Научная статья на тему 'ҚАЙТА ТИКЛАНАДИГАН ЭНЕРГИЯ МАНБАЛАРИДАН ФОЙДАЛАНГАН ҲОЛДА, ДИФФЕРЕНЦИАЛЛАШГАН ТАРИФЛАРГА УЛАНГАН ИСТЕЪМОЛЧИЛАР САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИ ТАДҚИҚ ҚИЛИШ'

ҚАЙТА ТИКЛАНАДИГАН ЭНЕРГИЯ МАНБАЛАРИДАН ФОЙДАЛАНГАН ҲОЛДА, ДИФФЕРЕНЦИАЛЛАШГАН ТАРИФЛАРГА УЛАНГАН ИСТЕЪМОЛЧИЛАР САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИ ТАДҚИҚ ҚИЛИШ Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
11
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
энергия манбалари / гидроэнергетика / фото электр станция / геотермал иссиқлик / сув ҳаракати / энергия тежовчи технология / фото электр станциялар. / источники энергия / гидроэнегетика / фотоэлектрические станции / геотермальное тепло / движение воды / энергосберегающие технологии / фотоэлектрические установки.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Бобожанов М.К., Эшмуродов З.О., Очилов Ю.О.

Электр энергиясига бўлган талаб кун сайин ортиб бормоқда, бу эса энергия ресурсларидан самарали фойдаланишни ва қайта тикланадиган энергия манбаларадан фойдаланишни тақазо қилмоқда. Кўпгина қайта тикланадиган энергия манбалари барқарор бўлсада, баьзилари барқарор эмас. Мақолада қайта тикланадиган энергия манбалари, табиий равишда тўлдириладиган қайта тикланадиган манбалар, тўпланган энергия, қуёш нури, шамол, сув ҳаракати, геотермал иссиқлик, иссиқлик манбалари каби термин ва кўрсаткичлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Спрос на электроэнергию растет с каждым днем, что требует эффективного использования энергоресурсов и использования возобновляемых источников энергии. Хотя многие возобновляемые источники энергии являются устойчивыми, некоторые нет. В статью включены такие термины и показатели, как возобновляемые источники энергии, естественно восполняемые возобновляемые источники, запасенная энергия, солнечный свет, ветер, движение воды, геотермальное тепло, источники тепла.

Текст научной работы на тему «ҚАЙТА ТИКЛАНАДИГАН ЭНЕРГИЯ МАНБАЛАРИДАН ФОЙДАЛАНГАН ҲОЛДА, ДИФФЕРЕНЦИАЛЛАШГАН ТАРИФЛАРГА УЛАНГАН ИСТЕЪМОЛЧИЛАР САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИ ТАДҚИҚ ҚИЛИШ»

DO110.24412/2181 -1431 -2023-4-55-59

Бобожанов М.К.,Эшмуродов З.О.,Очилов Ю.О.

КАЙТА ТИКЛАНАДИГАН ЭНЕРГИЯ МАНБАЛАРИДАН ФОЙДАЛАНГАН ХОЛДА, ДИФФЕРЕНЦИАЛЛАШГАН

ТАРИФЛАРГА УЛАНГАН ИСТЕЪМОЛЧИЛАР САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИ ТАДКИК КИЛИШ

Бобожанов М. К - т.ф.д., И.Каримов номидаги ТДТУ "Электр таъминоти" кафедраси профессори, Эшмуродов З.О. - т.ф.д., Навоий давлат кончилик ва технологиялар универсистети "Электр энергетикаси" кафедраси профессори, Очилов Ю.О. - ^арМИИ "Электр энергетикаси" кафедраси

ассистенти

Аннотоция. Электр энергиясига булган талаб кун сайин ортиб бормокда, бу эса энергия ресурсларидан самарали фойдаланишни ва кайта тикланадиган энергия манбаларадан фойдаланишни таказо килмокда. Купгина кайта тикланадиган энергия манбалари баркарор булсада, баьзилари баркарор эмас. Маколада кайта тикланадиган энергия манбалари, табиий равишда тулдириладиган кайта тикланадиган манбалар, тупланган энергия, куёш нури, шамол, сув х,аракати, геотермал иссиклик, иссиклик манбалари каби термин ва курсаткичлар келтирилган. Калит сузлар: энергия манбалари, гидроэнергетика, фото электр станция, геотермал иссиклик, сув х,аракати, энергия тежовчи технология, фото электр станциялар.

Аннотация. Спрос на электроэнергию растет с каждым днем, что требует эффективного использования энергоресурсов и использования возобновляемых источников энергии. Хотя многие возобновляемые источники энергии являются устойчивыми, некоторые нет. В статью включены такие термины и показатели, как возобновляемые источники энергии, естественно восполняемые возобновляемые источники, запасенная энергия, солнечный свет, ветер, движение воды, геотермальное тепло, источники тепла. Ключевые слова: источники энергия, гидроэнегетика, фотоэлектрические станции, геотермальное тепло, движение воды, энергосберегающие технологии, фотоэлектрические установки.

Abstract. The demand for electricity is growing every day, which requires efficient use of energy resources and the use of renewable energy sources. While many renewable energy sources are sustainable, some are not. The article includes terms and indicators such as renewable energy sources, naturally renewable renewable sources, stored energy, sunlight, wind, water movement, geothermal heat, heat sources.

Key words: energy sources, hydropower, photovoltaic stations, geothermal heat, water movement, energy-saving technologies, photovoltaic installations.

Кириш.

2011-йилдан 2021-йилгача кайта тикланадиган энергия глобал электр таьминоти тизимида 20 % дан 28 % гача усди. ^азилма энергия 68 % дан 62 % гача, ядровий энергия эса 12 % дан 10 % гача кискарди. Гидроэнергетиканинг улуши 16 % дан 15 % гача камайди, куёш ва шамол энергияси эса 2 % дан 10 % гача ошди. Биомасса ва геотермал энергия

2 % дан 3 % гача усди. 135 та давлатда 3146 rnrawarrnap урнатилган булса, 156 та давлат кайта тикланадиган энергия со^асини тартибга

конунларни

ишлаб

чиэдан.

ЫЛ'УО

солувчи

Хитой АЩЦ Япония Германия Хиндистон 111 алия Австралия Ветнам Ж.Корея Испания Россия

1-расм. Дунё мамлакатларида куёш панелларидан фойдаланиш курсатгичлари

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг иклим узгариши тугрисидаги конвенцияси "Париж битими" кабул килиниб, унга дунёнинг 193 та мамлакатлари, шу жумладан Узбекистон Республикаси *ам аъзо булгандир. Узбекистон Республикаси "Париж битими" мажбуриятларини бажариш доирасида, мамлакатимиз Президенти Ш.М. Мирзиёев 10.04.2019 даги "2019 — 2030-йиллар даврида Узбекистон Республикасининг яшил иктисодиётга утиш стратегиясини тасдиклаш тугрисида" кароридан келиб чикади.

Асосий кисм.

Электр энергиясига булган талаб кун сайин ортиб бормокда, бу эса энергия ресурсларидан самарали фойдаланишни ва кайта тикланадиган энергия манбаларадан фойдаланишни таказо килмокда. ^айта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланиш таксимловчи трансформаторларга тушадиган ута юкланиш ^олатини олдини олишга физмат килиш билан биргаликда, электр юклама графикларини текислашга *ам ёрдам беради.

^уёш фото электр станциялари асосан куннинг эрталаб 08:00 дан кеч соат 18:00 гача булган вактларида актив ^олатда булади. 1-

жадвалда куёш панелларининг асосий техник курсаткичлари *акида маълумотлар келтирилган.

манбаларидан фойдаланиш таксимловчи трансформаторларга тушадиган ута юкланиш ^олатини олдини олишга физмат килиш билан биргаликда, электр юклама графикларини текислашга *ам ёрдам беради.

^уёш фото электр станциялари асосан куннинг эрталаб 08:00 дан кеч соат 18:00 гача булган вактларида актив ^олатда булади. 1-жадвалда куёш панелларининг асосий техник курсаткичлари *акида маълумотлар келтирилган.

1 -жадвал

Т/р Ввакт Ташки хаво харорати, tTX;,0c Куёш панели корпуси харорати, 0 и п.кор, С Куёш панелининг умумий (апертура)юзаси, F, м2 Ишлаб чикарилган электр кувват, Рэл, Вт Ф.И.К ц = Рэл, % ' Qv

1 8:00 24 36.06 60 34,2 22,8

2 9:00 28 42.08 60 64,2 42,8

3 10:00 32 53.48 60 90,6 60,4

4 11:00 35 60.19 60 107,4 71,6

5 12:00 37 64.71 60 117,6 78,4

6 13:00 38 66.72 60 120,3 80.2

7 14:00 39 60.89 60 111,6 74,4

8 15:00 39 59.71 60 99,3 66,2

9 16:00 38 58.61 60 79,2 52,8

10 17:00 37 52.08 60 42,6 28.4

11 18:00 35 41.02 60 11,4 7,6

Уртача киймат 34.73 54.14 60 79,8 53,2

А^оли электр энергияси иистеъмолчилари истеъмол курсаткичлари сутканинг эрталабки ва кечки тигиз даврларида максимал, куннинг асосий кисмида яъни 09:00 дан 17:00 гача уртача ва тунда 22:00 дан 06:00 гача минимал курсаткичларда истеъмол килади.

Истеъмолнинг курсаткичларини ^ТЭМ ишлаб турган давр буйича мутаносиблигини куриб чикамиз. Куннинг кайси вактларида ^ТЭМ оркали ишлаб чикарилган электр энергияси электр

юклама графикларига кандай таъсир килинишини та^лил киламиз. 2-жадвалда ^арши ша^ар "Чулкувар" ма^алласи а^олисининг электр энергияси истеъмоли тугрисида маълумот келтирилган.

Маълумотлар "Х,удудий электр тармоклари" АЖ ^ашкадарё ^удудий филиалининг ЭЭНХДТ тизими оркали олинган.

2-жадвал

Даврдаги Кундузги Умумий

Т/р Сутка Вакт истеъмол умумий истеъмолга

даврлари куввати кВт истеъмол кВт нисбатан улуши %

1 2-давр (пик 8:00 504 20,1

2 вакт) 9:00 504 20,1

3 10:00 128 5,1

4 11:00 128 5,1

5 3-давр (кундузги) 12:00 128 5,1

6 13:00 128 2508 5,1

7 14:00 128 5,1

8 15:00 128 5,1

9 16:00 128 5,1

10 4-давр (пик 17:00 302 12,04

11 вакт) 18:00 302 12,04

2-жадвалдаги курсаткичлар оркали электр юклама графиги чизилганда куйидагича куринишга эга булади.

ип 6

2-расм. Кундузги вактларга нисбатан электр энергия истеъмоли

юклама графиги

Расмдан куриниб турибдики куннинг бошланиш вактида 07:00 дан 09:00 гача вакт оралитида электр энергиясига булган талаб жуда юкори, 09 дан 16:00 гача булган даврда минимал даражага якинлашган, 16:00 дан 18:00 гача эса яна талабнинг ортганлигини куришингиз мумкин.

Истеъмолчиларни ишончли электр энергияси билан таъминлаш, истеъмолнинг пик даврларида энергетика тизимига кушимча энергия етказиб бериш учун 30 дона 5 кВт лик

булади. Чулкувар ма^алласига урнатилган куввати 630 кВА булган трансформатор потстанцияси истемолчиларининг электр юклама графикларини текислаш максадида куёш панелларининг энергиясидан фойдаланамиз. 4.3-жадвалда куннинг 07:00 дан 18: 00 гача булган кисмида куёш панелларидан олинаётган кувват ва а^оли истеъмол киладиган кувватлар таксимоти келтирилган.

3-жадвал

Т/р Сутка даврлари Вакт Адоли истеъмол Куввати кВт Куёш панеллари ишлаб чикарадиган Кувват кВт

1 2-давр (пик вакт) 8:00 504 34,2

2 9:00 504 64,2

3 10:00 128 90,6

4 11:00 128 107,4

5 12:00 128 117,6

6 3-давр (кундузги) 13:00 128 120,3

7 14:00 128 111,6

8 15:00 128 99,3

9 16:00 128 79,2

10 4-давр (пик вакт) 17:00 302 42,6

11 18:00 302 11,4

3-жадвалдан куриниб турибдики куёш панеллари куннинг иккинчи яримида асосан 12:00 дан 15:00 гача булган даврда яхши фойдали иш коеффитциенти билан ишлайди бу эса энергияга булган талабнинг минимал ^олатларида энергия тизимидан куп кувват талаб килинмаслигидан далолат беради. Юкоридаги жадвалда топилган натижаларга асосланиб сутканинг кундузги даврларидаги энергия тизимидан олинадиган кувватларни ^исоблаб олинади. 4.4-жадвалда энергия тизимидан истеъмолчилар истеъмол киладиган электр энергиясини топишг *исоби келтирилган.

4-жадвал

р 1 фар^1 — Р 1 тизим 1 — Р — ЧП4 1 куеш 1 JU1 = 469,8 кВт - 34,2

р 1 фар^2 — р тизим 2 — Ркуёш 2 = 504 = 439,8 кВт - 64,2

Рфар^3 — р тизим3 — Ркуёш3 = I28 = 37,4 кВт - 90,6

Рфар^4 — р тизим4 — Р — 1?Я - 1 куёш4 -L^u = 20,6 кВт - 107,4

р 1 фар^5 — р 1 тизим5 — Р — 1?я - 1 куёш5 -l^u = 10,4 кВт - 117,6

ип

7

Рфар^6 p 1 тизимб - P — 1?Я — 1 куешб -L^U = 7,7 кВт 120,3

P — 1 фар^7 p 1 тизим7 - P — 1?R — 1 куеш7 -l^u = 16,4 кВт 111,6

P — 1 фар^8 p тизим8 — Ркуеш8 = 128 - = 28,8кВт -99,2

Рфар^9 p 1 тизим9 — Ркуеш9 = 128 - = 48,7 кВт 79,3

Рфард10 _ p тизим10 — Ркуешю = 302 222.8 кВт -42,6

P — 1 фард11 p тизим11 — P — ЯП? 1 куеш11 290,6 кВт - 11,4

Демак, электр энергияси

истеъмолчиларининг энергия тизимидан кундузги вактларда истеъмол киладиган умумий актив кувватни топиш куйидаги 1-формула оркали амалга оширилади

Ржами Рфар;1 + Рфар;2 + Рфар;3 + Рфар;4 + Рфар;5 + Рфар;6 + Рфар;7 + Рфар;8 + Рфар;9 + Рфар;10 + Рфар;11 (1)

Бу ерда Ржами - энергия тизимидан 08 дан 18 гача вакт оралигида истеъмол килинадиган кувват кВт

Ржами Рфар;1 + Рфар;2 + Рфар;3 + Рфар;4 + Рфар;5

_(_р -1-Р -1-Р -1-Р

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

' 1 фар;6 ' 1 фар;7 ' 1 фар;8 ' 1 фар;9

+ Рфар;10 + Рфар;11=

= 469,8 + 439,8 + 37,4 + 20,6 + 10,4 + 7,7 + 16,4 + 28,8 + 48,7 + 222.8 + 290,6 = 1593 кВт

Х,исоблашлар натижаси шуни курсатдики 30 та 5 кВт лик куёш панеллари урнатилса 1 та куввати 30 кВА булган трансформатор истеъмолчилари буйича энергия тизимдан истеъмол килинадиган кувват 2508 кВт дан 1593 кВт га пасайди. Агар ^ТЭМ дан фойдаланиш курсатгичи янада оширилса натижа узгариш даражаси янада ортади.

Узбекистон Энергетика со^асида 2030-йилгача булган даврда электр энергияси истеъмолининг йиллик усишини 6-7 % га, ишлаб чикариш ^ажмини эса 75 % га, яъни 69 млрд. кВт соатдан 121 млрд. кВт соатгача ортириш ва бу вазифани амалга оширишда асосий йуналишларидан бири энергия ресурсларини узлаштириш, яъни ^ТЭМ дан фойдаланиш салмогини кенгайтириш оркали амалга ошириш ^исобланади. Х,озирги вактда асосий ижтимоий вазифаларидан бири республикамиз кишлок ^удудлари, айникса, марказлашмаган электр таъминоти ^удудларида жойлашган

истеъмолчиларни электр энергияси билан ишончли даражада таъминлашдан иборат. Кичик кувватдаги ^ТЭМ асосидаги энергетик курилмаларни ишлаб чикаришни рагбатлантириш буйича илгор хорижий тажрибаларни умумлаштирган *олда, кишлок ^удудларини ижтимоий-иктисодий ривожлантириш максадида,

Узбекистоннинг марказлашмаган электр таъминоти ^удудларида кичик кувватли ^ТЭМ асосидаги кЭ^дан самарали фойдаланиш учун уларнинг параметрларини танлаш ва асослаш му^им ^исобланади.

Хулоса сифатида куйидагиларни айтишимиз мумкин:

-республикамиздаги электр энергияси истеъмолчилари электр юклама графиклари бугунги кундаги полати та^лил килинди;

-кайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланилган ^олатда энергия самарадорлиги ошиши мумкинлиги аникланди;

-сутканинг пик даврларида кайта тикланадиган энергия манбаларидан

фойдаланилса таксимловчи трансформаторларга тушадиган ута юкланиш полати камайиши мумкинлиги ба^оланди;

-стеъмолчиларнинг сутканинг ПИК вактларидаги электр энергиясига булган талаблари курсатгичлари узгартирилса таксимловчи трансформаторлардаги энергия исрофи камайиши исботланди.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

[1.] M.K.Bobojanov,Y.O.Ochilov "A Complete Analysis of the Module Program To Assess The Reduction of Electricity Emissions in Distribution Transformers With Extensive Use of the Differential Tariff System" Theoretical Aspects in the F Ormation of Pedagogical Sciences International scientific-online conference/152-157-бетлар/ Информация о статье (google.com)

[2.] Ю.О.Очилов, М.К.Бобожанов "Analysis of Opportunities to Reduce Energy Waste in Distribution Transformers By Applying Time-Differentiated Tariffs" International Journal of AdvancedResearch in Science, Engineering and Technology Vol. 10, Issue 10, October 2023// 21118-21123-бетлар (Y.O.Ochilov Maqolalar - Google Диск) [3.] Муратов Х.М, Кадиров К.Ш. Дифференцированный тариф на электроэнергию в Узбекистане: предпосылки и перспективы внедрения // Узбекистон Республикаси Фанлар Академияси, Узбекистон алока ва ахборотлаштириш агентлиги, Информатика ва Энергетика муаммолари Узбекистон журнали. 2014 йил, №1-2, 85-88 бет.

[4.] Кадиров К.Ш. Снижение инвестиций на освоение генерирующей мощности при применении дифференцированного тарифа на электроэнергию // Узбекистон Республикаси Фанлар Академияси, Узбекистон алока ва ахборотлаштириш агентлиги, Информатика ва нергетика муаммолари Узбекистон журнали. 2014 йил, №6, 93-97 бет.

[5.] М.М.Файзиев, Ю.О.Очилов, К.Б.Ниматов, Р.А.Мустаев Analysis of payment priority for electricity consumed in industrial enterprises on the base of classified tariffs E3S Web of Conferences

U1 8

2023,

https://www.proquest.com/openview/59c9726b20945bef5b e766fb2f87c7f4/1?pq-origsite=gscholar&cbl=2040555 [6.] М.К.Бобожанов, Ю.О.Очилов конференция "Энергия ва ресурс тежаш муаммолари" "Электр энергиясининг табакалаштирилган тарифларини а^оли турар жой бинолари учун куллаш" Тошкент/ /256-260 бетлар/2022 (махсус сон №83) https://drive.google.com/drive/folders/1YalW6rHRx4 g5odFXl7vz4Sa5rv2LbjRG

[7.] М.М.Файзиев, М.К.Бобожанов, Ю.О.Очилов канференция «INNOVATSION

TEXNOLOGIYALAR» «Elektr energiya uchun to'lovlarni tabaqalashtirilgan tariflar asosida to'lash samaradorligining tahlili» Qarshi/"INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR"/7-10 betlar / sentyabr/2022 (maxsus son ) https://drive.google.com/drive/my-drive.

[8.] M.K.Bobojanov, S.Mahmutkhonov, and S.Aytbaev. Investigation of the Problems Non-Sinusoidal of the Voltage Form. AIP Conference Proceedings 2552, 050011, (2023), https://doi.org/10.1063/5.0113890. [9.] M.Bobojanov. Development and Research of Two Speed Motor with Pole-Changing Winding. AIP Conference Proceedings 2552, 050034, (2023), https://doi.org/10.1063/5.0114077. [10.] M.K.Bobojanov, R.Ch.Karimov, T.H.Qosimov, S.D.Zh.Dzhuraev. Development and experimental study of circuits of contactless device for automation of compensation of reactive power of capacitor batteries. E3S Web of Conferences, 289, 07012, (2021), https://doi.org/10.1051/e3sconf/202128907012

U1 9

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.