CC BY
8
УДК 665.7(575)
'"СМ
J АВТОМАШИНАЛАРДЫЦ
ЖАНАРМАЙЛАРЫНЬЩ К¥РАМЫ, САПАСЫ ЖЭНЕ АССОРТИМЕНТ!
-ï
Wi.A. Сулейменов, А. Колпек, М. Елубай, А. Дорофеев, Ж. Жумадиров
| С. Торайгыров атындагы Павлодар мемлекетт/к университетi
К^азакстанда енделетш автомашиналардын жанармайларыньщ 1 кебгсшщ мемлгкеттпс стандарттары ГОСТ 2084-77 жэш ТУ 38.001165 I -97/1-5/. Жанармайлардьщ октан санына байланысты ГОСТ 2084 - 77 жанармайларыньщ бес турл1 маркасы бар: А - 72, А - 76, АИ -91, АИ i - 93 жэне АИ - 95. Бастагщы ею маркасындагы октан саны моторлы эдю аркылы аныкталган, ал калгандарыньщ октан сандары зерттелунн | эдю аркылы аныкталган Соцгы кезде автомашиналардын саны арткан сайын теменг1 октан саны бар жанармайларга сураныс аз, ал жогары октан саны бар жанармайларга сураныс артуда. Ka3ip А - 72 маркалы жанармайларды эксплуатациялайтын техниканьщ болмауына байланысты, бундай маркадагы жанармайлар енделмейд1.
К^аз1рп жагдайда А - 92 маркалы жанармайларга сураныс оте коп, олардьщ мемлекетт1к стандарттары ГОСТ ТУ 38.001165 - 97. Сонымен катар ГОСТ ТУ 38.001165 - 97 бойынша А - 80 жене А -90 маркалы жанармайларды онд1ру алга койылуда. Олардьщ зертгелу эд1с бойынша аныкталган октан сандары б ¡рдей болады жэне бул жанармайларды экспортка шыгаруга да болады. АИ - 98 маркалы жанармайдьщ зерттелуш1 эдю аркылы аныкталган октан саны 98, ал оньщ мемлекетпк стандарты ГОСТ ТУ 387401 - 58 - 122 - 95 жэне ТУ 387401 - 58 - 127 - 95. А - 76, А - 80, АИ - 91, А - 92 жэне А - 96 жанармайларын ондеген кезде оларга этил суйыктыгын косу руксат етикд1. К^урамында 0,15 г/дм3 коргасыны бар аз этилденгш жанармай А - 91 арнайы техникалык жагдайлардьщ талаптарына сай ещцртгдг АИ - 95 жэш АИ - 98 жанармайларын ещцрген кезде алкилкоргасынды антидетонаторлар колданылу руксат етшмейдт
ГОСТ 2084 - 77 автомашиналардын жанармайларыньщ сапасына койылатын талаптар 1.1. кестеде корсетшген.
1.1- кесте - Автомашиналардыц жанармайларыныц сипаттамалары (ГОСТ 2084 - 77)_
КМРСЕТЮШТЕР1 а-72 а-76 АИ-91 АИ-93 аи-95
ЭТИДДЕНБЕГЕН ЭТИДДЕН-БЕГЕН ЭТИЛДЕНГЕН ЭТИЛДЕНБЕГЕН ЭТИЛДЕНБЕГЕН
ДЕТОНАЦИЯЛЫК
Т¥РАКТЫЛЫК:
октан саны,
КМП ЕМЕС: 72 76 76 82,5 85 85
МОТОРЛЫ ЭД1С
ЗЕРТТЕЛУШ1 М6ЛШЕРЛЕНБЕЙД1 91 93 95
эд1с
к.ореасыннын
массалык улес1, 0,013 0,013 0,17 0,013 0,013 0,013
Г/ДМ , КМП ЕМЕС
фракциялык;
КУРАМЫ:
ЖАНАРМАЙДЫ
АЙДАУДЬЩ
БАСТАПКЫ 35 35 35 35 35 30
ТЕМПЕРАТУРАСЫ, °Г , ТвМЕН ЕМЕС:
ЖАЗЕЫ кыскы М6ЛШЕРЛЕНБЕЙД1
1.1 — кестенщ жал г асы - Автомашиналардыц жанармайларыныц сипаттамалары (ГОСТ 2084 - 77)__
КМРСЕТЮ ШТЕР1 А-72 ЭТИЛДЕНБЕГЕН А-76 АИ-91 ЭТИЛДЕНБЕГЕН АИ-93 ЭТИДДЕНБЕГЕН АИ-95 чтиппенкег™
ЭТИЛДЕН -БЕГЕН ЭТИЛДЕНГЕН
10% ЖАНАРМАЙДЬЩ
АЙДАЛУ 0 ТЕМПЕРАТУРАСЫ, С
ЖОТАРЫ ЕМЕС: 70 70 70 70 70 75
ЖАЗЕЫ 55 55 55 55 55 55
кыскы
50% ЖАНАРМАЙДЫ
АЙДАУ
ТЕМПЕРАТУРАСЫ, 0 С, ЖОЕАРЫ ЕМЕС: 115 115 115 115 115 120
100 100 100 100 100 105
ЖАЗЕЫ
кыскы
90% ЖАНАРМАЙДЫ
АЙДАУ 180 180 180 180 180 180
ТЕМПЕРАТУРАСЫ, 0 С, ЖОРАРЫ ЕМЕС: 160 160 160 160 160 160
ЖАЗЕЫ
КЫСКЫ
ЖАНАРМАЙДЬЩ 195 195 195 205 205 205
КДЙНАУЫНЫЦ соны, о 185 185 185 195 195 195
с, ЖОЕАРЫ ЕМЕС:
ЖАЗЕЫ 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5
КЫСКЫ
КОЛБАДАШ КАЛДЫЕЫ, 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0
%, КМП ЕМЕС
КАЛДЫЕЫ ЖЭНЕ
ШЫЕЫНЫ, %, КМП 66,7 66,7 66,7 66,7 66,7
ЕМЕС 66,7-93,3 66,7-93,3 66,7-93,3 66,7 66,7-93,3 66,7-93,3
ЖАНАРМАЙДЬЩ 3,0 66,7-93,3
КАНЫККАН БУ 3,0 1,0 3,0 0,8 2,0
КЫСЫМЫ, КПА, КМП
ЕМЕС: ЖАЗЕЫ
КЫСКЫ 5,0
5,0 5,0 10,0 5,0 5,0 5,0
КЫШКЫЛДЫЛЫЕЫ, МГ з 10,0 10,0 10,0 10,0 10,0
КОН/ЮОСМ , КМП ЕМЕС
1С ЖУ31НДЕП
СМОЛАНЫН КУРАМЫ, з 900
МГ7100СМ , КМП ЕМЕС: 600 1200 900 1200 900
МНД1Р1ЛЕТ1Н ОРЫНДА 0,10
ТУТЫНЫЛАТЫН 0,10 0,10 САРЫ 0,10 0,10 0,10
ОРЫНДА - -
ЖАНАРМАЙДЫ
МНД1РЕТ1Н ОРЫНДАЕЫ
ИНДУКЦИЯЛЫК
АРАДЫК (ПЕРИОД),
МИН, A3 ЕМЕС
КУЮРГПЦ МАССАЛЫК
УЛЕО, %, КМП ЕМЕС
Ескертулер: 1. Барльщ маркадагы жанармайлар ушш: мыс пластинкасына тоз1мдц курамында суда еритш кышкылдар жэне сштшер, механикальщ коспалар жэне су болмайды, 20° С кезшдеп тыгыздыгы мелшерленбейд1, кайткенде аньщтамалар журпзедг
2. Калаларда жэне аудандарда, сонымш катар енеркэсштерде СЭС -тщ бас дэргер! этилденген жанармайды колдануды руксаттамаган жагдайда, ондай орындарда этилдшбеген жанармайлар колданылады.
3. Фракциялык курамы темендеп кврсеткйптерге сай онтустж ошрлерге колдануга арналган жанармайларды ондеу руксатталады:
75° С - дш жогары емес температура кезшде 10 % айдалады;
102° С - ден жогары емес температура кезшде 50 % айдалады;
4. Каталитикалык риформинг компоненттершщ колданылуымен дайындалатын жанармайлар уиин, кайнау температурасыньщ шеп жазгы 205° С - дш жогары болмауы керек, ал кыскы 195° С - ден жогары болмауы керек.
ГОСТ 2084 - 77 бойынша ецделетш жанармайлардьщ барлыгы булану керсетюштерше байланысты жадьщ жэне кыстык деп емге бел1недь К,ыскы жанармайлар солтустж лоне солтустш - шыгыс аудандарда барльщ мезгшдерде, ал калган ошрлерде 1 - казаннан 1 - сэу1рге дешн колданылады. Жаздьщ жанармайлар - солтустк жэне солтустк шыгыс ощрлерде 1 - сэу1рден 1 - казанга дешн пайдаланылады, ал калган ощрлердщ жылдьщ барльщ мезгшдершде пайдаланылады.
Шет елдерге шыгару ушш онде^втш жанармайлар (ТУ 38.001165 - 97) жэш АИ - 98 жанармайы барльщ мезгшдж жанармайларга жатады (1.2 - кесте).
ГОСТ2084-77бсйьшшаендежтшавтомашиналардьщжанармайларыньщ параметрлер1 хальщаральщ нормага жэне экологияльщ талаптарга сай ерекшеленедь Жанармайлардыц суранысын арттыру ушш лоне олардьщ сапасын европальщ стандартка жеткгзу ушш ГОСТ 51105 - 97 бойынша 01.01.99 жылдан бастап «Крзгалткыштардьщ нитен жануына арналган отын. Этилдшбегш жанармай. Техникальщ талаптар» карастырылуда. Бул стандарты этилденген жэне этилденбеген жанармайларды ондейтш ГОСТ 2084 - 77 стандартымен алмастыруга болмайды. ГОСТ 51105-97 стандартына сэйкес тек кана этилдшбеген жанармай онделед! (ондагы коргасынньщ ен коп мелшер1 0,01 г/дм3).
Зерттелунп эдю аркылы аныкталган октан санына байланысты жанармайлардьщ торт турл! маркасы белгш: «Нормаль - 80», «Регуляр - 91», «Премиум - 95», «Супер - 98».
«Нормаль - 80» жанармайларын жук машиналарына колдануга болады, олардьщ касиет! А - 76 жанармайларымен б!рдей болады. Этилдшбегш жанармайлар «Регуляр -91» автомашиналардьщ жогаргы эксплуатациясы
ушш этилденген А - 93 жанармайларыньщ орнына колданылады. «Пре-миум - 95» жэне «Супер - 98» жанармайларыньщ касиеттер1 толыгымен европальщ талаптарга сай келедь
Этилденбеген жанармайларды ощцруте кешу максагын жылдамдату ушш этил суйьщтыгыныц орнына маргангцп антидетонаторларды колда-нылу каз!р кептеп колга алынуда. «Нормаль - 80» жанармайына концен-трациясы 50мг Мп/дм3 - тен кеп емес жэне «Регуляр - 91» маркалы жанармайына концентрациясы 18мг Мп/дм3 - тен коп емес антидетонаторлар косады. Европальщ талаптарга сай ещиритген жанармайлардыц курамына гаретш бензолдьщ молшер1 5% - дан коп болмауы керек. Корсеткшг бойын-ша бектлген молшер1 «15°С кезшдеп тыгыздыгымен» сэйкес болуы тшс. Жанармайдыц агып келген белггшдеп куюрттщ массалык улес1 0,05%- ке дешн гана болуы тшс. ГОСТ 16350 - 80 бойынша эр турл1 климатты ай-мактарда колданылатын жанармайлардыц, автомашиналардыц калыпты эксплуатациясын жэне жан - жакты колданылуын камтамасыз ету1 ушш жанармайларды бес сатыда алады. Вершен келемдеп жанармайдыц айдау температурасын аньщтау уцин, олардьщ 70, 100 жэж 180° С - де айдалу температуралары карастырылган. Сонымен катар оларга «булану индекс!» деген корсетшш енпзшген.
ГОСТ Р51105 - 97 маркасына сэйкес отандьщ жанармайларга ха-льщаральщ зерттеу эдютершщ (КО, ЕЙ, АБТМ) стандарттарын енпзу карастырылган.
Республикадагы барльщ эщрлерд1 канымдау ушш экологиялык таза, техникальщ талаптарга сай этилденбеген автомашиналардыц жанармай-ларын онд1ру карастырылуда. Олар: «калальщ» (ТУ 38.401 — 58 — 171 - 96), «Ярмарка» (ТУ 38.301 -25-41 -97) лоне ТУ 38.401 - 58 - 171 - 96 бойынша ещцршетш автомашиналардыц жанармайлары. Сонымен катар бул жанармайларды «Славнефть — Ярослав вгфтесинтез» ААД оцдейдт ГОСТ Р51105 — 97 — мен салыстырганда бул жанармайлардыц техникальщ талаптарыныц нормалары бензолдьщ молшер1 бойынша катац сакталган жэне оларга жугыш кондыргылар орнатылган жэне оларга ароматты ком1рсутектер енпзу карастырылган.
Автомашиналардыц жанармайларын оцдеу унин коп жагдайда ка-талитикалык риформингтщ немесе каталитикальщ крекингтщ базалык компоненттер1 непзп курал болып табылады. Каталитикальщ риформинг аркылы алынган жанармайлардыц курамында кYкipттiц мелшершщ аз болуы, олардьщ курамында олефиндердщ болмауымен сипатталады. Сондьщтан сактаган кезде олар жогары турактыльщты керсетедь
1.2 - кесте - Шет елдерге шыгаратын автомашиналардыц жэне АИ
- 98 жанармаиларыныц сипаттамала ры
КМРСЕТК1ШТЕР1 А-80 А-92 А-96 АИ - 98
3 0 ММЛШЕРЛЕНБЕЙД1.
ТЫРЫЗДЫРЫ, КГ/М , 20 С КЕ31НДЕ, КМП 755 770 770
ЕМЕС о КАЙТКЕНДЕ
15 С АНЫКТАЛАДЫ.
ММЛШЕРЛЕНБЕЙД1
ДЕТОНАЦИЯЛЫКТуРАКТЫЛЫЕЫ, ОКТАН 80 92 96 98
САНЫ, АЗ ЕМЕС: 76 83 85 88
ЗЕРТТЕЛУШ1 8Д1С
МОТОРЛЫ ЭД1С
3 КОРЕАСЫННЫН МАССАДЫК УЛЕС1, Г/ДМ , 0,15 0,15 0,15 -
КМП ЕМЕС:
ЭТИЛДЕНГЕН ЖАНАРМАЙ 0,013 0,013 0,013 0,013
ЭТИЛДЕНБЕГЕН ЖАНАРМАЙ
ФРАКЦИЛПЫК КуРАМЫ: 35 35 35 -
ЖАНАРМАЙДЫ АЙДАУДЫН
БАСТАПКЫ ТЕМПЕРАТУ-о
РАСЫ, С. ТММЕН ЕМЕС
ТЕМПЕРАТУРА КЕ31НДЕ 70 75 75 75
0 АЙДАЛАДЫ, С, ЖОРАРЫ 120 120 120 120
ЕМЕС: 190 190 190 190
10%
50% 215 215 215 215
90%
СОНРЫ КАЙНАУ ТЕМПЕРАТУ - 1,5 1.5 1.5 1.5
РАСЫ, С, ЖОРАРЫ ЕМЕС
КОЛБАДАРЫ КАЛДЫРЫ. %, КМП ЕМЕС 4,0 4,0 4,0 4,0
КАЛДЫРЫ ЖЭНЕ ШЫРЫМЫ, %, КМП ЕМЕС 79,9 (600)
ЖАНАРМАЙДЬЩ КАНЫККАН БУ КЫСЫМЫ,
КПА (ММ РС.СТ.), КМП ЕМЕС 3.0
3 КЫШКЫЛДЫЛЫРЫ, МГ КОН/ЮО СМ КМП 79.9 (600) 79,9 (600) 799 (600)
ЕМЕС 5.0
1С ЖУЗГНДЕП СМОЛАНЫН М6ЛШЕР1, МГ/100 з 3,0 3.0 3,0
СМ , КМП ЕМЕС
600 5,0 5.0 5,0
ЖАНАРМАЙДЫ МНД1РЕТ1Н ОРЫННЫЦ
ИНДУКЦИЯЛЫК МЕР31М1, МИН, ТММЕН
ЕМЕС 0,05 600 600 600
КУК1РТТЩ МАССАЛЫК УЛЕС1, %, КМП ЕМЕС
0,05 0,05
ТУС1 ТУСС13 НЕМЕСЕ АКШЫЛ САРЫ
ДОКТОРЛЫК СЫНАМА
ТЕР1С
1.2 - кестешгь ж ал гас ы - Шет елдерге шыгаратын автомашиналардыц жэне АИ - 98 жанармайларыныц сипаттамалары
КМРСЕТК1ШТЕР1 А-80 А-92 А -96 АИ - 98
МЕРКАПТАНДЫ КУК1РТТЩ МАССАЛЫК УЛЕС1, %, КМП ЕМЕС БЕНЗОЛДЫН ММЛШЕР1, %, КМП ЕМЕС МТБЭ МАССАЛЫК уЛЕС1, %, КМП ЕМЕС 0,001 0,001 0,001 5,0
- 12
ECKE РТУ: БАРЛЫК МАРКАДАШ ЖАНАРМАЙЛАР УШИ: МЫС ПЛАСТИНКАСЬША СЫНАУРА ТМ31МД1, КУРАМЫНДА С1ЛТ1Л1К ЖЭНЕ КЫШКЫЛДЫК СУЛЫ ЕР1Т1НД1ЛЕРДЩ КОСПАЛАРЫ, СУ ЖЭНЕ МЕХАНИКАЛЫК КОСПАЛАР БОЛМАЙДЫ.
Жанармайлардьщ курамындаты ароматты кешрсутектердщ мелшерш кебейту экологияга типзетш зиянды эсерш азайту максатыныц басты факторы болып саналады. Олардьщ жеиспе/шшпш! болатьш фракция бойынша детонациялык турактылыгы барлык жанармайларда б1рдей болмайды.
Эдебиет
1. Васильева JI.C. Краткий справочник по автомобильным эксплуатационным материалам. М.: Транспорт, 1992. 120 с.
2. Гуреев A.A., Азев B.C. Автомобильные бензины. Свойства и применение. М.: нефть и газ, 1996. 444с.
3. Данилов A.M. Присадки и добавки. Улучшение экологических характеристик нефтяных топлив. М.: Химия, 1996. 231 с.
4. Смазочное - охлаждающие технологические средства для обработки металлов резанием. Справочник/Под.ред. С.Т. Энтелиса, Э.Н. Берлинера. М.: Машиностроение, 1986. 352 с.
5. Папок К.К. Химмотология топлив и смазочных масел. М.: Воениздат, 1987. 192 с.
Резюме
В этой статье рассматривается, используемые в Казахстане автомобильные бензины различных марок, их государственные стандарты, их октановые числа, характеристики, а также характеристики, экспортируемых за рубежом автомобильных бензинов и краткие сведения о них. Наряду с этим рассматриваются актуальные экологические проблемы.
Resume
The motor gasoline of different makes (of the cars) using in Kazakhstan, their state standards, the octane figures, characteristics, as well as the characteristics of the motor petrol which are exported abroad and their brief information are considered in the article (clause). Along with this the ecological problems of current importance are considered.
