CC BY
0INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© M.B. Xudaybergenova1H_
Uzbekistan davlat san'at va madaniyat instituti Nukus filiali, Nukus, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: mazkur maqolada axborot-kutubxona faoliyatida marketing xizmatlarini takomillashtirishning dolzarb jihatlari tahlil qilinadi. Bugungi kunda axborot-kutubxona muassasalari o'z xizmatlarini kengroq auditoriyaga yetkazish va foydalanuvchilar ehtiyojlarini sifatli qondirish uchun marketing strategiyalariga e'tibor qaratmoqda. Foydalanuvchi ehtiyojlarini tahlil qilish, ijtimoiy tarmoqlardan samarali foydalanish kabi muhim yo'nalishlari ko'rib chiqiladi. Shu bilan birga, kutubxonalarning moliyaviy va texnologik imkoniyatlarini oshirish, xalqaro tajribalarni qo'llash hamda kutubxona xizmatlarining ijtimoiy ahamiyatini kuchaytirishga qaratilgan takliflar bayon etiladi. Maqola axborot-kutubxona marketingining ilmiy va amaliy jihatlarini yoritib beradi, bu sohadagi muammolar va imkoniyatlar muhokama qilinadi.
MAQSAD:axborot-kutubxona faoliyatida marketing xizmatlarini takomillashtirishning maqsadi quyidagilardan iborat:
• foydalanuvchilarni jalb qilish: kutubxona xizmatlarini keng auditoriyaga yetkazib, foydalanuvchilar sonini oshirish.
• axborot resurslariga kirishni kengaytirish: foydalanuvchilar uchun axborot manbalaridan foydalanishni osonlashtirish va ularga tezkor, qulay xizmatlar ko'rsatish.
• kutubxona xizmatlarining sifatini oshirish: innovatsion marketing vositalari va texnologiyalardan foydalanib, kutubxona xizmatlarini zamonaviy talablar darajasiga ko'tarish.
Ushbu maqsadlar kutubxona xizmatlarini zamonaviy talablar asosida takomillashtirish va foydalanuvchilarning ehtiyojlarini maksimal darajada qondirishga qaratilgan.
MATERIALLAR VA METODLAR: axborot-kutubxona faoliyatida marketing xizmatlarini takomillashtirish mavzusida tadqiqot olib borishda materiallar va metodlar muhim ahamiyatga ega. Ushbu tadqiqotlar samarali bo'lishi uchun quyidagi materiallar va metodlardan foydalaniladi:Materiallar
• kutubxona resurslari: tahlil uchun kutubxona fondlari, elektron bazalar, kutubxona kataloglari va raqamli axborot manbalari asosiy materiallar hisoblanadi.
• statistik ma'lumotlar: kutubxonaning xizmat ko'rsatish samaradorligi, foydalanuvchilar soni, axborot resurslaridan foydalanish bo'yicha statistik hisobotlar o'rganiladi.
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal ISSN 2992-9024 (online)
Научно-теоретический и методический журнал ОПО/1 Мой
Scientific theoretical and methodical journal 2024, №0
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Materiallar va metodlar tadqiqotning asosiy elementlaridir va ular marketing xizmatlarini takomillashtirishning qaysi strategiyalar samarali ekanligini aniqlashda muhim ahamiyatga ega. Bu yondashuv kutubxona xizmatlarini foydalanuvchilar talablariga muvofiq rivojlantirish imkonini beradi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: axborot-kutubxona faoliyatida marketing xizmatlarini takomillashtirish bo'yicha olib borilgan tadqiqotlar va o'rganilgan materiallar asosida muhokama va natijalar quyidagi jihatlari shuni ko'rsatadiki, foydalanuvchilar kutubxona xizmatlaridan foydalanishda, asosan, qulaylik, tezkorlik va raqamli resurslarning keng doirasiga ega bo'lishni afzal ko'radilar. So'rov natijalari foydalanuvchilarning ko'pchiligi axborot manbalariga onlayn kirishni istashlarini tasdiqladi, bu esa kutubxonalarning raqamli xizmatlarini rivojlantirish zaruratini ko'rsatadi. Foydalanuvchilar elektron kitoblar, ilmiy maqolalar va boshqa raqamli resurslarga kengroq kirish imkoniyatini so'rashdi, bu esa kutubxona xizmatlarining elektron formatini kengaytirish lozimligini anglatadi.
XULOSA: kutubxona xizmatlarini raqamli formatga o'tkazish va zamonaviy texnologiyalarni joriy qilish foydalanuvchilarning ehtiyojlarini qondirishga sezilarli darajada yordam beradi hamda marketing strategiyalari, xususan, ijtimoiy tarmoqlar va elektron pochta orqali olib borilgan marketing foydalanuvchilarni jalb qilishda samarador ekanligini ko'rsatdi.
Innovatsiyalar va interaktiv xizmatlar QR-kodlar va chat-botlar kabi innovatsion texnologiyalar kutubxona xizmatlarini interaktiv qilishda va foydalanuvchilarga yanada qulay xizmat ko'rsatishda muhim rol o'ynaydi.
Kalit so'zlar: marketing, axborot-kutubxona, kutubxona xizmatlari, marketing strategiyalari, platformalar, ijtimoiy tarmoqlar.
Iqtibos uchun: Xudaybergenova M.B. Axborot-kutubxona faoliyatida marketing xizmatlarini takomillashtirishning dolzarb jihatlari. // Inter education & global study. 2024. №8. B.213—223.
АКТУАЛЬНЫЕ АСПЕКТЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ МАРКЕТИНГОВЫХ УСЛУГ В ИНФОРМАЦИОННО-БИБЛИОТЕЧНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ_
© М.Б. Худайбергенова1И
1 Нукусский филиал Узбекского государственного института искусств и культуры, Нукус, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в данной статье рассматриваются актуальные аспекты совершенствования маркетинговых услуг в информационно-библиотечной деятельности. На сегодняшний день информационно-библиотечные учреждения уделяют внимание маркетинговым стратегиям для того, чтобы донести свои услуги до широкой аудитории и качественно удовлетворить потребности пользователей. Рассматриваются такие важные направления, как анализ потребностей
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 8
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №8
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
пользователей и эффективное использование социальных сетей. Также представлены предложения по улучшению финансовых и технологических возможностей библиотек, применению международного опыта и усилению социального значения библиотечных услуг. Статья освещает научные и практические аспекты информационно-библиотечного маркетинга, анализируя проблемы и возможности в этой сфере.
ЦЕЛЬ: целью совершенствования маркетинговых услуг в информационно-библиотечной деятельности является:
вовлечение пользователей: увеличение числа пользователей за счет предоставления библиотечных услуг более широкой аудитории.
расширение доступа к информационным ресурсам: упрощение доступа пользователей к информационным ресурсам и предоставление им быстрых и удобных услуг.
повышение качества библиотечных услуг: повышение уровня библиотечных услуг до уровня современных требований с использованием инновационных маркетинговых инструментов и технологий.
Эти цели направлены на улучшение библиотечных услуг в соответствии с современными требованиями и максимальное удовлетворение потребностей пользователей.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: материалы и методы имеют важное значение при проведении исследований по теме совершенствования маркетинговых услуг в информационно-библиотечной деятельности. Чтобы эти исследования были эффективными, используются следующие материалы и методы: материалы
библиотечные ресурсы: основными материалами для анализа являются библиотечные фонды, электронные базы данных, библиотечные каталоги и цифровые информационные ресурсы.
статистические данные: изучаются статистические отчеты об эффективности обслуживания библиотеки, количестве пользователей, использовании информационных ресурсов.
Материалы и методы являются ключевыми элементами исследования, и они важны для определения того, какие стратегии улучшения маркетинговых услуг эффективны. Такой подход позволяет развивать библиотечные услуги в соответствии с требованиями пользователей.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: проведенные исследования по совершенствованию маркетинговых услуг в информационно-библиотечной деятельности и основанные на изученном материале дискуссии и результаты свидетельствуют о том, что следующие аспекты свидетельствуют о том, что пользователи предпочитают пользоваться библиотечными услугами, главным образом, благодаря удобству, быстроте и широкому спектру цифровых ресурсов. Результаты опроса подтвердили, что большинство пользователей хотят получить доступ к информационным ресурсам в интернете, что свидетельствует о
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 8
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №8
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
необходимости развития цифровых сервисов библиотек. Пользователи запросили более широкий доступ к электронным книгам, научным статьям и другим цифровым ресурсам, что означает, что необходимо расширить электронный формат библиотечных услуг.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: перевод библиотечных услуг в цифровой формат и внедрение современных технологий в значительной степени способствует удовлетворению потребностей пользователей, а маркетинговые стратегии, в частности маркетинг через социальные сети и электронную почту, показали свою эффективность в привлечении пользователей.
Инновации и интерактивные услуги инновационные технологии, такие как QR -коды и чат-боты, играют важную роль в интерактивности библиотечных услуг и обеспечении более удобного обслуживания пользователей.
Ключевые слова: маркетинг, информационная библиотека, библиотечные услуги, маркетинговые стратегии, платформы, социальные сети.
Для цитирования: Худайбергенова М.Б. Актуальные аспекты совершенствования маркетинговых услуг в информационно-библиотечной деятельности. // Inter education & global study. 2024. №8. С. 213-223.
RELEVАNT АSPEСTS OF IMPROVING MАRKETING SERVES IN INFORMАTION АND LIBRАRY АСTIVITIES_
© Marjan B. Khudaybergenova1®
1Nukus Branch of the Uzbek State Institute of Arts and Culture, Nukus, Uzbekistan
Annotation
INTRODUCTION: this article analyzes the pressing aspects of improving marketing services in information and library activities. Today, information and library institutions are focusing on marketing strategies to deliver their services to a broader audience and meet users' needs more efficiently. Key areas such as analyzing user needs and effectively utilizing social media are discussed. Additionally, proposals are presented to enhance libraries' financial and technological capabilities, apply international experiences, and strengthen the social significance of library services. The article highlights the scientific and practical aspects of information and library marketing, examining the challenges and opportunities in this field.
AIM: the purpose of improving marketing services in information and library activities
is:
user engagement: Increasing the number of users by providing library services to a wider audience.
expanding access to information resources: making it easier for users to access information resources and provide them with fast and convenient services.
improving the quality of library services: raising the level of library services to the level of modern requirements using innovative marketing tools and technologies.
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 8
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
These goals are aimed at improving library services in accordance with modern requirements and maximizing user satisfaction.
MATERIALS AND METHODS: materials and methods are important in conducting research on the topic of improving marketing services in information and library activities. In order for these studies to be effective, the following materials and methods are used: materials
library resources: the main materials for analysis are library collections, electronic databases, library catalogs and digital information resources.
statistical data: statistical reports on the effectiveness of library maintenance, the
number of users, and the use of information resources are being studied.
Materials and methods are key elements of the research, and they are important for determining which strategies to improve marketing services are effective. This approach makes it possible to develop library services in accordance with the requirements of users.
DISCUSSION AND RESULTS: the conducted research on improving marketing services in information and library activities and the discussions and results based on the studied material indicate that the following aspects indicate that users prefer to use library services mainly due to convenience, speed and a wide range of digital resources. The survey results confirmed that the majority of users want to access information resources on the Internet, which indicates the need to develop digital library services. Users have requested wider access to e-books, scientific articles and other digital resources, which means that the electronic format of library services needs to be expanded.
CONCLUSION: the digitization of library services and the introduction of modern technologies greatly contribute to meeting the needs of users, and marketing strategies, in particular marketing through social networks and e-mail, have shown their effectiveness in attracting users.
Innovation and interactive services Innovative technologies such as QR codes and chatbots play an important role in the interactivity of library services and providing a more user-friendly service.
Key words: marketing, information library, library services, marketing strategies, platforms, social networks.
Bugungi kunda axborot-kutubxona muassasalari faqatgina bilim va axborotni saqlash va ulashish bilan chegaralanmay, ularning xizmatlaridan keng jamoatchilik foydalanishini ta'minlash, resurslardan samarali foydalanishni oshirish yo'llarini izlash zaruratiga duch kelmoqda. Bunda marketing faoliyati hal qiluvchi rol o'ynaydi. Marketing strategiyalari axborot-kutubxona muassasalarining foydalanuvchilari bazasini kengaytirish, xizmatlar sifatini oshirish va jamiyat bilan aloqani mustahkamlashga yordam
For citation: Marjan B. Khudaybergenova. (2024) 'Relevant aspects of improving marketing services in information and library activities, Inter education & global study, (8), pp. 213-223. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
beradi. Shunday ekan, maqolada axborot-kutubxona faoliyatida marketing xizmatlarini takomillashtirishning ilmiy asoslari va dolzarb amaliy yo'nalishlarini ko'rib chiqamiz.
Axborot-kutubxona muassasalari o'zlarining axborot manbalari, xizmatlari va imkoniyatlari haqida keng ommaga aniq, maqsadli va samarali ma'lumot yetkazishlari lozim. Marketing bu maqsadlarga erishishda asosiy vositalardan biridir. Marketing xizmatlari kutubxonaning strategik rejalarida katta ahamiyat kasb etadi, chunki ular foydalanuvchilarning ehtiyojlarini tahlil qilish, ularning kutubxona xizmatlariga bo'lgan talabini to'g'ri aniqlash va axborot manbalarini yetkazishda ko'maklashadi.
Zamonaviy axborot texnologiyalari marketing faoliyatini yanada kuchaytiradi, kutubxona xizmatlarini yanada samarali, tezkor va keng jamoatchilikka yetkazish imkoniyatini yaratadi.
Hozirgi vaqtda zamonaviy biznesni asosiy muammosi bu tovarlar tanqisligi emas, balki iste'molchilar tanqisligidir. Shu sababli zamonaviy marketing tizimining asosiy vazifasi - bu mijozlar uchun zarur bo'lgan qiymatni (iste'mol qimmatini) yaratish va mijozlar bilan foydali bo'lgan munosabatlarni shakllantirishdan iboratdir. Marketing bu ishlab chiqarilgan mahsulotni engil sotish san'ati emas, balki u iste'molchiga qimmatli bo'lgan narsani berib, uni hayotini yaxshilashga yordam berishdir[1].
Axborot-kutubxona marketingini takomillashtirishning dolzarb yo'nalishlari quyidagilar hisoblanadi. Foydalanuvchi ehtiyojlarini tahlil qilish va segmentatsiya: axborot -kutubxona xizmatlarida foydalanuvchilarning talablarini chuqur tahlil qilish, ularning ehtiyojlari va xatti-harakatlarini segmentatsiya qilish marketing strategiyasining asosidir. Foydalanuvchilarni turli guruhlarga ajratish orqali ularga moslashtirilgan xizmatlarni taklif qilish kutubxona resurslaridan foydalanishni samarali tashkil etishga yordam beradi.
Ilmiy tadqiqotchilar, talaba va o'quvchilar kabi ma'lum guruhlar uchun alohida xizmatlar va kontent yaratish kutubxona imkoniyatlarini yanada oshiradi. Axborot xizmatlarini raqamlashtirish va raqamli platformalar joriy qilish: raqamlashtirish zamonaviy kutubxona marketingining ajralmas qismidir. Axborot-kutubxona muassasalari raqamli xizmatlarni keng joriy qilish orqali nafaqat foydalanuvchilarga oson va tezkor kirish imkonini yaratadi, balki raqamli platformalarda o'z xizmatlarini faol reklama qilish imkoniyatini ham beradi. Onlayn kataloglar, elektron resurslar va mobil ilovalar orqali kutubxona foydalanuvchilari istalgan vaqtda kerakli ma'lumotlarni olish imkoniyatiga ega bo'ladi.
Kontent marketing va sifatli axborot ta'minoti: axborot-kutubxona faoliyatida kontent marketingi foydalanuvchilarni jalb qilish va ularning qiziqishini uyg'otishda muhim vositadir. Sifatli kontent yaratish, masalan, ma'lumotli maqolalar, infografikalar, video materiallar va interaktiv darsliklar orqali foydalanuvchilarni kutubxona resurslariga jalb qilish mumkin. Foydalanuvchilarning axborotga bo'lgan talabini qondiruvchi kontent yaratish orqali kutubxona xizmatlari o'ziga xos va jozibador bo'lib qoladi.
Ijtimoiy tarmoqlar va maqsadli reklama kampaniyalari: ijtimoiy tarmoqlar bugungi kunda kutubxona marketingining ajralmas qismiga aylanib ulgurdi. Kutubxona xizmatlarini keng jamoatchilikka yetkazishda Facebook, Instagram, Twitter kabi platformalar katta ahamiyatga ega. Kutubxonalar foydalanuvchilari bilan muntazam aloqa o'rnatish, yangi
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
resurslar va tadbirlar haqida ma'lumot yetkazish uchun ijtimoiy tarmoqlar orqali maqsadli reklama kampaniyalarini tashkil qilish samarador usullardan biridir. Bunda turli foydalanuvchi guruhlarini jalb qilish va kutubxona xizmatlaridan kengroq foydalanishga undash mumkin.
Marketing tadqiqotlarida ma'lum bir aniqlovchi rolni kutubxona faoliyat ko'rsatayotgan muhitni taxlil qilish o'ynaydi. U kam deganda uchta muhitda faoliyat ko'rsatadi: makromuhit, bevosita muhit va ichki muhit. Tashqi va ichki muhit kutubxonani ijtimoiy institut sifatida faolit yuritishiga katalizator bo'ladi yoki uni faoliyatini to'xtatishga ta'sir ko'rsatadi. Kutubxonani marketing tadqiqotlarida markaziy o'rinni, yuqorida aytib o'tilganidek iste'molchilarga ajratilgan. Bu esa kutubxona ko'rsatayotgan xizmat va mahsulotlarni sohalashtirish, ularni assortimentini va hajmini belgilash, aniq bir bozor segmentini belgilash imkonini beradi. Iste'molchilarni harakteristikasini tuzayotganda quyidagi parametrlarni e'tiborga olish lozim: ularni yashash joylari, demografik holati (yoshi ta'lumoti, kasbi va x.k.), ijtimoiy-psixologik faktorlar, (odatlari, ta'blari, harakterlari) mahsulotga (xizmatga) bo'lgan munosabatlari. Kutubxonani tashqi muhitini tadqiqot qilish, marketing tadqiqotlari yordamida amalga oshiriladi va hamkorlarni, raqobatchilarni va sohaviy bozorni o'rganish imkonini beradi.
Kutubxona xujjatlar fondini potensial to'ldiruvchilarni (kitob savosi tashkilotlari, nashriyotlar, audiovizual mahsulotlar ishlab chiqaruvchi firmalar va bosh.) raqobatbardoshliligi, ularni mutaxassislik darajasi, boshqa bozorga borish harajatlarini va boshqa tomonlarini o'rganadi. Ko'pgina kutubxonalarda, jumladan Rossiya kutubxonalarida shunday analitik-boshqaruv markazlar tashkil etilgan. Xozirda mavjud bo'lgan marketing bo'limlarini nomlanishi ko'proq ularni faoliyatlarini yo'nalishlari bilan bog'langan, masalan:
kutubxona marketingi;
innovatsiya va kutubxona marketingi;
kutubxona marketingi va innovatsiya-uslubiy faoliyat;
marketing va yangi texnologiyalar;
iqtisodiy tahlil va kutubxona marketingi;
marketing va koordinatsiya;
marketing va reklama;
marketing va pablik releyshinz;
marketing va bo'sh vaqt.
Kutubxonalarning bunday bo'limlari haqidagi nizomlarni tahlili ular uchun asosiy vazifa va ish yo'nalishlarini aniqlash imkonini beradi[2].
Marketing - bu ikki yoki undan ortiq shaxslar yoki guruhlar o'rtasida qiymatga ega bo'lgan tovarlar yoki xizmatlar almashinuvi jarayonidir. Kutubxonada doimo ishtirok etadigan shaxslar orasida kutubxonachi ham bo'ladi. Marketing faqatgina reklama yoki targ'ibot bilan cheklanmaydi. Reklama yoki targ'ibot marketing jarayonining faqat bir qismidir. Marketingga mahsulot yaratish, narxlash va tarqatish ham kiradi. Marketing - bu
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
kutubxona va axborot mutaxassislari uchun muhim bo'lgan kompetentsiya sohalaridan biri sifatida tavsiflangan.
Keng ma'noda marketing tushunchasi bir qator jarayonlarni o'z ichiga oladigan texnikalar to'plami sifatida; foydalanuvchilarga kerakli vaqtda to'g'ri ma'lumotni taqdim etish falsafasi sifatida; mijozlarning axborot ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan yondashuv sifatida hamda mijozlar markazida bo'lgan xizmat sektorida mijozlarga qaratilgan marketing sifatida ta'riflanishi mumkin. Kutubxona va axborot xizmatlarini marketingi - bu kutubxona va mijozni qoniqtiradigan almashuvlar yaratish uchun kutubxona mahsulotlarini rejalashtirish, narxlash, targ'ib qilish va tarqatish jarayonidir. Kutubxonalar axborot xizmatlarini targ'ib qilishga majbur bo'lib, jamiyat bilan mustahkam bog'lanishni yaratishi, tendensiyalarni oldindan ko'ra bilishi va veb-asosli axborot texnologiyalaridan foydalanishi kerak. Har bir kutubxonaning marketing harakatlari quyidagilarni o'z ichiga oladi: foydalanuvchilarga foydalanish uchun resurslarni sotib olish, resurslarning tegishli joyda mavjudligini ta'minlash, o'quvchilarning vaqtini tejash, o'z mahsulotlarini targ'ib qilish orqali talabni yaratish va foydalanuvchilarning ehtiyojlarini eng kam xarajat bilan qondirish, shu tariqa "har bir o'quvchiga uning kitobini" va "har bir kitobga o'quvchini" topish uchun imkoniyat yaratish. Kutubxonalar axborot xizmatlarini foydalanuvchilarga yangi texnologiyalardan foydalanish, tendensiyalarni oldindan ko'ra bilish uchun marketing qilishda muhim rol o'ynaydi. Kompetentsiyalar kutubxona xizmatlarini targ'ib qilishning ajralmas qismidir va buni kutubxona va axborot mutaxassislari e'tiborga olishlari zarur. Kutubxonachilar va axborot mutaxassislari elektron axborot resurslarining mavjudligini bilishi va ular kutubxona xizmatlarini rivojlantirishda muhim rol o'ynashi lozim. Ular internetdan foydalanish, veb-asosli elektron resurslar va onlayn axborot qidiruv texnikalaridan foydalanish bo'yicha xabardorlikni oshirishda faol ishtirok etishlari kerak. Bugungi kunda raqamlashtirilgan resurslar foydalanuvchi jamoasini qondirishda zamonaviy rol o'ynaydi[3].
AQShda axborot-kutubxona faoliyatida esa, marketingning rivojlanishi juda samarali va keng ko'lamda amalga oshirilgan. Amerika kutubxonalarida marketing strategiyalari ko'p yillar davomida shakllangan bo'lib, ular kutubxonalarni zamonaviy texnologiyalar, innovatsiyalar va foydalanuvchi ehtiyojlariga moslashtirishga katta e'tibor qaratadi. Quyida AQSh kutubxonalari faoliyatida marketingning rivojlanishi va uning asosiy yo'nalishlari tahlil qilinadi.
AQSh kutubxonalari marketing faoliyatini raqamli platformalar orqali muvaffaqiyatli amalga oshirib kelmoqda. Elektron resurslarga kirish, onlayn kataloglar, raqamli kutubxona xizmatlari va mobil ilovalar keng jamoatchilikka axborot manbalaridan foydalanish imkoniyatini beradi. Ko'pgina kutubxonalar o'z foydalanuvchilariga masofaviy xizmat ko'rsatish tizimlarini joriy qilgan, bu esa pandemiya davrida juda muhim rol o'ynadi. Marketing strategiyalarida foydalanuvchi tajribasini yaxshilash va ularga sifatli xizmat ko'rsatish birinchi o'rinda turadi. Kutubxonalar doimiy ravishda foydalanuvchilar ehtiyojlarini o'rganib, ularga mos xizmatlar va tadbirlar tashkil etadilar. Masalan, AQSh
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
kutubxonalari kitobxonlar klublari, o'quv kurslari, tadbirlar va seminarlar orqali keng jamoatchilik bilan yaqin muloqotda bo'ladi.
AQSh kutubxonalari ijtimoiy tarmoqlardan samarali foydalanib, o'z foydalanuvchilari bilan doimiy aloqada bo'lishadi. Facebook, Instagram, Twitter va YouTube kabi platformalarda faol bo'lgan kutubxonalar foydalanuvchilarga yangi xizmatlar, yangiliklar va tadbirlar haqida ma'lumot yetkazadilar. Bu foydalanuvchi bazasini kengaytirishda va marketing samaradorligini oshirishda katta ahamiyat kasb etadi.
Ko'plab AQSh kutubxonalari o'z brendlarini yaratishga e'tibor qaratadi. Har bir kutubxona o'ziga xos logotip, ranglar palitrasi va kommunikatsion uslublar orqali o'z xizmatlarini taqdim etadi. Brend yaratish orqali kutubxonalar o'z xizmatlarini keng jamoatchilikka tanitib, ularga ishonch uyg'otishadi. AQSh kutubxonalari mahalliy hamjamiyatlar va notijorat tashkilotlar bilan hamkorlik qilishga katta ahamiyat beradi. Kutubxonalar mahalliy maktablar, universitetlar, jamoat markazlari va boshqa tashkilotlar bilan hamkorlikda tadbirlar tashkil qiladi. Bu nafaqat kutubxona xizmatlarini keng jamoatchilikka yetkazishda yordam beradi, balki jamiyatdagi ta'lim va madaniyat rivojiga ham hissa qo'shadi. AQSh kutubxonalari marketing strategiyasining bir qismi sifatida xususiy kompaniyalar va texnologiya gigantlari bilan hamkorlik qiladi.
Masalan, Google va Microsoft kabi yirik texnologiya kompaniyalari kutubxonalarga axborot texnologiyalari sohasida yordam berishadi. Ular kutubxonalarga dasturiy ta'minot, raqamli texnologiyalar va boshqa innovatsiyalarni taqdim etib, xizmat sifatini oshirishga hissa qo'shadi. AQSh kutubxonalari davlat va xususiy sektor mablag'laridan foydalanib, o'z xizmatlarini kengaytiradi. Moliya va resurslar boshqaruvi samarali marketing strategiyalarini amalga oshirishga yordam beradi. Grantlar, davlat yordam dasturlari va xususiy investitsiyalar kutubxonalar faoliyatining iqtisodiy asoslarini mustahkamlaydi va yangi loyihalar uchun imkoniyatlar yaratadi. AQSh kutubxonalari yangi texnologiyalar va innovatsion xizmatlar orqali o'z marketingini rivojlantiradi. Masalan, 3D-printer xizmatlari, virtual va kengaytirilgan reallik dasturlari, raqamli arxiv xizmatlari kabilar kutubxonalarni nafaqat axborot markaziga, balki texnologiya va innovatsiya markaziga aylantiradi. AQSh axborot-kutubxona tizimi marketing faoliyati orqali zamonaviy texnologiyalarni faol qo'llab, foydalanuvchilar bilan aloqa o'rnatish, kutubxonalarni raqamli transformatsiyaga moslashtirish hamda jamoatchilik bilan o'zaro aloqani kuchaytirishga qaratilgan. Bu esa kutubxonalarning ilmiy, ta'limiy va madaniy markaz sifatidagi rolini mustahkamlaydi va ularni zamonaviy jamiyatning ajralmas qismiga aylantiradi. Axborot-kutubxona marketingi sohasida bir qator muammolar mavjud bo'lishiga qaramasdan, imkoniyatlar ham kengdir. Moliyaviy resurslarning yetishmasligi, texnologik infrastrukturadagi kamchiliklar va marketing mutaxassislarining yetarli emasligi muammolarni yuzaga keltirishi mumkin. Shunga qaramay, raqamli texnologiyalarni keng joriy qilish, xalqaro kutubxona modellaridan foydalangan holda tajribani boyitish, hamkorlikni kuchaytirish marketing faoliyatining yangi ufqlarini ochib beradi. Innovatsion texnologiyalar va ijodkorlikni qo'llash orqali kutubxonalar o'z xizmatlarini takomillashtirishda yangi bosqichga ko'tarilishlari
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
mumkin. Axborot-kutubxona faoliyatida marketing xizmatlarini takomillashtirish bugungi kunda ilmiy, ta'limiy va axborot sohasida keng imkoniyatlarni taqdim etmoqda.
Foydalanuvchi ehtiyojlarini aniqlash, raqamli texnologiyalarni joriy qilish va sifatli kontent yaratish orqali kutubxona marketingi samaradorligini oshirish mumkin.
Marketing strategiyalarining to'g'ri yo'lga qo'yilishi kutubxona xizmatlarini kengroq ommaga taqdim etish, foydalanuvchi bazasini kengaytirish va kutubxona obro'sini oshirishda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Shu sababli, zamonaviy kutubxonalar marketing yondashuvlarini izchil rivojlantirib, raqamli resurslardan to'liq foydalanishlari zarur. Bu esa axborot-kutubxona muassasalarini foydalanuvchilar uchun yanada jozibador, samarali va dolzarb manba sifatida shakllanishiga yordam beradi.
Axborot-kutubxona faoliyatida marketing xizmatlarini takomillashtirish bo'yicha quyidagi yondashuvlarni amalga oshirish mumkin:
Foydalanuvchi talablariga moslashtirilgan xizmatlar: axborot-kutubxona xizmatlari foydalanuvchilarning ehtiyojlariga moslashishi kerak. Bunda foydalanuvchilarning turli guruhlari (talabalar, tadqiqotchilar, ishbilarmonlar, maktab o'quvchilari va h.k.) uchun maxsus xizmatlar yaratish tavsiya etiladi. Ilmiy tahlil asosida foydalanuvchilarning axborotga bo'lgan talabini aniqlab, ular uchun alohida xizmat paketlarini shakllantirish samaradorlikni oshiradi.
Maqsadli auditoriyani chuqur o'rganish va ularning axborot ehtiyojlarini muntazam monitoring qilish.
Maxsus segmentatsiya orqali har bir foydalanuvchi guruhiga moslashgan axborot xizmatlarini ishlab chiqish.
Raqamli texnologiyalar bugungi kunda axborot-kutubxona marketingining asosiy omilidir. Elektron kataloglar, raqamli kutubxonalar, onlayn xizmatlar va mobil ilovalar foydalanuvchilarni jalb qilishda samarali vosita bo'lib xizmat qilishi mumkin: elektron resurslar va platformalarni integratsiyalash orqali xizmatlarni kengroq foydalanuvchilar bazasiga etkazish kerak.
Kutubxona xizmatlariga maxsus mobil ilovalarni joriy qilish va ularni muntazam yangilab turish zarur.
Ijtimoiy tarmoqlar hozirgi marketing vositalarining ajralmas qismiga aylangan. Kutubxonalar ham bu vositalardan samarali foydalanib, foydalanuvchilarga o'z xizmatlari haqida muntazam ma'lumot yetkazib berishlari kerak:
Ijtimoiy tarmoqlarda kutubxona xizmatlarini kengroq reklama qilish uchun raqamli reklama strategiyalarini ishlab chiqish.
Facebook, Instagram, Twitter, Telegram kabi platformalarda maqsadli auditoriyani jalb qiladigan reklama kampaniyalarini tashkil etish.
Xalqaro tajribalarni o'rganish va tatbiq etish: dunyodagi ilg'or kutubxonalarning tajribasini o'rganish va ularni o'z sharoitlarimizga moslashtirish kutubxona marketingini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega: AQSh, Evropa va Osiyodagi yetakchi kutubxona marketingi modellarini o'rganish va o'zlashtirish kerak. Xalqaro konferensiyalar va onlayn vebinarlar orqali global tajribalarni joriy qilish zarur. Marketing strategiyalarining
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
samaradorligini kuzatish uchun kutubxonalar analitik vositalardan foydalanishlari kerak. Google Analytics, Hotjar kabi vositalar foydalanuvchilarning kutubxona veb-saytidagi faoliyatini kuzatib borish va foydalanuvchilar ehtiyojlarini chuqurroq tahlil qili sh imkonini beradi. Veb-sayt trafikini tahlil qilish uchun Google Analytics vositalarini o'rnatish, foydalanuvchi xatti-harakatlarini o'rganish uchun maxsus dasturlar va vositalardan foydalanish kerak. Bu tavsiyalar kutubxonalar uchun marketingni rivojlantirish va foydalanuvchilarga zamonaviy xizmatlar taqdim etishda dolzarb yondashuvlar hisoblanadi. Ilmiy va amaliy tadqiqotlar bu jarayonlarni yanada chuqurroq tushunishga yordam beradi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Sh.Dj. Ergashxodjaeva., M.A. Yusupov., S.B. G'oyipnazarov., I.B. Sharipov. Marketing asoslari. - Toshkent.: Iqtisod, 2021. 251 b.
2. Maxmudov M. Kutubxona - axborot faoliyatini boshqarish. - Toshkent.: Elektron manba. 2009. 418 b.
3. Satpathy K С. Trends in Library Technology & Marketing of Information (pp.295-307). Publisher: Shankar's Book. 2015. Agency Pvt. Ltd, New Delhi
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
Xudaybergenova Marjan Baltabaevna, katta o'qituvchi [Худайбергенова Маржан Балтабаевна, старший преподаватель], [Marjan B. Khudaybergenova, head teacher]; manzil: Qoraqalpog'iston Respublikasi, Nukus shahri, Qoraqalpog'iston ko'chasi raqamsiz uy ^дрес: г. Нукус, Республик Kapa^naKCTaH., ул. Kapa^naKCTaH, дом без HOMepa], [address: Karakalpakstan, house without number, Karakalpakstan street, Nukus];
