ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУШІЛЕРДІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-МЕТРИКАЛЫҚ ДЕРЕКҚОРЛАРДА МАҚАЛАНЫ ЖАРИЯЛАУЫ КЕЗІНДЕ ЖЫРТҚЫШ ЖУРНАЛДАРДАН АУЛАҚ БОЛУ ЖОЛДАРЫ Текст научной статьи по специальности «Технологии материалов»

УДК 070

Исимов А.М.

PhD, ага о;ытушы К.Ж^банов атындагы А;тебе eцiрлiк университет (А;тебе ;., Казахстан)

Баянгул 1.А.

магистр

К.Ж^банов атындагы А;тебе eцiрлiк университетi (А;тебе ;., Казахстан)

КАЗАКСТАНДЫК ГЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУШ1ЛЕРД1Ц ХАЛЫКАРАЛЫК ГЫЛЫМИ-МЕТРИКАЛЫК ДЕРЕККОРЛАРДА МАКАЛАНЫ ЖАРИЯЛАУЫ КЕЗ1НДЕ ЖЫРТКЫШ ЖУРНАЛДАРДАН АУЛАК БОЛУ ЖОЛДАРЫ

Аннотация: Мэттде Scopus жэне Web of Science дерещорларына баса назар аудара отырып, жыртцыш журналдарды аныцтау бойынша кешендг нусцаулыц берыген. Ол журналдыц индекстелугн, редакциялыц тэжгрибест жэне беделгн тексеру арцылы оныц зацдылыгын тексерудщ мацыздылыгын атап кврсетед1. Scopus дерещоры, Web of Science журналыныц неггзгг журналдарыныц тгзгмгмен жэне арнайы цуралдарменресурстар арцылы тексеру жолдары кврсетшген. Мацалада сонымен цатар к1лт свздердщ эсер ету кврсетюштерт жэне улттыц дерекцорларды пайдалануды цоса алганда, сэйкес журналдарды тацдау стратегиялары талцыланады. Бул зерттеушыердщ академиялыц беделт сацтай отырып, вз жумыстарын сапалы жэне беделд1 басылымдарда жариялауын цамтамасыз етед1.

Ключевые слова: Scopus дерекцоры, Web of Science дерекцоры, жыртцыш журналдар, импакт-фактор, академиялыц басылым.

Жырт;ыш журналдар (predatory journals) — гылымныц мYДдесi ушш емес, пайда табу ма;сатында эрекет ететш гылыми басылымдар. Олар кебшесе

1546

акылы турде макалаларды жылдам жариялауды усына отырып, авторларды тарту Yшiн алдамшы эдiстердi колданады, бiрак тиiстi шолу мен редакторлык бакылауды камтамасыз етпейдi. Scopus-тагы жырткыш журналдар кейде Scopus дереккорына кiредi, олар кейiнiрек жырткыш болып шыгады. Scopus катац iрiктеу критерийлерш колданганымен, элемдеп басылымдардыц кeптiгiне байланысты олар эрдайым сапасыз журналдарды уакытында аныктай алмайды. Эдетте мундай журналдар дереккордан шыгарылады. Web of Science дэстYрлi тYPде катац iрiктеу талаптарына ие, бул жырткыш журналдардыц осы дереккорда болу ьщтималдыгын азайтады. Дегенмен, сапасыз журналдарды косу жагдайлары, танымалдылыгы аз индекстерде кездеседi.

Жырткыштык журналын калай тексеруге болады:

1. Журналдыц шынымен индекстелгенiне кез жеткiзiцiз. Муны Scopus немесе Web of Science ресми сайттарында жасауга болады. Дереккорга косылганын бiлу Yшiн журналдыц атын немесе ISSN атауын енгiзiцiз

-Scopus-та тексеру Yшiн: [Scopus Sources] пайдаланыцыз (https://www.scopus.com/sources ).

-Web of Science - те тексеру Yшiн: [Master Journal List] пайдаланыцыз (https://mjl.clarivate.com/home ).

2. Журналды жырткыштык белгiлерiне тексерщз

- Егер журнал бiрнеше ^н iшiнде елеулi шолусызтым ерте жариялауга уэде берсе, бул кYдiктi.

- Накты журналдар Clarivate (Impact Factor) немесе Scopus (CiteScore) сиякты беделдi уйымдардыц кeрсеткiштерiн пайдаланады.

- Егер редакторлар академиялык базаларда таба алмайтын адамдарды керсетсе (мысалы, ORCID, Google Scholar) немесе олардыц сараптамасы журнал профилше сэйкес келмесе, бул кYмэндi редакциялык курам болып табылады. Сенiмдi галымдар эдетте ORCID профилiне ие: (https://orcid.org ).

3. Академиялык форумдарда тэуелшз журнал шолуларын iздецiз (мысалы, ResearchGate немесе PubPeer). Гылыми когамдастьщта ол туралы не жазылганын бшщз, осылайша журналдыц беделiн зерттей аласыз.

1547

- ResearchGate - журналдыц беделi туралы эрштестерден сурауга болатын гылыми кауымдастык: (https://www.researchgate.net ).

- PubPeer - жарияланган макалаларды талкылауга арналган платформа. Журналды багалау Yшiн пайдалы болуы мYмкiн: (https://pubpeer.com ).

4. Егер шз редиакциялык курамы белгiсiз басылыснан жариялау туралы усыныс хабарламаны жиi алатын болсацыз, бул кYмэн тудырып, сак болуга себеп болады. Себебi, мацызды журналдар авторларды сирек тартады.

5. Беделдi тiзiмдердi тексерiцiз

- Springer, Elsevier, Wiley, Taylor&Francis сиякты сенiмдi баспагерлердщ тiзiмдерiн пайдаланыцыз.

- Beall's list-d пайдаланыцыз. Джеффри Биллдiц тYпнуска тiзiмi ендi жацартылмаса да, оныц кeшiрмелерiн интернеттен табуга болады. Бул тiзiм кандай журналдар мен баспалардыц жырткыш екенш аньщтауга кeмектеседi.

- Cabells Predatory Reports - жырткыш журналдар туралы мэлiметтердi усынатын акылы ресурс: (https://www.cabells.com ).

6. Жариялау шарттарын тексерщз. Ашык журналдар жариялау саясаты мен алынатын алымдарды накты тYсiндiредi. Егер шарттар тYсiнiксiз немесе жасырын болса, бул кYмэн тудырып, сак болуга себеп болады. Жариялауга асыкпацыз. Эркашан журналдыц стандарттарга сэйкестiгiн тексерщз. Есiцiзде болсын, жырткыш журналда жариялау шздщ гылыми беделiцiзге нуксан келтiруi мYмкiн.

7. Тексеру Yшiн дереккорларды пайдаланыцыз

- Think. Check. Submit.(https://thinkchecksubmit.org) - макаланы жiбермес бурын журналды тексеруге кемектесетш сайт.

8. Ашык журналдарды тексеру Yшiн DOAJ (Directory of Open Access Journals) пайдалануга болады. Бул мэлiметтер базасында тек этикалык стандарттарга сай тексерiлген сапалы журналдар бар: (https://doaj.org).

9. Кептеген университеттер тексерiлген журналдардыц iшкi тiзiмдерiне кол жеткiзуге мYмкiндiк бередi. Университеттщ немесе гылыми мекеменiц

1548

кггапханасына хабарласьщыз. Журналдын, завды екенше кез жеткiзу y™h бiрден 6ipHeme тексеру куралдарын пайдаланыцыз.

Scopus жэне WOS дереккорларындагы колайлы журнал-бул такырыптык зерттеулерге сэйкес келетш, жогары керсеткimтерге ие жэне жаксы беделге ие, рецензияланган, ашык немесе колайлы кол жеткiзу форматында жэне iрi гылыми мэлiметтер базасында индекстелген журнал. Бул тацдау макалага улкен аудитория табуга жэне оныц гылыми когамдастыктагы эсерiн арттыруга мYмкiндiк бередг

Журналды жариялау Ymiн тацдау гылыми ресурстарды накты тYсiнудi жэне зерттеушшерге халыкаралык жэне улттык басылымдардыц кец тiзiмiн тарлауга кемектесетiн iздеу стратегияларын колдануды талап етедi Sсорис, Web of Science, Google Scholar жэне баска халыкаралык дереккорлар эртYрлi гылыми профильдеп кептеген журналдарга кол жетюзуге мYмкiндiк бередi. Бул платформалар бар куатты iздеу фильтрлерiне, такырыпка, максатты аудитория тYрiне, дэйексез индексiне, рецензиялау жэне баска кшт керсеткimтер бойынша мYмкiндiк бередi. Мысалы, Scopus жэне Web of Science журналдарды импакт-фактор бойынша жжтейд^ бул зерттеушшерге ез саласында жогары беделдi жэне танымал журналдарды тацдауга мYмкiндiк бередг Сонымен катар, Казакстанныц ¥лттык электрондык кiтапханасы (^аз¥ЭК) жэне улттык деректер базасы eLibrary.kz, орыс жэне казак тшдершде журналдар жариялау Ymiн езекл болып табылады. Олар улттык гылыми когамдастыкка багытталган зерттеуmiлер Ymiн мацызды. СYЗгiлер кiлт сездер мен такырыптарды колдана отырып, авторларга мазмунына жэне бшм саласына сэйкес журналдарды оцай тацдауга мYмкiндiк бередi.

Деректер базасынан баска академиялык баспа сайттарында колжетiмдi журналдарга да жариялауга мYмкiндiк бар. tyi академиялык баспалардыц сайттарында кол жетiмдi журналдар Journal finder - Elsevier, Journalgester -Springer, Journalgester - Wiley компаниялары. Бул журналдар зерттеушшерге макалалардыц аннотацияларын немесе кшт сездерш енгiзуге жэне тиiстi журналдар бойынша усыныстар алуга мYмкiндiк бередг Бул тэсiл эсiресе

1549

гылыми жарияланымдардыц курылымында элi терец бiлiмi жок жас галымдар Yшiн пайдалы. Журналды тацдаганда, белгiлi бiр аймакты жэне аудиторияны ескеру керек.Мысалы, кейбiр журналдар теориялык зерттеулерге, ал баскалары практикалык зерттеулерге арналган.

Scopus жэне Web of Science (WoS) дереккорларында дурыс гылыми журналды табу кезецдерг

1. Такырып пен кiлт сeздердi аныктау

- Зерттеу такырыбын тужырымдацыз.

- Жумыстыц мазмунын кeрсететiн негiзгi кшт сeздер мен терминдердi аныктацыз.

2. Крлжелмдшкл дайындау

- Сiздiц уйымыцыз, университетiцiз немесе кiтапханацыз аркылы Scopus жэне/немесе Web of Science базаларына кол жетюзе алатыныцызга кeз жетюзщз.

-Scopus (https://www.scopus.com/) немесе Web of Science (https://www.webofscience.com/) веб-сайтына eтiцiз.

3. Журналдарды кшт сeздер бойынша iздеу

Scopus деректер базасында:

1. Жогаргы мэзiрдегi Sources (дерек^здер) бeлiмiне eтiцiз.

2. Кiлт сeздердi немесе такырыптарды енгiзу Yшiн iздеу жолагын пайдаланыцыз.

3. Нэтижелердi келесi критерийлер бойынша CYзiцiз:

- Пэндiк аймак (Subject Area).

- Юру тYрi (Open Access, Subscription).

- Баска авторлар келпрген макалалардыц пайыздык ^рсетк^ (CiteScore Percentile).

Web of Science деректер базасында:

1. Кол жетiмдi болса, Journal Citation Reports (JCR) бетш ашыцыз.

2. Кiлт сeздердi немесе такырыптарды енпзщз.

3. Тацдауды сузгшер аркылы нактылацыз:

- Impact Factor (журналдыц Импакт-факторы).

1550

- Category (санат, мысалы, "инженерия" немесе "Биология").

- Жарияланым аймагы мацызды болса.

4. Журналды багалау

Непзп керсеткimтерге назар аударыцыз:

- Impact Factor (WoS) немесе CiteScore (Scopus) - журналдыц эсер ету децгейi.

- SJR (Scopus Journal rank) - журналдыц ез саласындагы мацыздылыгын багалау.

-SNIP (Source Normalized impact per Paper) - домендi ескере отырып журналдыц эсерш багалау.

Деректер базасына юргеннен кейiн, журнал талаптарын тексерiцiз:

- Макалалардыц кандай тYрлерi кабылданады?

- Жариялау тш.

- Макаланыц дизайны мен курылымына койылатын талаптар.

5. Индекстеудi тексеру

Тацдалган журнал шынымен Scopus немесе WoS imiнде екенше кез жетюзщз:

-Scopus Ymiн:Scopus Sources журналын тексерiцiз (https://www.scopus.com/sources).

- WoS Yrnm: Master Journal List аркылы журналды тексерiцiз (https: //mj l. clarivate. com/).

6. Журнал сайтын зерттеу

- Журналдыц ресми сайтына етщз.

- Талаптар мен жариялау процесш тYсiну Ymiн " For Authors" немесе "Guide for Authors" (авторларга арналган нускаулык) белiмiн карацыз.

7. Жариялау уакытын талдау

- Макаланы караудыц орташа мерзiмiн бiлiцiз (Review Time).

- Мацызды болса, жылдам жариялау мYмкiндiгiн багалацыз.

1551

8. Салыстыру жэне тацдау

- Бiрнеше сэйкес журналдарды непзп параметрлер бойынша салыстырыцыз.

- Такырыпка, кeрсеткiштерге жэне талаптарга сэйкес келетш журналды тацдацыз.

Корытындылай келе, гылыми жарияланым Yшiн тиiстi журналды тацдау процесi зерттеудiц тутастыгы мен сапалылыгын сактау Yшiн негiз болып табылады. Зерттеушiлер гылыми стандарттар мен этикалык тэжiрибелерге сэйкестiгiн камтамасыз ету Yшiн журналдарды мукият багалауга басымдык беруi керек. Scopus жэне Web Of Science дереккeздерi журналдарыныц непзп тiзiмi мен косымша платформалар аркылы тексеру кажет. Жырткыш журналдардан аулак бола отырып, беделдi журналдарды аныктаудыц сенiмдi эдiстерiн колдану усынылады. Сонымен катар, импакт-фактор, CiteScore жэне SJR сиякты библиометриялык кeрсеткiштердi пайдалану журналдыц тшсл саладагы ыкпалы мен eзектiлiгiн егжей—тегжейи багалауга мYмкiндiк бередi. Осы ресурстарды пайдалана отырып жэне жYЙелi тэсiлдi устана отырып, зерттеушшер eз жумысыныц кeрнекiлiгiн, колжепмдшгш жэне академиялык кундылыгын арттырып, eз зерттеу жумыстарыныц алга жылжуына тиiмдi Yлес коса алады.

1552

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:

1. Hicks, D., & Melkers, J. (2016). Bibliometrics as a tool for research evaluation. In Measuring Research: What Everyone Needs to Know® (pp. 41-60). Oxford University Press

2. Roemer, R. C., & Borchardt, R. (2015). Meaningful Metrics: A 21st Century Librarian's Guide to Bibliometrics, Altmetrics, and Research Impact. American Library Association

3. Bornmann, L., & Leydesdorff, L. (2014). Scientometrics in a changing research landscape. Springer

4. Priem, J., Taraborelli, D., Groth, P., & Neylon, C. (2010). Altmetrics: A manifesto. 26 October. Retrieved from http://altmetrics.org/manifesto

5. Ioannidis, J. P. (2014). How to make more published research true. PLoS medicine, 11(10), e1001747

6. Rousseau, R. (2017). The calculation of the impact factor of scientific journals: A substantial increase due to fractional counting of citations. Scientometrics, 113(2), 1031-1035

1553