осы д9стYрге сYйене отырып, Дэмиен Хёрсттщ сицырлы жылцылары енер тарихында макызды орын алары сeзсiз.

МYсiндердi жасап шыгаруга eKi жылдан астам уацыт цажет болды. Куйып екдеу, эрлеу жумыстарын жасау жэне де эрбф дeталiнe мэн 6epin реттеу жумыстарынык eзiнe бiрнeшe апта уацыт керек болды. «Миф» атты my^ 10 жеке элементтерден турады, ал цанатты «акыз» жылцысы 11 белшектерден цуралган. МYйiздi жылцыга нэзiктiктi берумен бiргe, Пiрац, ягни цанатты жылцынык цауырсындары ерекше циындыцтар тудырды. Сонымен цатар, енер туындыларын тасымалдау Yшiн ете сeзiмтал цанаттарын алып тастаудык ерекше эдiсi жасалды [12].

Акыз жэне мифтщ нацты тарихи жагынан царастыратын болсац, булардык эрцайсысынык мифологиялыц тарихи оцигасы бар.

Unicornis латын тiлiндe -мифологиялыц тiршiлiк иеа, жылцынык басынык тура ортасында орналасцан мYйiздi жануар. Ежeлгi дэуiрдeн бeрi макдайынык ортасында Yшкiр спиральдi MY^3i бар ак рeтiндe суреттелген. Сицырлы MYЙiздi жылцы туралы Yндi еркениетшщ eжeлгi мeрлeрiндe бейнеленген жэне ежелп гректердщ жазбаларында кeздeсeдi. Сонык шнде Ктесия, Страбон, Плиния Кiшi, Элияна [13, 581 б.] жэне Козьма Индикоплевтер айтып еткен [14, 360 б.].

^рац латын ттшде Pegasus, Pegasos - мифтш цанатты цудай жылцысы жэне грек мифологиясында ек танымал тiршiлiк иeлeрiнiк бiрi. Эдетте таза ац рeтiндe бейнеленген ^рац - бул Олимпиялыц цудай Посейдоннык урпагы.

Дэмиен Хёрсттiк жасаган my^^,

кeскiндeмeлiк тургыдан салыстырмалы талдау жасайтын болсац, онда алгашцылардык бiрi болып цайта ерлеу дэуiрiнiк бастапцы кезекшдеп нeмiс сурeтшiсi Мартин Шонгауэрдiк «Мистикалыц ак аулау (Единорог)» атты картинасын алсац болады (Сурет 9). Неге десе^з? Бул туынды MYйiздi аттарды бeйнeлeудeгi алгашцылардык бiрi десек цатeлeспeймiз. Эрине антика дэуiрiнeн келе жатцан енер туындылары бар, бiрац edMi аталып кeрсeтiлгeн сурeтшiлeр, MYсiнiшiлeр жоц о заманадарда.

Шонгауэрдщ картинасын талдап керсетсек, суреттелген сахнада ете сирек кездесетш иконографиялыц оцига бар, мунда мистикалыц ак аулау кер^сш тамашалайсык. Архангел Гаврииль MYйiздi дауыс шыгарушыны цолдана отырып бiр бeлгi берт тур, ал онык айналасында иттер MYйiздi цулынды iздeудe. 1здеу барысында (единорог) цулынды Эулие Ананык цолына тыгылып цалганын кeрeдi. Акыз бойынша, акшылар тазалыгын, тапцырлыгын жэне де ^шш жогалтцан кезде гана MYйiщдi жылцыны устай алады. Мэриям бикеш мистикалыц цулынга жeрдeгi пана бeрушiсi рeтiндe мадацталады. Пeрiштe Гавриильмен бiргe жYрeтiн иттер христиандыц цасиeттeрдi бейнелейдк Сонымен цатар, иттер мeйiрiмдiлiктi, бейб^ш^кп жэне илаhи шындыцты тYсiнудi iздeйдi. Мунда суреттелген иттер доминикандыц тэртттщ монахтары.

болды. Метафоралыц тургыдан Горгоннанын жYзiне царасан вл'мге алып келедi.

Сурет 9. Мартин Шонгауэр. «Мистикалы; ац аулау (Единорог)».Пушкин музей^ 1489. Интернет желiсi: https://bit.ly/2Vf60aD

Осындай мифологиялы; тiршiлiк иелерш жасау барысында Дэмиен Хёрсттщ мынадай басты айтып eткен сeзi бар: «мен де медузанын басын жасаудамын жэне одан да басца квптеген мифологиялыц тiршiлiк иелер'1 жYзеге асыру керек деп айтушы ед '!м. Жануарлардын барлыгын формальдегидтегенннен кейн, келесдей '¡с эрекет'ш мифтiк тiршiлiк иелер'1 болады».

Сплетен мифологиялы; о;игаларда бiр фигураныц ^птеп ;айталануы, ол кейткердщ танымал екендiгiн кeрсетедi. Осындай кешпкердщ бiрi де Медуза. Дэмиен Хёрсттщ eзi айтып eткендей бул мифтiк кейткерге кeптеп ^цт бeлген.

Рим дэуiрiнен бастап Медузаныц улы сулулыгы оныц ец кeрнектi белплершщ бiрi болды. Ортагасырлы; а;ын Кристина де Пизан оныц дене бiтiмiне ;атысты мынадай пМр айт;ан: соншама керемет сулулыцтын бейнес'1 бола отырып, ол вз '1н '1н элпет'шен бYкiл эйелдерден асып цана цоймай, взне цараган эрб'р тiршiлiк иес орнынан тапжылмай цалатындай кушке ие

Сурет 10. ДЭМИЕН ХЕРСТ. «Басы шабылган Медуза». 38 х 48,6 х 52 см. 2008. Малахит. Интернет желiсi: https://bit.ly/2JTrIvy

Бул Горгонныц басы толыгымен жасыл тYстi малахиттен кестт алынган, улы шацды кетрмейтш тарихи мыс кеымен кесiлген. Горгонныц басында элемдегi ец зиянды жыландардыц он тeртеуi MYсiнделген. Африкадагы рот-питон, MYйiздi гадюка жэне маржан жыланы бейнеленген. Ерте Рим империясында экзотикалы; жыландар кейде сыйлы;, усыныс ретiнде берiлген. Б. з. д. 20 жылы император Август;а Yндi елшiсiнен алып улы бауырымен жоргалаушы сыйга тартылды.

Дэмиен Хёрсттщ «Басы шабылган Медуза» атты MYсiнiмен (Сурет 10), Караваджоныц «Медуза» атты картинасын салыстыратын болса; (Сурет 11), Кайта eрлеу дэуiрiндегi (Ренессанс) мифологиялы; кейiпкер жылан басты эйелге арналган алгаш;ы картиналардыц бiрi. Мифологияныц на;ты тарихилыгы мынада, Горгона Медуза - Yш апалы-

сщлЫ горгоналардыц ец танымалы, эйел кейпшдеп кубыжык. Медузаныц шашыныц орнында жыландар орналаскан жэне бiр караганда адамды таска айналдыратын касиет бар [15, 29 б.].

Ацызга сэйкес, медуза вте эдем1 кыз болган. КYндердiц кYнiнде ол Афина гибадатханасына Посейдон кудайдан кашып келед^ Посейдон куска айналып, акыры Медузаны колына тYсiрiп, ойлаганын iстейдi. Ал Афина болса, ашуланып, Медузаныц шашын жыландарга айналдырып жiбередi. Афина оныц бет-элпетiн коркынышты еткенi соншалык, оган бiр карап кана калган адам таска айналады. [16, 30 б.].

Сурет 11. Караваджо. «Медуза». 1597. Агаш калканга кертген.

Кенеп, майлы бояу. 60 х 55 см. Флоренция, Италия Интернет желiсi: https://bit.ly/2xdN3NJ

Медуза» ежелп грек мифологиясыныц сипатын айкын тYPде кврсетедi, мундагы кейткер адамдарга кауiп твндiру эсерiн гана емес, сонымен катар Караваджоныц калканныц двцес бетiнде колданган вте кYPделi техникамен танымал.

Микеланджело Мериси да Караваджо Медузаныц ем нускасын жасады - бiреуi 1596 жылы, ал екiншiсi - 1597 жылы, ол Персейдщ колынан каза тапканын накты сэтiн бейнелеген. Медузаныц бет-элпетiн взшщ бет-бейнесiмен ауыстырды. Бул оныц коркынышты квзкарасын кабылдай алмау кврсеткiшi болып табылады. Картина взшщ тацгажайып жэне кYPделi дизайнына байланысты зорлык-зомбылык пен реализмнщ ерекше эсерiн толыктырады. Оны итальяндык дипломат Франческо Мария дель Монте тапсырып, оны Тоскана ¥лы Герцогiне тарту еттi, ал казiр Флоренциядагы Уффицци муражайында колтацбасыз сакталуда.

Бул картинада квлецке тустары мен реализм децгей жаксы бейнеленген - Yш влшемдi келбеттi жасайды. Медузаныц бет мен жак сызыгы картинаныц табигатын толыктырады [17]. Караваджоныц двцес калканды кенеп ретiнде пайдалану идеясы, взiн Персейдiц орнына коя отырып эрекет етуiнде.

Сурет 12. ДЭМИЕН ХЁРСТ. «Циклоптардыц бас сYЙегi» Интернет желiсi: https://bit.ly/39VLrW2

Дэмиен Хёрст мифологияныц пайда болуын Циклоптармен, ягни бiр квзд1 жан жануар, не болмаса бiр квзд1 адамдармен байланыстырады. Ол взшщ «Циклоптардыц бас сYЙегi» атты мYсiндiк жумысында археологиялык казба жумыстарынан табылган пiлдiц бас сYЙегiн дэл ме дэл жасап шыгады (Сурет 12).

1914 жылы палеонтолог Отенио Абел, «ергежейлi птдердщ бас сYЙектерiнiи табылуы Циклоптардыц мифшщ пайда болуына себеп болды», дейдi [18, 35 б.]. 0йткенi птдщ бас сYЙегiндегi орталык мурынныц жогаргы бвлИнщ шуцкырлыгы, Yлкен квз уясына катысты болуы мYмкiн деп тужырымдады.

Бул пiлдердiц Жерорта тецiзi аралдарында кэзiргi Кипр, Мальта (Гар-Далам), Крит, Сицилия, Сардиния, Цикладтар мен Додеканес аралдарында табылганы кызык. Тагы бiр болжам бойынша, сол аралдарда туратын шопандардыц жартылай жабайы тайпалары циклдардыц прототипi бола алады. Циклоптарды темiр устасы

ретiнде аталуы, олардыц ежелп темiр вндiрушiлерi ушкын мен ыстык металл бвлшектерiнен коргану Yшiн бiр квзге орамал такканына байланысты деген болжам да бар.

Птдер ежелп гректерге белгЫ болгандыктан (Александр Македонскийдщ эскерлерiнде карсы тарапка коркыныш тудырту Yшiн колданылган), мифтiц кайнар квз^ нуска ретiнде, ежелгi Еуропада Yлкенiрек жэне нашар сакталган мамонт сYЙектер табылды [19].

Мифологияныц накты тарихи жагы мынада, Циклоптар немесе Киклоптар -ежелп грек мифологиясында кейткерлер тобы [20, 996 б.]. Киклоптар - бiр квзд1 алыптар, Гея мен Уранныц балалары. Туылганнан кешн, киклоптарды байланыстырып, экесiмен Тартарга тастады. Оларды алыптар босатты, бiрак Кронос оларды кайта камап койды. Зевс Кроноска карсы билiк Yшiн ^рес бастаганда, ол анасы Геяныц кецес1 бойынша, олимпиялык Кудайларга алыптарга карсы тресте квмек кврсетсiн

дeп ^к^т^ды! Tapтapдaн шыFapaды. Kиклoптap к^л eнep Ka^e^e иe бoлFaндыцтaн, 3eB^e нaйзaFaй лaктыpaтын aca тaяк жacaйды. Дидкэ дyлыFa жacaйды, aл ПoceйдoнFa бoлca Yш aшaлы aйыp жacaйды. Гeфecт пeн Дфинaны к9ciпкe Yйpeтeдi.

Длыптapдык жeкiлiciнeн кeйiн дe, ^Mornrap Зeвcкe кызмeт eтeдi. Бpoнт пeн Gтepoп Гeфecттщ YHríp^e тeмip eueren тypaлы aйтылaды. Hoндa Бpoнт пeн Gтepoп киклoптapдыщ apacындa aйтылaды - Диoниcтщ индиялык жopыFЫндa кaтыcyшылap. Гeллaникa бoйыншa, Kиклoп кeйiпкep - Уpaнныи бaлacы. Пиparмoн - киклoптapдыи 6ÍPÍ, Гeфecттщ YHrip^eri уcтa. 3eBc Дпoллoнныщ бaлacы Дcклeпияны нaйзaFaймeн уpFaннaн ^шн, Дпoллoн

киклoптapды тaлкaндaйды. Олapдыи opнын Гeфecт бacaды. Овидиa бoйыншa, oлap Gицилиядa тvpaды.

Дэмиeн XëpcrrïH кeлeci 6íp тaнымaл тyындылapдык 6ÍPÍ «Андpoмeдa ж9нe тeкiз кубы1жы^ы1» (Gypeт 13). Бул тyындыFa кeптereн мYciншiлep мeн cypeтшiлep eзiнщ шыFapмaшылыFЫн apнaFaн. Goлapдыщ iшiндe итaлияндык cypeтшi nbepo ди Koзимo ж9нe дe мYciншi Maccимилиaнo Goлдaни Бeнзи. Бул eкi eнep мaйтaлмaндapдыи «Дндpoмeдa ж9нe тeкiз кубы1жы^ы1» aтты мифoлorиялык oK^FaFa apнaлFaн тyындылapын жeкe жeкe XëpcrrïH жacaFaн мYciндiк тyындыcымeн caлыcтыpмaлы тYPдe vкcacтыктapы мeн aйыpмaшылыFЫ дa бap.

Cypeт 13. ДЭMИEH XEPCT. «Андpoмeдa жэнe тeц¡з кубы1жы^ы1». 391x593,5x369,5 cм. Koлa мaтepиaлы. Интepнeт жeлici: https://bit.ly/3aW4C3l

Дэмиeн Xëpcr пeн Maccимилиaнo Goлдaни Бeнзидщ жvмыcтapындaFЫ vкcacтыктapды кapaйтын бoлcaк, мvндa тeн¡з кубы1жы^ы1 oFaн жaкындaFaн кeздe, жaлaнaш кeйпiндeri Дндpoмeдaныи aяк к^лы! шынжыpмeн бaйлayлы,

к0pкыныштaн oл бapыншa ap^a шeriнrici кeлeдi, бipaк apты жapтacпeн KopшaлFaн. Keнeттeн ap™;a K^aivi бacкaнынa бaйлaныcты, oныи жaлбыpaFaн шaштapы aлFa rçapaPi жeлпiлдeп кeткeн. Mvндa e^y^e

динамикалык козгалысты берген. Оныц касы мен мурныныц вткiр бурыштары алацдаушылыкты бiлдiредi, ал денесшщ эрекет етiп козгалуы коркынышты кубыжыктыц жакындап келе жатканын кврсетедi.

Андромеда мен Тецiз кубыжыгы ежелгi грек авторы Еврипидтщ Андромеда мен Персей туралы ертегiсiндегi драмалык сэтт1 бейнелейдi. Андромеданыц анасы взшщ кызыныц Нереидтерден эдем1 екендiгiн кудайларга бiлдiрiп, оныц бул iс эрекетмен кудайлардыц ызасы

мен каhарына ушырайды. Тецiз кудайы Посейдон ашудан олардыц курган патшалыгын жок етуге бел буады. Посейдонды тыныштандыру Yшiн, Андромеданыц ата-анасы кызын байлап, кубыжык жейтш жерге тастап, курбан етедi. Андромеда кузга асылып турган кубыжыкты ^тт турган кезде, Персей кенеттен ушып келiп, кубыжыкты влтiредi. Массимилиано Солдани Бензидщ окигасыныц интерпретациясы ерекше, себебi ол Андромеданыц жYзiндегi коркынышына назар аударады.

Сурет 14. Массимилиано Солдани Бензи. «Андромеда мен те^з кубыжыгы (оц жакта); Леда мен акку (сол жакта)». Коладан жасалган сур-жасыл мэрмэр, 49,6 х 33,3 х 20,7 см. Дж. Пол Гетти муражайы. 1725. Интернет желiсi: https://bit.ly/2XtfPo6

Шебер мYсiншi Массимилиано Солдани Бензи Андромеда мен Те^з кубыжыгы, сонымен бiрге Леда мен Аккудыц кола мYсiндерiнiц бiрнеше топтарын куйды (Сурет 14). Олардыц эркайсысы классикалык мифологиядан алынган эпизодты бейнелейдi, ал екеу1

композициялык тургыдан бiр бiрiнен кврнеш тYPде байланысты. Леда твменг1 оцнан сол жакка карай диагональ калыптастырып, отырады. Бул сызык Андромеда жасаган диагональмен Yйлеседi, ол кашып кетуге тырыскан кезде твменгi солдан жогаргы оцга

;арай жYредi. Екi MYсiндегi денелердщ ;озгалысы эмоцияныц жогаргы кейпiн кeрсетедi: Леда тартымдылы;ты, ал Андромеда ;ор;ынышты сумды;ты бейнелейдi.

Суретшi Пьеро ди Козимоныц картинасында, Персей eзiнiи батырлыгымен Андромеданы ;убыжы;тан ;ут;ару Yстiнде (Сурет 15). Персей бYкiл халы;тыц алдында eзiне кYш жинап, бар ынтасы мен ж^ерш ;олына алып ;убыжы;ты eзiнiц семсер ;ылышымен eлдiрмекшi. Жогаргы оц жа;та Персей батыр бiрнеше минут бурын ушып келгенi кeрсетiлген. Цетустыц сол жагында, Андромеда элi де жартаста ;ызыл тYстi матамен байланган

(шынжыр емес) жэне тек белше дейiн жалацаш.

Картинаныц алдыцгы планында Андромеданыц ата-анасы, хан мен патшайым, бул о;иганы кeздерiмен кeре отырып ;айгыга батуда. Олардыц жанында сэндi бас киiмi бар сарай ;ызметштер1 тобы тур. Бiра; картинаныц оц жа; бeлiгiнде -Cetus шабуылын тамашалауга келген музыканттар мен биштердщ ;атысуымен адамдар тур. Мунда одан да кец эртYPлi Yзiндiлер, MYлдем бас;а о;игаларды кeрсетiп тургандай, еш;андай на;ты баяндау тiзбегiн кeрсетпейдi. Ягни картинаныц композициясы бiрнеше о;игалардан ;уралган секiлдi.

Сурет 15. Пьеро ди Козимо. Персей Андромеданы босатты. (1510-15), майлы бояу, панель. 70 х 123 см, Уффуцци, Флоренция. Интернет желiсi: https://bit.ly/2yEbxzZ

Дискуссия

Дэмиен Хёрсттщ мифологиялы; кейiпкерлерге ;атысты жасаган бYкiл жумыстарын бiр алацга алып, оны жеке жеке ;арастыратын болса;, мунда мынадай ой туындайды. Бул

жумыстардыц барлыгын бiр адам жасады ма? Басты идея ;айдан туындады? Агылшын eнертанушысы Джулиана Сполдинганыц Хёрсттщ туындыларына ;атысты айт;ан тужырымдамасы Yлкен бiр пiкiрталас тудырды.

«Менщ непзп д9лелiм: Хёрст суретшi емес. Ол внер туындысы деп атауга болатын жумысты жаратпады. Оз'м улы тулга ретiнде керемет санайды жэне де взн атацты Пикассо мен Дега суретшiлердiн цатарына цояды. Менiн пiкiрiмше, Хёрст - бул фикция, ягни маркетологтар мен адамдардын квмег '1 арцылы ойлап табылган б'р тулга, сонымен цатар шыгармашылыц туындыларынан кереметтей бiр белг'1 бар сек'тдi, б'/рац онын жумыстарында айтылып отырган керемет б'р дYниенiн ешцайсысы жоц» [22], деп атап керсеткен болатын. Бул пМрдщ цалыптасуы тек жалгыз адамда гана емес, барльщ зерттеушi галымдардан бастап, царапайым керермендерде туындаган ой болып саналады.

Бул суретшшщ данышпандыгын, тапцырлыгын зерделей отырып, онын жасаган жумыстарына цатысты бiрнеше кYмiн туындайды. Себебi 9рбiр суре^ мен мYсiншiнiн туындыларында цалыптасцан езшдш цолтанбасы болса, Хёрстта керiсiнше, 6y^ туындылары бiр бiрiне уцсамайды. Жумыстарын бiр адам емес бiрнеше адам жасалганы белгiлi болып турады. Колтанба басца болганымен, цэзiрп танда енердеп басты ^штщ бiрi идея болып есептеледк Идеянын барлыгы Хёрсттiкi болгандыцтан, туындыларды жYзеге асыру процесi онын идеясынын тенiрегiнен ауытцымай жасалады.

Бул креативт иедялардын синтезi болса да, сырттан царап бацылаушы, зерттеушiлер онын енер туындыларын атацты коллекционер, галеристтер, маркетинг пен БАК кемеп арцылы жацсы дэрежеде бYкiл дYние жYзiне жарнамаланып, танымалдылыцца ие болган деп ойлайды.

Корытынды

Ежелг1 заманнын адамдары мифтщ шынайылыгына жэне де осы элеммен байланысты екен1не сенет1н. Себеб1 еткен гасырлардын адамдары мифологияны ездер1 ойлап тапцан сек1лд1. Мифологияда ем1р CYPУ денгейше царай б1р шындыцтан пайда болганын керсетт1. Себеб1 барлыгы тарихи ортага сэйкес цурылды. Уацыт еткен сайын сол мифологиялыц оцигалардагы кей1пкерлер заманга сэйкес эволюциялыц езгерюке ушырап отырды, ал Дэмиен Хёрсттщ б1р концепциясынан туындаган «мифология» концепциясы да басца елшемдерге езгерд1. Онын мифологиялыц тацырыптагы шыгармашылыц жумыстары - еск1 цалыптан жана б1р стильге ауысып отыр. Мифологиялыц т1рш1л1к иелер1 еткен заманда мумияланган кYйiнде цэз1рп танга дейiн сацталган. Суретшiнiн оралган мумиялары миф болса да, онын тарихы бар бiр шындыц деп царастыруга болады.

Дэмиен Хёрсттiн жумыстарынын барлыгы эрцашан турацты болмаган. Турацсыз кYйiндегi мYCiндерi мен картиналары - бул тYCiнiксiздiк, анахронизм, оксиморон немесе парадокс енiмi емес - булардын барлыгы енер. 9нер бiзге керуге жэне сезiнуге мYмкiндiк беретiн манызды модуль. Хёрсттiн енерге цатысты езiнiн айтцан мынадай m^i бар:

«¥лы внерд1, не болмаса жэй гана царапайым внер туындысын жасап - оган тунгыйыц терен бойлап ой жуг1рт1п, ун)л1п царайтын болсаныз жэне ол жумыс

ci3ae ce3iM MeH Ke^in Kyu cbiunan, caHSHbuda y3awa ^anambrn 6onca, 6yn ma3a eHep 6onun caHanadb. MeHiH oubiMwa, KOHuenmyandbin; eHep MeH decmypni eHep 6ip 6ipiHe Y^caMaudu. BeneK qanbinmapda mypadbi», aeM,qi. Afhm cypeTwiHiH

«mm$o.normfl» концeптiнe apha.bin waca.rah kentereh wbirapmawbrnbik tybihflbrnapbi aflamflapra om katy meh cahacwha ce3im v^.atyw kepek gereh ma^craneh, ecki tahbima. mm0o.oruq.wk okura.apflw wa^a ctu.bfle wahfbiprrbi.

9fle6Merrep:

1. Fiachra Gibbons, arts correspondent. "Hirst Buys His Art back from Saatchi", The Guardian, 27 November 2003 [Internet Resources] / https://www.theguardian.com/ uk/2003/nov/27/arts.artsnews (Data of Access: 20.03. 2006).

2. Brooks, Richard. "Damien Hirst's earliest painting goes on sale", The Sunday Times, 6 April 2008. [Internet Resources] / https://www.thetimes.co.uk/article/damien-hirsts-earliest-painting-goes-on-sale-5zxbnpv3g6p (Data of Access: 22 March 2010).

3. Dyer, Clare. "Hirst pays up for Hymn that wasn't his" // The Guardian, 19 May, 2000. [Internet Resources] / https://www.theguardian.com/uk/2000/may/19/claredyer1 (Data of Access: 15 September, 2010).

4. Calvin Tomkins. «Lives of the Artists Henry Holt and Company, 2010. - 272 p.

5. HASSAN KHAN. William Blake's The Ghost of a Flea. [Internet Resources] / https://www. tate.org.uk/tate-etc/issue-29-autumn-2013/william-blakes-ghost-flea

(Data of Access: 6 November 2013).

6. Gilbert Keith Chesterton. «William Blake». From "Songs of innocence".1789. LONDON: DUCKWORTH & CO. NEW YORK E.PDUTTON& CO . - 210 p.

7. Michael Westfall. THE WHITE WHALE. DELIRIUM STUDIES. Art History and its Discontents [Internet Resources] / http://gristle.com/tag/michael-westfall/ (Data of Access: 13.11. 2017)

8. Severn www.severninternet.co.uk. "Incantation bowls". [Internet Resources] / bmagic.

org.uk. http://www.bmagic.org.uk/objects/1961A316 (Data of Access: 09.06.2013).

9. "Babylonian Demon Bowls". [Internet Resources] / Michigan Library. Lib.umich.edu.

https://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/handle/2027.42/108169/def2.html (Data of Access: 09.06.2013).

10. Morden, Karen & Rulimood, Stephen (2006). Stephen Farthing (ed.). 1001 Paintings You Must See Before You Die. London: Quintet Publishing Ltd. - 960 p.

11. Connell, Evan (2004). Francisco Goya: A Life. Counterpoint, New York. 2004. - 256 p.

12. Damien Hirst, Myth And Legend, 2016. [Internet Resources] / https://www. nymphenburg.com/en/products/editions/myth-and-legend (Data of Access: 20.03. 2019).

13. The Encyclopedia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences, Literature and General Information. - Volume 27. Publication date 1910-1922. - 1118 p.

14. Cosmas Indicopleustis. The Christian Topography of Cosmas, an Egyptian Monk:

Translated from the Greek, and Edited with Notes and Introduction. Cambridge University Press, 2010. - 446 p.

15. Ano..oflop. Mu^o.oruHecKaq 6u6.MOTeKa. kbflaHue n0flr0T0BM.. B. r. EopyxoBMH. H3flaTe.bCTBo: HayKa». - fleHMHrpafl, 1972. - 224 cTp.

16. Philip Freeman. Oh My Gods: A Modern Retelling of Greek and Roman Myths. Publisher: Simon & Schuster. Published: 1st January 2013. - 348 p.

17. Favaro, Monica (December 2005). "La Medusa by Caravaggio: characterization of the

painting technique and evaluation of the state of conservation" // Journal of Cultural Heritage. - Volume 6, Issue 4. - December ,2005. - P: 295 - 305.

18. Adrienne Mayor. The First Fossil Hunters: Paleontology in Greek and Roman Times. -Princeton University Press, 2001. - 361 p.

19. Боескоров Г.Г., Щелчковa М.В. О мамонте: от суеверий до науки // Наука и техника

в Якутии. - 2019. - Вып. 1 (36). - С. 63 - 67.

20. Фридрих Любкер. Иллюстрированный словарь античности. - М.: «Эксмо», 2005. -

C. 1344 с.

21. Colin Renfrew. Michael J. Boyd. Iain Morley. Death Rituals, Social Order and the

Archaeology of Immortality in the Ancient World. "Death Shall Have No Dominion". -Cambridge University. - 2016. - 443 p.

22. Nikita Kulushev. Демьен Хёрст - гений воспевающий смерть. [Интернет ресурсы:]

/ https://pikabu.ru/story/demen_khyorst_geniy_vospevayushchiy_smert_5033028

(Дата обращения: 29.02.2020).

^ A. Baigutov

Hacettepe University (Ankara, Turkey)

THE ART OF DAMIEN HIRST AND THE CONCEPT OF MYTHOLOGY

Abstract

This article is dedicated to the work of Damien Hirst and the concepts of "death" and "mythology." The connection between the words of integration, applied in art through a certain concept, is not only stated, but also commented on how it is implemented in practice. Damien Hirst is one of the most famous artists, conceptualists, collectors and art historians in the world. As the Greek philosophies say, only few reached the heights of the Olympus. Obviously, its a difficult target to achieve and not everyone can reach such esteemed heights. Through his concept of "death" consists of many surprises and problems of the inner and outer worlds of man from all aspects. The concept of "death" has an impact on different fields such as psychological, philosophical, economic, sociological, etc. Many artists has contributed towards this concept expanding it to several thematic words during the period of their entire lives. These studies ranges from the psychological behavior of man to the relationship between man and nature. Hirst, on the other side, expanded the concepts by extracting many concept from single concept, of course, this is not a novelty, it is an upgrade of older constructs. Furthermore, to improve an old art works to a whole new level makes the audiences more attracted in a very beautiful and unique way.

Thanks to the idea of Damien Hirst, mythological events from around the world came together, and he developed a very creative art work for each mythical character through a graphic analysis approach of the mythological world. Among his art works the " Demon with Bowl", " Cronos Devouring his Children", "Legend and Myth", "The Severed Head of Medusa", " Skull of a Cyclops" and "Andromeda and Sea Monster" comparisons are made through their similarities and differences between his works (Damien Hirst) with artists, sculptors of past centuries who worked on the themes of these mythological philosophies. Keywords: Damien Hirst, art, mythology, death, painting

К. А. Байгутов

Университет Хаджеттепе (Анкара, Турция)

ИСКУССТВО ДЭМИЕНА ХЁРСТА И КОНЦЕПЦИЯ МИФОЛОГИИ Аннотация

Эта статья посвящена творчеству Дэмиена Хёрста и концепциям «смерть» и «мифология». Связь между словами интеграции, применяющимися в искусстве через определенную концепцию, не только констатируется, но и комментирует то, как она реализуется на практике. Дэмиен Хёрст - один из самых известных в мире художников, концептуалистов, коллекционеров и искусствоведов, человек, достигший вершин, или Олимпа. Очевидно, что человеку с трудом удается достичь своих целей. Но не каждому удается подняться вверх. Через свою концепцию «смерти» художник затрагивает множество проблем внутреннего и внешнего мира человека, показывает концепцию «смерти» в психологическом, философском, экономическом, социологическом и т.д. плане. Многие художники обращают внимание на несколько тематических слов, которые будут изучаться до конца жизни. Один изучает психологическое поведение человека, другой изучает влияние человека на природу. Хёрст придумал одну концепцию и с этой концепцией сотворил другую. Конечно, это не новинка, это обновление старого. Чтобы улучшить старое произведение, сделать апгрейд и показать его зрителям более впечатляющим, красивым и уникальным способом.

Благодаря идее Дэмиена Хёрста мифологические события со всего мира собрались вместе, и он создал творческое произведение для каждого мифического персонажа. Сделан изобразительный анализ мифологических произведений. Среди проанализированных работ «Демон, держащий кувшин», «Кронос пожирает своих детей», «Легенда и миф», «Обезглавленная Медуза», «Череп Циклопа» и «Андромеда и морской монстр». Сделаны сравнения, подчеркнуты их сходства и различия между произведениями Дэмиена Хёрста и художников, скульпторов прошлых веков, которые работали над темами этих мифологических событий.

Ключевые слова: Дэмиен Хёрст, искусство, мифология, смерть, живопись.

Author's data: Karim Baigutov — PhD Student Fine Arts at the Painting

Department, Hacettepe University

(Ankara, Turkey).

ORCID: 0000-0002-1013-5123

email: karimkhan.art@gmail.com

Автор туралы мэл1мет: Карим ЭлiмханYлы Байгутов — «Кесюндеме»

кафедрасыныц Онертану докторанты, Хаджеттепе Университет

(Анкара, ТYркия).

ORCID: 0000-0002-1013-5123

email: karimkhan.art@gmail.com

Сведения об авторе: Карим Алимханулы Байгутов — докторант искусствоведения кафедры живописи Университета Хаджеттепе (Анкара, Турция). ORCID: 0000-0002-1013-5123 email: karimkhan.art@gmail.com