CC BY
22012
ВЕСТНИК ПОЛОЦКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. Серия А
ДА 1150-ГОДДЗЯ ПОЛАЦКА
Полацк з'яуляецца сталщай першай дзяржавы на беларустх землях. Яго Ястарычнае развщцё абумовта фармграванне сучаснай мадэл нацыянальнай дзяржаунасцц прадвызначыла своеасаблiвасць працэсау генезс беларускай нацыи Полацк - гэта г^тарычная аснова дзяржау-нага суверэнтэту Беларуа, якая сягае свам караняшу глыбШ стагоддзяу.
Сёлета спауняецца 1150 гадоу Полацку. Для Ясторьи Беларусь Полацк - гэта больш, чым горад са шматвекавой г^торыяй. Полац-кая зямля (княства) займала адметнае месца у nалiтычнай астэме Старажытнай Русг i Вялшага княства Лтоускага. Гэтая адметнасць праявтася i у Ястарычнай назве земляу Беларускага Падзвшня ды Падняпроуя у сярэдневякоу - Белая Русь. Полацк - гэта i выток духоунасщ на Беларусц i асяроддзе асвечанай вякамi "Сафшнай прасторы".
Пстарычная навука дзякуючы археалаг1чным крышцам мае магчымасць пастаянна узба-га-чаць веды пра мшулае Полацка. У вышку працы археолагау стала вядома аб складаным i доуга-тэрмтовым працэсе станаулення Полацка як дзяржаватворчага цэнтра Белай Русг, аб Полацку "племянной" (дадзяржаунай) пары. Стала вядома i аб часе, калi на полацюм гарадзШчы яшчэ не было славян, але Полацк як пасяленне ужо ^навау, ц таюм чынам, была абгрунтавана новая храна-логiя яго пачатковай г^торыи
Таямнщы полацкай г^торып прыцягваюць увагу даследчыкау, гэта значыць, што у сучаснай Ястарычнай навуш вялiкая будучыня. Полацк будзе заусёды з'яуляцца крынщай натхнення для творчай дзейнасц г1сторыкау, а мшулае Полацка стане падмуркам раскрыцця духоунага патэнцы-ялу горада у сучаснасци
АСНОУНЫЯ ДАСЯГНЕНН1 СУЧАСНАЙ Г1СТАРЫЧНАЙ НАВУК1 У ВЫВУЧЭНН1 ПОЛАЦКА
д-р eicm. навук, дац. Д.У. ДУК (Полацт дзяржауны унтератэт)
У шыроюм храналаггчным кантэксце з IX па XVIII стагоддзе на аснове абагульнення выткау археалаггчнага i ггсторыка-антрапалаггчнага вывучэння Полацка прадстаулены звестк аб этапах яго развщця. Выдзелена асноунае дасягненне сучаснай гiстарыяграфii гiсторыi Полацка - доказ палажэння аб тым, што Полацк з'яуляуся адным з самых старажытных гарадоу на тэрыторъи Усходняй Еуропы. У XI стагоддзi Полацк па значнаму сацыяльна-эканамiчнаму i соцышкультурнаму патэнцыялу, па геа-палiтычным амбщыям сваiх князёу з'яуляуся роуняй колiшняй сталщы Рус - Ноугараду - i уплывовым суперткам Юеву.
Псторьи Полацка з даушх часоу прысвечана вялiзарная колькасць пстарыяграфп. Гэта абумоу-лена значнай роляй, якую Полацк адыгрывау у псторьи Усходняй Еуропы на працягу мнопх стагоддзяу. Аднак пытанш развщця уласна Полацка у сукупнасщ уах складовых паняцця "горад", щ "гарадская прастора", сталi аб'ектам вывучэння адносна нядауна.
Так, псторыя археалапчнага вывучэння Полацка пачынаецца з 1928 года (А.М. Ляудансш). На той час уяуленне пра Полацк як пра горад са шматвяковай псторыяй шяк не было падмацавана архе-алаriчнымi крынщаш. Ляудансш упершыню вызначыу асноуныя этапы развщця пстарычнай i сацы -яльнай тапаграфп Полацка [4]. Першая рэканструкцыя псторып Полацка у IX - XIII стагоддзях як горада у сацыяльна-эканамiчным разуменш была прадстаулена Л.В. Аляксеевым. Навуковец зрабiу грун-тоуны аналiз тсьмовых крынщ аднак вышш археалапчных даследаванняу на той час былi яшчэ вель -мi абмежаваныя.
У 1960-я гады археалапчныя даследаваннi у Полацку праводзшся Г.В. Штыхавым [8], яш прад-ставiу рэканструкцыю гiсторыi Полацка IX - XIII стагоддзяу у сукупнасщ дадзеных па палггычнай пс-торыi, сацыяльнай тапаграфii, развiццi рамёствау i гандлю.
ГУМАНИТАРНЫЕ НА УКИ. Асноуныя дасягненш сучаснай гiстарычнай навуК у вывучэнт Полацка № 9
Haйбольш aRrayra спpaвaй вывучэння гiстоpыi Полaцкa y aпошнiя дзесяцiгоддзi зaймaюццa ap-xеолaгi. Вынтш гэтaй дзейнaсцi стaлa выдaннe тpоx мaнaгpaфiй: C.B. Тapaсaвa "Полaцк IX - XVII CTa-годдзяу: riстоpыя i тaпaгpaфiя" [7]; Д.У. Дуй "Полaцк XVI - XVIII CTaroA^y: нapысы тaпaгpaфii, ri-стоpыi мaтэpыяльнaй кyльтypы i apгaнiзaцыi жыццëвaй npaaropbi нaсельнiцтвa белapyскaгa rapara" [2] i "Полaцк i пaлaчaнe" [3]. Aдпaведнa, былi aбapонены дзве кaндыдaцкiя (C.B. Тapaсay, Д.У. Дук) i a^a доктapскaя дысеpтaцыi (Д.У. Дук). Ha naAG^e нaпpaцовaк кaлектывy ayтapay (B.M. Ляуко, r.B. Шты^у, T.B. Ta6py^ i iнш.) у 2012 годзе было выдaдзeнa кaлeктыyнae нaвyковae выдaннe "Полоцк. Дpeвнeйшиe гоpодa Бeлapyси", пpымepкaвaнae дa юбiлeю Полaцкa i пpысвeчaнae яго вывучэнню aд момaнтy зapa-джэння дa кaнцa XVIII сгагодцзя [6]. Гэтaя npaqa га высокiм мeтaдaлaгiчным i кaнцэптyaльным yзpоУнi aбaгyльнiлa вынiкi дaслeдaвaння Полaцкa. Пaпяpэдняe кaлeктыyнae выдaннe na гiстоpыi Полaцкa y6a-чылa свет у 1987 годзе [5], aднaк aсноyнaя чaсткa ayтapскix тэкстay дaтычылaся пфыяду paзвiцця Полaцкa y сaвeцкiя чaсы. Дa тaго ж вынiкi apxeaлaгiчнaгa вывучэння y гэтым выдaннi пpaдстayлeны не быль
У спpaвe вывучэння бaгaтaй гiстоpыкa-кyльтypнaй спaцчыны сaмaгa empa^n^ra rapara Бeлapyсi былa пpaвeдзeнa мiжнapоднaя нaвyковaя кaнфepэнцыя "Полaцк у гiстоpыi i кyльтypы ЕУpопы" (Полaцкi дзяpжayны yнiвepсiтэт, 22 - 23 Maa 2012 годa), нa якой aдбылaся кaнсaлiдaцыя знaчнaгa нaвyковaгa na-тэнцыялу a^bra^ix i зaмeжныx гiстоpыкaУ, apxeолaгaУ, мaстaцтвaзнayцay i этнолaгaУ.
Haйбольш згачныя вынш дaслeдaвaння Полaцкa aдлюстpaвaны y нaстyпныx пaлaжэнняx, якш былi aгyчaны пaцчaс üpa^i кaнфepэнцыi i aдлюстpaвaны y ayтapскix тэкстax зaгaдaнaгa кaлeктыyнaгa выдaння.
Tax, пaводлe B.M. Ляуко, кpывiчы мeлi свaю yлaснyю сaцыяльнyю apгaнiзaцыю, вядомую na лeтa-nkax як княжэнне кpывiчоy-пaлaчaн. Bызнaчaны нaкipyнaк paссялeння кpывiчоy-пaлaчaн (Полaцкae i Bi-цeбскae Пaдзвiннe, Cмaлeнскae i Apшaнскae Пaдняпpоye). Полaцк у X стaгоддзi зaняy гaлоyнae мeсцa ся-pод шшык pодaвыx пaсялeнняy кpывiчоУ, у той жa чaс yтвapaeццa paннeдзяpжayнaя стpyктypa - Полaц-кae княствa (волaсць). У ганцы X - пaчaткy XI стaгоццзя aдзнaчaeццa этш фapмipaвaння, a y XII - XIII сга-гоццзяx aдбывaeццa paздpaблeннe сaцыяльнa-пaлiтычнaй стpyктypы Полaцкaй зямлi. Bызнaчaны межы фapмipaвaння Полaцкaй волaсцi y XI стaгодцзi i дынaмiкa pagara вотчын yдзeльныx полaцкix князëy [б].
Шмaтгaдовae apxeолaгa-aнтpaпaлaгiчнae дaслeдaвaннe Полaцкa i Полaцкaй зямлi, пpaвeдзeнae пaд кipayнiцтвaм выклaдчыкa Полaцкaгa дзяpжayнaгa yнiвepсiтэтa B.A. Емяльянчык нa пaдстaвe дзей -гасщ y пешую чapгy apxeaлaгiчныx экспедыцый ПДУ (Д.У. Дук, B.B. ЧapaУко), a тaксaмa i шшык yстaноУ (B.B. Baйцяxовiч, Г.М. Семянчук, Ю.A. Зaяц i iнш.), дaло нaдзeйнyю aсновy для кaнстaтaцыi тaго фaктa, што лaкaльныя сepыi pэшткay пaмepлыx з полaцкix могiльнiкaУ дaзвaляюць aб'яднaць ix у aгyльнyю полaцкyю сepыю. Дaкaзaнa гeнeтычнaя aгyльнaсць з сельсшм нaсeльнiцтвaм Бeлapyсi XVII -XVIII стaгоддзяy [б].
Aцкpыццë новый apxeaлaгiчныx помнiкaУ, выяуленне новыx зaкaнaмepнaсцяy riстapычнaгa paзвiц-ця Полaцкa ra^a^era y aсновy дысepтaцыйнaгa дaслeдaвaння Д.У. Дуга. Пaдчaс aбapоны доктapскaй дысepтaцыi (2011 г.) былi aгyчaны i aбapонeны гаступныя пaлaжэннi:
♦ Iснaвaннe Полaцкa пaводлe лeтaпiсay у 862 годзе галгам пaцвяpджaeццa apxeaлaгiчным мaтэpы-ялaм. Ha paннiм этaпe (кaнeц VIII - X ст.) Полaцк з'яуляуся племянным цэнтpaм нaсeльнiцтвa кyльтypы смaлeнскa-полaцкix доУrix кypгaноУ - лeтaпiсныx кpывiчоy. Bыяyлeны i дaслeдaвaны кyльтypны плaст i apтэфaкты aпошняй чвэpцi I тыс. н. ч. га полaцкiм гapaдзiшчы i пaсeлiшчax галя яго. У aдpознeннe aд parnix пaсялeнчыx стpyктyp Лaдaгi i HоУгapaдa (Pypыкaвa гapaдзiшчa), нaсeльнiцтвa сa Сгандыгавп не aкaзaлa iстотнaгa уздзеяння га пpaцэс фapмipaвaння сaцыяльнaй i тaпaгpaфiчнaй стpyктypы пaчaтковaгa Полaцкa (кaнeц VIII - X ст.). Полaцк з'яуляуся гоpaдaм у сaцыяльнa-эraraмiчнbIм paзyмeннi ^ara тэpмiнa з сяpэдзiны XI стaгодцзя, г. зн. знaчнa paнeй зa iншыя гapaды Бeлapyсi. Ha aсновe пaсeлiшчa кaля гад-ножжa гapaдзiшчa y пepшaй пaловe XI стaгодцзя yтвapыyся вaкольны гоpaд - пpaдцeчa Bялiкaгa пaсaдa. У сяpэдзiнe XI сгагодцзя y Полaцкy склaлiся нeaбxодныя aтpыбyты сяpэднeвяковaгa rapaba - нaяyнaсць paз-гaлiнaвaныx paмëствay i гaндлю, ^a^raame нa пaсaдax вялiкaй кольгасщ гapaдскогa нaсeльнiцтвa, склa-дaнaя гapaцскaя iнфpaстpyктypa з лiнiяй aбapончыx yмaцaвaнняy, гаяугасць мypaвaныx куль^ыи пaбyдоy.
♦ ^ra^ira тэpытapыяльнaгa paзвiцця Полaцкa y сяpэдзiнe XI - XV стaгоддзяy aдпaвядaлa сxeмe "дзяцiнeц - вaкольны гоpaд - пaсaд". Дзяцiнeц Полaцкa paзмяшчayся нa гapaдзiшчы з IX дa пaчaткy XIV стaгодцзя. У гэты чaс гapaдзiшчa выкapыстоУвaлaся як жылaя i добpa yмaцaвaнaя pэзiдэнцыя полaц-кix князëy. Baкольны гоpaд iснaвay нa пpaцягy кaнцa X - пepшaй пaловы XI стaгодцзя (тэpытоpыя бу-дyчaгa Hiжнягa зшга, чaсткi бyдyчыx Bepxнягa зaмкa i Bялiкaгa пaсaдa). Чоpнaя гapa (тэpытоpыя буду-чaгa Bepxнягa зaмкa) з момaнтy узвядзення Caфiйскaгa сaбоpa (сяpэдзiнa XI ст.) i комплексу мypaвaныx цэpквay (XII ст.) дa пaчaткy XIV стaгодцзя мeлa сaкpaльны i aдмiнiстpaцыйнa-цыpымaнiяльны стaтyс. Ha большaй чaстцы Чоpнaй (Зaмкaвaй) гapы пpaжывaлa пaсaдскae нaсeльнiцтвa. Ролю цзяцшга Bepxm зaмaк пaчay выконвaць пaсля спынення iснaвaння княжaцкaй pэзiдэнцыi нa стapaжытным гapaдзiшчы, ^paraa-нipоУкi зaмкaвaй тэpытоpыi i габудовы нa ëй кpaпaсныx yмaцaвaнняy у пepшaй пaловe XIV стaгодцзя.
♦ Гeнeзiс полaцкix пaсaдay aдбыyся y пepшaй пaловe XI стaгодцзя i быу звязaны з iснaвaннeм вa-кольнaгa гоpaдa. Пepшae згачгае тэpытapыяльнae пaшbIpэннe полaцкix пaсaдay aдбывaeццa y дpyгой пa -
2012
ВЕСТНИК ПОЛОЦКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. Серия А
лове XI стагоддзя. У гэты час за кошт утварэння Вялкага i Запалоцкага пасадау плошча Полацка дасягае 180 гектарау. Абодва пасады былi умацаваны парканамi, яшя выконвалi фартыфiкацыйныя функцыи да пачатку XVIII стагоддзя. На левым беразе Дзвшы з XI стагоддзя iснавалi мясцовасщ Слабада i Вострау. У XIII стагоддзi плошча пасадау, а адпаведна, i тэрыторыя горада, значна скарачаюцца. Уваходжанне Полацка у склад ВКЛ (пасля 1307 г.) абумовша змены у яго адмшстрацыйна-тэрытарыяльнай структуры (спыненне iснавання княжацкай рэзiдэнцыi на гарадзшчы, набыццё Верхнiм замкам функцый дзяцiнца i адмiнiстрацыйнага цэнтра Полацка). Пасля надання Полацку магдэбургскага права у 1498 годзе адбыва-ецца чарговая змена статусу асобных частак пасяленчай структуры горада. Верхнi замак паступова губ-ляе статус адмшстрацыйнага цэнтра горада. З 1530-х гадоу адмiнiстрацыйнае кiраванне Полацкам ажыц-цяуляецца праз магiстрат, размешчаны на Вялж1м пасадзе у будынку ратушы.
♦ Напрыканцы XV стагоддзя i у першай палове XVI стагоддзя скарацшася плошча асноуных гарад-скiх пасадау - Вялжага i Запалоцкага. Гэта адбылося у вынiку ваенных паходау на Полацк маскоУскiх войск i канфрантацыi памiж часткай залежнага ад свецшх i духоуных феадалау насельнщтва, з аднаго боку, i мапстратам - з другога. Частка залежнага ад баяр i духавенства пасадскага насельнiцтва была вы-мушана перасялщца на левы бераг р. Дзвшы, дзе утварылюя пасады з разгалшаванай гарадской шфра-структурай - Востраусш, Крыуцоу, Слабадскi i Экiманскi. Сумарная плошча левабярэжных пасадау у XVI стагоддзi дасягала 40 гектарау. Крыуцоу i Экiманскiя пасады з'яулялiся новым тэрытарыяльнымi адзiнкамi у структуры Полацка.
♦ Значнае пашырэнне тэрыторыi горада адбываецца пасля Iнфлянцкай вайны. У XVII стагоддзi на левым беразе Дзвшы iснавалi Экiманскi i Крыуцоу пасады з мясцовасцямi Вострау, Старая i Новая Слабоды. На працягу XVII - XVIII стагоддзяу плошча Полацка дасягнула макамальных памерау (каля 250 га). З часоу вызвалення Полацка у 1579 годзе аднауляецца пасадская забудова у межах былых пар-канау i з'яуляюцца новыя пасяленчыя структуры па-за iх межамг Полацк меу развiтую гарадскую шфра-структуру з разгалiнавай вулiчнай сеткай, пераважна драулянай грамадзянскай забудовай i абарончымi Умацаваннямi замкау i пасадау. Прычынай тэрытарыяльнага пашырэння Полацка з'яулялася узрастанне колькасцi пасадскага насельнiцтва, якое мела выключна спрыяльныя умовы для развщця рамёствау i гандлю. У XVIII стагоддзi у Полацку ствараецца ансамбль мураваных каталiцкiх кляштарау (базылiянскi, бернардзiнскi, дамiнiканскi, францысканск1), узводзяцца мураваныя карпусы езуiцкага калегiума з касцё-ламi Св. Стэфана i праваслауны Багаяуленсш манастыр.
♦ Сацыяльная аргашзацыя насельнiцтва Полацка i яго тэрытарыяльнае развiццё у IX - XV стагод-дзях маюць iстотныя адрозненш ад большасцi гарадоу гэтага часу на тэрыторьп Усходняй Еуропы. Кан-чанская сацыяльная арганiзацыя i адпаведны тэрытарыяльны падзел у Полацку не склалюя. Апошняя акалiчнасць iстотным чынам адрознiвае Полацк ад большасцi гарадоу Старажытнай Русi (Ноугарада, Пскова, Ладап, Смаленска i iнш.), у яшх соценная сiстэма як вызначальная рыса сацыяльнай арганiзацыi гарадскiх канцоу юнавала з XII стагоддзя. Абсалютная большасць насельнiцтва Полацка жыла на гарадсшх пасадах. У Полацку з XI стагоддзя галоуную ролю адыгрывалi вольныя гарадскiя абшчыннiкi, аб'яднаныя у гандлёва-рамесныя карпарацыi накшталт "братчын". Пасля 1498 года (прыняцце магдэбургскага права) асноунае насельнiцтва горада, за выключэннем духавенства i баяр, стала называцца мя-шчанамi. Юрыдычная перавага полацкага баярства над мяшчанамi зафiксавана у пiсьмовых крынiцах не раней за 80 - 90-я гады XV стагоддзя. Адносна позна - у першай палове XVI стагоддзя - у Полацку склалася соценная астэма сацыяльнай аргашзацып пасадскага насельнiцтва. У канцы XV стагоддзя з'яуляюцца асобныя юрыдыю на левабярэжных пасадах (Востраусш, Крыуцоу, Слабадскi i Эшмансш). Пасля Iнфлянцкай вайны у 1580 годзе насельнщтва Эшманскага пасада становщца падначаленым полацшм езу-iтам i надалей утварае буйнейшую юрыдыку. У XVII стагоддзi жыхары Крыуцовага i Слабадскога пасадау аргатзацыйна аб'ядноуваюцца у "сотню зарачанскую" Крыуцовага пасада. Частка насельнщтва Крыуцовага пасада, якая займалася рамёствамi i гандлем, становiцца падуладнай полацкаму магiстрату тольш у 1622 - 1623 гады.
♦ На раншм этапе (канец VIII - X ст.) насельнщтва Полацка з'яулялася полiэтнiчным у вышку пра-цэсу славянiзацыi балтау у Полацку i яго акрузе. Аб гэтым сведчаць знаходкi культуры смаленска-полацкiх доУгiх курганоу (летапiсных крышчоу) на полацкiм гарадзiшчы i паселшчах каля яго. У XI ста-годдзi Полацку пераважала усходнеславянскае насельнщтва, якое з'яулялася заснавальшкам i ствараль-нiкам горада у сацыяльна-эканамiчным значэнш гэтага тэрмiна. Вынiкi антрапалагiчнага вывучэння астэ -алагiчнага матэрыялу, здабытага падчас археалагiчных раскопак, i даныя пiсьмовых крынiц сведчаць, што у XVI - XVIII стагоддзях насельнщтва Полацка пераважна паходзша з яго акруп. Рэтраспектыуна тое ж можна адзначыць i для папярэдняга перыяду. Прозвiшчы некаторых дынастый палачан тоесныя з назвамi населеных пунктау павета i ваяводства (Заскаркi, Кублiцкiя, Палупяты, Росiцы, Сялявы i iнш.). У XVI - XVIII стагоддзях у Полацку пражывалi русшя (выхадцы з маскоускай дзяржавы), яурэi, татары, немцы, вугорцы, палякi i iншыя са складу ваенных i рамеснiкау, яшя на пэуны час траплялi у Полацк.
ГУМАНИТАРНЫЕ НА УКИ. Асноуныгя дасягненш сучаснай гiстарычнай навую у вывучэнт Полацка № 9
♦ Сляды разгалшаванай рамеснай вытворчасцi фксуюцца у Полацку у XI - XVIII стагоддзях. Архе-алагiчна даследаваны i найбольш поуна прадстаулены ювелiрныя, кавальск1я i касцярэзныя комплексы, зафiксаваны сляды уах асноуных сярэдневяковых i новачасных рамёствау, як1я характарызуюць вытвор-чую дзейнасць гарадскога насельнiцтва Беларусi. Полацк у XI - XVIII стагоддзях з'яуляуся буйным гандлёвым цэнтрам. Значная частка насельнщтва Вял1кага i Запалоцкага пасадау у XI - XIII стагоддзях была задзейшчана у арганiзацыi гандлю. Выразныя сляды гандлёвай дзейнасцi пасадскага насельнiцтва фiксуюцца па матэрыяльных рэштках у культурных напластаваннях XVI - XVIII стагоддзяу. У сукуп-насщ з данымi пiсьмовых крынiц магчыма вызначыць ролю Полацка як аднаго з найбуйнейшых ганд-лёвых цэнтрау на тэрыторыi Беларусi у XI - XVIII стагоддзях.
Заключэнне. Асноунае дасягненне сучаснай гiстарычнай навукi - гэта доказ асноунага палажэн-ня аб тым, што Полацк з'яуляуся адным з самых старажытных гарадоу на тэрыторш Усходняй Еуропы. У XI стагоддзi Полацк па значнаму сацыяльна-эканамiчнаму i сацыякультурнаму патэнцыялу (плошча горада складала 180 гектарау, у горадзе квiтнелi шматлiкiя рамёствы, развiвауся мiжнародны гандаль), а таксама па геапалиычным амб^гям сва1х князёу (Брачыслау Iзяславiч пашырау тэрыторыю княства за кошт у тым лжу i спадчынных земляу кiеускiх князей (Вщебска, Усвятау); Усяслау Брачыславiч пэуны час быу кiеускiм князем) з'яуляуся роуняй колшняй статны Русi - Ноугараду i уплывовым супернiкам К1еву.
Далейшая роля i значэнне Полацка у дзяржаватворчых працэсах на тэрыторыi Беларуа перыяду "да Iнфлянцкай вайны" i акупацыi горада у 1563 - 1579 гады заставался дамiнантнымi. Геапалиычныя рэалii развiцця Полацка у "пасялшфлянцш перыяд" ажно да канца XVIII стагоддзя прывялi да замаца-вання ролi Полацка у якасцi магутнага рэгiянальнага цэнтра Беларускага Падзвiння.
ЛГСАРАТУРА
1. Алексеев, Л.В. Полоцкая земля (очерки истории Северной Белоруссии) в IX - XIII вв. / Л.В. Алексеев. -М.: Наука, 1966. - 296 с.
2. Дук, Д.У. Полацк XVI - XVIII стагоддзяу: нарысы тапаграфи, псторып матэрыяльнай культуры i арганiзацыi жыццёвай прасторы насельнiцтва беларускага горада / Д.У. Дук. - Наваполацк: ПДУ, 2007. - 268 с.
3. Дук, Д.У. Полацк i палачане (IX - XVIII стст.) / Д. У. Дук. - Наваполацк: ПДУ, 2010. - 180 с., [22] арк. ш.
4. Ляудансш, А.М. Археолёпчныя досьледы у Полацкай акрузе / А.М. Ляуданскi // Зашсш аддзелу гуманiтарных навук БАН. - Мiнск, 1930. - Кн. 2. Працы археолёгiчнай камiсii. Т. 2. - С. 172.
5. Полоцк: Ист. очерк / АН БССР. Ин-т истории; редкол.: П.Т. Петриков (отв. ред.) и др. - 2-е изд., перераб. и доп. - Минск: Наука и техника, 1987. - 320 с.
6. Полоцк: Полоцк и Полоцкое княжество (земля) в IX - XIII века, летопись древних слоев, Полоцк и его округа в XIV - XVIII века, ремесло, денежное обращение и торговые связи Полоцка в средневековье (по данным археологии, нумизматики и письменных источников), культура и просвещение в средневековом Полоцке / О.Н. Левко [и др.]; редкол.: А.А. Коваленя (гл. ред.); науч. ред. О.Н. Левко; Нац. акад. наук Беларуси, Ин-т истории. - Минск: Беларус. навука, 2012.
7. Тарасау, С.В. Полацк IX - XVII стагоддзяу: Псторыя i тапаграфiя / С.В. Тарасау. - Мшск: Беларус. навука, 1998. - 183 с.
8. Штыхов, Г.В. Древний Полоцк (IX - XIII вв.) / Г.В. Штыхов. - Минск: Наука и техника, 1975. - 136 с.
Пастушу 19.06.2012
THE MAIN ACHIEVEMENTS OF THE MODERN HISTORICAL SCIENCE RESEARCH OF POLOTSK
D. DUK
The archeological, historical and antropological data, concerning the stages of development of Polotsk from IX to XVIII century, are given in the wide chronological context. The fundamental achievement of the modern historiography of Polotsk history, namely, the proving of the statement, that Polotsk was one of the most ancient towns in the East Europe territory, is figured out. In XI century Polotsk equalled Novgorod, the former capital of Rus, and powerfully rivalled Kiev, in its socioeconomical and sociocultural potential.
