CC BY
38УДК 373.1.02: 372.8 ГРНТИ 14.25.09
ЦАЗАЦ Т1Л1 САБАГЫНДА О^УШЫЛАРДЫЦ ФУНКЦИОНАЛДЬЩ САУАТТЫЛЫГЫН ЦАЛЫПТАСТЫРУ
Андатпа
Мацалада цазац тiлi сабагында оцушылардыц функционалдыц сауаттылыцтарын цалыптастырып оларды дамыту жолдары айтылган. Функционалдыц сауаттылыц - адамныц сыртцы ортамен ца-рым-цатынасца TYce алу цабшеп жэне сол ортага барынша тез бешмделе алуы мен царым-цатынас жасай алу децгешнщ кeрceткiшi. Оцушылардыц оцу сауаттылыгын, онын, iшiндe фунционалдыц оцу сауаттылыгын арттыруда мэтiндiк оцудын, мацызы зор. Мацалада мэтiндiк оцудын, тYрлeрi, талаптары жэне Yлгici суреттелген.
Аннотация
В статье описаны способы формирования и развития функциональной грамотности учащихся на уроках казахского языка. Функциональная грамотность является показателем способности человека взаимодействовать с внешней средой и уровня способности быстро адаптироваться к этой среде и общаться. Чтение текста важно для повышения читательской грамотности учащихся, в том числе функциональной грамотности чтения. В статье описаны виды, требования и модель чтения текста.
Annotation
The article describes the ways of formation and development of functional literacy of students at the Kazakh language lessons. Functional literacy is an indicator of a person's ability to interact with the external environment and the level of ability to quickly adapt to this environment and communicate. Reading the text is important for improving the reading literacy of students, including functional reading literacy. The article shows the types, requirements, and model of text reading.
Хусаинова Г.М.,
Казац mini мен эдебиет пэш M^saniMi Костанай облысы эюмдт 6iniM басцармасыныц «Костанай цаласы бшм бетмтц №29 жалпы 6iniM 6epemiH мекmебi» КММ
Негiзгi сездер: цазац mini, функционалдыц сауаттылыц, мэmiндi оцу, оцырман сауат-тылыгы, mYрлерi, моделi.
Ключевые слова: казахский язык, функциональная грамотность, чтение текста, читательская грамотность, виды, модель.
Keywords: Kazakh language, functional literacy, text reading, reader literacy, kinds, model.
t* К
I
<c m о
ro
£ w
О *
S
L
0 §
1 X Ш t-
K *
s
рц
О ш E-
s
X
<с m о
го
W
О *
s
1-4
о
4 о
X X ш Е-
5 *
S
рц
о
ш Е-
^a3ipri царцынды дамыгеан заманда сауаттылыц ^ымынын аясы кенешп ке-ледь Функционалдыц сауаттылыц ^ы-мы туралы aлFaш рет еткен Faсырдьщ 60 жылдары ЮНЕСКО ц^жаттарында пайда болды.
Функционалдыц сауаттылыц - адам-нын сыртцы ортамен царым-цатына-сца тYсе алу цaбiлетi жэне сол ортaFa барынша тез бейiмделе алуы мен ца-рым-цатынас жасай алу денгейшщ керсеткiшi. Олай болса, функционалдыц сауаттылыц т^етаньщ белгiлi бiр мэдени ортада емiр CYPуi Yшiн цaжеттi деп саналатын жэне онын элеуметтiк царым-цатынас жасауын цамтамасыз ететiн бiлiм, бiлiк, дaFдылaрдын жиын-тыFынaн ц^ралады.
Бiз царцынды езгерiстер дэуiрiнде емiр CYрiп жатырмыз, бiзге оцу,жазу, есептеу сынды царапайым дaFдылaрды менгеру жеткiлiксiз. Сондыцтан, езгер-мелi емiр aFымынa iлесе алмай тYрлi циындыцтaрFa тап боламыз.
Б^л циындыцтардын бэрi емiр CYPуге цажети дaFдылaрды менгермегендiктен ,функционалдыц сауатсыздыцтан болып отыр.
Ал цaзiргi ескелен ^рпацты функцио-налды тYЛFaFa айналдыру Yшiн олардын бойында цандай цaбiлеттердi дамыту цажет деген сауал туындайды.
Расында, бiз бaстaFaн сауалды эл-децашан aлдынFы цaтaрдaFы мемле-кеттер ездерше цойып, функционалды сауатты т¥ЛFaFa цойылатын талаптар-ды да аныцтап цоЙFaн. Эздерiмiз естiп, бiлiп жYрген PISA халыцаралыц зертте-улер осынын айцын дэлелi болып отыр. Мэселен, бiздiн оцушыларымыздын халыцаралыц салыстырмалы «PISA-2009-2018» зерттеулерi цорытындысы бой-ынша негiзгi мектеп оцушыларынын оцу сaуaттылыFы жэне жаратылыстану
бaFытындaFы бiлiм денгейшщ темендт аныцталды. Ал осы зерттеулер бойынша aлFaшцы орындарда ^ытай елшщ болуы осы елдiн экономикасынын царцындап дамуынын да бiрден - бiр себебi болар.
PISA халыцаралыц зерттеулерi жас мелшерi 14-15 жас aрaлыFындaFы жaсеспiрiмдердi оцу сaуaттылыFы, ма-тематикалыц сауаттылыц, жаратылыста-нушылыц -г^глыми сауаттылыц бойынша бтм сынaFынaн етюзед^ ОFaн сан тYрлi мемлекеттер цатысып, ездерiнiн даму межелерiн аныцтайды.
Оцу сaуaттылыFы - адам баласы-нын цоFaм емiрiне араласу Yшiн жазба мэтiндердi тYсiнiп жэне OFaн рефлексия жасай бiлуiн, онын мазм^нын ез мац-саттарына пайдалана алуын, бiлiмi мен мYмкiндiктерiн дамытуын бiлдiредi .
Оцушылардын оцу сaуaттылыFын, онын шшде фунционалдыц оцу сауат-тылыFын арттыруда мэтiндiк оцудын манызы зор. Мэтш - оцушылардын оцу сaуaттылыFын арттыруда манызды ресурс.
PISA халыцаралыц зерттеуше сэй-кес, оцу цабшетш игеру нэтижесi мына Yш елшем негiзiнде бaFaлaнуы тиiс: мазм^н, оцу цYЗыреттiлiктерi жэне мэтiндердiн жaFдaяты.
«Мэтш» :рымы баспа немесе элек-тронды форматта ¥CынылFaн шынайы тiл цолдaнылFaн мэтiндердi мензейдi. М^ндай мэтiндер цатарына диаграмма, сурет, карта, кесте, график тYрiндегi ви-зуал бейнелер жатады, бiрaц цабылдау-дын басца стратегияларын талап ететiн фильм, телесурет, мультипликация мен сез^з суреттер м^ндай мэтшдерге жат-пaйды.Мэтiндердi типке жiктеудiн тYп-кiлiктi жолы жоц. Бiр Farn мэтiннiн ен бойында эртYрлi мэтш ram^i кездесуi мYмкiн. PISA зерттеуi мына сипаттарды манызды мэтiн сипаттары ретiнде ерек-
Ш
шелейдг
• шш байланыстылыгеы мен дэйек-тiлiгi;
• шынайылыгеы мен фактологиялык деректердщ болуы ^ылыми, кeпшiлiк, ресми жэне т.б. мэтiндер) жэне ойдан шыгеарылуы мен кeркемдiлiгi (керкем эдеби мэтiндер жэне т.б.);
• тутастык немесе тутас еместiк сипаты.
PISA зерттеушде мэтiндер бiрнеше форматта бершед^ Бiрiншiсi - тутас мэтiн, ол ipi мэтiн бiрлiктерiнен тирады. Тутас мэтiндер жеке жол туршде усыныь^ан формула, кесте, схема, иллюстрация немесе баска акпарат бiр-лiктерiмен бeлiнбейдi. Семантикалык турFыдан бiртутас абзацтар белгiлi бiр иерархиямен уйымдастырылады жэне окырмаша мэтiннiн логикалык курылы-мын тYсiнуге кeмектесетiн такырыптар мен такырыпшалармен белгiленедi. Мундай мэтiндерге энпмелер, елендер, макалалар, мектеп шыFармалары си-
PISA-ныц децг
якты тYрлi жанрдаFы мэтiндер жатады.
Тутас емес мэтшдер баска оку даFды-ларын талап етед^ себебi олар кесте, диаграмма, график тэрiздi акпараттык бiр-лiктерден турады. Аралас мэтiндердiн ерекшелт - олардын вербал жэне бей-вербал элементтерден туратынды^ын-да, сондыктан олар тутас мэтiн бел-гшерш де, тутас емес мэтiн белгшерш де камтиды (веб-паракша, журнал жэне т.б.). ^урамдас мэтiндер мазмун жэне формат турFысынан эртYрлi бiрнеше мэтiндi бiрiктiредi. СоFан карамастан, мундай мэ^ндер маFыналык турFыдан iштей байланысты жэне аякталFан бо-лады.
Оку сауагтылыFын калыптасты-ру максатында окушылар Yшiн сабак жоспарын курып, тапсырма дайындауда PISA халыкаралык зергтеудiн оку сау-аттылы^ына коятын 6 денгейiн назарда устауымыз керек. Ол денгейлер жещл-ден ^рдел^е баFыгталFан.
йл1к талаптары:
1-денгей 2-денгей 3- денгей 4-денгей 5-6денгей
Мэтш такыры- Мэтшнщ Мэтшнщ б1рне- Мазмуны мен Таныс емес
бы мен автор- белгш б1р ше белштерш форматы таныс гакырыпгаFы
дын максатын ерекшелтне езара байланы- емес келемд1 кYрделi мэтш-
аныктайды . непзделген стыру аркылы эр1 кYрделi дi гYсiнедi,
карама-кай- непзт идеяны мэт!ндерд1 интерприта-
шылыкты аныктайды гYсiнедi. Мэтш ция жасайды.
аныктайды бойынша гипо- Накты бшмге
немесе салы- теза жасайды немесе тужы-
стырады. жэне баFа беру рымдамаFа
Yшiн мэтiндегi CYЙенiп,бол-
акпарат пен жам (гипотеза)
накты бiлiмдi аркылы баFа-
пайдаланады. лайды жэне
сыни турFыда
талдайды
Жалпы б1зд1н колданысымыздаFы максаттары осы аталFан PISA талаптары-жанаргылFан оку баFдарламасындаFы окы на деп келед1.
Жацартылган оцу багдарламасы бойын-ша оцу сауаттылыгына арналган тапсы-рмалардыц бiр Yлгiлiк тапсырма тYрiн теменде ^сынамын:
4 сынып ^азак т1л1 (Т2)
Мэт1н
Казiрri уацытта жер бетiнде кептеген цалдыц тYрлерi бар. Олар - пластикальщ заттар,электроника ц¥рылгылары,ж^аз-дар, кшм мен тамац. Осылардыц iшiнде пластик заттар цоршаган ортага зиянын кеп типзед^ Ашыц далада жатцан пластик заттардан улы зат белiнедi,шiрiмейдi. Мысалы, гYл отыргызатын ыдыс, моншац, сэндiк б^йымдар пластиктен жасалады. Сол заттарды цайта ецдеу керек. Сонда бiз зиянды цоцысты жоямыз, эрi пайдалы енiм аламыз.
Тапсырма №1
Мэтш тацырыбын аныцта.
A. Кайта ецдеу
B. Коцыс тYрлерi
C. Тазалыц
Д. Табигат ц^былыстары
Тапсырма №2
Б^л мэтiннiц негiзгi идеясы неде?
Тапсырма №3
Калдыцтардыц цандай тYрi ете зиянды? Нелiктен ?
Тапсырма№3
Пластик заттарды цалай азайтуга неме-се аз пайдалану жолдарын ^сынар едiц?
Казац тiлi сабагында оцушылардыц оцу сауаттылыгын дамыту,цалыптастыру цазiргi заманныц басты талабы. РКАсыц-ды элемдiк бiлiм сынацтарында жогары керсеткштерге цол жетшзу басты мацсат болмаган кYнде де, оцушыныц емiрлiк цажеттiлiктерiн еркш етей алуын цолдау керсету. Сабац барысында шк1 мазм^ны оцу сауаттылыгын цалыптастыруга багыт-талган оцылым тапсырмаларын оцушы-ларга сапалы ц^растырып беру, сiз бен бiз-ге зор мiндет.
X
<с т о
го £
РЧ
О *
1-4
о ч о
X X ш Е-
к ^
к
рц
о
ш Е-
