CC BY
13АСОСХ,ОИ НАЗАРИЯВИ-МЕТОДОЛОГИИ БАВДДИЩ БА СИФАТИ ТАХСИЛОТ
Рах;монов Ш.М.
Донишго^и давлатии омузгории Точикистон ба номи С.Айни
Ибтидо аз соли 2001, дар давраи болоравии харакати ичтимой-педагогй ва саршавии ислохоти муассисахои таълимй ва сипас тамоми системаи ичтимой-сиёсии мамлакат, бо суръатхои баланд раванди навсозии системаи маориф огоз шуд. Дигаргунихои мухимми муносибатхои сиёсй ва идеологй, бозори мехнати ичтимой ва тафаккури инфиродй боиси тагйирёбихои назаррас дар мухтаво ва шаклхои тахсилот шуданд.
«Имруз хеч кас инкор карда наметавонад, ки заминаи хаёти мо махз дар мактаб гузошта мешавад.» (Суханронии Аосгузори Сулху Вахдати миллй, Президента Чумхурии Точикистон Ч,аноби Олй Эмомалй Рахмон дар мачлиси фаъолони маорифи чумхурй, аз 28 августи соли 1995). Дар ин асос муболига намешавад агар бигуем, ки махз мактаб ташаббускори танзими чиддй ва сохтории тамоми системаи маорифи Чумхурии Точикистон мебошад. Махз болоравии харакатхои чамъиятй-педагогии аввалхои асри ХХ1 сабабгори ибтидои ислохот ва конунгузорй дар сохаи маориф гардид.
Дар Точикистон ислохоти муассиахои таълимй (хамаи зинахои тахсилот) зиёда аз 4 маротиба ташкил ва гузаронида шудаст, ки охирини он дар охири асри ХХ ва дахсолаи аввали асри ХХ1 мебошанд, ислохоти охири муассисахои таълимй ба асосхои бунёдии тахсилот дахл намекарданд, балки онро кисман мукаммал мегардонданд. Ин ислохот консепсияи навро тавлид намуд, зиёда аз ин - парадигмаи нави тахсилот, намунаи яклухти системаи нави тахсилотиро барпо кард. То ин замон, педагогикаи шуравй дорои на танхо иктидори бойтарини илмй, балки дорои барномаи пурра ва муфассали ислохоти ичтимой-педагогй буд, ки дар бисёр форумхои педагогй ва дар сахифахои мачаллахои педагогй мухокима мешуд.
Дахсолаи аввали асри XXI таърихи маорифи Точикистон бо табаддулоти чиддии тамоми системаи маориф тавсиф мешавад.
Х,ануз соли 1993 кабул шудани Крнуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи маориф» давраи гарданда (дигаргуншавй)-и сиёсати давлатии сохаи маорифро ба гайримарказй (дар асоси таъсис намудани муассисахои гайридавлатии хамаи зинахои тахсилот) шудан ва ташаккули анъанахои демократй дар маориф далолат кард. [4]
Барасмиятдарории хукукии тасаввуроти нав доир ба макоми ичтимоии тахсилот, дар навбати худ, хамчун намунаи бокудрати дигаргунихои пурмазмун ва сохтории системаи маориф хизмат кард. Худмухторй ва мустакилияти муассисахои таълимй дар конунгузорй баёншуда, системаро аз руи навъ, намуд ва шаклхои ташкилй-хукукй васеъ карда, ташаккули механизми нави назорат аз болои сифати тахсилотро дар шакли аккредитатсияи давлатй ба таври назаррас муайян карданд.
Хусусияти дигаргунихои системаи маорифи Точикистон, ивазшави назорати маъмурй аз болои фаъолияти муассисахои таълимй таълимй бо механизми баходихй ва эътирофи тачрибаи чахонй тасвибкардаи онхоро, талаб кард [2].
Мураттабсозии давлатии раванди ислохоти системаи маориф дар асоси тартиботи литсензиядихй, аттестатсияи барномахои таълимй ва аккредитатсияи давлатии муассисахои таълимй амалй карда мешавад. Системаи маориф холо тачрибаи хеле ками гузарондани ин тартибхои баходихиро дорад: онхо дар мархалаи ташаккул ва инкишоф карор доранд. Аммо воридкунии ин тартиби баходихии фаъолияти муассисахои таълимй ба системаи идоракунй, конунй будани ташаббусхои чомеаи академй доир ба ислохоти сохаи маориф: пайдошавии муассисахои гайридавлатии таълимй, тагйирёбии мундарича ва хачмхои омодасозии мутахассисон, инчунин муайян намудани макоми муассисахои таълимй давлатиро таъмин кард. _ _
Раванди аккредитатсияи давлатии муассисахои таълимй ва барномахои таълимй дар тамоми чомеъаи чахонй кабул шудааст, харчанд дар мамалакатхои гуногун, он вобаста ба шароити ичтимой-фархангй, анъанахои таърихй ва проблемахои актуалй он шаклхои гуногун пайдо кардааст. Дар чумхурй, сабаби таваччухи махсуси давлат ва чамъият чихати таъминоти кафолатхои ичтимой ба таълим, пайдо шудани муассисахои таълимии гайридавлатй ва тагйирёбии баъзан беасоси макоми муассисахои тахсилоти олиии давлатй мебошад.
Аккредитатсия бояд нигохдории сифати омодасозии мутахассисонро дар шароити ноустувории берунй, пеш аз хама, иктисодии сохтори чамъиятй кафолат дихад, худмухтории муассисахои таълимиро устувор гардонида, масъулияти онро барои натичахои фаъолият дар оянда зиёд намояд.
Аккредитатсия хамчун эътирофи муассисахои таълимй ба баходихии мутобикати шароит, мундарича ва сифати тахсилотро ба меъёрхои муайяни ичтимой ва хамчун кафолати устувории натичахои хосилшуда баррасй мешавад. Аккредитатсияи давлатй ин боварй ба фаъолияти муассисахо, кобилиятхои ба рох мондани сиёсати давлатии тахсилот мебошад. Муаасисаи добили эътимод, яъне аз аккредитатсияи давлатй гузашта хукуки ба хатмкунандагони худ доир ба тахсилот додани хуччатхои намунаи давлатиро дорад, инчунин дар хуччатхои маъмурии худ барои истифода кардани рамзхои давлатй хукук пайдо менамояд.
Раванди аккредитатсия ба системаи маорифи Чумхурии Точикистон хамчун механизми идоракунии тахсилот ба таври вокей ворид шуд, зеро талабот ба тахсилот ва хатмкунандагони муассисахои тахсилоти миёнаи умумй барои дохил шудан дар муассисахои тахсилоти миёна ва олии касбии хоричй кишвар ва хатмкунадгони муассисахои тахсилоти ибтдой, миёна ва олии касбй дар бозори дохил ва хоричй кишвар ба талаботи тахсилоти байналмилалй мувофик намуданро токазо намуд. Сарфи назар аз ин, тачрибаи гузарондани аккредитатсияи давлатии муассисахои таълимй доир ба мукаррар кардан (ё тасдик кардан)-и макоми давлатй, мураккабии халли проблемаи кабул кардани карори муносиб ва асоснокро ошкор кард.
Чуноне, ки рохбари давлат кайд намуданд: «Маориф бояд харчи зудтар колабхои кухнаро шикаста, ба фахмишхои чомеаи демократй, ба маданияти нави сиёсй, ба маълумоти бозоргонй гирфтани ахолй рох кушояд.» (Суханронии Аосгузори Сулху Вахдати миллй, Президенти Чумхурии Точикистон Ч,аноби Олй Эмомалй Рахмон дар мачлиси фаъолони маорифи чумхурй, аз 28 августи соли 1995).
Зери таъсири ин суханхои рохбари давлат тагйирёбии мундарича ва сохтори системаи маориф дар шароити густариши ислохот, ба таври назаррас ба равиш ва инкишофи он таъсири мусбат расонид. Тахкики хусусияти тагйирёбихои бавучудомада дар системаи баходихии сифати тахсилот дар сатхи эмпирикй тахлил ва чамъбасти тачрибаи мавчудаи аккредитатсияи давлатй карор гирифтан, имкон намедихад. Механизми нави муддати 10 соли охир бавучудомадаи баходихй ва эътирофи сифат дар шакли аккредитатсияи муассисахои таълимй ва барномахои таълимй, имруз технологияи хеле самаранок, инфрасохтори мутараккй, механизмхои азнавхосилкунии натичахоро дар бар мегирад ва уамчун система баррасй шуда метавонад. Ташаккули системаи бауодиуии воцей ва эътирофи сифати тахсилот масъалаи банакшагирии намунаи консептуалии системаи аккредитатсияро ба миён овард.
Аккредитатсияи муассисахои таълимй хамчун шарти ташаккули сиёсати ягонаи маориф ва нигохдории сатхи сифатии тахсилот, аз як тараф ва имконпазирии амалигардонии иктидор (салохият)-хои васеъ ва тафрикаи муассисахои таълимй аз руи навъ, намуд ва шаклхои ташкилию хукукй - аз тарафи дигар баррасй мешавад. Назорати анъанавии давлатй дар шакли таъсири директивй, айни замон ба шаклхои навоваронаи давлатй-цамъиятии робитаи мутацобили макомоти идоракунй, Хадамоти давлатии назорат дар сохаи маориф доир ба баходихии сифати тахсилот ассотсияхои чамъиятй ва муассисахои таълимй тавассути тартиботи ичозатномадихй, аттестатсия, аккредитатсияи давлатй ва чамъиятй амалй карда мешаванд. Натичаи аккредитатсия барпо кардани муносибатхои шаффофи меъёрии субъектхои раванди таълим мебошад.
Раванди аккредитатсияи дар конунгузорй баёншудаи муассисахои таълимй ва барномахои таълимй, барои системаи маориф функсияи нави идоракунии танзимкунандаву эътимодноки таълим дар катори функсияи назоратй-ташхисй баррасй шуда метавонад [2]. Тартиби гузарондани аккредитатсия раванди амалхои мутакобили максаддори идорашавандаро дарбар мегирад:
• амалхои мутацобили арзишй-ташхисй - бауоди^ии барномахои таълимй ва муассисахои таълимй дар мачмуъ ба мутобикат ба талаботу меъёрхо ва стандартхои муайяни сифат;
• амалхои мутацобили меъё'рй — эътирофи макоми муассисахои таълимй мавчудият ва кафолати устувории натичахои хосилшударо тахминкунанда;
• уамкории мутацобилаи боэътимод - ба муулати муайян фароуам овардани ууцуцу ваколатуо аз номи давлат ва чамъият.
Худи мафхуми аккредитатсияи муассисахои таълимй ва барномахои таълимй барои сохаи маориф мафхуми нав аст. Тахкикоти фундаменталии марбути хусусияти ичтимоии навоварй холо вучуд надоранд. Дар хамин хол, солхои сипаришуда ба андухтани тачрибаи кофй барои хулоса кардан ва баходихии самарабахшии фаъолияти аккредатсионии он имкон доданд.
Мафхуми аккредитатсия (аз калимаи лот. credo — боварй, эътироф) хамчун эътирофи муассисахо, якум, ба мутобикати талаботи муайяни макоми аккредитатсияшуда, дуюм, ба вогузор кардани он ба ваколатхои алохида аз номи шахси макоми аккредитатсияшуда амал кардан, баррасй мешавад.
Дар амалияи чахонй аккредитатсия чунин фахмида мешавад:
- раванди баходихии зохирии сифат, ки дар тахсилоти олй бо максади муоинаи дакики коллечхо, донишгоххо ва барономахои тахсилоти олй барои кафолат ва мукаммалгардонии сифат истифода мешавад (СНЕА — Шуро доир ба аккредитатсияи тахсилоти олии ИМА, 2000); _
- сатхи маком: Аккредитатсия хамчун раванд дар мачмуъ ба истифодаи стандартхои муайян асос ёфтааст. Ин, асосан, натичаи баходихй мебошад (The European Training Foundation, 1998). [3, с. 76].
Барои ошкор кардани мохияти мафхум ва худи зухурот, онро аз нуктаи мафхумхои асосй: «системаи маориф», «сифати тахсилот» тавсиф кардан мебояд.
Мафхуми тахсилот дар педагогика яке аз таърифхо ва тафсирхои мухим ва мураккабтарини бисёрчанбае мебошад, ки таърифу тафсирхои зиёд дорад. Крнун «Дар бораи маориф» он хамчун «раванди хадафноки тарбия ва таълим ба манфиати одам, чамъият ва давлат» тавсиф шудааст.
Зери мафхуми тахсилот, ба маънои том, раванди муташаккили ба максад равонашудаи интиколи доимии тачрибаи кобили таваччухи ичтимой - аз тарафи наслхои каблй ба наслхои баъдй фахмида мешавад. Тахсилот хамчун институти ичтимой ва хамчун яке аз зерсохторхои ичтимоии чамъият низ баррасй карда мешавад. Сабабгори инкишоф ва фаъолияти тахсилот -омилхо ва шароити мавчудияти чамъият: иктисодй, сиёсй, ичтимой ва фархангй мебошанд [2).
Тахсилот хамчун система дар се ченак баррасй мешавад: микёси ичтимой (тахсилот дар чахон, мамлакат, минтака), сатхи тахсилот (томактабй, муассисахои тахсилоти миёнаи умумй, ибтидой, миёна ва олии кабй), чанбаи ташкилй (давлатй, гайридавлатй). «Тахсилот хамчун система гайридунявй ё рухонй, давлатй, хусусй, шахрй, федералй шуда метавонад»
Системаи маориф шабакаи муассисахои тахсилот, макомот ва ташкилотхои идоракунанда, хамохангй ва таъминоти фаъолияти сохаи маориф, стандартхои таъминоти давлатии тахсилотй, иттилоотй, техники ва захиравиро дарбар мегирад.
Айни замон, муассисаи таълимй таркиби асосии системаи маориф мебошад, ки дар доираи он раванди таълимй амалй мешавад. Муассисаи таълимй дар педагогика хамчун системаи мураккаби ицтимои-педагоги баррасй мешавад. Дар он инчунин гуногунии системахои тахсилотиро чудо кардан мумкин аст. Системаи тахсилотй системаи педагогиро ба сифати зерсистема дар бар мегирад [3].
Пас, зери мафхуми системаи маориф раванди таълим ва машгулияти алохидаи таълимй низ баррасй шуда метавонад.
Зери мафхуми системаи маориф чунин андозагири фахмида мешавад:
• микёси система (системаи аврупоии тахсилот, системаи ватании тахсилот, системаи тахсилоти субъекти Вазорати маориф ва илми Чумхурии Точикистонва дигар вазорату кумитахо);
• сатхи тахсилот (системаи тахсилоти умумии миёнаи умумй, системаи тахсилоти ибтидой, миёна ва олии касбй ва тахсилоти иловагй
• шаклхои ташкилй -хукукй (системаи тахсилоти давлатй, системаи тахсилоти гайридавлатй);
• сатхи зерсистема (стандартхои далатии тахсилот, стандартхои тахассусй, муассисаи таълимй, накша ва барномаи таълимй, фанни таълимй). [1]
Мафхуми «сифати тахсилот» шиори дахсолаи охир шуда, имруз хамчун мавхуми байналмилалиро касб кардааст.
Дар муносибат ба тахсилоти олй калимаи «сифат» хануз аз асри XIX истифода мешавад, хусусияти истилохро бошад, танхо дар нимаи асри XX пайдо гардидааст.
Академики РАО Шадриков В.Д. дар тахкикоти худ изхор мекунад, ки баёнияи проблемаи сифати тахсилоти оли (проблемаи таъмини он низ) бевосита бо цанба^ои фаъолияти мактаби оли марбут аст.
Тахкикоти В.Д. Шадриков нишон медиханд, ки аз замони таъсисёбии университета якум дар Болония то миёнаи асри XIX тахсилоти олй хамчун бехбудии комил баррасй мешуд, ки дар муносибат бо он, бахусус хангоме ки сухан дар бораи университетхои бонуфуз мерафт, мукоисахои сифатй бемаврид буданд. Х,амин тавр, ихтисохои донишгохии анъанавии академй дар сохаи риёзиёт (математика), илмхои табий ва гуманитарй, ба монанди дар Аврупо, аз нуктаи назари амикии тахсилоти илмй бахо дода мешуданд, ихтисосхои нав дар сохаи мухандисй, технологияи химия ва тичорат бошад, аллакай аз мавкеи сатхи сифат ва муфидии амалии онхо баррасй мешуданд. [5; с.181].
Мавзуи сифати тахсилоти олй дар мухити илмии Чумхурии Точикстон дар аввали асри XX матрах шуд, солхои 20 - 30-уми асри XX хангоми саноатикунонии мамлакат, ин мавзуи
асосии бадс ва икдоми амалй мегардид. Нидоят, солдои 60-80-ум, пас аз дар як чор - панч сол, макомоти дукумати олй доир ба масъаладои тадсилоти олй карордо нашр мекарданд, ки дар онуо сифати таусилот, сифати омодасозии мутахассисон аллакай истилоууои калиди-категорияуои сиёсати давлатии таусилот буданд.
Ин имкон медиуад, ки чунин хулоса барорем, ки сифати таусилоти олй бо мутобщии ицтимой-щтисодй, яъне цобилияти цонеъ кардани талаботи комилан мушаххаси цамъият ва щтисодиёт ба мутахассисон дорои малака ва мауорати хуби касби ва коркардуои илми муайян мешавад.
АДАБИЁТ
1. Дар бораи «Коидаи гузаронидани аттестатсия, аккредитатсияи ва ичозатномадидии муассисадои таълимии Ч,умдурии Точикистон (карори Х,укумати Ч,умдурии ТочикистоКарори Х,укумати Ч,умдурии Точикистон аз 03.05.2003, №45)
2. .КабутовД.Сангтнов Н.[Управление и профессиональный контроль образовательных учреждений-Душанбе, 2004-64 с.
3. Мотова Г.Н., Наводнов В.Г. Проектирование системы аккредитации образовательных организаций. - Йошкар-Ола, 1999. — 76 с.
4. Конуни Ч,умдурии Точикистон «Дар бораи маориф», Душанбе, 2013
5. Шадриков В.Д. Философия образования и образовательные политики. — М.: Издательская фирма «Логос», 1993. — 181 с.
ТЕОРЕТИКО-МЕТОДОЛОГИЧЕСКАЯ ОЦЕНКА КАЧЕСТВА ОБРАЗОВАНИЯ
В настоящее статья рассматривается теоретико-методологическая оценка качества образования. Известно, что процесс реформа система образования начинается после распада советского союза с 90-ые годы прошлого столетия и оно оказало большое влияние на качество образования в школьных учереждениях постсоветских республиках, включая Таджикистан. Именно школа стала инициативом серезных регулирование в структуре система образования Таджикистана того времени. Последняя реформа конца 1995 года создало новой концепции по сравнению с предыдущих реформ. Таким образом, следует отметить, что система образования Республики Таджикистана намного отличается от системы преподовании советского периода. Это больше всего наблюдается в высшых учебных заведениях республики.
Ключевые слова: теория, методика, оценка, качество, образования, реформа, система, структура, структура образования, школа, высшая учебная заведения, регулирование, Республики Таджикистан, советский период, школная учреждения.
THEORETICAL AND METHODOLOGICAL EVALUATION OF QUALITY OF EDUCATION
This article deals with theoretical and methodological assessment of the quality of education. It is known that the process of reform of the education system has begun after the collapse of the Soviet Union since the 90s of the last century and it has had a great impact on the quality of education in school institutions of the post-Soviet republics, including Tajikistan. It was the school that became the initiative of serious regulation in the structure of the education system of Tajikistan. The latest reform at the end of 1995 created a new concept compared to previous reforms. Thus, it should be noted that the system of education of the Republic of Tajikistan is much different from the system of the Soviet period teaching as well. This is most observed in higher education institutions of the Republic.
Keywords: theory, methodology, evaluation, quality, education, reform, system, structure, structure of education, school, higher educational institutions, regulation, Republic of Tajikistan, Soviet period, school institutions.
Сведение об авторе:
Рахмонов Шариф - кандидат педагогических наук, доцент, декан факультета физики Таджикского государственного педагагического университета им.С.Айни, тел. (+992)918265609, [email protected]
About the author:
Rahmonov Sharif, - Ph. D. in Pedagogy, Associate professor, Dean in the Physics Department, Tajik state pedagogical university named after Sadriddin Ayni, Tel: (+992) 918265609, [email protected]
