CC BY
12170 I №s 4 (20) 2010 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
A.M. РАХЫМБЕКОВА,
К,азац гылыми зац университеттщ конституциялыц цщыц жэне мемлекеттгк басцару кафедрасыныц
ага оцытушысы
^АРЖЫЛЬЩ БА^ЫЛАУ МЕН ^АДАТАЛАУ СУБЪЕКТ1С1 РЕТШДЕ ^АРЖЫ МИНИСТРЛ1Г1 КЬВМЕТТЕРШЩ НЕГ13П БАТЫТТАРЫ
Каржылардыц бахылау функциясы харжылых органдардьщ кепжахты хызметшен керш1с та-бады. Каржылых салых органдарыныц хызмет-керлер! харжылых жоспарлау, бюджет жуйесшщ, сондай-ах мемлекетпк бюджеттен тыс хорлар-дыц юр1стер1 мен шыгыстарын орындау процес-шде харжылых бахылауды жузеге асырады. На-рыхтых хатынастардыц унем1 дамуы жагдайын-да бахылау хызметшщ багыттары, харжылых бахылаудыц нысандары мен ад1стер1 езгерш оты-рады [1].
Мемлекетпк харжылых бахылау республика-лых жане жергткп бюджеттердщ, сондай-ах мемлекетпк бюджеттен тыс хорлардыц орында-луына, ахша айналымыныц уйымдастырылуына, мемлекетпк несие ресурстарыныц пайдаланылу-ына, мемлекетпк сыртхы жане шю харызы, мемлекетпк резервтердщ жай-кушне, харжылых жане салыхтых жецшдштер мен преференциялардыц бершуше бахылау жасауды хамтиды.
Мемлекетпк харжылых бахылау кемшде жылына б1р рет харжылых бахылау органдарыныц ащару билтнщ орталых органдарында, рес-публикалых бюджет хуралдарын пайдаланатын мемлекетпк касшорындар мен мемлекетпк ме-кемелерде, сондай-ах жергшшп бюджета пайдаланатын хазыналых касшорындар мен мекеме-лерде мемлекетпк бюджеттш хуралдардыц халыптасуы мен пайдаланылуына ревизия жане тахырыптых тексерулерд! журпзу хажеттЫгш кездейд! [2].
Казахстан Республикасында мемлекетпк харжылых бахылауды мемлекетпк билш органдары, басцару органдары, оныц шшде президент аппараты, уюмет, жергшжп екшд1 органдар, жергшжп аюмшшш органдары жузеге асырады.
Мемлекетпк харжылых бахылауды теменде-пдей уакшетп органдар жузеге асырады:
1. Казахстан Республикасыныц Каржы ми-нистрлМ;
2. Казахстан Республикасыныц Есеп комитет!;
3. Казахстан ¥лттых Баню;
4. Экономика жанг бюджетпк жоспарлау ми-нистрлМ;
5. Кеденд!к бахылау комитет!;
6. К? харжы нарыгы жане харжы уйымдарын реттеу жане хадагалау агентт!г!;
7. К? харжылых бахылау жане мемлекетпк сатып алу комитет!;
8. К? Каржы министрл!г!нщ хазынашылых комитет!;
9. Салых комитет!;
10. Жерг!л!кт! маслихаттардыц ревизиялых комиссиясы [3].
Жогарыда карсет!лген мемлекетт!к харжылых бахылау жане хадагалау органдардыц !ш!нде Казахстан Республикасыныц Каржы ми-нистрл!г!нщ хызмет!не тохталып кетей!к.
Министрл!кт!ц нег!зг! м!ндеттер! бюджет-терд!ц, бюджетт!к есеп пен бюджеттерд!ц атха-рылуы туралы есепт!л!кт!ц, Казахстан Республикасыныц Улттых хоры бойынша есеп пен есепт!л!кт!ц атхарылуы, салых жане бюджетке таленет!н басха да м!ндетт! талемдерд!ц тусу!н, Мемлекетт!к алеуметт!к сахтандыру хорына м!ндетт! зейнетахы жарналары мен алеуметт!к аударымдарды аударудыц толыхтыгы мен уахтылылыгын хамтамасыз ету, бюджетт!к кредит беру, бухгалтерл!к есеп пен харжылых есепт!л!к саласындагы хызметт! реттеу, аудитор-лых хызмет саласындагы реттеу жане аудитор-лых пен кас!би уйымдардыц хызмет!н бахылау, менш!кт!ц мемлекетт!к мониторинг!н жург!зу.
Каржы министрл!г! аз!не жуктелген м!ндеттер-ге сайкес мынадай функцияларды жузеге асырады:
1) бюджеттерд!ц атхарылуы, бюджетт!к есеп пен бюджеттерд!ц атхарылуы туралы есепт!л!к, мемлекетт!ц харжы активтер!н, сондай-а^ Казахстан Республикасыныц Улттыщ хорында шогыр-ландырылатын материалдых емес активтерд! хоспаганда, азге мул!кт! жинахтау саласындагы мемлекетт!к саясатты халыптастыру жане !ске асыру, этил спирт! мен алкоголь ан!мдер!н!ц анд!р!лу!н мемлекетт!к реттеу, темек! ан!мдер!н!ц анд!р!лу!н жане айналымын мемлекетт!к реттеу, мунай ан!мдер!н!ц анд!р!лу!н жане айналымын мемлекетт!к реттеу саласындагы, кеден !с!, рес-
Трибуна молодого ученого
ПтП
публикалык мемлекетт!к менш!кке иел!к ету, ук!метт!к жане мемлекет кеп!лд!к берген борыш-ты жане мемлекет алдындагы борышты баска-ру, мемлекетт!к сатып алу, банкроттау рас!мдер!н!ц жург!з!лу!н бакылау (банктер мен сактандыру (кайта сактандыру) уйымдарын жане жинактаушы зейнетакы корларын коспаганда), бухгалтерл!к есеп пен каржылык есепт!л!к, менш!кт!ц мемлекетт!к мониторинг! саласындагы, зацсыз жолмен алынган к!р!стерд! зацдастыруга (жылыстатуга) жане терроризмд! каржыланды-руга карсы !с-кимыл жасау саласындагы саясат-ты калыптастыруга катысу;
2) бюджетке тусет!н тус!мдерд! болжауга жане мемлекетт!к бюджетке тусет!н к!р!с тус!мдер! саласындагы мемлекетт!к саясаттыц максаттары мен басымдыктарын аныктауга катысу;
3) бюджеттердщ аткарылуы, бюджеттерд!ц аткарылуы туралы бюджетт!к есеп пен есептш!к, ^азакстан Республикасыныц Улттык коры бой-ынша есеп пен есепт!л!к, кеден га, бакылаудыц ти!мд!л!г!н арттыру саласында салааралык уйле-ст!ру жане ад!снамалык басшылык ету;
4) республикалык бюджеттщ аткарылуын уйымдастыру;
5) тус!мдер мен каржыландырудыц жиынтык жоспарын, республикалык бюджеттщ м!ндетте-мелер! жен!ндег! каржыландырудыц жиынтык жоспарын жасау жане бек!ту;
6) жылдык сомаларды коса алганда тус!мдер мен каржыландырудыц жиынтык жоспарына, м!ндеттемелер жен!ндег! каржыландырудыц жиынтык жоспарына езгер!стер мен толыктырулар енпзу;
7) Республикалык бюджеттщ аткарылуын ба-кылайтын есеп комитет!мен б!рлес!п мемлекетт!к каржылык бакылау стандарттарын аз!рлеу;
8) республикалык бюджеттщ каражатын иге-ру мониторинг!;
9) ^азакстан Республикасы салык телеуш!-лер!н!ц мемлекетт!к т!з!л!м!н жург!зу;
10) ^азакстан Республикасыныц салыктык кукык бузушылыктарга карсы курес маселелер! жен!ндег! халыкаралык м!ндеттемелер!н орындау;
11) жеке жанг зацды тулгаларга салык м!ндет-темелер!н!ц пайда болуы, орындалуы жане ток-татылуы маселелер!н тус!нд!ру жен!ндег! жумы-старды уйымдастыру жане жузеге асыру;
12) тус!мдерд! б!рыцгай казынашылык шотка есепке жаткызу;
13) бюджеттер децгейлер! мен ^азакстан Республикасыныц Улттык коры арасындагы
тус!мдерд! колма-кол акшаныц ти!ст! бакылау шоттарына одан ар! есептей отырып белу;
14) бюджеттен тус!мдер сомасын кайтару жен!ндег! салыктык жане уак!летт! органдардыц телем кужаттарын орындау не оларды салык берешектер!н етеу есеб!не есепке жаткызу;
15) бюджет акшасын баскару;
16) мынадай салыктык бакылауды: салык телеуш!лерд! т!ркеп есепке алуды; салык салу объект!лер!н жане салык салуга
байланысты объект!лерд! есепке алуды;
бюджетке тусет!н тус!мдерд! есепке алуды; косылган кун салыгын телеуш!лерд! есепке алуды;
салыктык тексерулерд!; камералды бакылауды; салык телеуш!лерд!ц каржы-шаруашылык кызмет!не мониторингт!;
фискалды жадысы бар бакылау-кассалык ап-параттарды колдану ережес!н;
акцизделет!н тауарлардыц жекелеген турлер!-не белг! коюды жане акциз бекеттер!н орнатуды;
мемлекет менш!г!не еткен мул!кт!ц есепке алыну, сактау, багалау, ар! карай пайдалану жане етк!зу тарт!б!н, сондай-ак мемлекет менш!г!не еткен мул!кт! беруд!ц толыктыгын жане уакты-лылыгын тексеруд!;
салык жане бюджетке теленет!н баска да м!ндетт! телемдерд! дурыс есептеу, толык енд!р!п алу жане уактылы аудару маселелер! жен!ндег! уак!летт! жане жерг!л!кт! аткарушы органдарга бакылауды жузеге асыру [4].
^аржы министрл!г! ез!не жуктелген м!ндет-терд! жане ез!н!ц функцияларын жузеге асыру барысында зацнамада бек!т!лген тарт!ппен:
- ез кузырет! шег!нде аткаруга м!ндетт! бола-тын нормативт!к кукыктык акт!лер кабылдауга;
- мемлекетт! органдардан, уйымдардан, олар-дыц лауазымды тулгаларынан зацнамамен бек!-т!лген тарт!ппен кажетт! акпараттар мен мате-риалдарды сурауга жане алуга;
- колданыстагы зацнамалык акт!лерде карас-тырылган езге де кукыктарды аткаруга кукылы.
^азакстан Республикасы сиякты экономика-сы етпел! елдерде каржылык бакылаудыц эконо-микалык-кукыктык уйымдастырылуыныц ез!нд!к сипаты бар. Мундай мемлекеттер мемлекетт!к каржылык бакылаудыц ам!рш!л жуйес!нен ары-лып, ез!н!ц кукыктык жуйес!не сай каржылык бакылаудыц нег!здер!н калыптастыруда.
^аржылык бакылау органдары туралы масе-лен! карастыруды корытындылай келгенде, айта кетет!н б!р жайт: мемлекетт!ц когам ем!р!н!ц
172 7 Ns 4 (20) 2010 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
барлык салаларын кадагалауга талпынысы социалиста мура ретшде эл1 де сакталып келед1. Эрб1р кызмет саласында мшдетп турде каржылык бакылауды жузеге асыратын белг!т б1р орган бар. Сонымен катар, бакылау органдары-
на б1ржакты тэртште эюмшшш айыппул, каржы-лык-кукыктык санкцияларды тагайындау женшде кец екшеттштердщ бершу1 карсылык тугызады. Кептеген мемлекеттерде мундай мэселелер сот аркылы шешшед1.
^олданылган адебиеттер
1. Финансовое право: Учебник / Под ред. О.Н. Горбуновой. - М.: Юристъ, 1996.
2. Найманбаева С.С. Финансовое право. Учебник (Общая и Особенная части). - Алматы: Дане-кер, 2004.
3. Капсалямова С.С. Юрист №12, 2008 год.
4. ^азакстан Республикасы ^аржы министрлтнщ кейб1р мэселелер1 туралы ^азакстан Республикасы Уюметшщ 2008 жылгы 24 сэу1рдеп N387 ^аулысы.
Бу мацалада автор царжылыц бацылау мен цадагалау орындайтын мемлекеттж органда-рыныц, олардыц штде К^азацстан Республикасы К,аржы министрлтнщ неггзгг цызметт цара-стырады.
В данной научной работе автор актуализирует и рассматривает государственные органы, осуществляющие финасовый надзор и контроль. Более подробно раскрывает основные функции Министерства финансов Республики Казахстан.
This science work the author actualizes and considers the state organs realizing financial supervision and control. The main functions of the Ministry of finance consider in detail.
