CC BY
17Редактор алган 28.09.2020 ж.
ЕТАМБ 76.31.31+76.29.37
ARTEMISIA SCHRENKIANA LEDEB ЭС1МД1К СЫГЫНДЫСЫНЫЦ ДИАБЕТТ1К АКЕГЕУК¥ЙРЫКТАРДЫЦ ИНСУЛИН, ГЛЮКОЗА ЖЭНЕ HOMA-IR САРЫСУ ДЕЦГЕЙ1НЕ ЭСЕР1Н ЗЕРТТЕУ
Э. Ыдырыс1, С. Сырайыл1, Н. Абдолла1, Н. Еркенова2
1Эл-Фараби атындагы ^аз¥У, Алматы к., ^азакстан
2С.Ж.Асфендияров атындагы ^азм М¥У, Алматы к., ^азакстан
Б^л макалада авторлар Artemisia schrenkiana Ledeb еамдш сыгындысыныц диабетпк акегеук¥йрыктардын инсулин, глюкоза жэне HOMA-IR сарысу денгейiне acepi зерттеген. Зерттеу объектiсi жэне эдicтepi: Тэж1рибелер 3 топтамада жYpгiзiлдi. Тэжipибeлiк топтарга аллоксан жэне Artemisia schrenkiana еciмдiк сыгындысы бepiлдi. Алынган нэтижелер: Аллоксан ертндга егеук¥йрыктар оpганизмiнiн биохимиялык кеpceткiштepiнe rapi эсер eтiп, эpтYpлi патологиялык жагдайларды тудырды. Artemisia schrenkiana еciмдiгiннiн сыгындысы аллоксанмен туындаган кант диабeтiмeн бipгe жYpeтiн метаболикалык калыптан тыс жагдайды жаксартатынын аныкталган.
ТYЙiн сездер: Artemisia schrenkiana, акегеук¥йрык, кант диабeтi, канньщ биохимиялык кеpceткiштepi.
STUDY OF THE EFFECT OF ARTEMISIA SCHRENKIANA LEDEB PLANT EXTRACT ON INSULIN, GLUCOSE AND HOMA-IR SERUM LEVELS IN DIABETIC SQUIRRELS
A. Ydyrys1, S. Syraiyl1, N. Abdolla1, N. Erkenova2
1al-Farabi Kazakh National University, Almatycity, Kazakhstan
2Asfendiyarov Kazakh National Medical Unversity, Almatycity, Kazakhstan
In this article, the authors studied the effect of Artemisia schrenkiana Ledeb plant extract on insulin, glucose and HOMA-IR serum levels in diabetic rats. Objects and methods of research: Research experience was carried out in three groups. The conditions for malnutrition (alloxan) were created for white laboratory rats. In practical groups, alloxan plant extract and Artemisia schrenkiana were added to the prepared feeds. Results: Artemisia schrenkiana extract improved the metabolic non-standard diabetes situation caused by alloxan.
Keywords: Artemisia schrenkiana, white rat, diabetes, biochemical indicators of blood.
ARTEMISIA SCHRENKIANA LEDEB ИССЛЕДОВАНИЕ ВЛИЯНИЯ ЭКСТРАКТА РАСТЕНИЙ НА УРОВЕНЬ ИНСУЛИНА, ГЛЮКОЗЫ И HOMA-IR СЫВОРОТОК ДИАБЕТИЧЕСКИХ БЕЛКОВ
Ыдырыс А.1, Сырайыл С.1, Абдолла Н., Еркенова Н.2
1Казахский Национальный Университет имени аль-Фараби, Алматы, Казахстан
2КазНМУ им. С. Д. Асфендиярова, Алматы, Казахстан
В этой статье авторы изучили влияние экстракта Artemisia schrenkiana Ledeb на уровни инсулина, глюкозы и HOMA-IR в сыворотке крови у крыс с диабетом.. Объект и методы исследования: Опыт исследовательской работы проводился в трех группах. Были созданы условия длительного неправильного питания (аллоксан) для белых лабораторных крыс. В практические группы добавили к приготовленным кормам растительный экстракт аллоксан и Artemisia schrenkiana. Полученные результаты: Экстракт Artemisia schrenkiana улучшил метаболическую нестандартную ситуацию с сахарным диабетом, вызванную аллоксаном.
Ключевые слова: Artemisia schrenkiana, белая крыса, диабет, биохимические показатели крови.
Kipicne
Дэршк eсiмдiктер бYкiл элемде аурудьщ алдын алу жэне емдеу Yшiн колданылады. Сонымен катар, олар адам денсаулыгын оцалтудыц ец кене typí ретiнде белгiлi жэне олар эдетте жанама эсерлерсiз болады. Бiздiц елiмiздiц табиги жагдайлары тYрлi болып келетш орманды, далалы, таулы аймактардан турады. ^азакстан аумагында 6000-га жуык еамдш тYрлерiн кездеседi. Сол еамдштердщ 500 тYрiнен дэрiлiк заттар алынады [1]. Осындай байлыкты игерумен катар, дэршк eсiмдiктердi зерттеп, оны танып б^дщ мацызы ете зор.
Дэршк еамджтер фитохимиялык заттардыц кез1 ретшде белгш, олар биологиялык белсенд1 антиоксиданттар болып табылады жэне бул косылыстар ерюн радикалдарды тежейдь Ерюн радикалдар - бул реактивт молекулалар, олар жасуша алмасуыныц табиги процесшде жYретiн биохимиялык тотыгу реакциялары нэтижесiнде пайда болады, сондыктан кептеген аурулар осы молекулалардан туындаган жэне антиоксидантты ферменттер оларды организмнен шыгарады [2]. ^ант диабет (сусамыр) бYкiл элемде метаболикалык жэне эндокриндш аурудыц кец таралга тYрi ретiнде танымал. Бул ауру кeмiрсулар, майлар мен акуыздар алмасуыныц бузылуымен байланысты. ДYние жYзiнде кем дегенде 250 миллион адам кант диабеимен ауырады жэне бул кeрсеткiш 2030 жылга карай екi есеге артуы мYмкiн [3].
Artemisia тYрлерi эфир майлары мен флавоноидтардыц кеп мeлшерi бар дэрiлiк еамдштердщ мацызды тYрi болып саналады жэне мукият зерттелген. Жусан тYрлерi кабынуга карсы антиоксидантты эсер^ гипертензияга карсы жэне гиперлипидемияга карсы жэне антитуморальды сиякты бiрнеше пайдалы касиеттерi зерттелген. Олар дэстYрлi медицинада асказан-iшек жолдарыныц аурулары Yшiн кещнен колданылады жэне олардыц антиспазматикалык сиякты зэр шыгару жолдарына эсерi туралы кейбiр мэлiметтер бар [4].
Жусан еамдш - хош шсп, кYмiс тYCтi кепжылдык шeптектi еамдш. Ормандарда, жазык далалы жерлерде, тау беткейлершде бутактар арасында таралган. Жусан еамдшнщ тYрлерi ете кеп жэне бiркатар тYрлерi элi толыгымен зерттелмеген. Кeпшiлiгiн дэрiлiк зат тYрiнде пайдаланады (ащы жусан - A.Absinthium, дермене - A.cina). ^аз1рп уакытта тек тавриялык жусанныц гана улы эсерi бар екенi белгiлi [5].
Artemisia Schrenkiana Ledeb еЫмдт тiршiлiк ету ортасы
Сiбiр жазыгы, Алтай таулары, Орта Азияныц шыгысы жэне Батыс Моцголия, Шыгыс ^азакстан облысы Алтай тауларындагы, Орталык Тянь-Шань тауларындагы сортацды далаларда, орман мен тузды келдердщ жагаларында кездеседi.
Artemisia schrenkiana Ledeb еамдшнщ химиялык курамы
Эсiмдiк курамында эфир майлары, сапониндер, илiк заттар, витаминдер, амин кышкылдары, органикалык кышкылдар, ферменттер, абсиогин жэне сантонин катарлы кептеген биологиялык белсендi заттар болады. эл-Фараби атындагы ^азак улттык университет Дэрiлiк eсiмдiктердi гылыми зерттеу орталыгында лабараториялык зерттеулер жасалып eсiмдiк курамындагы макро-микроэлементтер ^оргасын, Кадмий,мырыш, мыс, темiр, Марганец, Натрий, Калий катарлы 9 тYрлi элементтщ мeлшерi аныкталды [6]. Органикалык кышкылдар мен мацызды микроэлементтердщ болуына байланысты жусан косметологияда да белсендi колданылады. Эсiмдiк бет терiсi мен бYкiл денеге пайдалы, ейткеш ол келесi касиеттерге ие: метаболикалык процестердi белсендiредi; токсиндердi шыгарады; картаюга карсы эсер етедi; май бездерш реттейдi; жараларды емдейдi; кышуды, тiтiркенудi жояды [7].
Жусандар шeлдi жэне дала зоналарында кYЗдiк жэне кыскы жайылымдарда табиги азык коры ретшде ете мацызды рел аткарады. ^азакстанда Seriphidum тукымтармагы толыгымен дерлiк осыган кiредi. Багалы эфир майларыныц курамына байланысты парфюмерлiк жэне шарап eндiрiсiнде жусанныц кептеген тYрлерi колданылады.Барлык дерлш жусандарда глюкозидтердiц болуымен ерекшеленедi, ал кейбiр тYрлерiнде алкалоидтар байкалды [8].
Зерттеу максаты
Artemisia schrenkiana Ledeb сыгындысыныц инсулинге, глюкозага жэне кан сарысуындагы HOMA-IR децгейiне эсерiн эксперимент барысында зерттедi.
Зерттеу материалдары мен эд1стер1
Qсiмдiктi жинау жэж дайындау
Artemisia schrenkiana eciмдiгiнщ гYлдeгeн жeр Ycтi бeлiктeрi Шыгыс ^aзaкcтaн oблыcы TaрбaFaтaй тayлaры eтeгiнeн 2й2й жылдыц шiлдe aйындa житалып aлынды. СыFынды дaйындay: Artemisia schrenkiana мaтeриaлы caлкын, aya eтiп т¥рaтын жeрдe кeптiрiлiп, кeйiн iрi yrnaKKa aйнaлдырылды. Artemisia schrenkiana сулы сы^ындысыц 2 г -i 2йй ml cyмeн 5 минут ^йтату aркылы дaйындaлып, бeлмe тeмпeрaтyрacынa дeйiн caлкындaтылды, coдaн кeйiн CYЗгiдeн eткiзiлдi. Сы^ынды тоцaзыткыштa caктaлды (oл кYндeлiктi дaйындaлып oтырды). Диaбeттiк eгeyк¥ЙрыктaрFa cыFынды 3Ü кYн iшiндe кYнiнe eкi рeт тaцFы caFaт 8-дeн кeшкi 8-ге дeйiн бeрiлдi (28,5 мг / кг/^^^ eкi рeт).
Тэжiрбиeлiк жануарлар
СaлмaFы 200-300 г. бoлaтын тукымы бeлгiciз a; eгeyк¥йрыктaр тoрлaрдa (34*47*18 см3), caлкындaтылFaн ayaдa, эр тoрFa Yш eгeyк¥йрыктaн бeлмe тeмпeрaтyрacындa (25±2)°C caлыcтырмaлы ылFaлдылыктa (6Ü% ±1ü),12 caFanbiK жaрык циклiндe тэжiрбиe жacaлды.
Кант диабeтiн индукциялау
TYндe aзыктaндырылмaFaн жaнyaрлaрFa кaнт диaбeтiн тудыру Yшiн жaцa дaйындaлFaн aллoкcaнды (дeнe caлмaFынa 12Ü мг) физиoлoгиялык тузды eрiтiндi бiр рeт iшiнe eнгiзiлдi.
Aллoкcaн Sigma-Aldrich caтып aлынды (ЖШС мЛaбoрФaрмaм, Aлмaты). Aллoкcaн бeрiлгeннeн кeйiнгi жeтi ^н iшiндe жaнyaрлaрдьщ диaбeттiк кYЙi r^a;™ бaкылaнды. Aллoкcaн инъeкциялaрыньщ 8-шi кYнiндe тэжiрибe Yшiн диaбeттiк eгeyк¥йрык рeтiндe кaндaFы глюкoзa дeцгeйi >3йй мг / дл^н acaтын жaнyaрлaр Fara тaцдaлды. Бaкылay eгeyк¥йрыктaрынa физиoлoгиялык тузды eртiндi плaцeбo тYрiндe Faнa eнгiзiлдi.
Экспeримeнттiк топтар
Бул зeрттey жaнyaрлaр экcпeримeнтiнe кaтыcты хaлыкaрaлык eрeжeлeргe сэй^с жYргiзiлдi. Зeрттey жумысыта aлынFaн жaнyaрлaрды Yш экcпeримeнттiк тoпкa бeлiндi. Эркaйcыcы Yшiн oн eгeyк¥йрык кeлeci тYPдe пaйдaлaнылды:
I тoп (Бaкылay тобы): Диaбeттiк eмec
eгeyк¥йрыктaр. II топ (Диaбeттiк тoп): Диaбeттiк
eгeyк¥йрыктaр.
III топ (Диaбeттiк тoп + Artemisia schrenkiana сыгындысы): Диaбeттiк eгeyк¥йрыктaр.
Кан алу жэж биохимиялыц кврсeткiштeр
Tэжiрбиeдeн бiр aй eткeннeн кeйiн a; eгeyк¥йрыктaрдaн хлoрoфoрммeн уйыкгату aркылы куйры; вeнacынaн кaн aлынды. ^н caрыcyы цeнтрифyгaлayмeн 4GGG aйн/мин 1Ü минут iшiндe 4° C тeмпeрaтyрaдa бeлiндi жэнe биoхимиялык пaрaмeтрлeрдi oдaн эрi тaлдay Yшiн дeрey -2Ü ° C тeмпeрaтyрaдa caктaлды. ^н caрыcyындaFы глюкoзa Tриндeр эдici бoйыншa бaFaлaнды. СaрыcyдaFы инсулин дeцгeйi иммунды-жу^ фeрмeнттiк жиынтыкпeн eлшeндi (SPI-Bio société de pharmacologieetd'lmmunoloie Bio, Фрaнция). Aл HOMA-IR (Homeostasis Model Assessment of Insulin Resistance,Инcyлингe тeзiмдiлiк - бул дeнe тiндeрiнщ инсулин эceрiнe ceзiмтaлдыFыньщ тeмeндeyi) мэнi кeлeci тeвдeyдi кoлдaнa oтырып eceптeлдi: HOMA-IR = caрyыcyдaFы глюкoзa (мг / дл) * caрыcyдaFы инсулин (мкБiр/мл, |iU/ml ) / 405.
Статистикалыц талдау
Нэтижeлeр бiр тoпкa 1Ö eгeyкуйрыктьщ oртaшa ± SE тYрiндe кeрceтiлдi жэнe cтaтиcтикaлык eвдey MS Office Excel 2й1й бaFдaрлaмacын кoлдaнy aркылы жYргiзiлдi. Oртa мэн, oртaшa квaдрaтты жэнe cтaндaртты ayыткy, oртaшa aйырмaшылык кaтeлiктeрi мeн пaйыздык aйырмaшылык кaтeлiктeрi aныктaлды. Mэндeр p <й,й5 дeцгeйiндe cтaтиcтикaлык мaцызды бoлып caнaлды.
Зерттеу нэтижелер1 мен оларды талкылау
Kecтe - Artemisia schrenkiana сынындысыныц диaбeттiк aкeгeyкуйрыктaрдын инсулин, глюкoзa жэнe HOMA-IR caрыcy дeцгeйiнe эceрi.
инсулин (мкБ1р/мл,ци/т1) глюкоза (мг / дл) HOMA-IR
I топ (Бакылау) 3,8±0,12 111,8±0,78 1,04±0,23
II топ (Диабетпк топ) 2,2±0,35 244,2±0,64 1,33±0,55
III топ (Диабетпк 3,3±0,67 130±0,41 1,06±0,68
топ +
Artemisia schrenkiana
сыгындысы)
9p6ip мэн орташа M3H±S.E. бiлдiредi. (n = 10 ак егеукуйрык). Эр тYрлi мэндер 6ip-6ipÍHeH айтарлыктай ерекшеленедi (p <0,01).
Сурет 1 -Тэжiрибе ЖYргiзiлген жануарлардыц цалыпты жэне эртYрлi азыцтандырудан Keuimi инсулин KepcemKMmepi.
Сурет 2 -Тэжiрибе ЖYргiзiлген жануарлардыц цалыпты жэне эртYрлi азыцтандырудан Keüi^í глюкоза KepcemKMmepi.
Бакылау тобымен салыстырганда диабетпк ак егеукуйрыктарда кандагы глюкоза децгешнщ 111,8±0,78-ден 244,2±0,64-ке дейiн едэуiр жогарылауымен 6iрге кан сарысуындагы инсулин децгешнщ 3,8±0,12-ден 2,2±0,35-ке дейiн едэуiр тeмендеуi байкалды. Инсулин мен глюкоза децгеш диа6еттiк жануарларда 6iр ай шшде Artemisia schrenkiana сыгындысын тутынганнан кешн бакыланды. Нэтижесiнде инсулиннiц децгейi 2,2±0,35-тен 3,3±0,67-ге дейiн жэне глюкозаныц децгеш 244,2±0,64-тен 130±0,41-ге дейiн eзгергенiн байкады;.
Сурет 3 -Тэжiрибе ЖYргiзiлген жануарлардыц цалыпты жэне эртYрлi азыцтандырудан rnuimi HOMA-IR mpcemKMmepí.
Диабетпк егеукуйрыктарда HOMA-IR мэндерi сэйкес баска топтармен салыстырганда едэуiр жогары болды (p<0,05), ал Artemisia schrenkiana сыгындысы берiлген диабетпк ак егеукуйрыктарда HOMA-IR мэндерiн шамамен калыпты мэнге жакын болды. Бул Artemisia schrenkiana сыгындысыныц егеукуйрыктар канындагы инсулин, глюкоза жэне HOMA-IR мэндерше оц эсер еткендiгi белгiлi болды.
Соцгы жылдары табиги ен1мдерд1 пайдаланып кептеген ауруларды, соныц 1ш1нде кант диабетш емдеуде балама ретшде колдануга кеп кещл бел1нуде. Аллоксанмен емделген егеукуйрыктарда кан сарысуындагы инсулин децгешнщ темендеу1 жэне глюкоза децгешнщ жогарылауы уйкы безшщ жасушалары аркылы инсулиннщ гипосекрециясына байланысты болды. Аллоксан уйкы безшщ инсулинiн в-жасушаларыныц кызметiн бузады жэне гипергликемияны тудырады. Ал HOMA-IR инсулинге турактылыкты багалау Yшiн сенiмдi курал болып табылады. Бул зерттеу жумысында диабеттiк егеукуйрыктарда HOMA_IR жогары мэндердi керсеттi. Бул тужырым Россеттидщ тужырымына сэйкес, глюкозаныц жогары концентрациясы инсулин белшушщ жэне инсулинге сезiмталдыктыц бузылуына байланысты перифериялык тiндерде инсулинге тезiмдiлiктiц жогарылауын тудырады. Инсулинге турактылыктыц биохимиялык негiзi гипергликемия болуы мYмкiн, инсулин рецепторлары курамындагы езгерiстер жэне глюкоза тасымалдануына кажет сигналдыц нашарлауына экеледi. ДэстYрлi антидиабетикалык есiмдiктер жаца гипогликемиялык косылыстардыц фармацевтикалык субстанциялар ретшде дамуына немесе колданыстагы емдеу эдютерше карапайым диеталар ретiнде эсер етуi мYмкiн. Бундай есiмдiктер флавоноидтар, галлотаниндер, аминкышкылдары жэне баска да байланысты полифенолдар сиякты антидиабетикалык, антигиперлипидемиялык жэне антиоксидантты заттардыц бай болу керек. Artemisia schrenkiana сыгындысымен емделмеген
диабеттiк ак егеукуйрыктар диабеттiк жануарларга караганда антигипергликемиялык жэне гипоинсулинемияга карсы белсендi эрекеттердi керсеттi. Дэл осы контексте Artemisia schrenkiana сыгындысынан кYнiне екi рет 28,5 мг / кг кабылдаган жануарларда кандагы глюкоза децгешнщ едэуiр темендегенiн керсеттi. Бул в жасушалар аркылы инсулин секрециясын ынталандыруга, уйкы безшщ а жасушаларын тежеуге немесе инсулин белсендшгшщ жогарылауына байланысты болуы мYмкiн.
Artemisia schrenkiana сыгындысымен диабетпк акегеукуйрыктарды (3 топ) емдеу бул параметрлердi калыпты жагдайга келтiрдi, бул акуыз жэне нуклеин кышкылыныц метаболизмi сиякты зат алмасуга эсер етепн жолдардыц бузылыстарыныц темендеуiне байланысты болуы мYмкiн, бул гликемиялык бакылаудыц жаксаруымен дэлелденедi. Бул тужырымдар Жаральдтыц диабетпк егеукуйрыктарды синодондактилон еамдшшщ сулы сыгындысымен емдеудщ нэтижелерiне сэйкес келедi [9].
Корытынды
Зерттеу сараптамаларынан алынган нэтижелерге CYЙене отырып келесi корытындыга келуге болады: Осы зерттеу жумысында бiз Artemisia schrenkiana еамдшнщ тиiмдiлiгiн багалауга назар аудардык, себебi жусан тYрлершщ кептеген тYрлерi шыгыс медицинасында кант диабетш емдеуге колданылады. Бiз оныц су сыгындысыныц глюкоза децгешн темендетуге эсерш зерттедiк жэне тукымы белгiсiз ак егеукуйрыктарындагы аллоксанмен туындаган кант диабе^мен жYретiн метаболикалык калыптан тыс жагдайды жаксартатына кез жеткiздiк.
Эдебиеттер mi3iMi
1. Соболев Л.Н. Кормовые ресурсы Казахстана. - М.: Изд-во АН СССР, 1960. - 280 с.
2. Godwill Azeh Engwa. Free radicals and the role of plantphytochemicals as antioxidants against oxidative stress-related diseases. November 7th 2018. DOI: 10.5772/intechopen.76719.
3. Olayiowola A. WHO's traditional medicine programme: progress andperspective.//WHO Chron. - 1984. - V. 38(2). - P. 76-81.
4. Энциклопедия лекарственных растений народной медицины. -ОЛМА Медиа Групп, 2003—270c.
5. Global prevalence of diabetes: Estimates for the year 2000 and projections for 2030./ Wild S., Roglic G., Green A. et al.//Diabetes Care. - 2004. - V. 27. - P. 1047-1053.
6. Флора Казахстана /Под ред. Н. В. Павлова. - Алма-Ата: Изд-во АН Казахской ССР, 1966. - Т. 9. - 640 с.
7. The artemisia L. Genus: a review of bioactive essential oils./AbadM.J., Bedoya L.M., Apaza L., Bermejo P.//Molecules. - 2012. - V. 17. - P. 2542-2566.
8. Production of Plant Secondary Metabolites: Examples, Tips and Suggestions for Biotechnologists./Gea Guerriero, Roberto Berni et al.//Genes. - 2018. - V. 9(6). - P. 309.
9. Jarald E. E., Joshi S. B. and Jain D. C. Antidiabetic activity of aqueous extract and non polysaccharide fraction of Cynodondactylon Pers.//Indian J ExpBiol. -2008. - V. 46. - P. 660-667.
