Научная статья на тему 'АСАЛАРИЧИЛИКДА РАҚАМЛИ ИНҚИЛОБ: ИННОВАЦИЯЛАР УЧУН САМАРАЛИ СУБСИДИЯЛАР'

АСАЛАРИЧИЛИКДА РАҚАМЛИ ИНҚИЛОБ: ИННОВАЦИЯЛАР УЧУН САМАРАЛИ СУБСИДИЯЛАР Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
15
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
асаларичилик / рақамлаштириш / рағбатлантириш / рақамли технология / субсидия / “Асаларичиликда технологик трансфер” / 3D қурилмалари / сунъий йўлдош новигацияси / Big Data.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Фарманов Ж.

Мақолада асаларичилик тармоғида рақамли технологияларни трансформация қилишни рағбатлантиришнинг ташкилий ва иқтисодий дастаклари ифодаланган. Тармоқда рақамли технологияларни жорий этишни субсидиялаш бўйича таклифлар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АСАЛАРИЧИЛИКДА РАҚАМЛИ ИНҚИЛОБ: ИННОВАЦИЯЛАР УЧУН САМАРАЛИ СУБСИДИЯЛАР»

УДК: 63.636.638

Фарманов Ж. катта уцитувчи Ицтисодиёт факультети Царши му^андислик-ицтисодиёт институти

АСАЛАРИЧИЛИКДА РАЦАМЛИ ИНЦИЛОБ: ИННОВАЦИЯЛАР УЧУН САМАРАЛИ СУБСИДИЯЛАР

Аннотация. Мацолада асаларичилик тармогида рацамли технологияларни трансформация цилишни разбатлантиришнинг ташкилий ва ицтисодий дастаклари ифодаланган. Тармоцда рацамли технологияларни жорий этишни субсидиялаш буйича таклифлар баён этилган.

Калит сузлар: асаларичилик, рацамлаштириш, рагбатлантириш, рацамли технология, субсидия, "Асаларичиликда технологик трансфер", 3D цурилмалари, сунъий йулдош новигацияси, Big Data.

Farmanov J. senior teacher Faculty of Economics Karshi Institute of Engineering and Economics

Uzbekistan

THE DIGITAL REVOLUTION IN BEEKEEPING: EFFECTIVE SUBSIDIES FOR INNOVATION

Abstract. The article describes the organizational and economic levers for promoting the transformation of digital technologies in the beekeeping industry. Proposals for subsidizing the introduction of digital technologies in the network are described.

Keywords: beekeeping, digitization, incentives, digital technology, subsidy, "Technological transfer in beekeeping", 3D devices, satellite navigation, Big Data.

Кириш

Ривожланган давлатлар тажрибаси курсатишича кишлок хужалигини рацамлаштириш билан боFлик тадбирлар доим давлат назоратида ва куллаб -кувватлаш механизмлари ёрдамида амалга оширилади. Хусусан АК,Ш, Германия, Япония каби технологик ривожланган хдмда хусусий сектор улуши ва хизмат курсатиш сифати юкори булган давлатларда хам айнан кишлок хужалиги учун ракамлаштириш масаласи давлатнинг зиммасига юклатилган.

Шунинг учун хам мамлакатимиз ахолисини табиий ва органик махсулотларга булган талабини таъминлаш, кишлок хужалиги экинлари хосилдорлигини ошириш максадида асаларичиликни ривожлантириш ва уни замонавий инновацион технологиялар билан куроллантириш максадида тармокда ташкилий ва иктисодий раFбатлантириш дастакларига зарурият ортиб бормокда.

Асосий кисм

Тадкикотларимиз асосида асаларичиликда ракамли технологияларни трансфармация килишни раFбатлантириш йуллари сифатида ташкилий ва иктисодий дастаклардан кенг фойдаланиш лозим деб хисоблаймиз. Хусусан ташкилий йуналишда куйидаги вазифаларни амалга ошириш максадга мувофик:

- "Аклли асалари уялари"ни ташкил килиш, мамлакатимиз иклим шароитларига мослаштиришга оид тадкикотлар ва тажрибаларни олиб бориш;

- ракамли курилмалар, масофадан бошкариш воситалардан фойдаланишга оид хукукий асосларни такомиллаштириш, барча учун содда тизим яратиш;

- ракамли курилмалардан фойдаланишни оммалаштириш, тарFиб килиш, тушунтириш ишларини олиб бориш максадида семинарларни такшил этиш;

- аклли курилмалар билан жихозланган асаларичилик хужаликларини урмон фонди ерларидан максадли ва тартибли фойдаланиш йулларини ташкил этиш ва бошкалар.

Шунингдек асаларичиликда ракамли технологияларни жорий этишни раFбатлантиришнинг иктисодий йуналишлари сифатида куйидаги вазифаларни бажариш лозим деб хисоблаймиз. Жумладан:

- ракамли технологияларни тулик жорий этган хужаликлар учун имтиёзли кредитлаш тизимини жорий этиш, суFурталаш тизимини такомиллаштириш;

- хужалик билан хамкорликда кооперацион алокалар оркали аклли курилмаларни ишлаб чикарувчи корхоналарни молиявий куллаб -кувватлаш;

- жами асалари оилалари сонининг маълум улушига ракамли технологияларни жорий этган хужаликларни табакали субсидиялаш тизимини жорий этиш;

- асаларичиликда ракамли технологияларни жорий этишни молиявий куллаб-кувватлашга кумаклашувчи фондларни ташкил этиш ва ривожлантириш ва бошкалар.

Ушбу ташкилий ва иктисодий дастакларнинг хар бирининг амалиётдаги урни бекиёс булиб, у монографик тадкикотларда хам узининг тасдотини топган. Айникса суFурталаш, имтиёзли кредитлаш, субсидиялаш

масалалари хамда сохани молиялаштирадиган алохида жамFармаларнинг шаклланиши узининг ижобий таъсирини курсатиши таъкидланган.

Шу боис тадкикотларимизда субсидиялаш хамда махсус жамFармаларни ташкил этиш хамда уларни молиялаштириш йуналишларига алохида урFу каратган холда илмий талифлар асосланган. Жумладан худудларда утказилган суровномалар тахлиллари курсатишича бир асалари хужаликда уртача 1 та павилион (32 яшик, 64 та оила) парваришланишини эътиборга олинса, унда камида 4 та яшик (12,5 фоизи) доимий назоратдаги, ракамли технология билан жихозланган булиши талаб этилади. Шундагина асалариларнинг кунлик холатини минимал даражада реал вакт режимида мониторинг килиш имконияти мавжуд булади.

Шундан келиб чиккан холда асаларичилик хужаликлари учун ракамлаштиришга субсидия ажратишда минимал меъзон белгиланиши таклиф этилмокда. Ушбу меъзонни минимал даражада бажарган хамда уни павилиондаги яшиклар сонига мос равишда ошириб боришдан манфаатдор булган хужалилкарни табакали субсидиялаш тизимини жорий этиш максадга мувофик (1-жадвал).

1-жадвал

Ракамли технологияларни жорий этган асаларичилик хужаликларини

субсидиялаш тизими ва унинг табакалари46

Табакалашган холда кулланилиши

Субсдиялаш микдори Минимал мезон Минимал талабни бажарган 30 фоизига жорий этган 50 фоизига жорий этган

БХМ нинг 5 баробари микдорида Жами яшиклар сонининг 12,5 фоизида ракамли технология 1,0 5,0 10,0

жории этиш

Шунингдек минтакавий, усимлик туридан келиб чиккан холда коэффициентлар хам жорий этиш мумкин

ТоF ва тоF олди асаларичилиги учун 1,0 5,0 10,0

Пахтачилик асаларичилиги учун 1,0 8,0 12,0

Чул ва ярим чул асаларичилиги учун 1,5 6,5 11,0

Ракамли технологияларни жорий этган асаларичилик хужаликларини субсидиялашда 2023 йил холатига амалиётдаги баходан келиб чиккан холда БХМ нинг 5 баробари микдорида субсидия ажратиш таклиф этилмокда.

Ушбу микдор хужаликда мавжуд жами яшиклар сонининг 30 фоизида жорий этган хужаликлар учун 5 коэффицентга купайтирилиши хамда 50 фоизида жорий этилган булса 10 коэффициентда кулланилиши максадга мувофик.

46 Муаллиф томонидан таклиф этилган

Шу билан биргаликда ушбу микдор тоF ва тоF олди асаларичилиги учун кулланилиб, кимёвий препаратлар таъсири юкорилигини инобатга олган холда пахтачилик худудларида асал етиштирадиган хужаликлар учун мос равишда 30 фоизга 8 хамда 50 фоизда 12 коэффициентлар таклиф этилади.

Бозор муносабатлари шароитида хусусий секторнинг урни ошиб бориши табиий жараён булиб, давлат томонидан субсидиялаш бу дастлабки боскичларида, хужаликларнинг оёкка туриб олиши ва янги технологияларнинг кенг тарFиб килиниши учун хизмат килиб, истикболда у бозор механизмлари ёрдамида ишлаб кетиши лозим булади.

Бунинг учун эса ушбу технологияларни жорий этишни молиялаштирадиган тузилмалар, куллаб -кувватлайдиган идоралар ташкил этилиши максадга мувофик. Шунинг учун тадкикотларимизда "Асаларичиликда технологик трансфер" жамFармасини ташкил этиш лозим деб хисоблаймиз (1-расм).

Молиялаштириш манбаалари ва механизмлари

трансфер" жамFармаси

Узаро хамкорлик ва

уларнинг муносабатлари

Хорижий

венчур фондлар ва

Алохида имтиёзлар билан йуналтирилган маблаглар

Асаларичилик фемер ва дехкон

Асаларичилик корхоналари (МЧЖ, кластер)

1-расм. "Асаларичиликда технологик трансфер" жамFармасининг такшилий-иктисодий муносабатлари47

47 Муаллифлар томонидан ишлаб чикилган.

Ушбу жамFарманинг максади асаларичилик хужаликларида замонавий ракамли технологияларни жорий этишни молиявий куллаб -кувватлаш, уларни имтиёзли кредитлар, янги технологияларнинг амалиётга жорий этилишига кумаклашиш, хужаликларнинг кизикиш ва куникмаларини ошириб бориш хисобланади.

Ушбу жамFарма уз фаолияти жараёнида куйидаги вазифаларни бажаради. Хусусан:

- асаларичилик хужаликларининг моддий-техник базасини мустахкамлаш, ракамли технологияларни жорий этиш, урганиш максадлари учун кредит ресурсларини ажратиш хамда ундан фойдаланишни янада кенгайтириш;

- асал етиштирувчиларнинг инновацион фаолиятини молиявий куллаб-кувватлаш, замонавий курилмалар яратиш, ишлаб чикариш ва жорий этишни раFбатлантириш;

- асаларичилкни ривожлантиришга каратилган максадли давлат, тармок ва худудий дастурларни, илмий-техник лойихаларни молиялаштириш, шу билан биргаликда ушбу тадбирларни жорий этишда иштирок этиш;

- ракамли технологияларни жорий этишда айланма маблаFларга мухтож булган асал етиштирувчилар, кайта ишловчилар хамда хизмат курсатувчилар фаолиятига кумаклашиш;

- асал ва асаларичилик махсулотларини ташишга мулжалланган махсус автотранспорт воситалари, асбоб-ускуналар, курилмалар билан таъминлаш максадлари учун лизинг фаолиятини йулга куйиш, ушбу максадлар учун манфаатдор томонлар билан хамкорлик килишдан иборат.

Ушбу жамFарманинг молиявий ресурсларини шакллантиришда давлатнинг максадли ва донорлик пул маблаFлари билан биргаликда алохида ва умумий имтиёзлар билан йуналтирилган маблаFларнинг шаклланиши мумкин булган манбаалар таклиф этилади (2-расм).

"Aсалаpичиликда технологик трансфер" жамгармасини мoлиялаmтиpиmда алох,ида ва умумий имтиёзли йуналтирилган маблагларнинг mаклланиmи

Axолигa acanapMHMnMx учун aжpaтилaëтгaн вa ayкцион caвдолapигa чикapилaëтгaн ep мaйдонлapи бозоp киймaтининг 2G фоизи микдоpидaги мaблaFлap

Импоpт килингaн acaл мaxcyлотлapи вa acaлapи инвeнтapлapи учун ^^С вa бож тyловлapининг 5G фоизи микдоpидaги

мaблaFлap

Рaкaмли кypилмaлap билaн боFлик тaдкикотлapни тижоpaтлaштиpиш киймaтининг 15 фоизини йyнaлтиpишдaн шaкллaнгaн мaблaFлap

Aклли yялapни жоpий этиш нaтижacидa бepилгaн cолик имтиëзлapининг 5G фоизини йyнaлтиpишдaн шaкллaнгaн

мaблaFлap

2-расм. "Aсалаpичиликда технологик трансфер" жамFаpмасини

мoлиялаmтиpиmда аловдда имтиёзлар билан йуналтирилган маблаFлаpнинг mаклланиmи48

Унгa ^pa aлоxидa paFбaтлaнтиpyвчи имтиëзли мaблaFлap cифaтидa ax^^a acaлapичилик учун aжpaтилaëтгaн вa ayкцион caвдолapигa чикapилaëтгaн ep мaйдонлapи бозоp киймaтининг 2G фоизи микдоpидaги мaблaFлap xaмдa импоpт килингaн acaл мaxcyлотлapи вa acaлapи инвeнтapлapи учун К,К,С вa бож тyловлapининг 5G фоизи микдоpидaги мaблaFлapни йyнaлтиpиш тaклиф этилмокдa.

Шyнингдeк, умумий paFбaтлaнтиpyвчи имтиëзли мaблaFлap cифaтидa paкaмли кypилмaлap билaн боFлик тaдкикотлapни тижоpaтлaштиpиш киймaтининг 15 фоизини йyнaлтиpишдaн шaкллaнгaн мaблaFлap xaмдa yялapни жоpий этиш нaтижacидa бepилгaн cолик имтиëзлapининг 5G фоизини йyнaлтиpишдaн шaкллaнгaн мaблaFлapдaн шaкллaниши мaкcaдгa мувофи;.

Хулоса ва таклифлар

Хyлоca килиб aйтгaндa, мAcaлapичиликдa тexнологик тpaнcфepм жaмFapмacини тaшкил этиш оpкaли acaлapичиликни paкaмлaштиpиш, aклли yялapни жоpий этишгa xycycий ceктоpни жэлб килиш, cоxaдa олиб боpилaëтгaн илмий инновaцион лойиxaлapнинг якуний ишлaнмaлapини

; Мyaллифлap томонидaн ишлaб чикилгaн.

амалиётга жорий этиш куламини кенгайтириш, унинг тижоратлашиш, хужаликларнинг моддий техник ва молиявий paF6araapra эга булишига замин яратиб бериш, провардида эса ижтимоий (озик-овкат хавфсизлиги, илм-фан ривожи, технологик куролланиш, куникмаларнинг шаклланиши) хамда иктисодий (юкори фойда, ракобатбардош бозор сегментига эга булиш, нобутгарчиликни камайтириш) каби бир катор самараларнинг юзага келишига хизмат килади.

Адабиётлар:

1. Асаларичилик. "Агробанк" АТБ - 2021. https://agrobank.uz

2. Аскаров Н. Республикада асаларичилик тaрмоFини ривожлантириш // Амалий кулланма. "NEW-STYLE STAR" МЧЖ, 2017 йил, 51 бет.

3. Дустова М. Х. Классификация рисков в сельском хозяйстве //Экономика и социум. - 2022. - №. 10-1 (101). - С. 346-351.

4. Dustova M. Prospects of improving independent education in the higher education system of uzbekistan //Intent Research Scientific Journal. - 2023. - Т. 2. - №. 3. - С. 30-34.

5. Makhmutullaeva S. USE OF LOGISTICS SYSTEM IN THE DEVELOPMENT OF EXPORT POTENTIAL IN UZBEKISTAN // Экономика и социум. 2023. №5-1 (108). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/use-of-logistics-system-in-the-development-of-export-potential-in-uzbekistan

6. Omanov R. F. et al. Digitalization Of The Economy: Possible Benefits And Risks //Webology. - 2022. - Т. 19. - №. 2.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.