CC BY
131УДК 1
Максатова А.М.
Т^ран университетшщ «Туризм»
Н^рсапа М.А.
Т^ран университетшщ «Туризм»
Пэн жетекшкк
Тулекова Г.^.
Т^ран университетiнiц «Туризм»
КАЗАКСТАНДАГЫ ЭКОТУРИЗМ ЖАГДАЙЫ
Аннотация: в статье рассматривается экотуризм в Казахстане.
Ключевые слова: экотуризм, Казахстан, турбизнес.
Казахстан аумагындагы туризм сонау кене гасырда ¥лы Жiбек жолы торабында орналаскан, Батыс пен Шыгысты байланыстырган дэнекер жол. Казiргi тацда бiздщ елiмiзге деген туристтiк кызгушылык айтарльщтай артты, сонымен косса жылдан жылга туристтiк кызметтер мелшерi есуде. Атап айтканда Германия, Жапония, Корея, Кытай жэне Англия елдернiц туристерi. Туризм индустриясы мемлекеттiк децгейде экономиканыц басымды белiгi болып танылды.
Казiргi тацда туризмде туристтер ендi гана дамып келе жаткан туристтiк секторларга ^мтылады, сол себептi бiздiц мемлекетiмiзде туристж индустрияны калыптастыруга Yлкен кецiл белшу керек.
Элемнiц кептеген елдерi туризмнщ аркасында езiнiц экономикасын дамытып, халыкты ж^мыспен камтып отыр. Соныц шщде Турция, Бiрiккен Араб Эмiрлiктерi, Монако, Тайланд, Исландия, , Мальта, Греция, Макао, Палау, Египет елдер^
Бiздщ мемлекетiмiздщ туризмнын, барлык тYрiмен айналысуга жэне дамытуга ресурстары ете мол: экологиялык туризмнен бастап, юкерлш туризмге дейiн жалгасады. Б^лай сенiмдi айта алатындыгымыздын себебi, елiмiздщ тарихы мен жерiмiзде ата-бабаларымыздан калган архиологиялык ескерткiштер мен тарихи м^ралар, адам колы тимеген эсем табигат. Жэне де, географиялык орналасу орны да ерекше, сан тYрлi ландшафтарды, флора мен фаунаны да осы жерден табуга болады. К^рп тацда бiздiц мемлекетiмiзде туризмныц мэдени-танымдык, экологиялык, спорттык, сауыктыру, iскерлiк тYрлерiн дамытуга кецiл белiнiп отыр.
Экотуризм еткен гасырдыц 80-шi жылдары жанданды. Жасыл турзмнiц басты шарттары - табигатты адам колы тимеген калпында сактап калу. Экотуризм ^станушылары табигатпен танысып, алайда оган зиянын келпрмей саяхаттауы.
Адамзат баласы табигат анага камкоршы, жанашыр болган уакытта гана жер шарынын экологиясы жаксарады. Бiз осыны басшылыкка ала отырып, Казак жерш мекен етiп отырган ж^рттын, ^л-кызына аяулы табигатымен жиi таныстыруга максат етiп отырмыз.
Казакстандагы экотуризм б^л мемлекетiмiздiн дамуынын шексiз мYмкiндiгi. Кайталанбас туристiк обьекттер элемнiн тYкmр-тYкmршдеri туристердiн назарына iлiгуде. Экологиялык туристш обьекттердi Казакстаннын бес аумагынан да кезжпруге болады.
ОнтYCтiк Казахстан обылысынын аумагы Арал тенiзi мен Жонгар какпасына дейiн, Балкаш келiнен Аныракай даласына дейiн созылып жатыр. Б^л жерге мемлекет аумагынан жэне шет елден туристтер мына обьектiлердi керу Yшiн келедi: Аксу-Жабагалы корыгы ЮНЕСКО карамаганы алынган корыктардын бiрi. Корыктын ан-к¥стары: маралдар, таутекелерi, кар барысы, елiк, аркар, Тянь-Шань коныр аюы жэне де бYркiт, кекшк, Гималай ^лары.
Каратау корыгы мемлекетiмiздщ ен жас корыктарынын бiрi. 40 жыл iшiнде
Каратау аркарынын популициясы 38 ден 300 ге жуык шамага естi. Корыктын флорасы
1600 ешмдштен тирады, онын ^ белт сирек кездесетiн есiмдiктер катарында. Сайрам -
Эгем ^лттык паркi 2006 жылы Батыс Тянь Шаньнын ерекше ландшафтын сактап калу
Yшiн к¥рылган. Парк 7 табиги зонадан тирады. Б^л жерде 1500 ден аса ешмдж тYрi, 300
54
ге жуык к¥стар тYрi, 59 жануар тYрi бар. Паркте туристш, реакрациалык, корыктык режимдегi 3 аумак ж^мыс жасайды. Жыл сайынгы ОцтYCтiк Казакстан табигатымен таныскысы келетш турсистер саны артуда.
Шыгыс Казакстан - сан тYрлi ландшафтыга толы жасыл облыс. Б^л облыстыц кайталанбас ерекше табиги обьектiлерi Казакстан экотуризмшде алар орны ерекше. Оныц аумагында: Сауыр Тарбагатай жэне Алтай тауларыныц массивтерi, Тархан, Зайсан, Марал фермалары, Зевакин жэне Берилский iрi бшт кешендерi бар. Оныц к¥рамына Маркакел, Алакел, Батыс Алтай сынды табиги корыктар кiредi. Ертiс, Оба, Б^ктырма, Калжыр езендерi агып етедi. Ал Алакел, Маркакел, Зайсан секiлдi танымал келдер Шыгыс Казакстанда орналаскан.
Кекшетау таулары, езен-келдерi, орман-таулары, экзотикалык Баянауыл кыратары, Коргалжыц корыгыныц флорасы мен фаунасыныц байлыгына табигаттыц бiрден бiр белiгi ретiнде сезiнуге мYмкiндiк беретш бiрден бiр жер, СолтYCтiк Казакстан облысы. Сонымен катар шипалы минералды-т^зды сулар жэне Мойылды, Майбалык бастпакты келдерi бар. Республикамыздыц баска аумактарына караганда, б^л аумактыц ауа-райы кысы каттлыгымен, жазы ж^мсактылыгымен ерекшеленедi. Жасыл орманды жэне агынды езендердiц ортасында демалгысы келетiн туристтерге, бiз Казакстанныц Швейцариясы Бурабайды, ¥лттык Баянауыл паркш, бiрегей Наурызым корыгын, сан-тYрлi фаунаныц хандыгы Коргалжыц жерлерiн ^сына аламыз..
Батыс Казакстан облысы тартымды ландшафтарымен, Yстiрт корыгыныц сан-алуан фаунасымен, кептеген тарихи жэне мэдени ескерткiштерiмен, Каспий жагалауыныц керкем кертшмен езiне деген элеуеттi туристке кызыгушылык тудыртады. ТМД елдерi арасында тещз децгейiнен ец темен нYктесi Каспий ойпатында орналаскан. Ец тартымды туристок маршруттардыц бiрi Мацгыстау мацындагы ¥лы Жiбек Жолы саяхаты. Б^л жерде керуен сарайлары, кiшiгiрiм Сартаж, Алта, Кетiк калашыктары сакталган. Эйгелi шеркала, эулие тау, Шыцгысханныц ^лы Жошыныц бекiнiсiнiц Yйiндiлерiн кездестiруге болады. Сондай-ак, Yстiрт археологиялык ескерткiшi аумагындп есю калашыктардыц Yйiндiлерi, ескi бейiттер, ^лы кесенелер мен мазарлар бар.
Бул дархан дала жер асты казбаларына толы. Сарыарка кещсттнде тещз келiнен баска 200-ден астам келдер бар. Сондай-ак, тырналар, аккулар, Yйрек пен каздар мекен етедг Бектау ата тау алабы аумагы бойынша Yлкен емес, алайда ол езше кайталанбас сан тYрлi шаткалдар мен шындарды орналастырган. Оны жаксы ауа-райында жYЗдеген километр кашыктыктан керiге болдаы, сол себептi оны Балкаш жезказганы деп атайды. Бул елкеде экотуризмнiн ерекше саласы-спелеотуризм жаксы дамыган.Ежелп ескерткiштер мен коргандардын кепшшп жаксы сакталган. Жэне де олар осы елкедеп мындаган жылдар бурынгы емiрдiн купияларын сактап жатыр. 88 археологиялык ескерткiштер мемлекеттiк коргауга алынган. Солардын iшiнде Актасты корганы, Айдаhарлы Yнгiрi, Кылыш корганы жэне баскалары бар.
Жогарыда атап еткен барлык табиги жэне археологиялык орталыктар бiздщ экологиялык туризмге Yлкен потенциалга ие екенiмiздi дэлелдейдi. Мемлекетiмiздiн атап еткен кернеки орындары аты элемге эйгш орталыктарымен тереземiз тен болар ед^ егер де бiздiн инфракурылым, сервистш кызметтерд^ бiлiмiмiздi шындай тYсетiн болсак еш кедергiсiз туризмi жаксы дамыган елдер катарына косыламыз. Кaзiргi танда инфракурылым мэселесi туризмнiн даму жолындагы басты мэселелердiн бiрi болып тур. Атап айтканда, жолдын нашарлыгы, курорттык енiрлердегi конак уй кешендерiнiн стандартка сай келмеуi, карапайым кажеттшктердщ карастырылмагандылыгы, туристтiк аймактарга байланыс желiлерiн созылмауы, шалгай туристiк орталыктардагы багыт берушi керсеткiштердiн жана форматта болмауы, шет елдш туристерге гана емес, шю туризмдi дамытушыларга колайлык жасау. Ен алдымен сервис бул тутынушыга деген сыпайы карым-катынас. Ен бастысы келем бул сапа еместiгiн тYсiну керек. Эр туризм саласында жумыс аткаратын маман эр уакытта онын ю-кимылы Казакстан имиджiн калыптастыратынын умытпауы тшс. Алдынгы катарлы мемлекеттермен конак Yй багалары катарлас турганымен, кызмет керсету сапасы кенiл толарлыктай емес. Сол себепт кызмет керсету аясын жаксарту кажет.
Казакстан Республикасында туризмге сонгы жылдары жаксы кенiл белiнiп
жатыр, сол себепт де кэсiби мамандарды даярлау каркынды жYзеге асырылып жатыр.
Шалгай туристж аумактарда, шет елдж туристермен карым-катынаска тYсетiн
мамандардын жоктыгы, табиги ескерткiштерде мамандандырылган гидтердiн жоктыгы
56
осы бшм сапасынын, нашарлыгынан туындап отыр. Атап еткен мэселелер Ka3Ípri уакытта 6ip багытка койылды, ce6e6i "2019-2025 Туризмды дамыту багдарламасы" колга алынды.
Багдарлама ерекше коргалатын табиги аумактарда ацшылык-олжалык,
экологиялык, этнографиялык жэне агротуризмдi дамыту шараларын карастыратын
Туризмдi дамытудыц жаца жобасын Мэдениет жэне спорт министрлiгi жасады. Ол
2019-2025 жылдар аралыгында iске асырылатыны кYтiлуде. Нэтижесiнде шекарадан
еткен шетел азаматтарыныц санын 9 млн адамга, кэсiби кызметпен емес, 24 сагаттан
астам уакыт КР аумагында етюзген шетелдiктер санын 3 млн адамга ^лгайту кезделген.
Сондай-ак 7 жылдан кейiн туристiк салада 650 мын, адам ж^мыс iстейтiнi болжануда.
Б^дан белек, орналастыру орындары керсеткен туристш кызметтер келемi 2,5 есеге
есепш (270 млрд тецгеге дейiн), непзп капиталга инвестициялардыц келемi 3 есеге
артатыны (600 млрд тецгеге дешн) жоспарланган. Ал БYкiлэлемдiк экономикалык
форумныц (БЭФ) Сапарлардыц жэне туризмнiц бэсекеге кабшеттшгшщ жаhандык
индексiнде Казакстан 2023 жылга карай бiркатар керсеткiш бойынша рейтингтi
жаксартпак. Атап айтканда, туристердi тарту Yшiн маркетинг пен брендингтщ тиiмдiлiгi
бойынша 80-орынга; ауа келтнщ инфрак^рылымын дамыту бойынша 60-орынга ;жер
Yстi жэне порт инфрак^рылымын дамыту бойынша 80-орынга; туристж сервистiц
инфрак^рылымын дамытуда 70-орынга ; халыкаралык ашыктык бойынша 70-орынга
кетерiлу жоспарланып отыр. Елге келетш эрбiр турист эрбiр 30 турист 1 ж^мыс орнын
бередi. Б¥¥ БYкiлэлемдiк туристiк ^йымыныц багалаулары бойынша 2030 жылга карай
танымал курорттарга жэне тарих пен мэдениет ескертюштерше шамамен 1,8 млрд адам
барады деп кYтiлуде. 2026 жылга карай юкерлж туризмнiц жа^Ьандьщ нарыгы 1,658 трлн
А^Ш долларына багаланады. «Туризмнщ ец жылдам есуi Кытай, Yндiстан жэне
Ресейде байкалады. Ресей мен Кытайдыц ец жакын кершiсi ретiнде, Казакстан да
юкерлш жэне окигалык туризм бойынша элемде ез орнын алуы мYмкiн. UNWTO
болжамдарына сэйкес, келесi екi онжылдыкта экотуризм каркынды дамитын болады, ал
экотуризмге кететш жаhандык шыгындар жалпы туризм индустриясымен
салыстырганда жогарылау каркындармен есетiн болады. 2050 жылы ец каркынды
дамитын туристiк нарыктар Бразилия, Ресей, Yндiстан, Кытай, Мексика, Оц^стш
57
Корея, Малайзия, Тайланд болады.. Ен перспективалы багыттар ретшде Казакстаннын келесi туристiк аумактары карастырылады: Алакел ,Алматы енiрiнiн тау кластерi, Щучинск-Бурабай курорттык аймагы , Баянауыл курорттык аймагы , Имантау-Шалкар курорттык аймагы, Балкаш , Шарын , ТYркiстаннын тарихи-мэдени туризмiн дамыту ,Мангыстаудын жагажай туризмiн дамыту.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:
eLibrary.ru
