Научная статья на тему 'АРЗЁБИИ ИҚТИДОРИ СОДИРОТИИ ВИЛОЯТИ СУҒД: МУАММОҲО ВА ТАМОЮЛИ РУШД'

АРЗЁБИИ ИҚТИДОРИ СОДИРОТИИ ВИЛОЯТИ СУҒД: МУАММОҲО ВА ТАМОЮЛИ РУШД Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
19
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
иқтидори содиротӣ / рушди истеҳсолоти содиротмеҳвар / муносибатҳои иқтисодии беруна / иқтисодиёти миллӣ / корхонаҳои содиркунанда / молҳои содиротӣ / модели иқтидори содиротӣ / нишондиҳандаҳои рушди иқтисодӣ / export potential / development of export-oriented production / foreign economic relations / national economy / exporting enterprises / export commodities / export potential model / economic development indicators

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Маъруфов Фирдавсҷон Каримович

Иқтидори содиротии вилояти Суғд арзёбӣ гардидааст. Асоснок шудааст, ки барои рушди иқтисодиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва минтақаҳои он такмили рақобатпазирии молҳои ватанӣ, хусусан истеҳсолоти содиротмеҳвар муҳим аст. Бо мақсади муайян кардани вазъи истифодаи иқтидори содиротии вилояти Суғд нишондиҳандаҳои муҳим – квотаи савдои беруна дар асоси маълумоти омории расмӣ арзёбӣ шудааст. Муайян карда шудааст, ки квотаи савдои берунаи вилояти Суғд нисбат ба дигар минтақаҳои ҷумҳурӣ баланд мебошад. Инчуннин, барои сифатан арзёбӣ кардани иқтидори содиротии вилояти Суғд коэффисиенти рӯйпӯшкунии воридот бо содирот, квотаи содироти соф ва коэффисиенти рақобатпазирии байналмилалӣ ба риштаи таҳлил кашида, муайян шудааст, ки сатҳи баланди квотаи савдои хориҷии вилояти Суғд аз ҳисоби сатҳи баланди воридти вилоят мебошад. Мудаллал гардидааст, ки барои такмили иқтидори содиротии вилояти Суғд такмили институтсионалии идоракунии фаъолияти иқтисодии берунии маинтақа муҳим мебошад. Дар ин бобат тавсияҳои назариявӣ ва амалӣ пешниҳод шудаанд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ASSESSMENT OF EXPORT POTENTIAL OF SOGHD REGION: PROBLEMS AND DEVELOPMENT TRENDS

The article examines the export potential of the Soghd region. It is substantiated that for the development of the economy of the Republic of Tajikistan and its regions, it is important to increase the competitiveness of domestic goods, especially export-oriented products. In order to determine the state of use of the export potential of the Soghd region, an important indicator – the foreign trade quota – was assessed on the basis of official statistical data. It has been established that the foreign trade quota of the Soghd region is higher than that of other regions of the republic. Also, in order to qualitatively assess the export potential of the Soghd region, the following were analyzed: the import coverage ratio by exports, the net export quota and the international competitiveness coefficient, and it was also determined that the high level of the foreign trade quota of the Soghd region is due to the high level of imports from the region. It is substantiated that to improve the export potential of the Soghd region, it is important to institutionally improve the management of its foreign economic activities and present theoretical and practical recommendations.

Текст научной работы на тему «АРЗЁБИИ ИҚТИДОРИ СОДИРОТИИ ВИЛОЯТИ СУҒД: МУАММОҲО ВА ТАМОЮЛИ РУШД»

УДК 339.5

DOI 10.24412/2411-1945-2023-4- 74-82

АРЗЁБИИ ИЦТИДОРИ Маъруфов Фирдавсцон Каримович,

СОДИРОТИИ ВИЛОЯТИ муаллими кафедраи хадамоти гумруки

СУГД: МУАММОХО ВА факултети бизнес ва ицтисодиёти

ТАМОЮЛИ РУШД байналмилалии ДДХрСТ (Хуцанд, Тоцикистон)

ОЦЕНКА ЭКСПОРТНОГО Маъруфов Фирдавсджон Каримович, ст.

ПОТЕНЦИАЛА СОГДИЙСКОЙ преподаватель каф. таможной службы

ОБЛАСТИ: ПРОБЛЕМЫ И факультета бизнеса и международной

ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ экономики ТГУПБП (Худжанд, Таджикистан)

ASSESSMENT OF EXPORT Marufov Firdavsjon Karimovich, senior lecturer of the

POTENTIAL OF SOGHD Department of Customs Service of the faculty of

REGION: PROBLEMS AND Business and International Economics under TSULBP;

DEVELOPMENT TRENDS (Khujand, Tajikistan) e-mail: fedos. 11 @mail. ru

Ицтидори содиротии вилояти Сугд арзёби гардидааст. Асоснок шудааст, ки барои рушди ицтисодиёти Цумуурии Тоцикистон ва минтацауои он такмили рацобатпазирии молуои ватани, хусусан истеусолоти содиротмеувар мууим аст. Бо мацсади муайян кардани вазъи истифодаи ицтидори содиротии вилояти Сугд нишондиуандауои мууим - квотаи савдои беруна дар асоси маълумоти омории расми арзёби шудааст. Муайян карда шудааст, ки квотаи савдои берунаи вилояти Сугд нисбат ба дигар минтацауои цумуури баланд мебошад. Инчуннин, барои сифатан арзёби кардани ицтидори содиротии вилояти Сугд коэффисиенти руйпушкунии воридот бо содирот, квотаи содироти соф ва коэффисиенти рацобатпазирии байналмилали ба риштаи тащил кашида, муайян шудааст, ки сатуи баланди квотаи савдои хориции вилояти Сугд аз уисоби сатуи баланди воридти вилоят мебошад. Мудаллал гардидааст, ки барои такмили ицтидори содиротии вилояти Сугд такмили институтсионалии идоракунии фаъолияти ицтисодии берунии маинтаца мууим мебошад. Дар ин бобат тавсияуои назарияви ва амали пешниуод шудаанд.

Калидвожа^о: ицтидори содироти, рушди истеусолоти содиротмеувар, муносибатуои ицтисодии беруна, ицтисодиёти милли, корхонауои содиркунанда, молуои содироти, модели ицтидори содироти, нишондиуандауои рушди ицтисоди

Рассматривается экспортный потенциал Согдийской области. Обосновано, что для развития экономики Республики Таджикистан и ее регионов важно повышение конкурентоспособности отечественных товаров, особенно экспортоориентированной продукции. В целях определения состояния использования экспортного потенциала Согдийской области на основе официальных статистических данных оценен важный показатель - внешнеторговая квота. Установлено, что внешнеторговая квота Согдийской области выше, чем у других регионов республики. Также с целью качественной оценки экспортного потенциала Согдийской области были проанализированы: коэффициент покрытия импорта экспортом, чистая экспортная квота и коэффициент международной конкурентоспособности, а также определено, что высокий уровень внешнеторговой квоты Согдийской области обусловлен высоким уровнем импорта из региона. Обосновано, что для улучшения экспортного потенциала Согдийской области важно институциональное совершенствование управления её внешнеэкономической деятельностью и представлены теоретические и практические рекомендации.

Ключевые слова: экспортный потенциал, развитие экспортоориентированного производства, внешнеэкономические связи, национальная экономика, предприятия -экспортеры, экспортные товары, модель экспортного потенциала, показатели экономического развития

The article examines the export potential of the Soghd region. It is substantiated that for the development of the economy of the Republic of Tajikistan and its regions, it is important to increase the competitiveness ofdomestic goods, especially export-oriented products. In order to determine the state of use of the export potential of the Soghd region, an important indicator - the foreign trade quota -was assessed on the basis of official statistical data. It has been established that the foreign trade quota of the Soghd region is higher than that of other regions of the republic. Also, in order to qualitatively assess the export potential of the Soghd region, the following were analyzed: the import coverage ratio by exports, the net export quota and the international competitiveness coefficient, and it was also determined that the high level of the foreign trade quota of the Soghd region is due to the high level of imports from the region. It is substantiated that to improve the export potential of the Soghd region, it is important to institutionally improve the management of its foreign economic activities and present theoretical and practical recommendations.

Key-words: export potential, development of export-oriented production, foreign economic relations, national economy, exporting enterprises, export commodities, export potential model, economic development indicators

Инкишофи чараёни чахонишавй, воридшавии давлатхои алохида ба бозори байналхал^й ва дар ин радиф, минта^ахои ин давлатхо ба низоми чомеаи чахонй имкон фарохам овардааст, ки хар як минта^аи алохида ба бозори чахонй бо махсулоти хеш ру оварад. Яке аз омили асосие, ки мав^еи давлат ва минта^ахои онро дар алохидагй бо чомеаи чахонй муаррифй менамояд, ин афзоиш додани хиссаи содирот мебошад. Рушди и^тидори содиротй бошад, дар навбати худ имкониятхои ра^обатй, ташаккул ва рушди ра^обатпазирии хар як минта^аро инъикос менамояд. Аз ин лихоз, пеш аз асоснок намудани воридшавии минта^а ба бозори чахонй, холати и^тидори содиротии минта^аро арзёбй кардан ба ма^сад мувофи^ аст. Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон гуфтаанд: «Бо ин ма^сад, такроран таъкид менамоям, ки бояд таваччухи асосй ба рушди босуботи сохахои и^тисоди миллй, пешгирй кардани таъсири хавфхои эхтимолй ба он, истифодаи самараноки и^тидорхои мавчуда, ташкили корхонахои истехсолй, таъсиси чойхои кории нав, баланд бардоштани ра^обатнокии махсулоти ватанй, та^вияти содирот, ташаккули «и^тисоди сабз», суръат бахшидан ба раванди ра^амикунонии бахшхои и^тисодиёт, инкишофи неруи инсонй ва бехтар намудани сифати хизматрасонихои ичтимой равона карда шавад» [1,7].

И^тидори содиротй нишондихандаи мачмуавй буда, дар чараёни арзёбй самтхои гуногун, яъне шароити табиии и^лимй, таъминнокй бо захирахо, сатхи техникй ва технологии истехсолот, мав^еи чойгиршавй ва дигар чабхахоро инъикос менамояд [2,109].

Масъалахои ташаккули и^тидори содиротй дар осори муха^и^они муосири хоричй, бахусус, дар тад^и^оти олимон М.Алам, Р.Костер, Д.Ландау, Р.Манделла ва дигарон ба таври муфассал баррасй гардидаанд.

Дар раванди чахонишавй фаъолияти корхонахои содиркунандае, ки дар минта^аи озоди и^тисодй чойгир шудаанд, бояд дар асоси низоми хавасмандии имтиёзхои тарифй бехтар карда шаванд [3, 47].

Дар мархилаи чахонишавй муносибатхои содиротии байни иштирокдорони бозор васеъ гардида, ра^обат та^вият меёбад ва ин боиси афзун гардидани сармоягузории хоричй дар

caмти истех,содот мегapдaд. Зaминaи тaкмил Ba рушди истех,содот нaxycт дap мaмaлaкaтx,ои мyтapaккй Ba cипac, дap мaмлaкaтx,ои ру бa тapaккй бa вучуд меояд.

Гуфт^ои мaзкyp шaxодaти онaнд, ки иктидори содиротй бо мaфxyми paкобaтпaзиpии минтае зич aдокaмaндй доpaд, зеро, as як тapaф, arap cara^ иктидори содиротии минтае боиси paкобaтпaзиpии миmaк;a гapдaд, aз чониби дигap, имконият^ои вacеи paкобaтпaзиpй бa aфзyн гaштaни xиccaи содиротии миmaк;a мycоидaт менaмояд. Бapои apзёбии иктидори содиротии миmaк;a нишондиxaндaxои зиёдеро иcтифодa бypдaн мумкин acт. Дap чaxоpчyбaи тaдкикоти мaзкyp, нишондиxaндaе, ки иктидори содиротиро aз нyкгaи нaзapи тaшкили идоpaкyнии содиротии миmaк;a гaвcиф мекyнaд Ba «квотaи caвдои берут» номада мешaвaд, мaвpиди иcтифодa кдрор мегиpaд. Ин нишондиxaндa xaмчyн тaк;cими гapдиши caвдои беpyнa бa нишондиxaндaи мaчмyи мaxcyлоти мингaкaвй, cara^ воpидшaвии мингaкapо бa мyноcибa'щои иктисодии ч^онй apзёбй мекyнaд, ки бо фоpмyлaи зерин хисоб кapдaн мумкин acr

Ксб = (£+77* 100% (1) МММ

Дap ин чо: С - ^чми содироти минтaкa, сомонй; В - хдчми воридоти минтaкa, сомонй, МММ - мaчмyи мax,cyлоти минтае, сомонй.

Дap acоcи дaлелy paкaмxои оморй оид бa содирот Ba воридот дap микш^^ои Чум^урии Точикистон нишондиx,aндaи мaзкyppо apзёбй менaмоем (чaдвaли 1).

Додaxои чaдвaди 1 нишон медихдид, ки мит^^ои кишвap, aa чyмлa видояти Сугд дap содх,ои истикдод бa мyноcибaтx,ои хдмгироии чax,онй бо тaвpи бояду шояд ворид гapдидaaнд. Яъне, иктидори содиротии минтак^ видояти Сугд бa тaлaбот чaвобгy мебошaд. Бинобap минтaкaи capxa^ будан вa мaвчyд бyдaни инфpacоxтоpи шкдиётй дap видояти Сугд нишо^^х^^^^ ниcбaт бa дигap минта^х^ бaлaндтap aCT.

Тax,лил собит меcозaд, ки хдчми умумии гapдиши caвдои беpyнa ниcбaт бa МММ соди 2018 96,54%, соди 2019 96,28%, соди 2020 84,53% вa соди 2021 93,09 %-ро тaшкил кapдaacт. Аз ин бapмеояд, ки cypъaти воpидшaвии видояти Сугд бa paвaнди хдмгирой бо xочaгии чax,онй xеле бaлaнд aCT, яъне aмaлиёти воридотй вa содиротй дap мaчмyъ бa хдчми МММ ^риб бapобap acт.

Цадвали 1

Нишондихандахои содирот ва воридот дар минтацахо

Сол^о Содирот Воридот МММ Квотаи савдои беруна

Чумхурии Точикистон 2018 1073,3 3151,0 6508,5 64,90

2019 1174,4 3349,3 7096,2 63,75

2020 1406,8 3150,9 6740,1 67,62

2021 2149,6 4209,5 8135,6 78,16

вилояти СуFД 2018 559,7 1455,9 2087,9 96,54

2019 471,1 1571,6 2121,60 96,28

2020 353,8 1313,8 1972,80 84,53

2021 633,1 1629,6 2430,57 93,09

вилояти Хатлон 2018 162,2 205,9 1814,3 20,29

2019 184,1 220,4 2031,4 19,91

2020 142,9 165,5 2014,6 15,31

2021 176,1 386,1 2386,5 23,56

Хисоби муаллиф дар асоси сарчашмахои зерин: Омори солонаи Чумуурии Тоцикистон. -

Душанбе: Агентии омори назди Президенты Чумуурии Тоцикистон, 2022. - С.212, 310; Омори солонаи вилояти Сугд. - Хуцанд: Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Чумуурии Тоцикистон дар вилояти Сугд, 2022. - С. 13; Вазъи ицтимоию ицтисодии вилояти Хатлон. -Бохтар: Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Чумуурии Тоцикистон дар вилояти Хатлон, 2021. - С. 132; Вазъи ицтимоию ицтисодии вилояти Хатлон. - Бохтар: Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Чумуурии Тоцикистон дар вилояти Хатлон, 2022. - С. 129.

Дар ин чо нисбатан кам будани квотаи савдои беруна дар соли 2020 сабаби объективй дорад, яъне ба хдмагон маълум аст, ки соли 2020 дар чомеаи чах,онй пандемияи КОВИД -19 ба амал омад. Дар натича фаъолнокии ицтисодй-ичтимоии субектони хочагидорй муваццатан ва цисман боздошта шуданд. Хдмзамон ин х,олат ба вазъи ичтимой ва ицтисодиёти минтаца ва чумуурй таъсири худро расонид. Чи хеле, ки аз чадвал мушох,ида карда мешавад, «квотаи савдои беруна» дар вилояти Хатлон х,ам аз нишондих,андах,ои вилояти Сугд ва х,ам аз нишондодх,ои чумуурй хеле кам аст. Нишондихдндаи «квотаи савдои беруна» дар солх,ои 2018-2021 мутаносибан циматх,ои зеринро дошт: 20,29%, 19,91%, 15,31% ва 23,56%. Масалан, нишондихдндаи «квотаи савдои беруна» - и вилояти Сугд дар соли 2021 аз х,амин нишондихдндаи вилояти Хатлон 3,95 маротиба зиёд мебошад.

Чуноне ки нишондих,андах,о собит месозанд, дар соли 2021 хдчми истеусоли молх,ои содиротй дар вилояти Сугд нисбат ба вилояти Хатлон 3,6 маротиба зиёд аст. Чунин тамоюл дар х,амаи давраи тадцицот мушох,ида мешавад. Хрлати мазкур сабабх,ои объективй дорад, яъне ицтидори саноатии минтацаи вилояти Сугд нисбат ба дигар минтацауои чумуурй баландтар буда, шумораи ах,олии аз чих,ати ицтисодй фаъол низ зиёд аст. Ба ибораи дигар, салоуияти касбии мутахассисон дар вилоят аз руйи ихтисосх,ои мухдндисй, техникй-технологй ва ицтисодй бартарияти зиёд дорад.

Коэффисиенти руйпушкунии воридот бо содирот нишондихдндаи дигаре мебошад, ки барои арзёбии самаранокии истифодаи ицтидори содиротй истифода мегардад. Нишондихдндаи мазкур худтаъминкунии минтацаро бо савдои хоричй инъикос менамояд, ки формулаи он чунин аст:

С

К2 = в (2)

Аз маълумоти омории савдои хоричй истифода карда, коэффисиенти мазкур арзёбй карда мешавад (чадвали 2). Тибци назария агар цимати он аз 1 зиёд бошад, он мусбат арзёбй карда мешавад, зеро хиссаи содирот дар гардиши содироти хоричй аз воридот зиёд мегардад.

Чадвали 2

Арзёбии самаранокии истифодаи ицтидори содироти дар Цумхурии Тоцикистон ва

минтацауои он

2018 2019 2020 2021

Содирот

Чумхурии 1073,3 1174,4 1406,8 2149,6

Тоцикистон

вилояти СуFД 559,7 471,1 353,8 633,1

вилояти 162,2 184,1 142,9 176,1

Хатлон

Воридот

Чум^урии 3151,0 3349,3 3150,9 4209,5

Тоцикистон

вилояти 1455,9 1571,6 1313,8 1629,6

СуFД

вилояти Хатлон 205,9 220,4 165,5 386,1

Коэф. руйпушкуни

Чум^урии Точикистон 0,341 0,351 0,446 0,511

вилояти СуFД 0,384 0,300 0,269 0,389

вилояти Хатлон 0,788 0,84 0,863 0,456

Сарчашма: Омори солонаи вилояти Сугд. - Хуцанд: Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Цум^урии Тоцикистон дар вилояти Сугд, 2022. - С.13; Вазъи ицтимоию ицтисодии вилояти Хатлон. - Бохтар: Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Цум^урии Тоцикистон дар вилояти Хатлон, 2021. - С. 132; Вазъи ицтимоию ицтисодии вилояти Хатлон. - Бохтар: Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Цум^урии Тоцикистон дар вилояти Хатлон, 2022. - С. 129.

Аз чадвали 2 бармеояд, ки нишондихандаи коэффисиенти руйпушкунии воридот бо содирот дар вилояти Сугд нисбат ба вилояти Хатлон ва чумхурй кам аст. Хрлати чугрофии чойгиршавии вилояти Сугд нисбат ба дигар минта^ахо ба рушди савдои беруна бештар мусоидат мекунад. Он кишвархое, ки бо Чумхурии Точикистон муносибатхои хуби берунй дорад, молхоро бештар ба Чумхурии Точикистон тавассути вилояти Сугд ворид менамоянд. Бинобар ин, хачми воридот дар вилояти Сугд нисбатан баланд аст. Масалан, дар вилояти Сугд, чи хеле ки дар чадвал нишон дода шудааст, воридот соли 2018 0,384, соли 2019 0,300, соли 2020 дар умум 0,296, соли 2021 хачми 0,389-ро ташкил додааст. Нишондихандаи мазкур солхои 2019-2021 дар Чумхурии Точикистон аз вилояти Сугд баланд буда, соли 2018 паст мебошад. Масалан, нишондихандаи миёнаи чумхуриявии руйпушкунии воридот бо содирот соли 2020 0,446, соли 2021 0,511-ро ташкил кардааст, ки ин мутаносибан аз ^имати меъёрии тавсияшаванда (0,534 ва 0,489) паст аст. Бинобар, ин квотаи руйпушкунии воридот бо содирот дар вилояти Сугд нисбат ба миёнаи Чумхурии Точикистон паст мебошад. Аз ин ру, баланд будани квотаи савдои берунаи вилояти Сугд аз хисоби зиёд будани воридот нисбат ба содирот мебошад.

Бинобар он, ма^омоти ичроияи хокимияти давлатии хам минта^ахо ва хам чумхурй дар самти бехтар намудани нишондихандаи коэффисиенти руйпушкунии воридот бо содирот чорахои зарурй андешида истодаанд. Бо ибораи дигар гуем, бахри афзоши хачми молу хизматрасонй бо истифодаи муносибати низомманди мачмуй, яъне тахия кардани барномаи махсуси содиротй андешидани чорахо зарур мебошад.

Коэффисиенти радобатпазирии байналмилалй яке аз нишондихандахои мухимме мебошад, ки дарачаи истифодаи иктидори содиротиро тавсиф мекунад. Он хиссаи содироти софро дар гардиши савдои хоричй инъикос мекунад ва бо формулаи зерин хисоб карда мешавад:

Крв = теГ (3)

Содироти соф аз ну^таи назари макрои^тисодиёт яке аз нишдихандахое мебошад, ки иктидори истехсолии минта^аро тавсиф мекунад. Масалан, дар ва^ти хисоб намудани яке аз нишондихандахои асосй - мачмуи махсулоти дохилй (минбаъд ММД) аз руи харочот дар холати мусбат шудани нишондихандаи содироти соф хачми ММД афзоиш меёбад ва баръакс, дар холати манфй будан кохиш меёбад. Он хамчун фар^и байни содирот ва воридот арзёбй карда мешавад. Дар сурати ин нишондихандаро нисбати савдои беруна арзёбй кардан, хамчун коэффисиенти ра^обатпазирии байналмилалй дар илми и^тисодиёт ба асос

- 78 -

гирифта мешавад. Зеро, дуруст ба рох мондани тадцицоти масъалаи рацобатпазирй, истехсоли молу хизматрасонихои ба талаботи истеъмолкунандагон чавобгу, метавонад ба афзоиши хачми содирот сахми назаррас гузорад ва бо ин рох цимати коэффисиенти содирот нисбат ба савдои беруна мусбат гардад.

Аз нишондихандахои оморй истифода бурда, ин коэффисиентро дар ицтисодиёти вилояти Сугд дар муцоиса бо ицтисодиёти вилояти Хатлон мавриди тахциц царор медихем (чадвали 3).

Чадвали3

Квотаи «содироти соф» дар гардиши савдои берунаи вилояти Сугд

Минтаца 2018 2019 2020 2021

Х,ачми содирот (млн. доллар) в. Сугд 559,7 471,1 353,8 633,1

в. Хатлон 162,2 184,1 142,9 176,1

Х,ачми воридот (млн. доллар) в. Сугд 1455,9 1571,6 1313,8 1629,6

в. Хатлон 205,9 220,4 165,5 386,1

Содироти соф (млн. доллар) в. Сугд -896,2 -1100,5 -960 -996,5

в. Хатлон -43,7 -36,3 -22,6 -210

Гирдгардиши савдои хоричй (млн. доллар) в. Сугд 2015,6 2042,7 1667,6 2262,7

в. Хатлон 368,1 404,5 308,5 562,1

Коэффитсиенти рацобатпазирии байналмилалй в. Сугд -0,445 -0,539 -0,576 -0,440

в. Хатлон -0,119 -0,090 -0,073 -0,374

Сарчашма: Омори солонаи вилояти Сугд. - Хуцанд: Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Цумуурии Тоцикистон дар вилояти Сугд, 2022. - С.13; Вазъи ицтимоию ицтисодии вилояти Хатлон. - Бохтар: Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Цумуурии Тоцикистон дар вилояти Хатлон, 2021. - С. 132; Вазъи ицтимоию ицтисодии вилояти Хатлон. - Бохтар: Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Цумуурии Тоцикистон дар вилояти Хатлон, 2022. - С. 129.

Чй тавре ки чадвал нишон медихад, нишондихандаи содироти соф дар вилояти Сугд дар соли 2018 896,2 млн. доллар, соли 2019, дар умум 1100,5, соли 2020 960 млн. доллар ва соли 2021 бошад, 996,5 млн. долларро ташил кардааст, ки ин рацамхо нишондихандахои хеле баланд аст. Агар онро бо нишондихандахои мазкури вилояти Хатлон муцоиса кунем, мутаносибан нишондихандаи содироти соф - 43,7 млн. доллар, - 36,3 млн. доллар, - 22,6 млн. доллар, - 210 млн. долларро ташкил кардааст. Чй тавре ки мушохида кардан мумкин аст, нишондихандаи содироти соф дар вилояти Сугд нисбат ба вилояти Хатлон аз 7,4 то 42,5 маротиба зиёд аст.

Холати мазкур ба коэффисиенти ицтидори содиротии минтаца таъсири бевосита дорад. Чуноне ки аз чадвал бармеояд, дар вилояти Сугд коэффисиенти мазкур аз сифр кам буда, соли 2018 0,445, соли 2019 0,539, соли 2020 0,576 ва соли 2021 0,440 - ро ташкил кардааст. Ин нишондихандахо аз нишондихандахои вилояти Хатлон хеле бартарй доранд. Бартарй дар он аст, ки барои табдил ёфтани цимати мазкур ба сифри мусбат имконият мавчуд аст, яъне ин нишондиханда вацте ки аз сифр зиёд бошад, яъне цимати мусбат дошта бошад, цаноатбахш хисоб карда мешавад. Ба ибораи дигар, хачми содирот аз воридот кам буда, тавозуни савдо манфй мебошад. Аз ин лихоз, дар вилояти Сугд бояд истехсоли нав, махсулоти дорои технологияи баланди воридотивазкунанда ва содиротмехвар ташкил карда шавад. Ин самти рушд на танхо тарацции динамикии ицтисодиёти минтацахоро таъмин мекунад, балки ба ицтисодиёти чумхурй низ замина мегузорад. Ташкили истехсолоти нав ва баландтехнология, яъне рацобатпазир яке аз омилхои асосии фаъолкунандаи воридгардии минтацахо ва мамлакат ба робитахои ицтисодиёти чахонй мебошад. Халли ин масъала такмили сохтори институтсионалии ицтисодиёти минтацахо, механизми идоракунй ва танзими муносибатхои ицтисоди беруниро талаб мекунад.

Ин равандхо муносибати низоммандро дар идораи фаъолияти щтисоди берунии минта^ахо та^озо дорад. (ниг. ба расми 1).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Расми 1

Методхри идоракунии фаъолияти ицтисодии берунии минтаца

Барои мишэдахои чумхурй ва субъектони хочагидории ицтисодии берунй шаклхои хамкории байналмилалй на^ши махсус доранд ва мав^еи онхо барои такмили рушди и^тидори содиротии минта^а назаррас мебошад [4, 109].

Иштироки минтацахо дар равандхои чахонишавй бо ягонагии харакати мол ва хизматрасонй, сармоя ва захирахои мехнатй, ки ицтидори мутацобилаи ицтисодии чахонро ташкил медиханд, муайян карда мешавад.

Хамин тавр, вилояти Сугд дорои заминахои пешакии воцей барои гузариш ба рохи рушди инноватсионй дар асоси афзалиятхои интихобшуда мебошад. Чй тавре ки, дар боло зикр шуд, вилоят дорои ицтидори цавй, серпахлу, зехнй, илмию техникй буда, мактабхои пешрафтаи илмй, фонди гании ихтирооти ватанй ва гайра дорад. Сониян, вилоят дорои ицтидори тавонои тахсилотй мебошад, ки ба хайси асоси кадрй барои пешбурди инноватсия хизмат мекунад. Бо вучуди ин, ба андешаи мо, ислохоти тахсилотии ба стандартхои гарбй нигаронида, ки имруз гузаронида мешаванд, гузариш ба низоми тестй, цобилияти эчодии хатмкунандагони муассисахои тахсилоти касбиро дар ёфтани халли гайричашмдошти самараноки вазифахои гайристандартй заиф мегардонанд. Ин вазъият барои тахияи консепсия нацши миллиро дар сохаи тахсилоти касбй тацозо менамояд. Ба гайр аз он, сатхи баланди захирахои бойи табий таъмин будани минтаца барои азнавсозии инноватсионии сохахои ицтисодиёти чумхурй имконият фарохам меоранд.

Бинобар ин, Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон дар Паёми худ ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон чунин иброз доштанд, ки: «Вазирони корхои хоричй, рушди ицтисод ва савдо, Агентии содирот, раисони вилоятхо, шахру нохияхо вазифадор карда шаванд, ки фаъолияти худро барои муаррифии махсулот дар хорича, ки дар Точикистон истехсол карда мешаванд ва пайдо кардани шарикони бозорй, истехсолй, тичоратй ва хифзи манфиатхои сохибкорони ватанй равона созанд» [5].

Бояд цайд намуд, ки имрузхо аз чониби Хукумати Чумхурии Точикистон барои такмили истехсоли молхои содиротй чорахои хавасмандй чорй карда шуда истодааст, ки он ба рушди ицтидори содиротии мамлакат мусоидат мекунад. Хадафхои асосй, пеш аз хама муайян намудани рушди ицтидори содиротии кишвар, ба рох мондани шартномахо ва чалби сармоягузорони хоричй ба шумор меравад.

Хамин тариц, арзёбии сахехи ицтидори содиротии минтаца барои муайян кардан ва такмил додани сиёсати ицтисодии хоричй мухим буда, чунин самтхоро бояд фарогир бошад:

- рушди ицтисодй дар асоси ислохоти сохторй ва воридоти сармояхои хоричй;

- бо истифода аз мавцеи мусоиди чугрофии минтацахои хаммарз ба рох мондани хамакорихо дар самти содироти молхо;

- баланд бардоштани рацобатпазирии молу хизматрасонихои ватанй дар бозори чахон;

- рушди афзалиятноки саноати коркард ва табдил додани он ба рушди молхои содиротмехвар;

- такмили механизми танзими гумрукию тарифии фаъолияти ицтисоди хоричй.

ПАЙНАВИШТ:

1. Паёми Президенти Цумуурии Тоцикистон муутарам Эмомалй Раумон "Дар бораи самтуои асосии сиёсати дохилй ва хориции цумуурй", 23 декабри соли 2022. - Душанбе: Шарци озод, 2022. - 48 с.

2. Басс O.K. Поощрение иностранных инвестиций и политика протекционизма в России / O.K. Басс //Внешняя торговля. - 2001. - № 6. - С. 188-197.

3. Артоболевский С.С. Возможности государства в разрешении региональных проблем. Развитие городских и сельских ареалов Великобритании и России /С.С. Артоболевский. - Москва: Институт географии РАН, 2000. - 186 с.

4. Каюмов Н.К. Участие Таджикистана в межгосударственных связях стран Центрально-Азиатского региона / Н.К. Каюмов //Экономика Таджикистана: Стратегия развития, 2006. - № 2. - С.109-112.

5. URL:https://mfa.tj/tg/main/view/9389/pajomi-prezidenti-tojikiston-peshvoi-millat-dar-borai-samthoi-asosii-sijosati-dokhili-va-khorijii-jumhuri (дата обращения: 05.10.2023).

6. URL: https://stat.tj/ (санаи истифодабарй: 11.10.2023).

REFERENCES:

Message of the under the President of Tajikistan Republic excellency Emomali Rahmon «On the Main Directions of Internal and Foreign Policy of the Republic», December 23, 2022. -Dushanbe: Sharki ozod, 2022. - 48pp.

Bass O.K. Encouraging Foreign Investment and Protectionist Policies in Russia. // International trade; 2001. - No. 6. - PP. 188-197.

Artobolevsky S.S. The State's Capabilities in Resolving Regional Problems. Development of Urban and Rural Areas in Great Britain and Russia. - M. : Institute of Geography RAS; - M. : 2000. - 186.

4. Kayumov N.K. Participation of Tajikistan in Interstate Relations of the Countries of the Central Asian Region //Economy of Tajikistan: Development Strategy, 2006. - No. 2. - PP.109-112.

5. URL: https://mfa.tj/tg/main/view/9389/pajomi-prezidenti-tojikiston-peshvoi-millat-dar-borai-samthoi-asosii-sijosati-dokhili-va-khorijii-jumhuri (date of access: 05.10 .2023)

6. URL: https://stat.tj/ (date of access: 10.11.2023).

1.

2. 3.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.