Научная статья на тему 'АСАЛАРИЧИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА УКРАИНА ТОМОНИДАН ЭРИШИЛГАН ИЖОБИЙ ТАЖРИБАЛАРНИ ҚЎЛЛАШ ИМКОНИЯТЛАРИ'

АСАЛАРИЧИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА УКРАИНА ТОМОНИДАН ЭРИШИЛГАН ИЖОБИЙ ТАЖРИБАЛАРНИ ҚЎЛЛАШ ИМКОНИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
асаларичилик / янги технологиялар / экспорт / моддий воситалар / соғлом рақобат / асал етиштириш / beekeeping / new technologies / export / material resources / healthy competition / honey cultivation

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Фарманов Ж.

Мазкур мақолада дунёда асаларичилик тармоғининг ривожланиши, уни етиштириш ва экспорт қилишда етакчи давлатлар, уларнинг улуши, Украинада асал етиштириш ва экспорт қилиш тажрибаси тўғрисида тадқиқотлар олиб борилган ва уни мамлакатимизда жорий этиш бўйича ижобий жиҳатлари тўғрисида таклифлар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

OPPORTUNITIES TO APPLY POSITIVE EXPERIENCES ACHIEVED BY UKRAINE IN THE DEVELOPMENT OF BEEKEEPING

This article discusses the development of the beekeeping industry in the world, the leading countries in its cultivation and export, their share, the experience of growing and exporting honey in Ukraine, and also develops recommendations for its implementation in our country.

Текст научной работы на тему «АСАЛАРИЧИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА УКРАИНА ТОМОНИДАН ЭРИШИЛГАН ИЖОБИЙ ТАЖРИБАЛАРНИ ҚЎЛЛАШ ИМКОНИЯТЛАРИ»

Фарманов Ж., PhD доцент

Ицтисодиёт ва педагогика университеты

Узбекистан

АСАЛАРИЧИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА УКРАИНА ТОМОНИДАН ЭРИШИЛГАН ИЖОБИЙ ТАЖРИБАЛАРНИ КУЛЛАШ ИМКОНИЯТЛАРИ

Аннотация. Мазкур мацолада дунёда асаларичилик тармогининг ривожланиши, уни етиштириш ва экспорт цилишда етакчи давлатлар, уларнинг улуши, Украинада асал етиштириш ва экспорт цилиш тажрибаси тугрисида тадцицотлар олиб борилган ва уни мамлакатимизда жорий этиш буйича ижобий жщатлари тугрисида таклифлар ишлаб чицилган.

Калит сузлар: асаларичилик, янги технологиялар, экспорт, моддий воситалар, соглом рацобат, асал етиштириш

Farmanov J., PhD Associate Professor University of Economics and Pedagogy

Uzbekistan

OPPORTUNITIES TO APPLY POSITIVE EXPERIENCES ACHIEVED BY UKRAINE IN THE DEVELOPMENT OF BEEKEEPING

Annotation. This article discusses the development of the beekeeping industry in the world, the leading countries in its cultivation and export, their share, the experience of growing and exporting honey in Ukraine, and also develops recommendations for its implementation in our country.

Key words: beekeeping, new technologies, export, material resources, healthy competition, honey cultivation

Кириш. Дунёда асаларичилик кишлок хужалигининг жадал ривожланиб бораётган, янги инновацион технологияларни ва илм-фан ютукларини тез узлаштираётган тармоклардан бири булиб, у карийб барча киталарда кенг таркалган агробизнеслардан бири хдсобаланди. Шу билан биргаликда, асаличилик тармоги барча давлатлар узига хос булган инновацион технологияларга хдмда йуналишларга эгалиги билан ажралиб туради.

Шу боис, асаларичилик тармоги ривожланган давлатлар тажрибалари ва уларни мамлатимиз шароитида жорий этиш имкониятларини урганиб чикиш долзаблик касб этмокда.

Асал етиштиришда етакчи булган давлатларнинг барчаси хам ахоли жон бошига нисбатан уз давлатини тулик таъминлаган холда уни экспортга йуналтира олмайди. Уз навбатида асал етиштириш буйича кучли 10 таликка кирмаган бази давлатлар хам асал экспорт килишда етакчилар руйхатида уз улушига эга булиб бормокда. Бу албатта асал сифати хамда агротехнологиясининг узига хослиги билан жахон бозоридаги конюктура узгариб бориши билан изохланади.

Юкоридагиларга асосан, асал етиштиришда хажм ва сифат курсаткичларига кура етакчи давлатлар тажрибаларини мунтазам равишда урганиб бориш, улар томонидан эришилган ижобий тажрибаларни мамлкатимизда куллаш имкониятлари тадкик этиш долзарблик касб этади.

Украина асал ишлаб чикариш буйича нафакат МДХ, давлатлари орасида, балки Европада хам етакчи хисобланиб, асаларичилик кишлок хужалигининг энг ривожланган тармокларидан биридир. Виннитса, Житомир, Запорожйе, Ивано-Франкивск, Николаев ва Хмелнитский вилоятларининг хар бирида 100 мингдан ортик асалари оилалари мавжуд. Бугунги кунда асалари уяларини 87 фоизи хусусий секторда, тахминан 97 фоизи Украинанинг гарбий минтакаларида жойлашган [5].

Украинада асалга булган талаб даражаси бозордаги таклифга нисбатан анча юкори. Бу, уз навбатида, асаларичиликни аграр тадбиркорлик фаолияти сифатида ривожлантириш учун ажойиб имкониятлар беради. Бундан ташкари, мамлакатда 2000 йилда "Асалчилик тугрисида"ги конун кабул килинган, унга кура барча асаларичилик махсулотлари ва асаларичилик фаолиятининг узига солик солинмайди. Конун асалариларни купайтириш, саноатда фойдаланиш жараёнларини тартибга солади, асалари оилаларини мухофаза килишни таъминлайди, бу эса янги тадбиркор учун яхши имкониятларни яратиб беради.

Украинада ишлаб чикариш самарадорлиги бошка давлатлар билан солиштирганда, жуда паст булиб колмокда. Мисол учун, Канадада бир асаларичи 4 тоннадан ортик асал ишлаб чикарса, Украинада бу курсаткич 200 килограммни ташкил килади. Курсаткичлардаги бундай фаркнинг мавжудлиги Украинада асал ишлаб чикаришнинг хаваскорлик даражасида эканлиги билан изохланади. Асал етиштиришни самарали ташкил этишга "Асаларичиларнинг кооперативлар бирлашмаси" ёрдам беради.

Сунгги йилларда Украинада асаларичик сохасидаги асосий йуналишлардан бири бу сифат жихатидан тармокни янги боскичларга олиб чикариш саналади. Бунда Европа Иттифокининг бозорларига кириб бориш учун Европа стандартларига мос махсулотларни етиштиришга ургу каратилмокда. Бунинг учун эса, асал етиштиришда антибиотиклардан фойдаланиш куламини камайтириш, мумсиз ишлаб чикриш усулларини жорий этиш хамда асал етиштириш агротехнологияларига, хусусан асални пишиб етилиш муддатларига катъий риоя этишни талаб этади. Бу каби тадбирларни бажаришда эса асаларичиларга "Асаларичиларнинг

кооперативлар бирлашмаси" ташкилий, иктисодий ва илмий кумак курсатиб келмокда. Айниса ЕИ бозорларига киришда имтиёзларни олиш ва асал экспорт килувчи корхоналарга ташкилий кумак беришда бирлашманинг урни бекиёс.

Асаларичилик махсулотларини сифат курсаткичларининг яхшиланиши хамда белгиланган агротехнологияларга амал килиниша натижасида баъзи кишлок хужалиги ва озик-овкат махсулотлари учун Европа Иттифоки ва Украина имтиёзли тариф квоталари куллайди. Имтиёзли тариф квоталари белгиланиши квотадан ортик экспортни такиклашни англатмайди. Хусусан, Украина компаниялари товарларни тариф квотасидан ортик чекловларсиз етказиб бериши мумкин, аммо бу хажмлар ЕИда умумий импорт режимига буйсунади. Яъни, квота доирасидаги экспорт учун 0 % бож, квотадан ташкари экспорт учун Европа Иттифоки божхона тарифи билан белгиланадиган импорт божлари кулланилади. Сунгги йилларда Украина компанияларига ЕИ 36-40 минг тоннагача асал экспорти учун имтиёзли квоталар такдим этилган [4].

Умуман олганда Украинада асал етиштириш буйича статистик ракамлар курсатишича, йиллик ишлаб чикариш куввати 75 минг тоннани ташкил этади. Ушбу махсулот 400 мингдан ортик асал етиштирувчи хужаликлар томонидан етиштирилади. Ушбу хужаликларда жами 3,5 млн атрофида асалари оилалари парвариш килинади. Уртача битта асаларичилик хужалигида 8,7 кути асалари оиласи парвариш килинади. Битта асал оиласидан олинадиган асал микдори эса 21,5 килограмни такшил этади (1-расм).

Ракамлардан куришимиз мумкинки, асаларичилик сохасида фаолият юритувчи хужаликлар сони, ишлаб чириш хажми ва бир асалари оиласининг хосилдорлиги дунёдаги уртача курсаткичлардан юкори булиб, у сохада олиб борилган узок йиллик ислохотлар ва илм фанга киритилган инвестициялар натижаси хисобланади.

Украинада асаларичилик тармоги конун билан мустахкамланган бир катор узига хосликлари билан ажралиб туради. Хусусан, асаларичиликда факат маълум худудда районлаштирилган, ижро хокимияти томонидан тасдикланган асалари зотларини бокишга рухсат этилади.

1-расм. Украинада асаларичилик тармоFининг асосий курсаткичлари, 2020 йил холатига

Асaлaричилик хyжaликлaрини хдсобга олиш Ba дaволaш-профилaктикa тадбирларини yткaзиш учун махсус ветеринaрия-сaнитaрия пaспорти жорий этилгaн. Бaрчa тyрдaги хужэлик юритиш шaкллaри aсaлaричилик билaн шyFyллaниши МУМКИН, aMMO yлaр aсaлaричилик хyжaлиги сифaтидa рyйхaтдaн УТИШИ x1aмдa ишлaб чикрилгaн мax1сyлотлaрини ветеринaрия-сaнитaрия экспертизaсидaн yткaзиши шaрт. Асaлaричилик хyжaликлaрининг бaрчaси, xycycaH, етиштирyвчилaр, сaноaт aсосидa Kama ишловчилaр соликдaрдaн озод этилгaн.

Эътиборлиси жисмоний Ba юридик шaхслaргa aсaлaричилик хyжaликлaригa конун билaн белгилaнгaн тaртибдa ер мaйдонлaри aжрaтиб берилaди.

Усимликчилик соxдсидa фaолият юритувчи хyжaликлaр усимликтарни кaсaллик Ba зaрyркyнaндaлaрдaн хдмояташ мaксaдидa кимёвий препaрaтлaрдaн фойдaлaнгaн тaкдирдa, 10 кун олдин 10 километргaчa булган мaйдондa фaолият юритувчи aсaлaричилик хyжaликлaрини огохгантириши шaрт. Бyндa кУллaнилaётгaн кимёвий воситa тури, номи Ba тaъсир кyлaми тyFрисидaги мaълyмотлaр тaкдим этилиши тaлaб этилaди.

Укрaинaдa aсaлaричилик тaрмоини дaвлaт томонидaн кУллaб кyввaтлaш, ички бозордa тaлaб пaст бyлгaн юори сифaтли Ba нисбaтaн киммaт aсaл етиштиргaн хyжaликлaрни молиявий рaFбaтлaнтириш, экспортига кyмaклaшиш мaксaдидa бир кaтор дaвлaт дaстyрлaри ишлaб чикилгaн.

Шу билaн биргaликдa Укрaинaдa оргaник мaсxyлот етиштиришга хдм aлоx1идa этибор кaрaтилaётгaн булиб, буни aмaлгa ошуириш учун мaмлaкaтдa тибиий шaроит, жyмлaдaн, тоFли Ba урмон xyдyдлaри кенг тaркaлгaн. Ушбу xyдyдлaрдa оргaник мax1сyлот етиштирyвчи aсaлaричилик

хужаликлари асалари кутиси, ташиш ва етиштирилган асални саклаш курилмаларини имтиёзли асосда харид килиш тизимини ишлаб чикилган.

Юкорида таъкидланганидек Украинада асаларичилик хусусий секторда, хаваскорлик даражасидаги агробизнес шаклига айланган булиб, уни ишлаб чикарушга кдзикдшлари юкори булган ёрдамчи оила хужаликлари сони йилдан йилга ортиб бормокда. Аммо, мавжуд конунчиликка кура асаларичилик билан факатгина етарли билим ва куникмаларига эга булган шахсларгина шугулланиши мумкин. Шу боис мамлакатда худудлар кесимида табиати, иклими, усимликлари ва районлаштирилган асалари зотларидан келиб чиккан холда укитиш, билим ва куникмаларини ошириб бориш тизими жорий этилган. Бунда "П.И.Прокопович номидаги асаларичилик институти" миллий илмий марказнинг алохида урни бор. Ушбу илмий марказ томонидан ташкил этиладиган илмий семинар ва укув курслари учун бюджетдан алохида молиявий ресурслар ажратилади.

Умуман олганда асаларичилик тармогини баркарор ривожлантиришда ушбу тармок ривожланган давлатлар тажрибалари курсатишича сохани ривожлантиришнинг асосий дастаклари сифатида конунчилик асосида тартибга солиш, илм-фанни ривожлантириш, шунингдек, моддий-техник базасини мустахкамлаш йуналишларига эътибор каратилмокда.

Мамлакатимиз шароитида хам бу борада бир катор ислохотлар амалга оширилган булиб, олиб борилаётган ислохотлар куламини янада ошириш максадида Украина давлатининг куйидаги тажрибаларини жорий этиш таклиф этилади. Жумладан:

- "Асалчилик тугрисида"ги конун кабул килиш;

- асаларичилик хужаликларини хисобга олиш ва даволаш-профилактика тадбирларини утказиш учун махсус ветеринария-санитария паспорти жорий этиш;

- жисмоний ва юридик шахсларга асаларичилик хужаликларига конун билан белгиланган тартибда ер майдонлари ажратиш;

- усимликларни касаллик ва заруркунандалардан химоялаш максадида кимёвий препаратлардан фойдаланган такдирда, 10 кун олдин 10 километргача булган майдонда фаолият юритувчи асаларичилик хужаликларини огохлантириш;

- асаларичиликка ихтисослашган алохида миллий марказ томонидан субъекларга хизмат курсатиш, асаларичиларни билим ва малакаларини ошириш, асалари зотларини яхшилаш ва хок.

Ушбу ташкилий янги механизмларнинг жорий этилиши натижасида мамлактаимизда асаларичилик сохаси баркарор ривожланиишини таъминлаш, ички талаб даражасида махсулот етиштирган холда сифатли асал махсулотларини экспорт килиш имкониятлари яратилади.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Л.Л.Лангстрота. Схема современного пчеловодства. Энциклопедия пчеловодства - библиотека пчеловода. http://paseka.pp.ru/pchela-i-ulej/758-skhema-sovremennogo-pchelovodstva.html

2. Мед (мировой рынок). Крупнейшие производители меда. http s: //www.tadviser.ru/index. php

3. Мировой Рынок Мёда. Статистика по Странам. www.pchelovod.info

4. Льготные тарифные квоты. https://eu-ua.kmu.gov.ua/en/preferential-tariff-quotas

5. Украина. Закон о пчеловодстве. https://moyapaseka.ru/novosti/ukraina-zakon-o-pchelovodstve

6. Farmanov, J. Z., Rimboyeva , N. X. qizi, & Rimbayeva , G. X. qizi. (2023). QISHLOQ XO'JALIGINI RAQAMLASHTIRISHDA XORIJ TAJRIBASIDAN FOYDALANISH. GOLDEN BRAIN, 1(1), 231-236. Retrieved from

7. Farmanov J. UKRAINIAN EXPERIENCE IN DEVELOPING THE BEEKEEPING NETWORK IN OUR COUNTRY //European International Journal of Multidisciplinary Research and Management Studies. - 2022. - Т. 2. - №. 09. - С. 66-69.

8. Ziyadullayevich F. J. et al. MAMLAKATIMIZDA AGRAR SIYOSATNI AMALGA OSHIRISHNING ASOSIY YO'NALISHLARI //Current Issues of Bio Economics and Digitalization in the Sustainable Development of Regions. -2022. - С. 847-852.

9. Dustova M. Prospects of improving independent education in the higher education system of uzbekistan //Intent Research Scientific Journal. - 2023. - Т. 2. - №. 3. - С. 30-34.

10. Dustova M. COINS TO CRYPTOS: TRACING THE THREADS OF ECONOMIC TRANSFORMATION //Iqtisodiyot va ta'lim. - 2023. - Т. 24. -№. 5. - С. 78-82.

11. Sobitjon M., Dustova M. X. QADIMGI VA HOZIRGI DUNYO DAVLATLARI IQTISODIYOTIDAGI FARQLAR, BOG'LIQLIKLAR VA O'XSHASHLIKLAR //PEDAGOG. - 2022. - Т. 5. - №. 7. - С. 804-807.

12. Dustova M. X., Shomurotova S. O. TIJORAT BANKLARIDA KREDIT RISKLARINI SAMARALI BOSHQARISH //Conferencea. - 2022. - С. 119121.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.