Научная статья на тему 'Қазақстан Республикасында экстремизммен күресудің құқықтық жолдары'

Қазақстан Республикасында экстремизммен күресудің құқықтық жолдары Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
160
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
экстремизм / діни экстремизм / терроризм / қылмыс / жауаптылық / радикализм / қылмыстылық / экстремистік ұйымдар. / extremism / religious extremism / terrorism / crime / responsibility / radicalism / crime / extremist organizations.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Абижанов Сырым Маратұлы

Бүгінгі күні Экстремизм қазіргі заманның өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Қазіргі уақытта экстремизм ұғымы 2001 жылы Қазақстан Республикасы, Қытай Халық Республикасы, Қырғыз Республикасы, Ресей Федерациясы, Тәжікстан Республикасы және Өзбекстан Республикасы қол қойған Терроризмге, сепаратизмге және экстремизмге қарсы күрес туралы Шанхай конвенциясында ғана ресми түрде тіркелген. Орталық Азия мен Ресей елдері үшін «ортақ» болып табылатын осы құжатқа сәйкес экстремизм «билікті күшпен басып алуға немесе билікті күшпен ұстап тұруға, сондай-ақ мемлекеттің конституциялық құрылысын күшпен өзгертуге, сол сияқты қоғамдық қауіпсіздікке күшпен қол сұғуға, оның ішінде жоғарыда аталған мақсаттарда заңсыз қарулы құралымдарды ұйымдастыруға немесе оларға қатысуға және Тараптардың ұлттық заңнамасына сәйкес қылмыстық тәртіппен қудалауға бағытталған қандай да бір әрекет»деп түсіндіріледі. Іс жүзінде біздің мемлекеттеріміздің әрқайсысында экстремизмге қарсы тұрудың және алдын-алудың стратегиясы бар: мысалы, Қазақстанда бұл 2018-2022 жылдарға арналған діни экстремизм мен терроризмге қарсы екінші мемлекеттік бағдарлама жүзеге асырылуда. Экстремизм барлық мемлекеттердегі әлеуметтік құрылымдар мен билік арасындағы өзара іс-қимылсыз тиімді бола алмайды. Тек серіктестік қарым-қатынастар әлемге қауіп төндірген қатерге төтеп бере алады. Жастарды тәрбиелеу процесінде экстремизмге Ақпараттық қарсы іс-қимыл басымдыққа ие болатын бірыңғай білім беру кеңістігін құру қажет. Тұлғаның экстремистік бейімділігін анықтаудың жаңа психологиялық-педагогикалық технологиялары қажет. Бұл мақалада ұлттық қауіпсіздікке төнетін қауіп факторы ретінде экстремизмнің деңгейі мен сипаты талданады, «ағымдағы өмірдегі экстремизм» ұғымы ашылады. Қазақстан Республикасында экстремизмге қарсы күрестің құқықтық тәсілдері қарастырылады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

LEGAL METHODS OF COMBATING EXTREMISM IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Extremism is currently recognized as one of the most pressing problems of our time. As you know, the concept of extremism is currently officially fixed only in the Shanghai Convention on combating terrorism, separatism and extremism, which was signed by the Republic of Kazakhstan, the people’s Republic of China, the Kyrgyz Republic, the Russian Federation, the Republic of Tajikistan and the Republic of Uzbekistan in 2001. According to this document, which is a «common denominator» for the countries of Central Asia and Russia, extremism is interpreted as «any act aimed at forcibly seizing power or forcibly retaining power, as well as forcibly changing the constitutional order of the state, as well as forcibly encroaching on public security, including organizing or participating in illegal armed groups for the above-mentioned purposes, and being prosecuted in accordance with the national legislation of the parties». In practice, each of our countries has a strategy for countering and preventing extremism: for example, in Kazakhstan, this is the second State program for countering religious extremism and terrorism for 2018-2022. Countering extremism cannot be effective without interaction between social structures and the authorities in all States. Only partnerships can counter the threat that hangs over the world. It is necessary to create a single educational space, the priority of which will be informational counteraction to extremism in the process of educating young people. New psychological and pedagogical technologies are needed to identify extremist tendencies of the individual. This article analyzes the level and nature of extremism as a threat to the stability of national security, reveals the concept of «extremism in the current life». Legal ways of combating extremism in the Republic of Kazakhstan are considered.

Текст научной работы на тему «Қазақстан Республикасында экстремизммен күресудің құқықтық жолдары»

Цылмыстыц цуцыц жэне цылмыстыц процесс

УДК 343.34

ЦАЗАЦСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЭКСТРЕМИЗММЕН ОТРЕСУДЩ Ц¥ЦЬЩТЬЩ ЖОЛДАРЫ

Абижанов Сырым Марат^лы

Мацан Есбулатов атындагы Цазацстан Республикасы 11МАлматы академиясыныц взвод командирi полиция подполковниг1, PhD докторы Алматы ц., Казацстан Республикасы

Tymh свздер: экстремизм, дти экстремизм, терроризм, цылмыс, жауаптылыц, радикализм, цылмыстылыц, экстремисты уйымдар.

Аннотация. БYгiнгi кунг Экстремизм цазгргг заманныц езектг мэселелершц б1р1 болып табылады. К,аз1рг\ уацытта экстремизм угымы 2001 жылы Казацстан Республикасы, Кы-тай Халыц Республикасы, Кыргыз Республикасы, Ресей Федерациясы, Тэж1кстан Республикасы жэне Озбекстан Республикасы цол цойган Терроризмге, сепаратизмге жэне экстре-мизмге царсы курес туралы Шанхай конвенциясында ганаресми тYрде тгркелген. Орталыц Азия мен Ресей елдерi ушт «ортац» болып табылатын осы цужатца сэйкес экстремизм «бил\кт\ кушпен басып алуга немесе билiктi кушпен устап туруга, сондай-ац мемлекеттщ конституциялыц цурылысын кушпен взгертуге, сол сияцты цогамдыц цаутсЬзджке кушпен цол сугуга, оныц штде жогарыда аталган мацсаттарда зацсыз царулы цуралымдарды уйымдастыруга немесе оларга цатысуга жэне Тараптардыц улттыц зацнамасына сэйкес цылмыстыц тэрттпен цудалауга багытталган цандай да бiр эрекет»деп тYсiндiрiледi.

1с ЖYзiнде бiздiц мемлекеттерiмiздiц эрцайсысында экстремизмге царсы турудыц жэне алдын-алудыц стратегиясы бар: мысалы, Казацстанда бул 2018-2022 жылдарга арналган дти экстремизм мен терроризмге царсы екiншiмемлекеттж багдарлама ЖYзеге асырылуда.

Экстремизм барлыц мемлекеттердегi элеуметтт цурылымдар мен билж арасындагы взара w-цимылсыз тиiмдi бола алмайды. Тек сержтестж царым-цатынастар элемге ца-ут твндiрген цатерге твтеп бере алады. Жастарды тэрбиелеу процестде экстремизмге Ацпараттыц царсы w-цимыл басымдыцца ие болатын бiрыцгай бшм беру кещсттн цуру цажет. Тулганыц экстремисты бешмдшгт аныцтаудыц жаца психологиялыц-педагогика-лыц технологиялары цажет.

Бул мацалада улттыц цауiпсiздiкке твнетт цаут факторыреттде экстремизмнщ дец-геш мен сипаты талданады, «агымдагы вмiрдегi экстремизм» угымы ашылады. Казацстан Республикасында экстремизмге царсы кYрестiц цуцыцтыц тэсiлдерi царастырылады.

ПРАВОВЫЕ СПОСОБЫ БОРЬБЫ С ЭКСТРЕМИЗМОМ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН

Абижанов Сырым Марат^лы

Командир взвода Алматинской академии МВД Республики Казахстан имени Макана Есбулатова, подполковник полиции, доктор PhD г. Алматы, Республика Казахстан

Ключевые слова: экстремизм, религиозный экстремизм, терроризм, преступление, ответственность, радикализм, преступность, экстремистские организации.

Аннотация. Экстремизм на сегодняшний день признан одним из наиболее актуальных проблем современности. Как известно, понятие экстремизма в данный момент официально зафиксировано лишь в Шанхайской конвенции о борьбе с терроризмом, сепаратизмом и экстремизмом, которая была подписана Республикой Казахстан, Китайской Народной Республикой, Кыргызской Республикой, Российской Федерацией, Республикой Таджикистан и Республикой Узбекистан в 2001 году. Согласно этому документу, который является «общим знаменателем» для стран Центральной Азии и России, экстремизм трактуется как «какое-либо деяние, направленное на насильственный захват власти или насильственное удержание власти, а также на насильственное изменение конституционного строя государства, а равно насильственное посягательство на общественную безопасность, в том числе организация в вышеуказанных целях незаконных вооруженных формирований или участие в них, и преследуемые в уголовном порядке в соответствии с национальным законода-

Вестник Института законодательства и правовой информации РК

№1 (59) - 2020

I

I

I $

I I I

I

I I i

I

I

I I I

тельством сторон».

На практике у каждого из наших государств сформирована стратегия по противодействию и профилактике экстремизма: к примеру, в Казахстане это уже вторая Государственная программа по противодействию религиозному экстремизму и терроризму на 2018-2022 годы.

Противодействие экстремизму не может быть эффективным без взаимодействия между социальными структурами и властью во всех государствах. Только партнерские отношения могут противостоять угрозе, нависшей над миром. Необходимо создать единое образовательное пространство, приоритетом которого станет информационное противодействие экстремизму в процессе воспитания молодежи. Необходимы новые психолого-педагогические технологии выявления экстремистских наклонностей личности.

В данной статье анализируется уровень и характер экстремизма как фактора угрозы устойчивости национальной безопасности, раскрывается понятие «экстремизм в текущей жизни».РассматриваютсяправовыеспособыборьбысэкстремизмомвРеспубликеКазахстан.

LEGAL METHODS OF COMBATING EXTREMISM IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Abizhanov Syrym Maratovich

Platoon commander of the Almaty Academy of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Kazakhstan named after Makan Yesbulatov, doctor PhD Almaty, the Republic of Kazakhstan

Keywords: extremism, religious extremism, terrorism, crime, responsibility, radicalism, crime, extremist organizations.

Abstract. Extremism is currently recognized as one of the most pressing problems of our time. As you know, the concept of extremism is currently officially fixed only in the Shanghai Convention on combating terrorism, separatism and extremism, which was signed by the Republic of Kazakhstan, the people's Republic of China, the Kyrgyz Republic, the Russian Federation, the Republic of Tajikistan and the Republic of Uzbekistan in 2001. According to this document, which is a «common denominator»for the countries of Central Asia and Russia, extremism is interpreted as «any act aimed atforcibly seizing power or forcibly retaining power, as well as forcibly changing the constitutional order of the state, as well as forcibly encroaching on public security, including organizing or participating in illegal armed groups for the above-mentioned purposes, and being prosecuted in accordance with the national legislation of the parties».

In practice, each of our countries has a strategy for countering and preventing extremism: for example, in Kazakhstan, this is the second State program for countering religious extremism and terrorism for 2018-2022.

Countering extremism cannot be effective without interaction between social structures and the authorities in all States. Only partnerships can counter the threat that hangs over the world. It is necessary to create a single educational space, the priority of which will be informational counteraction to extremism in the process of educating young people. New psychological and pedagogical technologies are needed to identify extremist tendencies of the individual.

This article analyzes the level and nature of extremism as a threat to the stability of national security, reveals the concept of «extremism in the current life». Legal ways of combating extremism in the Republic of Kazakhstan are considered.

Казацстан Республикасы Т^цгыш Президента Н.Э. Назарбаев «Казацстанныц Yшiншi жацгыруы: жаhандыц бэсекеге цабшеттшк» атты Казахстан халцына Жолдауында терроризм мен экстремизм цатершщ ерши тYсуi жагдайларындагы мемлекеттщ цаушЫздк ахуалы элемнщ дамыган елдердщ б^р^ ретш-деп одан эр^ дамуы мен цалыптасуы оныц куш мен цабшетлпнщ елшем^ болып белгшецщ1.

Казахстан Республикасыныц 1267 жэне 1988 санкциялыц комитеттерге терагалыц ету^ Б^ржкен ¥лттар ¥йымына мYше мем-лекеттердщ «ДАИШ», «Эл-Каида» жэне «Талибан» террориста уйымдарына царсы ю-цимыл бойынша куш-ж^герш ныгайтуга себепш^ болды.9щрлк цаушс^здк арнаулы мемлекеттж жэне цуцыц цоргау органдары-ныц ТэуелЫз Мемлекеттер Достастыгыныц

1 Цазацстан Республикасыныц Туцгыш npe3udenmi Н.Назарбаевтыц Цазацстан халцына жолдауы. 2017 жылгы 31 цацтар «Цазацстанныц Yшiншiжацгыруы: жакандъщбэсекеге цабшеттшк»//http://www.akorda.kz.

Цылмыстыц цуцьщ жэне цылмыстыц процесс

Терроризмге царсы орталыгымен, Шанхай ынтымацтастыц уйымыныц ввдрлж терроризмге царсы цурылымымен, ¥жымдыц ца-ушЫздж туралы шарт уйымымен жэне Б^рж-кен ¥лттар ¥йымы ЕЫртю жэне цылмыс басцармасыныц, Еуропадагы цаушЫздж пен ынтымацтастыц уйымы мен Казацстан Ре-спубликасындагы Еуропалыц Одац екшдк-тер^мен белсенд^ езара ю-цимылымен цамта-масыз етшген2.

Кабылданган шараларга царамастан б^здщ елдщ азаматтарыныц шетелде экстремиста эрекеттерге цатысу проблемасы езек-т болып цалуда.

Интернетте орналастырылатын террористок уйымдардыц ацпараттыц-насихат мате-риалдарыныц техникалыц, керкемдж жэне психологиялыц мазмуны сапасыныц артцаны байцалады. Элеуметак желшерд^ пайдалану халыцаралыц террористок уйымдардыц эмис-сарларына ез аудиториясын айтарлыцтай кецейтуге, ЖYргiзiлетiн Yгiт-насихатты ЖYЙ-ел^ непзге ауыстыруга мYмкiндiк береди. Ин-тернеттщ жэне элеуметак желшердщ пай-даланушыларын экстремизмд^ насихаттау эсершен оцшаулау мацсатында ацпараттыц кещстжке Казацстан Республикасы зацна-масыныц сацталуына цатысты мониторинг ЖYргiзiледi.

Кептеген авторлар экстремизмнщ келес тYрлерiн9 соныц шшде саяси; улттыц, нэсш-дж, этникалыц жэне дши экстремизмд^ атап атедь Сонымен б^рге «экстремизмнщ» кейб^р зерттеушшер^ жогарыда аталган экстремизм тYрлерiне цосымша: ултшылдыц; идеологи-ялыц - цылмыстыц экстремизмнщ тYрлерiн жатцызады. А.В. Кузьмин экстремизмнщ келес нысанынсипаттайды: ултшылдыц, ол экстремизм тYрi улттыц, ягни б^р улттыц MYД-десш цоргау Yшiн радикалды тургыда ю-эре-кеттер жасауы болып табылады [1, 153 б.].

Экстремизмнщ кейб^р зерттеушшер^, атап айтцанда, О.С. Жукова, Р.Б. Иванченко, В.В.Трухачев экстремизмнщ осындай тYрiн ацпараттыц ретшде ерекшеленд^редь Будан шыгатыны, егер экстремизм цогамныц элеуметак цатынастар саласында (саяси, улт-тыц, дши жэне т.б.) кершсе, экстремизмнщ нысаны туралы емес, оныц тYрi туралы айту керек деп санайды [2, 54 б.].

С.Н.Поминовтыц айтуынша «дши экстремизм» соцгы кездерде царастырылган экстремизмнщ тэуелЫз тYрiне жатцызыла-

ды, ягни турацты жэне уйымдыц сипатта бо-лады [3, 3 б.].

Бул автордыц тюр^мен келюуге бола-ды, себеб^ «дши экстремизм» Казацстан Ре-спубликасыныц улттыц цаушЫздМне цауш тенд^редь Осыган байланыстыКазацстан Республикасыныц улттыц цаушс^здт тура-лыКазацстан Республикасыныц 2012 жылгы 6 цацтардагы № 527-1У Зацына сэйкес ¥лт-тыц цаушс^здж тYрлерiне:1) цогамдыц ца-ушЫздж - цогамныц тугастыгы мен оныц турацтылыгы цамтамасыз етшетш азаматтар ем^ршщ, денсаулыгыныц жэне амандыгы-ныц, цазацстандыц цогамныц рухани-иман-дылыц цундылыцтарыныц жэне элеуметак цамсыздандыру ЖYЙесiнiц нацты эр^ ыцтимал цауш-цатерлерден цоргалуыныц жай-KYЙi3.

Казацстан Республикасында дши экстремизм мен терроризмге царсы ю-цимыл женш-деп 2018 - 2022 жылдарга арналган мем-лекетак багдарламасыныц мацсаты - Дши экстремизмнщ зорлыц-зомбылыц кершютер^ мен терроризм цауштершен адамныц, цогамныц жэне мемлекеттщ цаушЫздЫн цамтамасыз ету, ал мшдетше -цогамда радикалдыц идеологияга царсы иммунитета жэне радикалдыц кершютерге мYлдем тезбеушШкл цалыптастыруга багытталган дши экстремизм мен терроризмнщ алдын алу шарала-рын жетшд^ру4.

Экстремизмге царсы ю-цимыл тура-лыКазацстан Республикасыныц 2005 жылгы 18 ацпандагы N 31 Зацына сэйкес экстремизм - мыналардан турады: жеке жэне (не-месе) зацды тулганыц, белгшенген тэртш-пен экстремиста деп танылган уйымдар атынан жеке жэне (немесе) зацды тулгалар б^рлесттнщ эрекеттер уйымдастыруы жэне (немесе) жасауы; Казацстан Республикасыныц конституциялыц цурылысын KYшпен езгертуд^, егемендтн, оныц аумагыныц тутастыгын, цолсугылмаушылыгын жэне белшбесттн бузуды, мемлекеттщ улттыц цаушЫздт мен цорганыс цабшетше нуцсан келт^руд^, билжт KYшпен басып алуды немесе билжт KYшпен устап туруды, зацсыз эскериленд^ршген цуралым цуруды, оган басшылыц жасауды жэне цатысуды, царулы бYлiк уйымдастыруды жэне оган цатысуды, элеуметак, теклк-топтыц алауыздыцты цоз-дыруды (саяси экстремизмд^); нэсшдк, улттыц жэне рулыц алауыздыцты, оныц шшде зорлыц-зомбылыцпен немесе зорлыц-зом-

2

Д1ни цызмет жэне дши бгрлестжтер туралы Цазацстан Республикасыныц 2011 жылгы 11 цазандагы № 483-IVЗацы //https://online.zakon.kz.

3 Цазацстан Республикасыныц улттыц цау\пс\зд1г1 туралы Цазацстан Республикасыныц 2012 жылгы 6 цацтардагы № 527-IVЗацы //https://online.zakon.kz.

4 Цазацстан Республикасында дши экстремизм мен терроризмге царсы ¡с-цимыл жошндегг 2018 - 2022 жылдарга арналган мемлекеттж багдарламаны бекту туралыЦазацстан Республикасы Yкiметiнiц 2018 жылгы 15 наурыздагы № 124 цаулысы // https://online.zakon.kz.

Вестник Института законодательства и правовой информации РК

№1 (59) - 2020

I

I I I I I I

I

I I I

I I

I I I

былыцца шацырумен байланысты алауыздыцты цоздыруды (^лттыц экстремизмдцдь ни ешпендшкл немесе алауыздыцты, оныц шшде зорлыц-зомбылыцпен немесе зор-лыц-зомбылыцца шацырумен байланысты ешпендшкл немесе алауыздыцты цоздыруды, сондай-ац азаматтардыц цаушс^здтне, ем^рше, денсаулыгына, имандылыгына немесе ц^цыцтары мен бостандыцтарына цатер тенд^ретш кез келген дши практиканы цолда-нуды (дши экстремизмд^) кездейтш эрекет-тер ^йымдастыруы жэне (немесе) жасауы5.

Шанхай ынтымацтастыц ^йымыныц экстремизмге царсы ю-цимыл женшдеп конвенцияга сэйкес экстремизмнщ келе-с аныцтамасы сипатталады: «экстремизм» - саяси, элеуметтж, нэсшдж, ^лттыц жэне дши цацтыгыстарды ^шпен жэне басца да конституцияга цайшы келетш эрекеттер арцылы шешуге багытталган идеология жэне практика» адамдардыц саяси, элеуметлк, нэсшдж, ^лттыц жэне дши тиесшгшщ бел-гшер^ бойынша олардыц айрыцшылыгын, артыцшылыгын не толыццанды еместтн на-сихаттау жэне де осы ю-эрекеттерд^ ЖYзеге асыруга жария тYPде шацыру, экстремизмд^ насихаттау мацсатында экстремиста матери-алдарды жаппай дайындау, сацтау жэне тара-ту болып табылады6.

Жогарыда аталган «экстремизм» халыца-ралыц аныцтамасын талдаудан б^л терминд^ бил^кл KYштеп тартып алу, бил^кл мэжбYр-леп ^стау, конституциялыц тэртштщ езгеру^ деп тYсiну керек.

Казацстан Республикасы аумагында тый-ым салынган террориста жэне экстремиста ^йымдар то^м^ Каз^рп кезде Казацстанда тыйым салынган террориста жэне экстремиста ц^рылымдардыц ^лттыц то^мше енген шетелдж ^йымдар: Казацстан Республикасы Жогаргы Сотыныц 2004 жылгы 15 цазандагы шеш^м^ непзшде:» Эл-Каи-да» «Шыгыс ТYркiстанныц ислам цозга-лысы» «0збекстанныц ислам цозгалысы» «^рттер Халыц конгресс» («Конгра-Гел») Жогаргы Соттыц 2005 жылгы 15 наурыздагы шеш^мше сэйкес»Асбат эл-Ансар»«М^сыл-ман бауырлар» «Талибан» цозгалысы»Боз гурд»«Орталыц Азия моджахедтершщ жа-магаты» «Лашкар-е-Тайба» «Элеуметлк реформалар цогамы». Астана цаласы сотыныц 2005 жылгы 28 наурыз шеш^м^мен»

Хизб-ут-Тахрир» ^йымы. Астана цаласы сотыныц 2006 жылгы 17 цараша шеш^м^мен» АУМ Синрикё», «Шыгыс ТYркiстанды азат ету ^йымы». Астана цаласы сотыныц 2008 жылгы 5 наурыз шешiмiмен»ТYркiстан ислам партиясы. Алматы цаласыныц арнайы маманданган ауданаралыц экономикалыц сотыныц 2008 жылгы 5 ацпан шеш^м^мен» Алля-Аят» Алматы цаласыныц арнайы маманданган ауданаралыц экономикалыц сотыныц 2009 жылгы 5 ацпан шеш^м^мен»Ата жолы». Атырау цаласы сотыныц 2011 жылгы 25 цараша шеш^м^мен» Джунд-эл-Хали-фат». Шыгыс Казацстанныц арнайы маманданган ауданаралыц экономикалыц сотыныц 2012 жылгы 7 маусым шеш^м^мен» Сешм. БШм. 0м^р» РКБ. Астана цаласы Сарыарца аудандыц сотыныц 2013 жылгы 18 тамыз шеш^м^мен»Таблиги жамагат». Астана цаласы Сарыарца аудандыц сотыныц 2014 жылгы 18 тамыз шеш^м^мен» Ат-такфир-уаль-Хид-жра». Астана цаласы Есш аудандыц сотыныц 2015 жылгы 15 цазан шеш^м^мен»Ислам мемлекетЬ» (ИШИМ, ДАИШ, ИМ), «Эн-Ну-сра майданы».13.03.2018 Астана цаласы Есш аудандыц сотыныц шеш^м^м^ен «Казацстанныц демократиялыц тацдау»«ДВК» ^йымы экстремиста ^йымдар деп танылды7.

Сонымен цатар Казацстан Республика-сыныц аумагында алып келуге, басып шыга-руга, таратуга тшм салынган экстермистж белгшер^ бар дши эдебиеттер мен ацпарат-тыц материалдардыц жалпы саны 759 болып табылады, оларга: «¥лылыц жолы», Юсуф Ас-Саботин юбаты, «Хизбут Тахрирдщ Ис-лами Yмметке, соныц шшде, ондагы KYш иелерше жолдаган Yндеуi», «Ислами тYЛFа», Тацаюддин Набахони кггабы жэне т.б., жатцызылады. Олар Казацстан Республика-сыныц аумаFында экстремиста эдебиеттер мен ацпараттыц материалдар деп соттыц шеш^м^мен танылды8.

2014 жылFы Казацстан Республикасы цылмыстыц кодексше сэйкес экстремиста цылмыстар цатарына 174-бап. Элеуметтж, ^лттыц, рулыц, нэсшдж, теклк-топтыц немесе дши алауыздыцты цоздыру,179-бап. Билжт басып алуды немесе ^стап т^руды насихаттау немесе оFан жария тYPде шацыру, сол сияцты бил^кл басып алу немесе ^стап т^ру не Казацстан Республикасыныц конституциялыц ц^рылысын KYштеп езгерту,

5 Экстремизмге царсы ж-цимыл туралы Казацстан Республикасыныц 2005 жылгы 18 ацпандагы N31 Зацы // https://online.zakon.kz.

6Шанхай ынтымацтастыцуйымыныц экстремизмге царсы ¡с-цимыл жотндег1 конвенциясына цол цою туралы Казацстан Республикасы Президенттщ 2017жылгы 6маусымдагы№ 492Жарлыгы //https://online.zakon.kz.

7 Казацстан Республикасыныц дт iстерi жэне азаматтыц цогам министрлшшц Дт ютер комитетшц ресми сайты https://din.diakom.gov.kz.

8 Казацстан Республикасы Бас прокурорыныц 2017 жылга арналган операциялыц жоспары. Астана. 29 желтоцсан 2016. //http://prokuror.gov.kz.

Цылмыстыц цуцыц жэне цылмыстыц процесс

180-бап. 180 бап Сепаратиста эрекет, 181-бап. Карулы бYлiк, 182-бап. Экстремиста топ цуру, оган басшылыц ету немесе оныц эрекетше цатысу, 184-бап. Диверсия, 258-бап. Террористок немесе экстремиста эре-кетт царжыландыру жэне терроризмге не экстремизмге езге де дем беруштк, 259-бап. Террориста не экстремиста эрекетт уйымдастыру мацсатында адамдарды азгы-рып кенд^ру немесе даярлау не царуландыру, 260-бап. Террориста немесе экстремиста даярлыцтан ету,405-бап. Когамдыц немесе дши б^рлестжтщ не езге де уйымныц экстре-мизмд^ немесе терроризмд^ ЖYзеге асыруына байланысты олардыц цызметше соттыц тый-ым салу немесе тарату туралы шеш^мшен кешн олардыц цызметш уйымдастыру жэне оган цатысуцылмыстары жатцызылады9.

Осы керсетшегн цылмыстарга жаза тагайындау барысында сотпен цылмыстыц кодекстщ 54 бабы цылмыстыц жауаптылыц пен жазаны ауырлататын мэн-жайлары ескершедь Осы бапца сэйкес улттыц, нэсш-дж жэне дши ешпендшж немесе араздыц уэж^ бойынша, басца адамдардыц цуцыцца сыйымды эрекеттер^ Yшiн кек алу, сондай-ац басца цылмыстыц цуцыц бузушылыцты жа-сыру немесе оны жасауды оцайлату мацсатында цылмыстыц цуцыц бузушылыц жасау ауырлататын мэн-жай ретшде сараланады.

А.Н. Агыбаевтыц тюршше улттыц, нэсшдж душпандыцты немесе араздыцты цоздыруга улттыц ар-намыс пен цад^р-ца-сиетл кемспуге сондай-ац азаматтардыц нэсшдк немесе улттыц, тегше царай олардыц цуцыцтарын тжелей немес жанамалай шектеуге немесе оларга, тжелей немесе жанамалай артыцшылыцтар белгшеуге цасаца-на багытталган ю-эрекеттерд^ цылмыстыц зац цылмыстыц цуцыц бузушылыц цурамына жатцызады [4, 196 б.].

Жогарыда айтылган аныцтамага CYЙ-ене отырып, экстремизмнщ басты белпс - бул идеология, ягни идеялар ЖYЙесi, те-тенше радикал болып табылады. Сонымен, экстремизмнщ мэш элеуметтж элеуметтж цацтыгыстыц б^р жагы царсыласца царсы агрессияны (экстремалды кезцарастар тезбе-ушшк) керсетедь Бул жагдайда еркениетт тэсшдщ орнына цогам мен мемлекеттщ ез кезцарастары мен догмаларын тануга байланысты эдю тацдалады.

«Экстремизм» терминш ескере отырып, б^з «дши экстремизм» аныцтамасыныц екш-ш^ компонента болып табылатын «дш» терминш зерттейм^з.

Алгашцы дши идеялар царапайым цогамда цалыптасцанын атап ету керек. «Кеш

палеолит дэу^ршде (35-10 мыц жыл бурын) царапайым адамдар ел^мнен кешнп ем^р туралы ойларга ие болган»деп тYсiндiредi.

О.И. Белый пайымдауынша, дши экстремизм басца дшдер мен конфессиялар екш-дерше гана тезбеушшкте кершед^ [5, 80 б.].

М.А. Яворский тюрще дэл солай, ейт-кеш ол б^з оцып жатцан экстремизмнщ тYрiн «басца дшдердщ сешм^ мен кезцарасына тезбеуштк» деп атайды [6, 23 б.].

Осылайша, бул авторлар дши экстре-мизмд^ тек цана цылмыскерге цатысты басца сешмге ие адамдарга гана тезбеушшктщ кертс ретшде царастырады. Е.Л. Забарчук аныцтамасында келес белгшер бар: дшге непзделген элеуметтж ем^р цубылысы; те-тенше кезцарастарды устану; басца ДYниета-нымга бешм адамдарга цатысты тез^мЫздж кершюц б^р немесе б^рнеше конфессиялар-дагы царсыласу, соныц нэтижесшде цылмыс жасауы болып табылады [7, 7 б.].

Я.М. Ханмагомедов тюр^ бойынша, дши экстремизм дши непзде цолданыстагы шю зацдармен тыйым салынган эрекеттер жаса-уга багытталган радикалды дши идеологи-яны ЖYзеге асырудыц ерекше формасында, сондай-ац осы актшерд^ жеке жэне элеумет-тж топтарга басца адамдарга цатысты экс-тремистермен салыстырганда элемдж кезца-рас юолып табылады [8, 45 б.].

Р.Р. Абдулганеев дши экстремизмд^ «нацты дши идеяны мойындай отырып, дши, элеуметтж, моральдыц, саяси жэне езге де кезцарастардан бас тарту арцылы тYбегейлi дши идеологияны ЖYзеге асырумен байланысты элеуметтж цубылыс сипатына ие элеуметтж сананыц б^р тYрi» деп тYсiнедi [9, 152 б.].

Бул аныцтамада непзп ерекшелжтер: элеуметтж феноменнщ экстремалды тYрi жэне радикалды дши идеологияны ЖYзеге асыру. Карастырылып отырган аныцтама-ны талдай отырып келес непзп ерекшелж-терд^ сипаттаймын: дши экстремизм - дши келюпеушшжт тудырады; адамныц жэне азаматтыц цуцыцтарын, бостандыцтары мен зацды мYДделерiн, оныц шшде дши сешм^ немесе дшге кезцарастарын бузу болып табылады. Бул экстремизмнщ тYрi дшаралыц царым-цатынас саласында цызмет атцарады деп санайды, ал автор дши экстремизмнщ цогамга цатты эсер ету фактюш, атап айтцан-да, оган непзделген немесе ацтауга непздел-ген дши нанымдардыц белгт б^р ЖYЙесiн мэжбYрлеп цолдану факлсше баса назар аударады. Зерттелген материалдыц непзш-де дши экстремизм тужырымдамасын келе-Ыдей сипаттауга болады: дши экстремизм - дши себептерге байланысты цогамдыц

9 Цазацстан Республикасыныц Цылмыстыц КодекЫ 2014 жылгы 3 шiлдедегi №226^ЦРЗ //http://adilet.zan.kz.

Вестник Института законодательства и правовой информации РК

№1 (59) - 2020

I

I

I $

I

I $

I

I I i

I

I

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

I I I

цаушт зацсыз эрекеттер, сондай-ац басца-лардыц екшдерше тeзбеyшiлiкпен царауга багытталган радикалды дши идеологияны ЖYзеге асырудыц аса шамада кeрiнiс тапцан цогамдыц eмiр феномеш басца конфессия-ларга царсы кершю табады.

Л.В. Баева сeзiнше экстремизмнщ ^р-делi жжтелушщ екi тYрiн аныцтайды:

1) угымды экстремизм:

а) саяси;

б) идеологиялыц;

в) ^лтшылдыц;

г) дiни;

е) экологиялыц;

2) тиiмсiз экстремизм:

а) жастар наразылыц цозгалысы (хип-

пи, панк, вандаль жэне т.б.);

б) психопатикалыц экстремизм;

в) спорттыц экстремизм;

г) мэдени экстремизм [10, 25 б.].

Жогарыда келтiрiлген деректердi талдай

отырып, экстремизм тYрлерiнiц жжтелушщ кeптiгi оган царсы ^рестщ тшмдшпне керi эсерiн тигiзетiнiн атап eтy керек, eйткенi экстремизмге царсы т^рудыц цaзiргi замангы элемнщ терiс, зацсыз ц^былысы ретiнде ай-цын стратегияны эзiрлеy мYмкiн емес екенiн сипаттайды. Экстремизмнiц кeрiнiсi - цaзiргi цогамдыц ц^рылымдар мен саяси институт-тарга цатысты зацсыз эрекетте кeрсетiлген радикалды идеологияныц сырт кeрiнiсi.

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Ахмедова К.Б. Религиозный фактор в политическом контексте противодействия терроризму: Дисс. ... канд. полит. наук. - Ростов-на-Дону. -2014. - 147 с.

2. Жукова О.С., Иванченко Р.Б., Трухачев В.В. Информационный экстремизм как угроза безопасности //Вестник Воронежского института МВД. - 2007. - № 1. - С. 53-55.

3. Поминов С.Н. Организация деятельности органов внутренних дел в сфере противодействия проявлениям религиозного экстремизма: Автореф. дис.... канд. юрид. наук. - М. - 2007. - 22 с.

4. Агыбаев А.Н.Казацстан Республикасыныц Кылмыстыц Кодексте тYсiндiрме. -Алматы, Жетi-жаргы, 2015 ж. - 768 б.

5. Белый О.И. Психолого-политическая стабильность молодежи - гарант защиты от экстремизма // Теория и практика общественного развития. - 2012. - № 3. - С. 77-81.

6. Яворский М.А. Причины и условия проявлений религиозного экстремизма в современной России //Юридический мир. - 2008. - № 11. - С. 22-24.

7. Забарчук Е.Л. Религиозный экстремизм как одна из угроз безопасности российской государственности //Журнал российского права. - 2008. - № 6. - С. 3-10.

8. Ханмагомедов Я.М. Религиозно-политический экстремизм: единство и многообразие проявлений //Исламоведение. - 2012. - № 1. - С. 43-50.

9. Абдулганеев Р.Р. Религиозный экстремизм: подходы к пониманию // Вестник Казанского юридического института МВД России. - 2010. - № 2. - С. 151-153.

10. Баева Л.В. Экстремизм: Природа и формы проявления // Каспийский регион: политика, экономика, культура. - 2008. - № 3 (16). - С. 21-26.

REFERENCES

1. Akhmedova K.B. Religious factor in the political context of countering terrorism: Dis. ...kand. polit.nauk- Rostov-on-Don, 2014. - 147p.

2. Zhukova O.S., Ivanchenko R.B., Trukhachev V.B. Information extremism as a threat to human rights // The bulletin of the Voronezh Institute of Internal Medicine. - 2007. № 1. -Р. 53-55.

3. Pominov S.N. Organizational structures of internal organs in the field of anti - Semitic countermeasures development: author. disc ... lawyer. science.- M., 2007. - 22р.

4. Аgybayev А.Н. Explanatory Note to the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan. Almaty. 2015 - 768 p.

5. Belyi O.I. Psychological and political stability of the youth - guarantor of extremism // Theory and practice of social development. - 2012. - № 3. - Р. 77-81.

6. YavorskyМ.А. Developed and Developed by Religious Extremism in Modern Russia // Legalism. - 2008. - № 11. - Р. 22-24.

7. Zabarchuk E.L. Religious Extremism as a Rape of the Russian state security. // The Journal of the Russian Riot. - 2008. - № 6. - Р. 3-10.

8. Hanmagomedov YM Religious and Political Extremism: Uniformity and Multiple Indications // The Lamovedenie. - 2012. - № 1. - Р. 43-50.

9. Abdouleyev R.R. Religious Extremism: Suffice to Understand // The Vestnik Kazan Law Institute of the Russian Ministry of Internal Affairs. - 2010. - № 2. - Р. 151-153.

10. Baeva L.V. Extremism: Nature and forms of manifestation // The Caspian region: politics, economy, culture. - 2008. - № 3 (16). - P. 21-26.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.