Научная статья на тему 'Қазақстанның терроризммен күрестегі құқықтық іс-әрекеттері'

Қазақстанның терроризммен күрестегі құқықтық іс-әрекеттері Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
649
88
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
терроризм / терроризммен күрес / Жаһандық Терроризм Индексі / «Жусан» операциясы / терроризм / борьба с терроризмом / Глобальный индекс терроризма / операция «Жусан»

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Дана Бердижанқызы Қасқабаева

Терроризм және экстремизммен күрес мәселелері көптеген мемлекеттердің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі өткір мәселелердің бірі болып табылады. Қазақстан үшін де терроризмнен туындаған қауіп-қатер шындыққа айналды деуге болады. Оған Қазақстан Републикасының тәуелсіздік алғаннан бері Қазақстан аумағында орын алған террор актілерін дәлел ретінде келтіруге болады. Сонымен қатар, Сирия мен Ирак сияқты мемлекеттерде қарулы қақтығыстарға қатысқан және террористік немесе экстремистік даярлықтан өткен жауынгерлердің Қазақстанға оралу фактілері үлкен алаңдаушылық туғызуда. Өйткені олардың көпшілігі радикалды көзқарастарын ұстануды одан әрі жалғастырып, ұрыс алаңынан үйренген арнайы дағдылар мен жауынгерлік тәжірибеге ие. Сондықтан, бүгінде Орталық Азия елдері, соның ішінде Қазақстан, шиеленіс нүктелерінде әскери тәжірибе жинақтаған азаматтарды, сонымен қатар әйелдер мен жесір әйелдерді және кәмелетке толмаған балаларды қайтару мәселелеріне қатты мән беруде. Осы алаңдаушылықтың нәтижесінде Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі мен Ұлттық қауіпсіздік комитеті орталық және жергілікті билік органдарымен тығыз байланыста бола отырып, өз отандастарын қауіпті аймақтардан эвакуациялау мақсатында «Жусан» атты кең көлемді гуманитарлық операциясын өткізді. Нақты статистикалық мәліметтердің болмауына қарамастан, соғыс аймақтарына кеткен Орталық Азия мемлекеттері азаматтардың саны туралы мәліметтер беріліп, нәтижесінде 357 бала, 137 әйел және 30 ер адам қайтарылған «Жусан» гуманитарлық операциясының нәтижелері жайында сөз қозғалды. Бұл мақалада Қазақстан Республикасындағы терроризмнің тәуелсіздік жылдарындағы даму тарихы қарастырылады. Себебі соңғы кездерде орын алған оқиғаларға дейін Қазақстанда терроризм қаупі жоқ және ол ықтимал қауіптер санатына жатады деген пікір болған. Сонымен қатар, аталған жұмыста Қазақстанның терроризм мен экстремизмге қарсы іс-қимыл жолындағы халықаралық ұйымдардың (БҰҰ, ШЫҰ-ның Аймақтық Терроризмге қарсы Орталығы, ТМД Терроризмге Қарсы Орталығы тб.) қатарына қосылуы, ішкі құқықтың терроризм мен экстремизмге қарсы іс-қимыл саласындағы халықаралық шарттарға сәйкестендірілуі сияқты жұмыстар, осы бағытта жүзеге асырылған немесе жүзеге асырылатын шаралар туралы айтылады. Салыстырмалы талдау нәтижесінде Қазақстанның жаһандық терроризм рейтингінде алатын орны анықталады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРАВОВЫЕ УСИЛИЯ КАЗАХСТАНА В БОРЬБЕ С ТЕРРОРИЗМОМ

Вопросы борьбы с терроризмом и экстремизмом являются одними из наиболее острых проблем в сфере обеспечения национальной безопасности многих государств. Можно сказать, что угроза, которая исходит от терроризма, стала реальностью и для Казахстана. В подтверждение данных слов, можно привести в пример террористические акты, которые имели место на территории республики уже в независимом Казахстане. Также особую обеспокоенность вызывают факты возвращения на родину боевиков-террористов, прошедших террористическую и экстремистскую подготовку и участвовавших в вооруженных конфликтах, преимущественно в Сирии и Ираке. Потому что многие из них продолжают придерживаться крайне радикальных взглядов, обладают специфическими навыками и боевым опытом, которые они получили будучи в горячих точках. Поэтому сегодня страны Центральной Азии, в том числе Казахстан, серьезно озабочены проблемами возвращения своих граждан, получивших боевой опыт, а также судьбами жен, вдов и несовершеннолетних детей боевиков. Как следствие своей обеспокоенности, Министерство иностранных дел и Комитет национальной безопасности Республики Казахстан в тесной координации с центральными и местными органами провели масштабную гуманитарную операцию «Жусан» по эвакуации из зон боевых действий своих сограждан. Несмотря на отсутствие четких статистических данных, были предоставлены данные о количестве граждан из стран Центральной Азии, уехавших в зоны боевых действий, подведены итоги гуманитарной операции «Жусан», в результате которой были возращены в общей сложности 357 детей, 137 женщин и 30 мужчин. В данной статье рассматривается история развития терроризма в Республике Казахстан за годы независимости, так как терроризм не рассматривался как реальная угроза, ведь до определенных событий существовало мнение, что угрозы терроризма в Казахстане нет и она относилась к категории потенциальных опасностей. Также описывается работа, которая была проведена Казахстаном на пути в борьбе терроризмом и экстремизмом, такие как вступление в ряды международных организаций (ООН, РАТС ШОС, АТЦ СНГ), совершенствование внутреннего законодательства в соответствии с международными договорами в области борьбы с терроризмом и экстремизмом, меры, которые были осуществлены или будут реализованы в данном направлении. В результате сравнительного анализа выявлено место Казахстана в Глобальном рейтинге терроризма.

Текст научной работы на тему «Қазақстанның терроризммен күрестегі құқықтық іс-әрекеттері»

:::::::: I:::::::::::::::::: Трибуна МолодогоуЧвНОгО

УДК 343.85

ЦАЗАЦСТАННЬЩ ТЕРРОРИЗММЕН KYPECTEri Ц¥ЦЬЩТЬЩ 1С-ЭРЕКЕТТЕР1

Дана Бердижанкызы ^аскабаева

Хаджеттепе Университетшц докторанты, Туркия Республикасы,

Анкара цаласы; е-mail: dana.kaskabayeva@gmail.com

Ключевые слова: терроризм; терроризммен курес, Жаhандыц Терроризм ИндекЫ; «Жу-сан» операциясы.

Аннотация. Терроризм жэне экстремизммен курес мэселелерг коптеген мемлекет-тердщ улттъщ цаутЫздтн цамтамасыз етудег1 отюр мэселелердщ бiрi болып табылады. Цазацстан ушт де терроризмнен туындазан цаут-цатер шындыцца айналды деуге болады. Озан Цазацстан Републикасыныц тэуелЫздт алзаннан берг Цазацстан аумазында орын алган террор актшерт дэлел реттде келтгруге болады. Сонымен катар, Сирия мен Ирак сияцты мемлекеттерде царулы цацтыгыстарга цатысцан жэне террористы немесе экстремиста даярлыцтан откен жауынгерлердщ Цазацстанза оралу фактiлерi улкен алацдаушылыц тузы-зуда. Ойткеш олардыц копшштрадикалды козцарастарын устануды одан эрi жалгастырып, урыс алацынан уйренген арнайы дагдылар мен жауынгерлж тэжiрибеге ие. Сондыцтан, 6y-гтде Орталыц Азия елдерi, соныц шшде Цазацстан, шиелешс нуктелертде эскери тэжiри-бе жинацтазан азаматтарды, сонымен цатар эйелдер мен жеЫр эйелдердi жэне кэмелетке толмазан балаларды цайтару мэселелерiне цатты мэн беруде. Осы алацдаушылыцтыц нэти-жестде Цазацстан Республикасыныц Сыртцы ioтер министрлт мен ¥лттыц цаутЫздж ко-митетi орталыц жэне жергiлiктi билж органдарымен тызыз байланыста бола отырып, оз отандастарын цауiптi аймацтардан эвакуациялау мацсатында «Жусан» атты кец колемдi гуманитарлыц операциясын оттзд1 Нацты статистикалыц мэлiметтердiц болмауына ца-рамастан, созыс аймацтарына кеткен Орталыц Азия мемлекеттерi азаматтардыц саны туралы мэлiметтер бершп, нэтижестде 357 бала, 137 эйел жэне 30 ер адам цайтарылзан «Жусан» гуманитарлыц операциясыныц нэтижелерi жайында соз цозгалды.

Бул мацалада Цазацстан Республикасындазы терроризмнщ тэуелЫздж жылдарындагы даму тарихы царастырылады. Себебi соцзы кездерде орын алган оцигаларга дешн Цазацстан-да терроризм цаут жоц жэне ол ыцтимал цауттер санатына жатады деген пкр болган. Сонымен цатар, аталзан жумыста Цазацстанныц терроризм мен экстремизмге царсы w-ци-мыл жолындазы халыцаралыц уйымдардыц (Б¥¥, ШЫ¥-ныц Аймацтыц Терроризмге царсы Орталызы, ТМД Терроризмге Царсы Орталызы тб.) цатарына цосылуы, шю цуцыцтыц терроризм мен экстремизмге царсы сцимыл саласындазы халыцаралыц шарттарза сэйке-стендiрiлуi сияцты жумыстар, осы базытта жузеге асырылзан немесе жузеге асырылатын шаралар туралы айтылады. Салыстырмалы талдау нэтижестде Цазацстанныц жакандыц терроризм рейтингтде алатын орны аныцталады.

ПРАВОВЫЕ УСИЛИЯ КАЗАХСТАНА В БОРЬБЕ С ТЕРРОРИЗМОМ

Каскабаева Дана Бердижановна

Докторант Университета Хаджеттепе, Республика Турция, город Анкара; е-mail: dana.kaskabayeva@gmail.com

Tyüíh свздер: терроризм; борьба с терроризмом; Глобальный индекс терроризма; операция «Жусан».

Аннотация. Вопросы борьбы с терроризмом и экстремизмом являются одними из наиболее острых проблем в сфере обеспечения национальной безопасности многих государств. Можно сказать, что угроза, которая исходит от терроризма, стала реальностью и для Казахстана. В подтверждение данных слов, можно привести в пример террористические акты, которые имели место на территории республики уже в независимом Казахстане. Также особую обеспокоенность вызывают факты возвращения на родину боевиков-террористов, прошедших террористическую и экстремистскую подготовку и участвовавших в вооруженных конфликтах, преимущественно в Сирии и Ираке. Потому что многие из них продолжают придерживаться крайне радикальных взглядов, обладают специфическими навыками и боевым опытом,

которые они получили будучи в горячих точках. Поэтому сегодня страны Центральной Азии, в том числе Казахстан, серьезно озабочены проблемами возвращения своих граждан, получивших боевой опыт, а также судьбами жен, вдов и несовершеннолетних детей боевиков. Как следствие своей обеспокоенности, Министерство иностранных дел и Комитет национальной безопасности Республики Казахстан в тесной координации с центральными и местными органами провели масштабную гуманитарную операцию «Жусан» по эвакуации из зон боевых действий своих сограждан. Несмотря на отсутствие четких статистических данных, были предоставлены данные о количестве граждан из стран Центральной Азии, уехавших в зоны боевых действий, подведены итоги гуманитарной операции «Жусан», в результате которой были возращены в общей сложности 357 детей, 137 женщин и 30 мужчин.

В данной статье рассматривается история развития терроризма в Республике Казахстан за годы независимости, так как терроризм не рассматривался как реальная угроза, ведь до определенных событий существовало мнение, что угрозы терроризма в Казахстане нет и она относилась к категории потенциальных опасностей. Также описывается работа, которая была проведена Казахстаном на пути в борьбе терроризмом и экстремизмом, такие как вступление в ряды международных организаций (ООН, РАТС ШОС, АТЦ СНГ), совершенствование внутреннего законодательства в соответствии с международными договорами в области борьбы с терроризмом и экстремизмом, меры, которые были осуществлены или будут реализованы в данном направлении. В результате сравнительного анализа выявлено место Казахстана в Глобальном рейтинге терроризма.

THE LEGAL EFFORTS OF KAZAKHSTAN STRUGGLE TERRORISM

Kaskabayeva Dana Berdizhanovna

PhD student of the Hacettepe University, Ankara, Republic of Turkey;

e-mail: dana.kaskabayeva@gmail.com

Keywords: terrorism; the fight against terrorism; the Global Terrorism Index; "Zhusan" operation.

Abstract. The issues of combating terrorism and extremism are one of the most serious problems in ensuring the national security of many states. We can say that the threat posed by terrorism has become a reality for Kazakhstan. In support of these words, as an example could be given the terrorist acts which took place on the territory of the republic already in independent Kazakhstan. Also ofparticular concern are the facts of the return of terrorist fighters to their homeland who had undergone terrorist and extremist training and participated in armed conflicts, mainly in Syria and Iraq. As many of them continue to adhere to extremely radical views, have specific skills and combat experience that they received in hot spots. Therefore, today the countries of Central Asia, including Kazakhstan, are seriously concerned about the problems of returning their citizens who have gained combat experience, as well as the fates of wives, widows and minor children of militants. As a result of this concern, the Ministry of Foreign Affairs and the National Security Committee of the Republic of Kazakhstan, in close coordination with central and local authorities, carried out a large-scale humanitarian operation «Zhusan» to evacuate their fellow citizens from combat zones. Despite the lack of clear statistics, data were provided on the number of citizens from Central Asian countries who left for the war zones, the results of the humanitarian operation "Zhusan" were summed up, as a result of which a total of357 children, 137 women and 30 men were returned.

This article discusses the history of the development of terrorism in the Republic of Kazakhstan over the years of independence, since terrorism was not considered a real threat, because before certain events there was an opinion that there was no terrorism threat in Kazakhstan and it belonged to the category of potential dangers. It also describes the work that Kazakhstan carried out in the fight against terrorism and extremism, such as joining the ranks of international organizations (UN, RATS SCO, ATC CIS), improving domestic legislation in accordance with international treaties in the fight against terrorism and extremism, measures that have been implemented or will be implemented in this direction. As a result of a comparative analysis, Kazakhstan's place in the Global Terrorism Rating has been identified.

Казакстанда терроризм ешкашан накты кауш ретiнде карастырылмай, тек кана ыкти-мал кауштер санатына жаткызылып келген болатын. ¥лттык к;аушс1здш жYЙесi ^лтара-лык какты^ыстардыц, еЫрткшщ зацсыз айна-лымы, экономикалык кауштер мен сыбайлас жемкорлык сиякты баска кауш катерлердщ ал-дын алуга жэне оларды болдырмауга кeбiрек кещл бeлдi. Казакстанда терроризм мэселес тек Орталык Азиядагы жалпы жагдай кон-текстiнде гана талкыланды. Сондыктан Ка-закстанда терроризм ец алдымен сырткы кауш, ягни сырттан енуi мYмкiн катер ретiнде кабылданды. Тиюшше, мемлекеттiк шекара-ны коргау жYЙесiн жетiлдiру, кeшi-кон зацна-масын катацдату жэне т.б. сиякты шараларды колдану аркылы гана кeрiнiс тапты [1, 6-б.]

Соган карамастан, Казакстанда террориста жэне экстремистiк эрекеттердi аныктау мен жолын кесудiц зацнамалык базасын к¥ру жэне жетiлдiру бойынша айтарлыктай ж^-мыстар аткарылды. Казакстан тэуелЫздк алганнан берi терроризмге карсы тресте белсендiлiк танытып, Бiрiккен ¥лттар ¥йы-мыныц (Б¥¥) халыкаралык кауiпсiздiктi шейту ж^мыстарына, эртYрлi бастамаларга катысуда. Казакстан халыкаралык к¥кыктыц субъектiсi жэне Б¥¥-ц мYшесi ретiнде Б¥¥ аясында терроризмге карсы кYрес жeнiндегi кабылданган эмбебап 20 конвенция мен про-токолдарыныц 17-iн ратификациялап, кел^м-дерден туындаган халыкаралык мшдеттеме-лердi жYзеге асыруда. Б^ган коса, eцiрлiк децгейдеп кауiпсiздiк арнаулы мемлекеттiк жэне к¥кьщ коргау органдарыныц Шанхай Ынтымактастык ¥йымы (ШЫ¥) Тероризмге Карсы Аймактык Кдеылымы, Тэуелсiз Мем-лекеттер Достастыгыныц (ТМД) Терроризмге Карсы Орталыгы, ¥жымдык Каушаздк ту-ралы Шарт ¥йымы, Еуропадагы Каушсiздiк пен Ынтымактастык ¥йымы жэне Казакстан Республикасындагы Еуропалык Одак eкiлдiк-терiмен белсендi eзара iс-кимыл камтамасыз етiлген.

Казакстан Yшiн eцiрдегi т^рактылык пен кауiпсiздiктi сактау мэселесi ерекше мацызга ие, сондыктан да Казакстан аймактагы ^й-ымдармен ынтымактастык пен eзара эрекет-тестiктiц кYшеюiне жэне дамуына ерекше мэн беруде.

вщрлк децгейде Шанхай Ынтымактастык ¥йымы аясында терроризм жэне экс-тремизммен ^рес алацында бiрден бiр алга тартар келiсiм шарттар болып саналатын 2001 жылы 15 маусымда Терроризмге, экс-тремизмге жэне сепаратизмге карсы Шанхай Конвенциясы, 2009 жылы 16 маусымда Терроризмге карсы ШЫ¥ Конвенциясы жэне 2017 жылы 6 маусымда Экстремизмге карсы ю-ки-

мыл жeнiндегi ШЫ¥ Конвенциясы кабылданды. Казакстан 2002 жылгы 18 сэуiрдегi «Тер-роризмге, экстремизмге жэне сепаратизмге карсы Шанхай Конвенциясын ратификация-лау туралы» 2011 жылгы 10 кацтардагы «Терроризмге карсы ШЫ¥ Конвенциясын рати-фикациялау туралы» КР зацдарын кабылдау аркылы аталган шарттардыц Казакстан Yшiн мiндеттiлiгiне халыкаралык т^ргыдан eзiнiц келiсiмiн бiлдiрдi.

БYгiнгi тацда 200-ден астам аныктаманыц болуына карамастан террор, терроризм жэне халыкаралык терроризм аныктамаларына де-ген кeзкарастаFы айырмашылык мемлекет-тердiц терроризммен кYресте к¥кык корFау органдары жэне кауiпсiздiк кызметтершщ eзара эрекеттестiгiне айтарлыктай кедергi кел^рш жатыр. Халыкаралык децгейде ортак терроризм аныктамасы мэселесiндегi келюпе-ушiлiк саяси сипатка ие болып, к¥кыктык мэселеден саяси мэселеге айналды деуге бо-лады. Бiрак eцiрлiк децгейде, ШЫ¥-на мYше мемлекеттердiц ^мтылысы нэтижесiнде баска халыкаралык келiсiмдер аясында кол жет-кiзiле алмаFан терроризм аныктамасы Терро-ризмге, экстремизмге жэне сепаратизмге кар-сы Шанхай Конвенциясында кeрiнiс тауып, Терроризмге карсы ШЫ¥ Конвенциясында жан-жакты, егжей-тегжейлi карастырылFан1.

ШЫ¥-нан баска ТМД шецбершде де бiркатар келiсiмдер кабылданды. Солардыц бiрi 1995 жылFы 26 мамырда Минск каласын-да Азаматтык авиацияны зацсыз араласу ак-тшершен корFауды камтамасыз ету жeнiндегi ынтымактастык туралы келiсiм. Б^ан коса 1999 жыг^ы 4 маусымдаFы Тэуелсiз Мемле-кеттер ДостастыFына катысушы мемлекеттердщ терроризмге карсы шарты, 2004 жыг^ы 4 желтоксандаFы Баска мемлекеттердiц ау-маFында терроризм актiлерiн жYзеге асыру максатындаFы ^йымдар мен т¥ЛFалардыц кы-зметiмен кYресу туралы моделдiк зацы, 2007 жылFы 5 казанда Душанбеде жасалFан Тэу-елсiз Мемлекеттер Достасты^ына катысушы мемлекеттердiц кылмыстык кiрiстердi зацда-стыруFа (жылыстатуFа) жэне терроризмдi каржыландыруFа карсы iс-кимылы туралы шарты ТМД^а катысушы мемлекеттердiц ^лттык зацнамаларыныц дамуына непз бол-ды. Ал, 2005 жылы ТэуелЫз Мемлекеттер До-стасты^ына катысушы мемлекеттердiц терроризм жэне экстремизмнщ баска да зорлыкшыл кeрiнiстерiмен кYрес Концепциясын кабылдау ТМД-ге катысушы мемлекеттердщ зацна-масыныц калыптасуында мацызды кезец болып табылады. АталFан Концепцияда ¥ЙымFа катысушы мемлекеттердщ терроризм жэне экстремизммен курестеп максаттар мен мш-деттерi, ынтымактастыктыц басты баFыттары

1 Караныз: Конвенциялардын толык мэтШ ушт http://rus.sectsco.org/documents/

мен непзп нысаны бектлген. ^a3ipri тацда Тэуелсiз Мемлекеттер Достастыгына каты-сушы мемлекеттердщ терроризм жэне экстре-мизмнщ баска да зорлыкшыл кeрiнiстерiмен кYрес Багдарламасы эрекет етуде. ТМД Тер-роризмге Карсы Орталык тарапынан дайын-далып, ТМД Мемлекет Басшылары Кецеамен бекiтiлген бул багдарлама терроризм жэне экстремизмнщ эртYрлi кeрiнiстерiмен кYрес багытындагы iс-шараларды одан эрi жYрriзу-ге арналган мацызды кужаттардыц бiрi.

^азакстандагы жагдайга келетш болсак, мемлекет аумагында дэйектi тYPде бiрыцFай мемлекеттiк терроризмге карсы саясат жYр-гiзiлiп жатыр. Осы максатта кезец-кезецмен терроризмге карсы улттык зацнама жетш-дiрiлiп, 1999 жылы Терроризмге карсы ^рес туралы, 2005 жылы Экстремизмге карсы ^рес туралы, 2009 жылы Кылмыстык жол-мен алыетан кiрiстердi зацдастыруFа (жылы-статуFа) жэне терроризмдi каржыландыруFа карсы iс-кимыл туралы зацдар кабылданды. БуFан коса КР Кылмыстык Кодексте терроризм жэне экстремизммен байланысты кыл-мыстарFа арнайы баптар карастырылFан. 2003 жылы КР Президент Жарлы^ымен Терроризме Карсы Орталык курылды. Сонымен катар, Казакстан Республикасында дiни экстремизм мен терроризмге карсы ю-кимыл жeнiндегi 2018-2022 жылдарFа арналFан мемлекеттiк баFдарламаныц бекiтiлгенi туралы да атап ет-кен жен. Казакстан ез кезегшде террористiк сипатщ^ы уйымдардыц жумыстарына катац тыйым салды. Казакстан Республикасыныц ЖоFарFы соты жэне Астана каласы сотта-рыныц шешiмiмен Казакстан Республикасы аумаFында террористiк деп танылFан жэне кызметiне тыйым салыетан халыкаралык уйымдардыц тiзiмi теменде керсетшген.

1. Al-Qaida

2. Islamic Party of The Eastern Turkistan;

3. Kurdish people's congress;

4. Islamic Party of Turkistan;

5. Asbath Al-Ansar;

6. Muslim Brotherhood (Al-Ikhwan, Al-Muslimin) Brothers Moslems;

7. Taliban;

8. Boz Gurd (BG);

9. Jamaat of Central Asian Majahideen;

10. Lashkar-I-Taiba; Lashkar-E-Toiba;

11. Social Reforms Society (Jamiyat Al-Islah Al-Ijtimayi);

12. The Eastern Turkistan Liberation Organization;

13. Aum Shinrikyo; «Aleph's»;

14. Islamic Party of Turkistan;

15. Hizb-Ul-Tahrir Al-Islami;

16. «Jund Al-Khilafah», Soldiers of the Caliphate»;

17. «Faith.Knowledge.Life»;

18. Jamiat-E-Tablig (Jama'at E-Tablingh);

19. Religious organization «At-Takfir Wa'al Hijra»;

20. Islamic State

21. Al-Nusra Front or Jabhat al-Nusra;

22. Jemaah Islamiyah

23. People's front

24. People's party Alga

25. Democratic Choice of Kazakhstan

26. Yakyn Inkar2

Тутастай алFанда, соцFы уакытка дей-iн Казакстанда терроризм коFамныц ^н тэртiбiне кiрмей, жанаспайтын жэне елес ка-уiп ретiнде карастырылFан болатын. Алайда, 2010 жылындаFы жаFдайлар (2010 жылFы ма-усымда МацFыстау облысындаFы ец жоFарFы кауiпсiздiк колониясынан дши экстремистiк уйымныц мYшелерi деп ^д^телген туткын-дардыц жаппай жэне уйымдаскан тYPде кашуы, СолтYCтiк Кавказда террориста ю-эрекет-тердi жасады деген ^д^пен Казакстан аза-маттарыныц Ресейде туткындалуы), сонымен катар 2011 жылдыц басындаFы окиFалар (КР Iшкi ютер министрлiгiнiц «Суцкар» бeлiмше-сiнiц экстремиста топка карсы арнайы опера-циясы, кейбiр мэлiметтер бойынша дiни экстремиста уйымныц мYшесi болFан Рахимжан Макатовтыц 17 мамырда ¥лттык каушаздш комитетi (¥КК) Департаментi Fимаратында езш eзi жаруы, 24 мамырда АстанадаFы ¥КК уакытша устау изоляторыныц жанында автомобиль жарылып, нэтижесiнде келште екi адамныц окиFа орнында каза табуы, БАК ха-барларына сэйкес 1 шшдеде Актебе облысы Темiр ауданы Шубаршы ауылы Темiр аудан-дык полиция бeлiмшесiнiц 2 полиция кыз-меткерлерiнiц дiни экстремистiк уйымдардыц мYшелерi тарапынан eлтiрiлуi) коFамдык ДYP-белец тудырып, жаFдайдыц шиеленiсуiне жол ашты. Бул, ез кезегiнде, мемлекет тарапынан уактылы жэне сауатты акпарат берудiц накты жYЙесiнiц жоктыFынан одан эрi кYшейген болатын. Сондыктан, бурын бiз Yшiн алыс жэне виртуалды болып кeрiнген терроризм мэселе-сi бYгiнде улттык кауiпсiздiкке тшелей кауiп тeндiруде [1, 6-б.].

¥КК мэлiметiнше, бYгiнгi тацда Ка-закстанныц 662 азаматы, оныц iшiнде 14 эйел дши экстремизм мен терроризмге байланы-сты кылмыс жасаFаны Yшiн жазасын етеп жатыр. Радикалды исламиста аFымдардыц жактаушылары арасында эйелдер жамаFатын курайтын эйелдер саны артып келедь Aрнайы кызмет eкiлдерiнiц пiкiрiнше эйелдердщ ра-

2 Терроризм жэне эктремизмдi царжыландырумен байланысты тулгалар мен уйымдар т1збеа https://kfm. gov.kz/ru/the-Ust-of-organizations-and-individuals-associa/currenthtml

дикалдануына Ислам Мемлекет (Казакстанда тыйым салынган уйым) террор уйымыныц жэне интернеттегi баска радикалды агымдар-дыц насихаттары эсер етуде3.

Шын мэншде, терроризм кeршiстерi Казакстанда бурын да болганы алга тартылуда. Кейбiр зерттеушiлер Казакстанда орын алган терроризм мысалы ретшде 1992 жылгы акпан-да Шымкент эуежайында адамдарды кепiлге алу окигасын карастырса, баска зерттеушiлер терроризм керМс ретiнде 2000 жылы Ал-матыда карулы экстремистiк топ мYшелерiн жою туралы окигасын алга тартады. Алайда, терроризмнщ бул жергiлiктi кeрiнiстерi не-гiзiнен кылмыстык сипатта едi [1, 6-б.].

Белгiлi саясаттанушы, Терроризмге карсы ортальщтьщ бурынгы басшысы Ерлан Карин елдеп терроризмнщ дамуыныц келесi кезец-дерiн аныктайды:

1. «Бетен террористер» (90-лардыц соцы - 2000-шы жылдардыц басы)

2. «Жалдамалы» (вербовочный) террористер (2000-шы жылдардыц басы жэне орта-сы)

3. «Жергшкл немесе eзiмiздiц террористер» (2005 - 2011 жылдар арасы)

4. 2011-2012 жылдардагы терроризм [2, 5-б.].

2011-2012 жж. аты шулы бiркатар террориста шабуылдар бYкiл елдi сарсацга салган болатын. Сол шабуылдардыц ец Yлкенi Акте-бе, Атырау, Тараз калаларында жэне Алма-ты облысында болды. Жалпы осы кезецде Казакстанда 14 террориста шабуыл жаса-лып, нэтижесшде 70 адам, соныц iшiнде 51 террорист, 13 кукык коргау органдарыныц eкiлi жэне 6 бейбiт азамат каза тапты. Жаца шабуылдар 2016 жылы 5 маусымда Актебеде жэне 18 шшдеде Алматыда жасалды. 17 адам-ныц eмiрiн киган Актебедеп шабуыл тэуелсiз Казакстан тарихындагы ец Yлкен окига болды [3, 135-б.].

Казакстанда фундаменталистiк идеоло-гияныц таралуыныц негiзгi ошактары респу-бликаныц баска аймактарымен салыстырган-да, тарихи себептерге байланысты исламныц эсерi кYштiрек оцтYCтiк жэне ахуалы кYрделi батыс аймактар болып саналады [3, 136-б.].

Буныц дэлелi ретiнде 2016 жылгы 5 маусымда Актебеде жэне 18 шшдеде Алматыда орын алган окигаларды кел^руге болады. Актебе каласында бiр топ содырлар бiр кун-нiц iшiнде екi кару-жарак ДYкенiн тонап, ав-тобусты басып алып, эскери бeлiмге карулы шабуыл жасады. Атыс кезiнде 17 адам каза тапты, 22 адам жаракат алды. Калада антитер-

рорлык операция режимi енгiзiлдi. Алматы-дагы тагы бiр шабуылда 26 жастагы Руслан ^лекбаев Алматы облысыныц аудандык полиция бeлiмiнiц гимаратына, содан кейiн ¥КК гимаратына карулы шабуыл жасады. Шабуыл тогыз адамныц eмiрiн киды. Террорист сол куш туткындалып, кейiн сот шешiмiмен eлiм жазасына кесiлдi. Бiрак eлiм жазасына ен-гiзiлген мораторийга4 байланысты сот шешiмi ауыстырылып, Р.^лекбаев eмiр бойы бас бо-стандыгынан айыру жазасына кесiлгендерге арналган «Кара бYркiт» арнайы режимiндегi колонияга (Костанай облысы) орналастырыл-ды.

Казакстаннан тыс жерлерде террориста кауiптiц негiзгi кeздерi Сирия мен Ирактагы Казакстанда тыйым салынган Ислам мемле-кетiне карсы согыс, Ауганстандагы тураксыз жагдай жэне Шыцжац-¥йгыр автономиялы аймагынан елдiц оцтYCтiк аймактарына радикалды элементтердiц зацсыз кeшуi болып табылады. Бастапкыда экстремиста жэне террористiк уйымдардыц катарына адамдар непзшен мешiттерден мен жергiлiктi дши бiрлестiктерден тартылган едi. Соцгы уакытта интернет пен элеуметтiк желiлердiц мацызы арта бастады. Кейбiр сарапшылардыц пЫрш-ше, казакстандык террористердiц шамамен 80% -ы интернет аркылы тартылган болатын [3, 136-б.].

Сириядагы согыс Орталык Азия аймагы мемлекеттерiне бурын-соцды болмаган эсерiн тигiздi. Сириядагы кактыгыстыц алгашкы жылдарында Ислам Мемлекетi, Аль-Каида жэне олармен байланысты баска да уйымдар тараткан насихат бейне жазбаларга Орталык Азиядан шыккан жауынгерлер тартылган болатын. БYгiнде Сирияга кеткен Орта Азиялык жауынгерлердiц накты санын айту айтарлыктай киындык тугызып отырган бiр мэсе-ле. 2013 жылы Орта Азиядан кеткен шетелдж жауынгерлердщ саны туралы алгашкы жа-рияланган мэлiметтер бойынша Сириядагы согыс кимылдарына шамамен 500 езбек, 360 тYрiкмен жэне 200 кыргыз катыскан. Казактар мен уйгырлардыц санын ескере отырып, 2014 жылы олардыц жалпы саны шамамен 1500-ден 2000-га жетть Сонымен катар, 2016 жылы Ислам Мемлекет курамында eзiн-eзi жару ниетшдеп уйгырлардыц саны артканы туралы мэлеметтер де жок емес [4, 171-173-б.].

Тeмендегi кестеде 2016 жылгы Орталык Азия мемлекеттершен Сириядагы карулы кактыгыстарга кеткен азаматтар туралы жалпы мэлiметтер берiлген (1-кесте) [4,174-б.].

3 Карацыз: КНБ РК представил полную версию фильма о женщинах, осужденных за терроризм https:// informburo.kz/novosti/knb-rk-predstavil-polnuyu-versiyu-filma-o-zhenshchinah-osuzhdyonnyh-za-terrorizm.html.

4 Казацстан Республикасында влгм жазасына мораторий енггзу туралы Казацстан Республикасы Прези-дентшц 2003 жылгы 17 желтоксандагы N1251 Жарлыгы http://adilet.zan.kz/kaz/docs/U030001251

1-кесте

Мемлекеттер х я я - & и. К Н В В 8 Ч « ~ л м о « и .5Й * 7 н а • - 37" 35 ф п 2 — ® ф о а и а А & 2 < § % 1 2 2 ф Я аГ Н Н ф Е •рц 4 ф «е 5 « 2 ф ¡5 ^ 2 ф 'Л » 2 в я X л X я и ф ее Я ф и .5 "В е" Ф ^ X я и я ч я я и. г» я о" я н я м — в ф •— а э 2 2 | 1м я ® я я Й 6» X ° 5 5 я- 2 3 2 ™ & ? ич Я — ф 5. £ г я Ф (м И ^ — я * я £ « Н ^ «■ у я 5. 3 я ь< 5 и 2 « & я X

К,азак;стан 500 200 80 33 33

взбеюстан 3000-3500 300 9001 - 11

Туркмешстан 500 - 2 6 -

Тэжтстан 2000 1000 аса 300 100 16

Кыргызстан 500-600 600 аса 70 40 47

Сонымен катар, Сирия мен Иракта ради-калдар жагындагы кактыгыстарга катысуга Казахстан азаматтарыньщ кетуi алацдатушылык тудыруда. Сириядагы карулы кактыгыстарга тiкелей катыскан казакстандыктардыц саны туралы мэлiметтер де эртYрлi. Мысалы, 2013 жылдыц казан айында Сирияныц Бас мYфтиi Ахмад Бадреддин Сириядагы Yкiмет ^штерь не карсы Казакстанныц 250 азаматы согы-сып жатканын мэлiмдеген болатын. Ал, КР ¥КК Антитеррористiк Орталык Штабы 2013 жылдыц казан айынды карулы кактыгыстар алацында 100-ден астам казакстандык бар екендшн мэлiмдедi [4, 183-б.]. 2014 жылы кеткендердiц саны 150-ден асса, 2015 жылы 150 эйел мен 50 бала бар шамамен 400 адам-ды курады. ¥лттык каушаздш комитетiнiц мэлiметi бойынша 2013-2017 жылдар ара-сында террористiк эрекет аймактарына кетуге ниеттенген 608 казакстандыктыц жолы кесш-ген (2013 жылы - 168, 2014 жылы - 136, 2015 жылы - 151, 2016 жылы - 91, 2017 жылы - 62) [3, 136-б.].

Казакстан ез азаматтарыныц террориста аймактарга кетуiн кадагалаумен катар сол жакка кетiп, бiрак Казакстанга оралгысы келген азаматтарына да кемек колын созуда.

Мысалы, еткен жылы КР Сырткы iстер мини-стрлiгi Консулдык Кызметше Сирияга кеткен казакстандыктардыц туыстарынан олардыц туган жерiне оралуына кемек сураган 20-дан астам етшш келiп тYCкен болатын5. Осылай-ша, 2019 жылдыц басында Казакстан Респу-бликасы Сырткы iстер министрлiгi бастама-сымен жэне баска да кузырлы органдардыц кемегiмен Сириядагы Казакстан азаматтарын отанына кайтару бойынша «Жусан» атты опе-рациясы жYзеге асырылды.

«Жусан» гуманитарлык операциясы - Ел-басы Нурсултан Назарбаевтыц бастамасымен колга алынган кец аукымды, Yш кезецде жY-зеге асырылган арнайы iс шара. Кабылданган шаралардыц нэтижесiнде майдан даласынан Казакстанга 357 бала оралды. «Жусан» опе-рациясыныц басты максаты балалардыц ка-ушаздшн камтамасыз ету ед^.

Алгашкы операция 5-6 кацтарда 3 айлык дайындыктан кейiн жYзеге асырылып, нэти-жесiнде 47 адам (30 бала, 11 эйел, 6 еркек) кай-тарылды. Бiрiншi операциядан саны жагынан бес есе Yлкен болып саналатын екiншi кезец 7-9 мамыр аралыгында еткiзiлiп, Сириядан 231 азамат (156 бала, 59 эйел, 16 еркек) шыга-рылды7. Yшiншi кезец 28-31 мамырда iске

5 Царацыз: МИД Казахстана продолжит работу по возврату казахстанцев из Сирии https://kursiv.kz/news/ politika/2019-01/mid-kazakhstana-prodolzhit-rabotu-po-vozvratu-kazakhstancev-iz-sirii

6Царацыз: Заявление К-Ж. Токаева о завершении спецоперации «Жусан» по возврашению казахстанцев из Сирии https://kursiv.kz/news/obschestvo/2019-05/tokaev-soobschil-o-zavershenii-specoperacii-zhusan-po-vozvrascheniyu.

7К,арацыз: Cehennemde blrakmadlk http://www.milliyet.com.tr/yazarlar/didem-ozel-tumer/cehennemde-birakmadik-2876258.

асырылды жэне 238 Казакстандык (171 бала жэне 67 эйел) туган жерiне кайтарылды8.

Операция барысында Казакстанга оралган азаматтарга барлык кажеттi (психологиялык, дши, элеуметтш жэне материалдык) кемек кeрсетiлiп, олар арнайы тэжiрибе орталыгына орналастырылды. Ойелдер отбасыларына ора-лып, балалардыц мектепке баруына мYмкiндiк туды. К¥жаттары жогалган немесе болмаган балалардыц, тiптi Казакстаннан тыс жерлерде туган балалардыц туу туралы куэлiктерi реЫм-делiп дайындалды9. Казакстан Республикасы Президентi Касым-Жомарт Токаев «Жусан» гуманитарлык операциясыныц аякталганын мэлiмдей отырып «Б¥л оперцияныц нэтиже-лерi бiздiц мемлекетiмiздiц ец кYрделi мэселе-лердi тиiмдi шешуге кабiлеттiлiгiн кeрсеттi... Yйлерiне оралган отандастарымыз жаца eмiр бастауга, ал балаларымыз бейбiт аспан астын-да eмiр CYPуге мYмкiндiк алды. Бiз ез аза-маттарымыздыц к¥кыктары мен кауiпсiздiгiн коргауды одан эрi де жалгастырамыз» дедi10.

«Жусан» операциясыныц нэтижелерi элем назарынан да тыс калмады. Терроризммен кYрес кезiнде адам к¥кыктары мен негiзгi бостандыктарын коргау жeнiндегi Б¥¥ Арнайы баяндамашысы Фионнуала Ни Аулейн (Ni Aolain Fionnuala) Казакстанныц Сирия-дан eз азаматтарын отанына кайтару туралы бастамасын баска елдерге мысал ретiнде кел-тiрдi. Ол ж¥мыс сапарыныц нэтижелерш ко-ратындылай келе «Мен, Казакстан Yкiметiнiц шакыруымен Казакстанда 8 ^н ж¥мыс сапар-мен болдым. Ец алдымен, Казакстанныц Си-рияда калган азаматтарыныц отанына оралуы туралы гуманитарлык бастамасы eте сэттi жоба екенш атап eткiм келедi. Осылайша Ыз баска елдерге кактыгыс аймактарынан эйел-

дер мен балаларды кайтаруга болатындыгын кeрсеттiцiз. Баска мемлекеттер Казакстаннан Yлгi алуы керек» дедi11.

«Жусан-1» операциясы нэтижесiнде кай-тарылган азаматтардыц екеуi сот Yкiмiмен 8 жыл бас бостандыгынан айрылды. Террори-стiк эрекеттерге катысты калган бес кYдiктiге, оныц iшiнде бiр эйелге катысты тергеу ж¥мы-стары жалгасуда12.

Белгiлi болгандай, 2017 жылы КР Кылмы-стык Кодекске eзгерiстер мен толыктырулар енпзшу аркылы терроризм кылмысы Yшiн КР азаматтыгынан айыру жазасы енгiзiлiп, жа-уапкершiлiк кYшейтiлген болатын. Аталган операция нэтижелерi бойынша баспасeз кон-ференцияга катыскан КР ¥КК eкiлiне «кай-тарылган азаматтар азаматтыктан айрыла ма» деген с¥ракка ол «2017 жылы енпзшген терроризм кылмысы Yшiн азаматтыктан айыру жазасы бYгiнгi ^нге дейiн элi колданылган емес. Б¥л eте «eткiр кару», оны мYмкiндiгiн-ше м¥кият пайдалану керек» деп жауап берген болатын13.

Жогарыда аталган террористiк окига-лар Казакстанда эр жылдарда орын алганы-на карамастан, Global Finance журналыныц мэлiметi бойынша, Казакстан элемдегi ец ка-уiпсiз елдердiц iшiнде 44 орында14. Сонымен катар, Экономика жэне Бейбггшшк Институты ¥сынган ЖаИандык Терроризм Индексш-де15 Казакстан 2016 жылы 94 орында, 2017 жылы 67 орында орналасып, 2018 жылы 75-шi орын алды16.

Экономика жэне Бейбггшшк Институты-ныц баяндамасына сэйкес 2018 жылы терро-ризмнен зардап шеккен мемлекеттер тiзiмi тeмендегi кестеде ^рсетыген (2-шi кесте)17.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

8 К^арацыз: Итоги третьего этапа вывоза граждан Казахстана из Сирии ЫЩщщщж ps://ru.sputniknews.kz/society/20190531/10342474/zhusan-171-rebenok-evakuaciya-syria-kazakhstan.html.

9 Карацыз: Возвращенные из Сирии казахстанцы проходят реабилитацию https://24.kz/ru/news/social/ item/320375-vozvrashchennye-iz-sirii-kazakhstantsy-prokhodyat-reabilitatsiyu

10 Карацыз: Проведен заключительный этап операции «Жусан»: из Сирии эвакуирован 171 ребенок https://24. kz/ru/news/top-news/item/318768-proveden-zaklyuchitelnyj-etap-operatsii-zhusan-iz-sirii-evakuirovan-171-rebenok)

11 Карацыз: Эксперт ООН: Операция «Жусан» - пример для других государств https://www.inform.kz/ru/ekspert-oon-operaciya-zhusan-primer-dlya-drugih-gosudarstv_a3527593.

12 Карацыз: Казахстанские спецслужбы раскрыли подробности секретной операции «Жусан-2» https://www. caravan.kz/gazeta/kazakhstanskie-specsluzhby-raskryli-podrobnosti-sekretnojj-operacii-zhusan2-540830.

13 Сонда.

14 Карацыз: Казахстан вошел в топ - 50 безопасных стран мира https://lsm.kz/bezopasnye-strany-mira.

15 Жакандыц терроризм индекы (Global Terrorism index -GTI) - бул элемнщ 162 елтдег1 террорист¡к бел-сендШк децгешн олшейтт Сидней УниверситетШц Экономика жэне БейбМшшк Институтыныц цолдауымен халъщаралъщ сарапшылар тобы ЖYргiзген кешендi зерттеу. Индекс торт корсеттш бойынша есептеледг. б1р жылдагы террористы оцигалардыц саны; цурбан болгандардыц саны; зардап шеккендердщ саны;келт1ршген материалдыц зиян децгеш. Карацыз: http://economicsandpeace.org/about/faqs/.

Экономика жэне Бейбтшшк Институты жариялаган мэл1меттерде мемлекеттердщ терроризмге ушырау дэрежеЫ 10-нан 0-ге дешн есептеледь Мемлекет ец жогары «10» деген корсетюшке жацындаган кезде, олар терроризмнен коб1рек зардап шеккент, ал «0» деген корсеттшке жеткенде терроризмнен аз зардап шеккент 6Шред1 [5, 439-б.].

16 Карацыз: 2018 Global Terrorism Index http://visionofhumanity.org/app/uploads/2019/01/GTI2018-A3-poster-wall-chart.pdf.

17 Сонда.

2-кесте

Кезек Мемлекет Индекс

1 Ирак 9,746

2 Афганистан 9,391

3 Нигерия 8,660

4 Сирия 8.315

5 Пакистан 8,181

6 Сомали 8,020

7 Ундктан 7,568

8 Йемен 7,534

9 Мысыр 7,345

10 Филиппин аралдары 7.181

12 Туркия 7,036

20 Америка 6,066

34 Ресей 5,230

75 Казакстан 2.228

80 Кыргызстан 1,718

132 0збеюстан 0,038

138 Беларусь, Гвинея-Бисау, Боливия, Бенин, Ботсвана, Коста-Рика, Куба, Эль-Сальвадор, Экваторлык Гвинея, Эритрея, Литва, Мавритания, Маврикий, Монголия, Намибия, Солтустйс Корея, Оман, Португалия, Румыния, Сингапур Словения, Эстония, Гамбия, Шыгыс Тимур, Того, Туржменстан 0,000

Экономика жэне Бейб^шшк Институты баяндамасында терроризмнщ жаhандык эсерi темендей бастаганына карамастан, кей-бiр мемлекеттерде жагдайдыц ушыгып бара жатканын атап еттi. Жогарыда Кесте 2-ден керiп отырганымыздай терроризмнен ец кеп зардап шеккен 10 ел катарына Ауганстан, Ирак, Нигерия, Сомали, Сирия, Пэюстан, Мысыр, Йемен, Филиппин Аралдары жэне Yндiстан юрдь Ауганстан, Ирак, Нигерия, Сомали мен Сирияда 1000-нан астам елiм, 19 елде 100-ден астам елiм тркелдь Бул 10 мем-лекет 2017 жылы террор шабуылдары нэтиже-сшде орын алган барлык елiмдердiц 84 пайы-зын курады. 2017 жылы терроризмден кайтыс болгандар саны ец кеп тркелген екi мемле-кет Сомали мен Мысыр болды. Сомалиде бiр гана шабуылдыц езi 587 адамныц емiрiн киды жэне елдеп терроризмнен кайтыс болгандар

саны 2016 жылдан 2017 жылга дейiн 93 пай-ызга естi. Мысырда болса бiр шабуылда 311 адам каза тапты18 Беларусь, Гвинея-Бисау, Боливия, Бенин, Ботсвана, Коста-Рика, Куба, Сальвадор, Экваторлык Гвинея, Эритрея, Литва, Мавритания, Маврикий, Моцголия, Намибия, СолтYCтiк Корея, Оман, Португалия, Румыния, Сингапур, Словения, Эсватини Корольдыгы, Гамбия, Шыгыс Тимор, Того, ТYрiкменстан сиякты мемлекеттер жалпы 0,000 индексiмен 138-шi орында. Осылайша, мемлекеттердiц терроризмнен зардап шекпе-генiн бiлдiретiн соцгы орын (138) 26 ел ара-сында белшгенш кестемiзден керуге болады19.

2016 жылы орын алган террор шабуыл-дарынан кейiн терроризмге жэне дiни экстре-мизмге карсы iс-кимыл алацында ^азакстан-ныц мемлекеттiк саясатты калыптастыру келес багыттарда жYзеге аскан болатын:

18 Царацыз: 2018 Küresel Terörizm Endeksi'ne göre terörden ölümler yüzde 27 azaldi http://www.amerikaninsesi. com/a/kuresel-terorizm-endeksine-gore-terorden-olumler-yuzde-27-azaldi/4687495.html

19 Царацыз: 2018 Global Terrorism Index http://visionofhumanity.org/app/uploads/2019/01/GTI2018-A3-poster-wall-chart.pdf.

• Кылмыстык кодекске езгерютер енпзш-дi. 2017 жылдан бастап терроризм кылмысы Yшiн кылмыстык жауапкершiлiк кYшейе TYCTi;

• 1шк кешькон бакылауы кYшейтiлдi;

• Дши бiрлестiктердщ кызмет ережелер-ге сэйкес реттелш, оларга бакылау кYшейтiлдi;

• Терроризм мен экстремизмдi каржы-ландыруга карсы туру максатында каржылык операциялар бакылауга алынып, кYдiктi опе-рациялар токтатылады;

• Кажылыкка баруга бакылау орнату. Казакстан азаматтарыныц экстремистiк уй-ымдардыц шогырланган жерлерiне кету ар-наларыныц бiрi бакылаусыз кажылык болган-дыктан, бiрiншiден, «Дши кызмет жэне дiни бiрлестiктер туралы» зацга кажылык угымыныц аныктамасын енпзу, екшшщен, кажылыкты тек тiркелген дiни бiрлестiктер мен уйымдар аркылы жYзеге асыруга мYмкiн-дiк тугызатын режим орнату жоспарланган;

• Экстремиста идеологияныц карулы ^штер мен мемлекеттк органдарга енуше жол бермеу.

• Кару-жарак айналымын реттейтш шара-лар катайтылды. 2017 жылдан бастап кызмет-тiк жэне жеке каруды ендiретiн компанияларга мемлекеттiк бакылаудыц арнайы тэртiбi ен-гiзiлдi. Кукык коргау органдары кару-жаракты сактау жэне сату орындарыныц кауiпсiздiк ере-желерше сэйкестiгiн Yнемi тексерiп отыруды. Жеке жэне зацды тулгалардыц каруды сатып алуы Yшiн Iшкi iстер министрлЫнен немесе аймактык белiмшелерден руксат алуы керек.

• Халык арасында насихаттау жумыста-ры жYргiзiле бастады. Мемлекет бiр жагынан зайырлы кагидаттарды ныгайтуга, екш-шi жагынан деструктивтi дши агымдардыц эсерiн шектеуге багытталган дш саласындагы мемлекеттiк саясатты насихаттау бойынша кец аукымды шараларды жYзеге асыруда;

• Бiлiм беру жYЙесi дши жэне зайырлы бшм беру жYЙелерiнщ арасындагы ал-шактыктыжоюFабаFытталуда.Медреселердегi оку жоспарларын бiркатар зайырлы пэндермен толыктыру, ал мектептер мен университеттер-де кейбiр дiни пэндердi окыту жоспарлануда;

• «Дши кызмет жэне дши бiрлестiк-тер туралы» за^а езгертулер енгiзу аркылы мемлекет ез азаматтарына шетелде дiни бiлiм алуFа зацнамалык тYрде тыйым са-луды жоспарлап отыр. Мундай мYмкiндiк Казакстанда тиют жоFары бiлiм алFан аза-маттарFа Fана кол жетiмдi болады. Мундай шектеу ею жаFдайда Fана колданылмайды:

1. Егер бiлiм беру халыкаралык кел^м-шартка сэйкес жYргiзiлсе;

2. Казакстанда тркелген дiни бiрлестiк-тщ Казакстан аумаFында бiлiм беру мекеме-лерi болмаFан жаFдайда [3, 140-147-б.].

Корытындылай келе, Казакстан iшкi тер-роризммен кYресу мэселесiмен бепте бет кездескен сэттен бастап, мемлекет аумаFын-да терроризм жэне дши экстремизмге карсы курестщ езiндiк Yлгiсiн калыптастыруда Yлкен жумыстар аткарды [3, 148-б.]. Керiп отырFа-нымыздай, жоFарыда аталFан жумыстардыц негiзiнде КазакстандаFы террористiк катер-лердi алдын алу, оларFа жауап кайтару жэне оны жою жYЙесiнiц кешендi жэне жанжакты сипаты, Yнемi даму Yстiндегi кукыктык негiзi бул моделдщ артыкшылыFы деп айтуFа болады. Жалпы алFанда, Казакстанда колданылып жаткан шаралар терроризм мен экстремиз-мнен туындаFан кауiп катерге парапар деуге болады. Казакстанныц терроризммен ^рес Yлгiсiнiц ерекшелiгi шетелдiк тэжiрибенi бел-сендi тYрде колдану болып табыг^андыктан, бул Yрдiстiц Казакстан шындыFына жанасуы элi де уакытты кажет етедь

ЛИТЕРАТУРА

1. Карин Е.Т. Терроризм в Казахстане: от виртуального к реальному // Газета Курсив. - 2011. - №27. с. 6

2. Шибутов М., Абрамов В. Терроризм в Казахстане - 2011-2012 годы (Доклад из материалов круглого стола «Security 2013: тренды, риски, сценарии»). - Алматы, 2012.- 50 с.

3. Рыжичкин Н. Казахстанская модель противодействия религиозному экстремизму и терроризму // Россия и новые государства Евразии. - 2018, №1. C. 134-149.

4. Карин Е.Т. Между ИГИЛ и Аль-Каидой: Центральноазиатские боевики в Сирийской войне. -Алматы: Соз, 2017. - 312 с.

5. Özdemir A., Eser M., Erol H., Küresel Terörizm ve Yoksulluk lli§kisi//Social Science Development Journal. - Vol. 3 (2018). - C. 434-446

REFERENCES

1. Karin E.T. Terrorizm v Kazakhstane: ot virtualnogo krealnomu//Gazeta Kursiv. - 2011-№27. s. 6

2. Shibutov M., Abramov V., Terrorizm v Kazakhstane -2011-2012 gody. (Doklad iz maretialov kruglogo stola "Security 2013: trendy, riski, stsenarii"). - Аlmaty, 2012. - 50 s.

3. Rizhichkin N. Kazkhstanskaya modelprotivodeystviya religioznomu ekstremizmu i terrorizmu //Rosiya i noviye gosudarstva Evrazii. - 2018, №1. S. 134-149.

4. Karin E.T. Mezhdu IGIL iAl-Kaidoy: Tsentralnoaziatskiye boeviki v Siriyskoy voyne.Almaty: Soz, 2017.- 312 s.

5. Özdemir A., Eser M., Erol H., Küresel terörizm ve yoksulluk ili§kisi //Social Science Development Journal. - Vol. 3 (2018). - S. 434-446 _

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.