CC BY
2УДК 168.522
АСШЕТРЫЧНАЯ 1НФАРМАЦЫЯ У КУЛЬТУРАЛАГ1ЧНЫМ ДАСЛЕДАВАНН1, Ц1 ЭФЕКТ ПЕРАГОРНУТАГА ЧАСУ
канд. фЫал. навук, дац. культуралоги С.М. САРОКА (Беларуск дзяржауны утверстэт культуры i мастацтвау, Мтск)
Разглядаецца праблематыка з 'яулення аметрычнай i ааметрычнай тфармацып у культурала-гiчным даследаваннi; вызначаюцца асноуныш паказчык i характарыстык абстрактных iнфармацыйных астэм культуры. У артыкуле упершыню уводзщца i абгрунтоуваецца паняцце «эфект перагорнутага часу» як жорстка дэтэрмтаваныя сучаснасццю iнфармацыйныя працэсы мтулага, перанесеныя з адной абстрактнай тфармацыйнай сктэмы у iншую. Праводзщца iдэя, што з 'яуленне ааметрычнай iнфар-мацып адбываецца менавта на падставе iнфармацыйнай nрычыннасцi, злучана з прастора-часавай ра-зарванасцю iнфармацыйных працэсау. 1нфармацыйны анализ праводзщца на прыкладзе беларускай культуры XIX стагоддзя як iнфармацыйнай астэмы. Тлумачыцца магчымасць i умовы разгляду розных iн-фармацыйных астэм культуры у межах больш складанай, якой быу, напрыклад, Пауночна-Заходш край nолiэтнiчнай дзяржавы Расшскай iмперыi.
Уводзшы. Пры шфармацыйным падыходзе разглядаць соцыум щ культуру трэба праз абстрактный шфармацыйныя астэмы (1С). Яны адрозшваюцца ад звычайных тэхшчных 1С тым, што з'яуляюцца навукова-тэарэтычньЕШ канструкташ, яшя юнуюць у вiртуальнай прасторы навуковых тэорый i зале-жаць ад пэунай метадалогii iх пабудовы. У той жа час вiртуальная прастора i абстрактныя 1С рэальна уз-дзейшчаюць на наша штодзённае жыццё, што абумоулена шфармацыйнай прычыннасцю i прынцыпам iза-функцыялiзму самой шфармацш. Праблематыкай абгрунтавання i тлумачэння парадыгмы функцыялiзму, ш-фармацыйнай прычыннасщ, шфармацыйнага падыходу у навуковых даследаваннях займалюя Х.У. Пантэм, Д.1. Дуброусш, Л.В. Ляскоу, К.К. Колiн, 1.1. Юзвшын, Ю.А. Шрэйдар, 1.В. Мелiк-Гайказян i iнш.
Мэта нашага даследавання - абгрунтаванне паняцця «эфект перагорнутага часу» на падставе ш-фармацыйных працэсау, праз даследаванне iнфармацыйнай прасторы (1П) беларускай культуры XIX стагоддзя як абстрактнай самааргашзаванай 1С, якая функцыянавала у 1П Пауночна-Заходняга краю Расшскай iмперыi.
Асноуная частка. 1нфармацыйная сiстэма соцыуму/культуры уяуляе сабой астэму збiрання, збе-ражэння, пераапрацоуш i тыражыравання iнфармацыi, мае адпаведныя рэсурсы i тэхналогii. Асноуная функцыя кожнай 1П такой сiстэмы - забеспячэнне доступу да шфармацыйных рэсурсау як разнастайнай жыццёва неабходнай iнфармацыi праз каналы камушкацып, а таксама стварэнне спрыяльных умоу для яе выкарыстання. У рэчаiснасцi грамадскай дзейнасцi гэтая функцыя выконваецца праз сiстэму шравання сацыякультурныЕШ iнфармацыйнымi працэсамi, што дазваляе разглядаць як адзiнае цэлае шфармацый-ную, камунiкацыйную i к1руючую щ шбернетычную астэмы менавiта на падставе шфармацыйнай прычыннасщ. Прычым, у дынамщы сiстэмы, а яна разглядаецца як працэс, акрэслiваецца сама структура 1П.
1нфармацыйная прастора заужды латэнтна абмежаваная, але умоуна яе можна праектаваць на пер-шапачаткова вызначаныя прастора-часавыя паказчык1 аб'екта даследавання: геаграфiчнае размяшчэнне, напрыклад, адмiнiстрацыйнай адзiнкi i пстарычны перыяд яе iснавання. У складзе Расiйскай iмперыi пад Заходшм краем, цi Заходняй Расiяй, у XIX стагоддзi разумелiся польская земл^ што адышлi да яе пасля трох падзелау Рэчы Паспалiтай (1772, 1793, 1795 гг.). Заходш край яднау ПаУночна-Заходнi край, як1 уключау шэсць губерняу: Вiленскую, Ковенскую, Гродзенскую, Мiнскую, Вiцебскую i Магiлёускую; i ПаУднёва-Заходнi край, куды уваходзiлi тры губернi: Валынская, Падольская i Юеуская. На рубяжы XVIII - XIX стагоддзяу 1П краю была неаднароднай культурнай, сацыяльнай, рэлiгiйнай, моунай 1П па-гранiчнага рэгiёну, з'яулялася структурным новаутварэннем для 1С Расiйскай iмперыi i не адпавядала яе культурным традыцыям. Гэтая шматузроуневая 1П патрабавала руафжацып, што у межах адзшай дзяржавы было жыццёва неабходным для стварэння бесперапынных iнфармацыйна-камунiкатыуных зносш на розных узроунях, а перш за усё кiраунiцкiм i адукацыйным. Афщыйныя шфармацыйныя патока, як1я пачалi распаусюджвацца па тэрыторыi краю, амаль да паловы XIX стагоддзя адносяцца да працэсау ге-тэракаталiзу (звонку).
Як сцвярджаюць сучасныя польскiя псторыш, тры магутныя дзяржавы - Аустрыя, Прусiя i Расiя -абгрунтавалi падзел Рэчы Паспалiтай 1772 года сваiмi «пстарычныЕШ праваш» на захопленыя землi i «разбэшчваннем польскай дзяржавы» [1, с. 151]. З пункту гледжання шфармацыйнага падыходу гэтая «разбэшчанасць» - адсутнасць магчымасцi наладзiць шфармацыйныя працэсы аутакаталiзу (унутраныя), як1я спрыяюць функцыянаванню 1С, стварэнню адзiнага культурнага iнфармацыйнага узроуню як нату-ральнага паразумення памгж людзьмi на той час, у прыватнасщ памiж каталiкамi i праваслаунымi. На
думку беларускага псторыка П.Г. Чыгрынава, з уваходжаннем у склад Расшскай iмперыi была вырашана адна з галоуных праблем праваслаунага беларускага насельнщтва - пакладзены канец мэтанак1раванаму, актыунаму i прымусоваму распаусюджванню каталщызму i паланiзацыi, спынена пагроза дэнацыяналь зацьп беларускага народа [2, с. 191].
Анатзуючы пытанне эфектыунай колькасцi грамадскай iнфармацыi, Н. Вiнер адзначыу як адзш з самых дзiвосных фактау жыцця кожнай дзяржавы тое, што у ёй вельмi мала гомеастатычных працэсау1, як1я эфектыуна дзейнiчаюць. М1ж тым менавiта на iх павшны быць сшраваныя дзяржауныя iнтарэсы i унутраная палпыка, у тым лшу i на этычным узроуш. Вшер тлумачыу: «Невялшя, цесна спаяныя супол-к1 маюць высокую ступень гамеастазу, будуць гэта культурныя згуртаваннi у цывiлiзацыйнай краiне цi пасяленнi першабытных дзiкуноу. Якiмi б дзiунымi i нават алдныЕШ не здавалiся нам звыча многiх варварских плямёнау, гэтыя звыча увогуле маюць цалкам акрэсленую гомеастатычную каштоунасць» [3, с. 198]. Адзначым, што у Пауночна-Заходшм кра1 беларуская супольнасць мела высокую ступень гамеастазу у параунаннi з польскай цi рускай, гэтае ж тычыцца яурэйсшх, татарскiх i шшых «малых груп», як1я пры-стасавалюя да жыцця у пагранiччы i захавалi першародныя культурныя выток1.
1нфармацыйныЕШ рэсурсамi разглядаемага часу iснавання 1П соцыуму могуць быць только перша-крынщы, як1я атрымалi у ёй распаусюджванне i захавалiся сёння у якасцi каштоунай фундаментальнай тфармацьп у архивах i бiблiятэках. Гэта значыць, што першакрынщы прайшлi апрабаванне часам, з'яу-ляюцца падмуркам для далейшага разгортвання шфармацыйных працэсау, на iх грунтуюцца навуковыя даследаваннi. У той жа час яны сёння даступныя кожнаму, аказваюць, як i раней уплыу на фармiраванне сучаснай 1П беларускай культуры i яе няспынную дынамiку.
1нфармацыя, якая сустракаецца у навуковых даследаваннях, кнiгах цi шшых шфармацыйных кры-нiцах пасля Кастрычнщкай рэвалюцыi 1917 года, адпавядае часавым паказчыкам iншай 1П i не з'яуляец-ца iнфармацыйным рэсурсам непасрэдна вызначанага намi часу iснавання аб'екта даследавання (1П беларускай культуры XIX ст.). Але адзначым, што дадзеная шфармацыя (яе трэба лiчыць другаснай, апраца-ванай, дапаможнай шфармацыяй) можа цалкам адпавядаць рэчаiснасцi, фактам i падзеям пстарычнага мiнулага - гэта значыць быць верыфжаванай щ стетрычнай Шфармацыяй; а можа быць i фрагментар-най щ ааметрычнай, незразумелай нам цi трансфармаванай пад уплывам розных характарыстык адпа-веднага часу сваёй 1С. Фундаментальная шфармацыя, у параунанш з дапаможнай, для даследчыка заужды будзе мець большую каштоунасць у працэсе генерацып шфармацш.
Ааметрычная Шфармацыя - гэта шфармацыя, якая пры верыфiкацыi не пацвярджаецца лггараль-на, не з'яуляецца увогуле адэкватнай пры параунаннi яе з першакрынщамг Яна не абавязкова павшна быць наумысна скажонай даследчыкаш, бо ааметрычнасць iнфармацыi - з'ява дынамш (разгортвання у часе) яе шматлЫх форм у 1П той щ iншай 1С. 1нфармацыйная ааметрыя як iнфармацыйная несуаднос-насць можа фармiравацца натуральна на памежжы розных шфармацыйных узроуняу, у тым лшу навуковых, пры пэуных абставшах задавальняць па iнфармацыйна-культурных паказчыках часовае культурна-каштоунаснае поле 1С. Дапаможная, цi другасная шфармацыя складае суб'ектыуны тэзаурус 1П даслед-чыка(у), можа быць карыснай для дадзенага аналiзу, як1 таксама мае суб'ектыуныя рысы. 1нфармацыйная ааметрыя намi вызначаецца практычна у ходзе зваротнай (юбернетычнай) сувязi пры верыфшацып паведам-ленняу як шфармацыйная несуадноснасць рэпрэзентанта - штэрпрэтанту. Растлумачым гэта на прыкладзе.
У сучаснай 1П беларускай культуры часта назiраецца атаясамлiванне геаграфiчнай прасторы i 1П Пауночна-Заходняга краю iмперыi з «Белорусаей» цi з 1П беларускай культуры XIX стагоддзя. Гэта вдовочная iнфармацыйная ааметрыя, якая узнiкае у вынiку iгнаравання даследчыкам^ па-першае, асаб-лiвасцей прасторава-часавай дынамiкi шфармацыйных працэсау, а па-другое, нелшейнага i неабарачаль-нага характару працэсау эвалюцып самааргашзаванай сiстэмы, якой з'яуляецца беларуская культура.
1нфармацыйная прычыннасць дадзенай з'явы трымаецца на «эфекце перагорнутага часу». Яго сутнасць непасрэдна звязана са зваротнывш (як бы перагорнутым^ працэсамi адлюстравання у свядо-масцi сучаснага чалавека пстарычных падзей, калi мiнулае успрымаецца як жорстка дэтэрмшаваныя сучаснасцю ментальныя шфармацыйныя працэсы, а сучасныя веды - як даступная i зразумелая чалавеку м^лых стагоддзяу шфармацыя. Насамрэч гэта памылковая устаноука свядомасцi, якая будуецца на iдэалiзаваных iнфармацыйных працэсах i патоках, на перабольшваннi уласщвасцей абстрагаваных кан-структау па-за прасторай i часам пэунай 1С. Дадзеная устаноука дазваляе асэнсоуваць сучаснасць i мь нулае у адзiнай шфармацыйна-культурнай прасторы i адзiнай 1С, але трэба улiчваць, што ааметрыю вы-клiкае менавiта прастора-часавая разарванасць.
Напрыклад, iснаванне сучаснай дзяржавы Беларусi, а таксама яе геаграфiчная тэрыторыя, яе 1П (уключае i рэфлексш падзей малага) могуць успрымацца даследчыкамi пстарычных працэсау статыч-на як пазачасавая дадзенасць. Менавiта сучаснасць можа асэнсоувацца людзьмi як iдэал цi доя, да якой
1 Гомеастатычны працэс - працэс самарэгуляцш унутранага стану адкрытай сгстэмы, якi сюраваны на падтрымку цi аднауленне раунавагi.
стагоддзямi беларусы павшны был iмкнуцца, а не у дынамщы разгортвання шматлiкiх iнфармацыйных патокау у розных неабарачальных 1С. Падставай да з'яулення падобнай асiметрыi сярод шшых прычын можна назваць тое, што тэрыторыя сучаснай Беларуа амаль супадае з асноунай часткай былога Пауночна-Заходняга краю2. Выключэнне складаюць цэнтральныя i паУночна-заходнiя вiленскiя землi (сучасныя ль тоусшя землi), паУночна-усходнiя вщебсшя землi (сучасныя латвiйскiя i русшя землi) i некаторыя шшыя тэрыторыi.
Зауважым, што пры iнфармацыйным падыходзе атаясамлiванне 1П сучаснай Беларусi з 1П Пауночна-Заходняга краю Расшскай iмперыi не магчыма па шэрагу прычын, асноуныя з якiх:
1) несупадзенне пстарычных эпох, кожная з яшх мае свае адметныя каштоуныя характарыстык1 1П;
2) iснаванне розных дзяржауных утварэнняу, ад межау i прадстаУнiкоУ творчай штэ.тгенцш (элiты) яшх залежыла кiраванне шфармацыйныЕШ працэсамi у 1С соцыума;
3) наяунасць розных структур i мэт функцыянавання 1С.
Без улшу вышэйназваных фактарау разглядаць 1П беларускай культуры у кантэксце сусветнай культуры нельга, бо у адваротным выпадку яна будзе мець только абстрагаваны i щэатзаваны выгляд, што характэрна для свядомай мiфатворчасцi i не адпавядае навуковым запатрабаванням шфармацыйнай эпох1.
Да 1863 года на тэрыторыi Пауночна-Заходняга краю не было адзшага к1руючага цэнтра3, што сведчыць аб праблемах цэнтралiзацыi i рэгулявання iнфармацыйнымi працэсамi. Тут iснавалi як адносна незалежныя адна ад адной пяць губернских цэнтрау: Магiлёу, Вiцебск, Мiнск, Гродна i Вiльня; яны аб'яд-ноувалiся у тры генерал-губернатарствы: Беларускае, Мiнскае i Лiтоускае. Лакалiзаваная дзейнасць генерал-губернатарау i узмацненне ролi губернских прауленняу выклiкалi у соцыумах гомеастатычныя працэсы. Аднак увогуле пераважалi дысшатыуныя працэсы, а ролю атрактарау пры фармiраваннi новых структур у вынiку самааднаулення 1С краю выконвалi непасрэдна уласныя назвы «Белоруссiя» i «Литва». Адмет-насць iснавання 1П Пауночна-Заходняга краю як самастойнага структурнага утварэння у 1С Расiйскай iмперыi пацвярджаюць адваротныя агульна1мперск1м тэндэнцыi: шфармацыйныя працэсы аутакаталiзу у межах Расiйскай iмперыi адпавядалi працэсам гетэракаталiзу у 1С Пауночна-Заходняга краю i наадварот.
У шфармацыйнай прасторы краю XIX стагоддзя тэрыторыя, на якой змешчана сучасная Беларусь, цалкам не атаяса^валася з «Белорусаей», хоць у дынамiцы фармiравання 1П беларускай культуры гэ-тая тэндэнцыя, безумоуна, набiрала моц. У дадзены момант для нас значна тое, што разглядаць спрэчную культурную щэнтыфжацыю жыхароу пагранiчных зон па-за прасторава-часавыЕШ межамi цi без удаклад-нення пэунага пстарычнага прамежку часу, без улшу непасрэднай дзяржаунай прыналежнасцi нельга. Няустойлiвасць i неабарачальнасць 1С культуры правакуе спрэчныя пытаннi, ааметрыя можа трымацца як на пераасэнсаваннi пстарычных звестак, так i на сучасных рэальных падзеях, на матэрыяльных i духоуных каштоунасных iмкненнях людзей. Пры гэтым галоунай у неураунаважанай 1С соцыуму заужды будзе «страла часу» (тэрмш А.С. Эдынгтона), якая у 1П беларускай культуры непасрэдна звязана з «беларускай вдэяй».
Пасля першага падзелу Рэчы Паспалiтай у 1772 годзе пад «Белорусаей» меуся на увазе рэгiён, як1 аб'ядноувау частку далучаных да Расiйскай iмперыi зямель так званай Рускай Польшчы i частку уласных (на сучасны погляд) руск1х зямель. Тапонiм «Белорус^» распаусюджвауся на полацк1я землi, аднак бе-ларускiмi лiчылiся акрамя полацшх i магiлёускiх зямель, часткова наугародсшя, пскоусшя i смаленск1я землi, што было непасрэдна звязана з фармiраваннем адзшай 1П [4]. У адмшстрацыйна-гаспадарчай сь стэме «Белоруссii» назiралiся у канцы XVIII стагоддзя паскораныя трансфармацып i рух усходняга адраджэння, 1С соцыуму была цалкам скраваная на усход. Улады спрабавалi аднавiць былую стратэпч-ную i геапалиычную значнасць некалi магутнага горада Полацка як буйнога славянскага культурнага i пстарычнага цэнтра. Пра гэта сведчыць захаваная у архiвах шфармацыя па дзейнасщ канцылярый i само iснаванне Полацкага намеснiцтва (1772 - 1776), Полацкай губернi (1776 - 1796) з цэнтрам у г. Полацку.
У шфармацыйнай прасторы краю iмперыi першай паловы XIX стагоддзя да «Белоруссш» адносiлi выключна полацкiя, вiцебскiя i магiлёускiя землi. Яны афiцыйна складалi адмiнiстрацыйную адзiнку -«Белорусскую губернш» - сем гадоу (1796 - 1802), быт аб'яднаныя у Беларускую навучальную акругу (1829 - 1850). Значная частка сучаснай тэрыторыi Беларуа адносшася да лiтоУскiх зямель. Лггоуская губерня у 1796 - 1802 гадах - гэта вшенсшя i слонiмскiя, уключаючы гродзенск1я, ковенск1я, брэсцшя i шшыя землi, з цэнтрам у г. Вшьш. Уласныя назвы «лггоусшя» i «беларуская» былi ва ужытку у 1П краю значны час i пасля афщыйнай змены назвау губерняу, што Уносiла пэуную блытанiну, фармiравала шмат-лiкую ааметрычную шфармацыю на кiраунiцкiм узроУнi. Назвы захоувалюя за губернямi у афщыйна-дзелавых iнфармацыйных патоках да 1840 года4. Мшская губерня на працягу XIX стагоддзя доУгi час
2 На наш погляд, пры пэуных верагоднасных абставшах гэты факт можна разглядаць i як выпадковы вынж.
3 Вшьня стала адзшым адмшстрацыйна-юраунщюм i адукацыйным цэнтрам Пауночна-Заходняга краю толью у 1863 г.
4 Указам Сената ад 18 лшеня 1840 года афщыйна неабходна было называць губернi у адпаведнасщ з адмЫстрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай Расшскай iмперыi.
юнавала як самастойная адмшстрацыйная адзшка, без выразнай прыналежнасцi да беларускай щ лггоу-скай зямлi, а у адукацыйнай справе падпарадкоувалася папячыцелю Вiленскай навучальнай акругi.
На макраузроуш 1С соцыуму маштабнае этнiчнае размежаванне людзей было навацыйным феноменам XIX стагоддзя, не характэрным для XVIII стагоддзя. Гаварыць пра распаусюджанасць на мжра-УзроУнi 1С этнакультурнай самасвядомасцi людзей5 у канцы XVIII - пачатку XIX стагоддзя нельга, бо гэ-та будзе ааметрычная шфармацыя, якая трымаецца на эфекце перагорнутага часу. У шфармацыйнай прасторы Пауночна-Заходняга краю першай паловы XIX стагоддзя адсутнiчаюць факты, яшя б пацвярджалi сацыяльную выгаду щ значнасць у структурах соцыуму паходжання чалавека, яго этнакультурнай пры-належнасщ да пэунага народа. Важнымi лiчылiся еднасць з дзяржауным утварэннем i iдэалогiяй, маёмас-ны статус чалавека, яго прыналежнасць да вышэйшага саслоуя незалежна ад месца нараджэння щ вера-вызнання. Соцыум яшчэ не структурыравауся па этнiчнай, нацыянальнай (у сучасным разуменнi гэтага паняцця) щ культурнай прыналежнасцi. Нават ва уладзе Расiйскай iмперыi было вельмi шмат «шшаземцау»6, як1я былi падданыш Раси, самааддана служыл ёй.
У той жа час адзначым, што у 1С краю адбывалiся структурныя пераутварэнш, як1я цалкам мянялi аблiчча яе 1П. Назiрауся працэс лiквiдацыi шляхецтва як найбольш дзейснай, iнтэлектуальнай i шраунщ-кай сацыякультурнай структуры малага, яму на змену паступова шла першапачаткова не значная па колькасщ армiя чыноУнiкау. Адбывалася змена шраунщкай структуры традыцыйнага соцыуму i якасщ яе галоунага пласта - элиы. Як адзначалi беларуск1я псторыш, «рознща у прававым становiшчы дваранства у Раси i Рэчы Паспалiтай была вялжая увогуле. У Рэчы Паспалтгай шляхта мела вялiкiя правы, а улада караля была занадта слабой... Дзейнасць вышэйшага заканадаучага органа у краiне - сейма - была пара-лiзавана «залатыш шляхецкiмi вольнасцямЬ» [5, с. 265]. У складзе Расiйскай iмперыi шляхта губляла свае правы, але чалавек высакароднага паходжання пры пацверджаннi дакументамi свайго сацыяльнага статусу мог прысягнуць на вернасць расшскай кароне i перайсщ у дваранства, карыстацца усiмi прывiлеямi рускага дваранiна магутнай дзяржавы. Тольк цяпер ужо «магнатам забаранялася мець уласнае войска, крэпасщ i г.д.» [2, с. 192]. З сучаснага пункту гледжання назiраецца функцыянальнае i маральнае пры-шжэнне элиы былога соцыуму. Аднак у кантэксце агульнаеурапейсшх тэндэнцый пачатку XIX стагоддзя гэта звычайны iнфармацыйны працэс, як1 адпавядау дынамiцы сусветнай культуры.
Масавы пераход шляхты у рускае дваранства адбываецца ва усiх губернях краю. На працягу амаль усёй першай паловы XIX стагоддзя такiмi справамi займаюцца дваранск1я думы у Вiцебску, Магшёве, Мшску, Вiльнi, Гродне. Паказальна, што значная частка спрау у гэты час вядзецца на польскай (не беларускай) мове, мясцовая элгга амаль не ведала рускай мовы, а некаторыя зусiм не умелi пiсаць, за iх гэта рабiу губернск1 пiсар. Наваствораным дваранам выдавалася «Diploma» цi своеасаблiвая грамата, якая за-цвярждала радавод. Напрыклад, справа № 10 фонду 2066 у НГАБ (Мшск) - гэта шматлЫя рашэнш Мап-лёускага губернскага дваранскага дэпутацкага схода па прыняццi у рускае дваранства польскай шляхты з Копыскага7, Мiнскага, Быхаускага, Магiлёускага, Аршанскага, Рагачоускага, Чавускага, Вiцебскага, Чэрыкаускага, Сенншскага, Клiмавiцкага, Белiцкага8 паветау на 179 аркушах, пiсаных у асноуным па-польску у 1802 - 1808 гадах [6].
Пасля далучэння да Расшскай iмперыi беларуск1х i лиоусшх зямель 1С Пауночна-Заходняга краю знаходзшася у неураунаважаным стане па сацыяльна значных для жыццядзейнасщ паказчыках, што было абумоулена агульнай трансфармацыяй камушкацыйнай сiстэмы, зменай кiраунiцкiх цэнтрау (з захаду на усход) i функцыянальнай структуры соцыуму. У першай палове XIX стагоддзя гэта была жорстка цэн-тралiзаваная iнфармацыйна-камунiкацыйная сiстэма, якая значны час дзейнiчала ва умовах ваеннага рэ-жыму, а «Белорус^» i «Литва» з'яулялiся стратэгiчнымi i геапалiтычнымi рэгiёнамi, заходнiм фарпостам Расшскай iмперыi. У iнфармацыйнай прасторы краю назiралiся адваротныя агульнаiмперскiм тэндэнцый, яшя вызначаем у супастауленнi:
- жорсткая цэнтралзацыя юраунщкай сiстэмы у кра1 i дэцэнтралiзацыя шфармацыйна-камушкацыйнай функцыянальнай сютэмы у iмперыi увогуле;
- перавага iнфармацыйных працэсау гетэракаталiзу у кра1 i перавага iнфармацыйных працэсау ау-такаталiзу у iмперыi.
Заключэнне. У XIX стагоддзi тэндзн^п у 1П Расiйскай iмперыi не мелi той жа якасцi у 1П Пауночна-Заходняга краю, таму нельга атаясамлiваць самi 1С, дзе назiралiся самастойныя працэсы утварэння новых структур. Працэсы гетэракаталiзу не только могуць, але i спрыяюць стварэнню адзшых iнфармацыйных узроуняу як гомеастатычных сацыякультурных згуртаванняу у 1С соцыумау. 1х нельга абмяжоуваць дзяр-
5 Да этнакультурнай самасвядомасщ мы не адноам рэлггшную вдэнтыфжацыю людзей.
6 Напрыклад, iншыземцамi быт Кацярына II, лггоусю ваенны губернатар Л.Л. Бешнгсен, вучоныя Акадэмii навук Расшскай iмперыi i iнш.
7 Копысю павет у 1861 г. перайменаваны у Горапю.
8 Белiцкi павет у 1852 г. перайменаваны у Гомельскi.
жауныш, палиычньЕШ, геаграфiчнымi бар'ераш, бо яны трымаюцца на шфармацыйнай прычыннасщ, абумоулены функцыянаваннем свайго шфармацыйнага узроуню i дынамiкай 1С. Стварэнню адзiных сацыякультурных iнфармацыйных узроуняу з уласнывш гомеастатычныЕШ працэсамi як забеспячэнне ня-спыннага працэсу аутакатал1зу у рэгiёнах спрыялi у XIX craro^3i лакалiзаваная дзейнасць генерал-губернатарау, узмацненне ролi губернских прауленняу, наяунасць тапошмау i уласных iмёнау «Белорус^» i «Литва». Апошшя выконвалi ролю атрактарау пры фармiраваннi дысiпатыуных структур у незваротных працэсах самаарганiзацыi 1С культуры.
Ааметрычная Шфармацыя - з'ява дынамш шматлЫх форм iнфармацыi, яе выклжае прастора-часавая разарванасць асобных шфармацыйных працэсау i наяунасць розных 1С. На ааметрып трымаецца «эфект перагорнутага часу», калi чалавек ментальна успрымае мiнулае як жорстка дэтэрмшаваныя су-часнасцю шфармацыйныя працэсы.
Л1ТАРАТУРА
1. Дыбковская, А. История Польши с древнейших времен до наших дней / А. Дыбковская, М. Жарына, Я. Жарын; под ред. А. Сухени-Грабовской и Э.Ц. Круля. - Варшава: Науч. изд-во ПВН, 1995. - 381 с.
2. Чигринов, П.Г. Очерки истории Беларуси / П.Г. Чигринов. - Минск: Выш. шк., 2000. - 461 с.
3. Винер, Н. Кибернетика, или Управление и связь в животном и машине / Н. Винер. - М.: Сов. радио, 1958. - 215 с.
4. Сарока, С.М. Фармiраванне шфармацыйнай прасторы беларуска-расшсшх мiжрэгiянальных кантак-тау у канцы XVIII - XIX arara^i / С.М. Сарока // Роднае слова. - 2011. - № 9. - С. 82 - 85.
5. Псторыя Беларуси вучэб. дапам. / Я.К. Новш [i шш.]. - Мiнск: Унiверсiтэцкае, 2000. - Ч. 1: Ад ста-ражытных часоу да лютага 1917 г. - 416 с.
6. Решение Могилевского депутатского собрания о приеме в русское дворянство бывшей польской шляхты из поветов: Копысского, Минского, Быховского, Могилевского, Оршанского, Рогачевского, Чаусского, Витебского, Чериковского, Сенненского, Климовичского, Белицкого 1802 - 1808 гг. // Нац. пст. архiу Беларусi, г. Мiнск. - Фонд 2066. - Воп. 1. - Спр. 10. - 179 арк.
Пастуту 23.04.2012
ASYMMETRICAL INFORMATION IN CULTURE OR AN EFFECT OF INVERTED TIME
S. SAROKA
An appearance of symmetrical and asymmetrical information in culturological researches is described; main factors and descriptions of abstract culture information systems are considered. For the first time in the article the author gives a proof of an adverse time effect as past information prosess determined by morden information systems. The principle idea put forward in the article is that asymmetrical information is a resalt of space-time incoherent of information systems. Information analysis is carried out through the example of XIX-th century Byelorussian culture as an abstract information system.
