Научная статья на тему 'АВТОМАБИЛ ЙЎЛЛАРИ ГЕОМЕТРИК ПАРАМЕТРЛАРИНИНГ ЭКСПЛУАТАЦИОН ИШОНЧЛИЛИГИНИ БАХОЛАШ'

АВТОМАБИЛ ЙЎЛЛАРИ ГЕОМЕТРИК ПАРАМЕТРЛАРИНИНГ ЭКСПЛУАТАЦИОН ИШОНЧЛИЛИГИНИ БАХОЛАШ Текст научной статьи по специальности «Естественные и точные науки»

CC BY
125
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
иқтисодиёт / шаҳар йўллари / автомобил транспорти / йўл-транспорт тизими.

Аннотация научной статьи по естественным и точным наукам, автор научной работы — Ф.Ф Хакимов, C.Т Джаббаров

Мақолада автомабил йўлларининг геометрик параметрлари ва уларни ўлчаш услублари, автомабил йўлларининг геометрик параметрлари харакат хавфсизлигига тасири хақида такидлаб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АВТОМАБИЛ ЙЎЛЛАРИ ГЕОМЕТРИК ПАРАМЕТРЛАРИНИНГ ЭКСПЛУАТАЦИОН ИШОНЧЛИЛИГИНИ БАХОЛАШ»

¿Штаюгоуа 1

\-/ТАООЮОТ1.АР Мо4 2022

Нт(у-и*1иЫу ]итаН

АЙТОМА КП ТТ IIV I 1ЛРТ/Г I ГПМГТРШ* ТТЛрЛ \II I P ТТАРТ/ГНТ/ГНГ

Я*

АВТОМАБИЛ ИУЛЛАРИ ГЕОМЕТРИК ПАРАМЕТРЛАРИНИНГ

ЭКСПЛУАТАЦИОН ИШОНЧЛИЛИГИНИ БАХОЛАШ

Ж-

Ф.Ф Хакимов

Магистратура талабаси:, МАИЛК;-1а гурухи (ТДТрУ) Илмий рахбар: C.Т Джаббаров, т.ф.д.,профессор (ТДТрУ) https://doi.org/10.5281/zenodo.7248970

> \ жщ

Аннотация: Маколада автомабил йулларининг геометрик параметрлари ва уларни улчаш услублари, автомабил йулларининг геометрик параметрлари харакат хавфсизлигига тасири хакида такидлаб утилган.

Калит сузлар: иктисодиёт, шахар йуллари, автомобил транспорти, йул-транспорт тизими.

I ] у ч I ] >

Республикамиз иктисодиётининг ривожланиши ва тараккий этиши аввало

автомобил йулларининг холатига богликдир. Шу боисдан истикдол йилларида мамлакатимизда автомобил йуллари тармогини ривожлантириш буйича бир катор кенг куламдаги ишлар амалга оширилди. Республикамизда транспорт

»

коммуникацияларини ривожлантириш ва уларнинг фойдаланув холатини яхшилаш бугунги кундаги иктисодиётнинг долзарб устивор йуналишларидан бири хисобланади. Мамлакат йуллари унинг юзи, давлат тараккиёти ва бойлигининг курсаткичидир. Узбекистон Республикасида мавжуд шахар йулларнинг техник даражаси фойдаланувчиларга замонавий талабларга жавоб берадиган йулларни, йулларнинг функционал максадларини тулик таъминлашга имкон яратиш, шунингдек йул хужалиги ишлаб чикариш ва ижтимоий инфратузилманинг мухим элементи хисобланади. Йул иктисодиётининг самарали ишлаши ва баркарор ривожланиши баркарорликни таъминлаш, иктисодий тикланишга утиш, мамлакатнинг яхлитлиги ва миллий хавфсизлигини таъминлаш, ахолининг турмуш даражаси ва фаровонлигини ошириш учун зарур шартдир. Хрзирги вактда мамлакатнинг автомобил

транспорти энг машхур транспорт турларидан бири хисобланади. Иуловчилар

™ __ „__________ ......

ва юкларни ташишда вактни тежашни таъминлаш, автотранспорт жамиятнинг

ишлаб чикариш кучларини ривожлантиришга, минтакалараро алокаларни кенгайтиришга, мамлакатнинг чекка худудларини оммавий ишлаб чикариш

<1 "1 > ^^ ч >

жараёнига жалб килишга ёрдам беради.

Шундай килиб, транспорт сохасини такомиллаштириш Узбекистоннинг кучли ва жадал ривожланаётган иктисодий минтакасининг мухим таркибий кисми, шунингдек, йул-транспорт тизимини такомиллаштириш ва кенгайтириш хамда эксплуатацион имкониятларни кенгайтиришнинг асосий шартидир.

* Г •!»

¿Штаюгоуа 1

\-#ТА001(?ОТЬАР М0Д 2022

№4 2022

Ит|»-иИиЫу ¡игпан

Республикамиздаги мавжуд автомобиль йулларини кайта куриш, хамда янгиларини лойихалаб куришда имконий ресурслардан кенг фойдаланиб, уларни ишлатишда юкори сифатли талаб курсаткичларини таъминлаш учун илмий асосланган технологик жараёнлар ва илгор иш услублари талаб этилади. Автомобиль йулларида кулланиладиган йул тушамаларининг мустахкамлиги ва муддатли хизмат курсата олишлиги курилиш жараёнларига боглик булиб, уз урнида махаллий материалларга ишлов бериш, уларнинг физик-кимёвий хоссаларини талаб даражасига етказиш тушаманинг мустахкамлик назариясига асослан-ган булмоги лозим. Шунингдек, йул тушамаларини куриш жараёнлари-ни ташкил этишда замонавий машина ва механизмларини тугри танлаб, улардан окилона фойдаланиш йул тушамаларини куриш жадаллиги ва курилиш муддатларига салмокли таъсир курсатади. Автомабил йулларининг геометрик улчамлари унинг кундаланг кесим ва буйлама кесимларида куйдагилар хисобланади. Чизма текислигида ёйиб курсатилган йул укининг вертикал текисликдаги проекциясига йулнинг буйлама профили дейилади. Грунтни киркиб олиш натижасида йул сирти ер юзига нисбатан паст булиб колган жойлари уймалар деб, йулнинг ер юзасидан баландрок суний тукилган гурунт устидан утадиган йул булаклари еса кутармалар деб аталади. Ер сиртининг йул ук чизиги буйича белгилари билан йул кутармасининг баландлиги ёки уйма

чукурлигини аникловчи йул кдргоги белгилари орасидаги фарк ишчи белги деб аталади.Йулнинг вертикал текислиги билан кесишган кесимининг кенгайтирилган масштабдаги тасвири кундаланг кесим деб аталади. Йулнинг геометрик элементлари курсаткичларини аниклаш. Йулнинг геометрик параметрларининг эксплуатацион ишнчлилиги унинг хавфсизлигига тасирини аниклаш. Катнов кисмининг энини улчаш жойида кундаланг белги куйилади, унинг курсаткичлари дала журналига киритилади. Улчовлар пулат тасма, рулетка ёки №ЮО 703111 (600 Deluxe) 320 мм туридаги курвиметр билан 0,1 м гача аникликда утказилади. Улчовларни бошлашдан аввал катнов кисмидан,

J>

йул четидаги мустахкамланган тасмалари ва мустахкамланган йул четларидан мустахкамлаш чегараси аник куриниши учун чанг ва гардлар тозаланади. Куп тасмали йулларда ва харакат жадаллиги юкори булган йулларда геодезик асбоблардан фойдаланиб, улчовларни амалга ошириш тавсия этилади. Бир хил коплама туфайли катнов кисмининг ва йул четидаги мустахкамланган тасмалар ёки мустахкамланган йул четларининг чегарасини визуал ажратиш мумкин булмаган холда, уларнинг улчамлари лойиха ва ижро хужжатларининг маълумотлари буйича аникланади. Асосий мустахкамланган йул юзасининг эни катнов кисмининг эни ва йул четидаги мустахкамланган тасмалар энининг йигиндиси каби аникланади. Катнов кисмининг эни, йул четидаги мустахкамланган тасмалар ва йул четларининг энини улчаш билан бир вактда

т ^

к*

•.¿ТА1_С>1Ы УА ТАООЮОТЬАЯ

Мт(у-и*1иЫу ]итаМ

№4 2022

>

)Й# Ы>

улчовлар журналига харакат тасмаларининг сони, копламанинг, йул чети юзасининг тури ва холати хакида, шунингдек, ажратувчи чизикларнинг мавжудлиги хакида маълумотлар киритилади.

Йулнинг кенглигини танлаш автомабил йулининг нархига ишлашига тасир килади. Одатда полосаларнинг кенглиги 3 метрдан 3.75 метргача булади. Кенгрок йуллар ва йул ёкси одатда тезлиги ёкори ва катта микдордаги юк машиналари ва бошка йирик транспорт воситаларида кулланилади. Йул торрок булаклардан тезлиги паст булган ёки транспорт хажми паст булган йулларда фойдаланиш мумкин.

Тор йуллар куриш ва саклаш учун камрок харажат талаб килади, шунингдек транспорт воситаларини етказиб бериш учун йулнинг имкониятларини камайтиради. Кишлок йулларида, тор йулларда йулдан чикиб кетиш ва карама карши тукнашувлар даражаси ёкори булиши мумкин.

Катнов кисмининг эни, йул четидаги чап ва унг мустахкамлаш тасмалари, йул четларининг мустахкамланган юзаси ва мустахкамланмаган кисмининг эни (биринчи тоифали йулларда эса ажратувчи тасманинг эни) йулнинг хар бир узига хос участкасида, лекин камида 1 кт га бир марта улчанади.

Аслидаги кисмининг эни буйича йул харакат тасмаларининг сони улчанган катнов кисмининг эни куйидагича булиб хисоблаш йули билан аникланади:

- 3,75 - 1-11 тоифали йуллар учун;

- 3,5 - III тоифали йуллар учун;

- 3,0 - 1У-У тоифали йуллар учун.

Йулнинг геометрияси унинг хавфсизлигига таъсир килади. Йул-транспорт ходисаларига таъсир етувчи омилларни урганиш шуни курсатадики, инсон омиллари устунлик килади, йул харакати омиллари иккинчи енг кенг таркалган тоифа, автомобил омиллари охирги уринда туради

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1.Узбекистон Республикаси Президентининг карорлари.

2.Бабков В.Ф., Андреев О.В. Автомобил йулларини лойихалаш.

3.Кодирова А.Р. томонидан муаллифлаштирилган таржима, 2001 й., 2004

й. I- ва П-кдсм. Тошкент.

4. Узбекистон Республикаси —Автомобил йуллари тугрисида! конуни.

Тошкент 2007й.

5. ШНК 2.05.02.07. Автомобил йуллари.

6. Идоравий курилиш нормалари ИКН 05-2011

* > * >

Щ-4 )>

ш

* \у>

Ы1>

»4>

р1

1*4> *Ф>

л А

ы >

I:

I м * 1>

т >

{> *

>

р 3 > § > >

Ш

82

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.