CC BY
0EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 5.995 www.in-academy.uz
ARALAS AZIQLIQ JEMLERDIN TEXNOLOGIYALIQ ÓZGESHELIKLERIN ÚYRENIW
Mamutov Yusup Orazimbetovich
Awil xojaligi ónimlerin saqlaw, dárilik ósimliklerdi jetistiriw hám qayta islew texnologiyasi kafedrasi assistenti, Qaraqalpaqstan awil xojaligi hám agrotexnologiyalar instituti Beknazar Yusupov Orazbayevich "Ósimlikshilik, togayshiliq hám landshaftli dizayn" kafedrasi assistenti Qaraqalpaqstan awil xojaligi hám agrotexnologiyalar instituti https://www.doi.org/10.5281/zenodo.10649056
ARTICLE INFO
Received: 04th January 2024 Accepted: 11th February 2024 Online: 12th February 2024
KEY WORDS Aralas aziqliq jemler, texnologiyaliq ozgeshelikler, fizikahq-ximiyahq korsetkishler, aziq islep shigariw.
ABSTRACT
Bul maqalada tiykarman aralas aziqliq jemlerdin texnologiyaliq qásiyetlerin úyrenedi. Sonday aq, onin xojaliq haywanlar ónimlerinin islep shigariw procesin optimallastirw jáne onin sapali ónimdi támiyinlewde zárúrli waziypa ekenligi korsetiledi. Sonin menen birge, aralas aziqliq jemlerdin texnologiyaliq qásiyetlerinin tiykargi kórsetkishleri, olardin fiziko-ximiyaliq hám reologik ózgeshelikleri, strukturalardin,
granulatsiyalawdin qurami hám strukturasinin tásirin kórsetedi. Úyreniw nátiyjeleri jana texnologiyaliq processlerdi islep shigiw hám aralas aziqliq jemlerdin sapasin jaqsilaw ushin qollaniliwi múmkin.
Jem islep shigariw zavodinda islep shigarilgan ónimler awil xojaliginda jetistirilgen dán, paxta, qant, kraxmal, silos islep shigariw zavodiniñ jaramli shogindileri tazalanip qayta islenedi. Sharwashiliqtiñ, qusshiliqti, baliqshiliqti rawajlandiriwda aziqliq jemlerdiñ sapasin jaqsilaw belokli vitaminli aralaspalarda qosip sapali ónim islep shigariw tiykargi waziypalardan esaplanadi. Bundagi maqset janli janiwarlardiñ den sawligina organizmde ushiraytugin hár qiyli keselliklerdiñ aldin aliw maqsetinde qosiladi. D Ermatovaniñ tájriybesine súyengen halda tájriybe ótkerdim. Aralas aziqliq jemlerdiñ ózgeshelikleri tómendegilerden ibarat:
Tasiw saqlaw hám onnan paydalaniwda qiyinshiliq keltirip shigarmaydi. Skladlarda saqlaw waqtinda az jerdi talap etedi, shangitip ketiw halatlari bolmaydi [1]. Saqlawga shamalatiwshi úskenelerden paydalanganda hawa agimi ónimge tegis shamallaydi. Jemniñ aziqliq quwatliligin ózinde saqlaydi. Par járdemine qayta islew beriw nátijesinde alingan ónim yarim tayar ónimge aylanip mikroorganizmlerdiñ rawajlaniwi qiyin. Túyirshekli jemler ózine suwdi siñdiriw qásiyeti tómen boladi saqlap jem islep shigariw sanaatinda diametri 1-20mm shekem araliqtagi ólshemde jemler tayarlanadi. Bálentligi 1.31.5 márte kóp bolgan ústindi payda etedi. Túyirsheklengen aziqliq jemniñ úlken bólegi 1518% izgarliqta tayarlanadi. Preslewshi press gramulyator DG-1 úskenesinde presten ótkeriledi hám túyirshekli jem ónimleri alinadi. Baliqlardi aziqlandiriwga mólsherlengen aziqliq jemniñ izgarli 25-35% shekem boladi. Bunday jemler paydalanganda suwda uzaq
EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 5.995 www.in-academy.uz
waqit formasin saqlay aladi. Aziq zatlar mugdarin toliq ózinde saqlaydi. Tiykarinan bunday jemler press suwitiwshi, ayiriwshi úskenelerden ibarat. Aralas jemler qurgaq usilda túyirsheklense val matriceali preslew mashinasiniñ isshi organi radial tegislikler bolgan polat ceilindr tárizli matricea hám ishki júzine tiyip turgan tisli júzege iye bolgan eki rolikten ibarat.
Aziqliq jemler talap qilingan dárejede tazalangan hám maydalangan ósimlik, haywanat ónimleri hámde mineral zatlardan ónimlerden quralgan bir qiyli aziqliq ónimler. Aziqliq jem komponentlerdiñ birigiwi ónimniñ quramindagi aziqliq zatlardiñ jaqsi boliwina alip keldi [7].
Málim aziqliq jem eki túrli shashiliwshañ hám túyirshekli jemlerge bólinedi.Shashiliwshañ aziqliq jem tasiw saqlaw hám unnan paydalaniw waqtinda bir qansha qiyinshiliqti keltirip shigaradi. Skladlarda saqlanganda kóp maydandi iyeleydi. Avtomobil transportinda tasiwda aziqliq jem óz-ózinen saralaniw proceessin payda etip shigindisi menen parq qiliwshi bir qansha quramindagi aralaspalar bólinip ketedi bul jagday ónimniñ aziqliq bahaliligin túsiredi. Aralas jemler jaqsi aralsqanligi sebebli izgarliqti ózinde tez siñdiredi. Bunday jagday jemniñ buziliwina alip keldi. Eger aziqliq jemniñ quraminda gósh yaki baliq uni bolsa ónim tez buziladi shiriy baslaydi. Bul kemshilikler menen gúresiwdiñ eñ paydali usili aziqliq jemdi arnawli mashinalar járdeminde preslewden ibarat.
Jemlerdiñ quramina may qosiw linyasinan paydalanamiz. Preslengen jemlerdiñ birigiwsheñligin bekkemlew maqsetinde jem zavodinda keñnen paydalaniladi. B6-DSJ úskenesi járdeminde qizdiriw joli menen shneg mashinasiniñ ónimlerdi qabillaw toshkasinda porsunka arqali jemge may búrkiw nátijesinde qosiladi. May preslengen jemlerdiñ quramina 3% qosqanda elektr energiyasiniñ sariplaniwi 20% kemeyedi. Press mashinasiniñ ónimdarligi 30% kóbeyedi, jem zavodiniñ quwatliligin arttiradi. Elektr energiyasiniñ sarplaniwi 20-30% shekem kemeytiredi. Mashinalardiñ jumis ónimdarligin 20-25% joqarilatiw qásyetine iye. Diametri 5 mm bolgan jemler tawiqlar baliqlar ushin tayarlanadi [4]..
Iri preslengen kombikoriyalar diametric 19 mm shekem tayarlanadi iri mallar shoshqalar hám atlar ushin tayarlanadi. Hár bir tayarlangan jemniñ dámlik qásiyeti jemlerde saqlanip turadi. Un hám jarma zavodlarindagi dándi qayta islewge alinatugin eñ songi ónim un hám jarma esaplanadi. Jem zavodlarinda bolsa dánnen basqa otrubi , kepek, antibiotik, duz, por, suyeklerden tayarlangan un shóplerden tayarlangan unlar hám basqa komponentler ósimliklerden alinatugin maylar mineral zatlar jemlik dárilik qásiyetin jaqsilaw maqsetinde janli jániwarlardiñ gruppasina qarap quslar, baliqlar ushin tayarlanadi. Aralas hám aralas jemlerdi tayarlawda dán onimlerin qosiwdi komponentlerden paydalaniw hám ólshew hám aralastiriwda tómendegi operaceiyalar ámelge asiriladi: a) dándi aralaspalardan tazalaw b) qabigin ajratiiw ushin v) issi suw par menen arpani qayta islew
Dándi maydalaw duz hám por onimleriniñ tayarlaw tártibleri.
Jem zavodina qayta islewge qabillangan dánlerdiñ sapa kórsetkishleri.
2-keste
Kórsetkishleri Mákke Biyday Roj Arpa Suli Garox Tari
Dáni Poshatkasi
Izgarligi 16 18 16.0 16.0 15.5 16.0 16.0 15.0
Pataslandiriwshi aralaspalar % 5 3 5 5 8 8 5 8
EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 5.995 www.in-academy.uz
Záharli aralaspalar % - - 0.2 0.2 0.2 0.2 - -
Dánli aralaspalar % 15 - 15 15 15 15 15 15
Fizika ximiyaliq qásiyetlerine qarap siljiwshi materiallar úlken kórsetkishlerge iye hám hár túrli qájetlerge iye. a) geometriyaliq qájetlerge qarap dán h.t.b b) dán quramindagi iri aralaspalar v) naturalliq salmagi g) qattiligi d) 1000 dana dánniñ salmagi e) dánnin jiltiraqligi.
Aziqliq jem zavodinda mugdari dozatar mashinasinda ólshengen túrli aziq mexanik hám bioximiyaliq qásiyetlerge iye bolgan komponentler aralastirilganda quramin bir túrli ónimge aylandiriladi. Soniñ ushin aralastiriw processinde aziqliq jem zavodinda tiykargi proceeslerden biri bolip esaplanadi. Aziqliq jem zavodinda hám un tartiw proceessinde aralastirgishlarga uqsagan ónim recepti túri hám ilimiy ornina qaray úzliksiz hám úzlikli rejimlerde isleytugin aralastirgishlar paydalaniladi. Aralastirgish úzliksiz ishki organi konstrukciyalawda baslangish ónimleriniñ fizik-mexanik nátijeleri itibardan shette qaldirmaw kerek. Túrli komponentlerdiñ izgarli mugdari olardiñ shashiliwshañligina tásir kórstedi. Izgarliq asqanda barliq komponentler tiykarinan haywanlardan alinatugin aziqliq ónimler por hám duz birligin qolladi shashiliwshañliq jogaladi. Eger dáslepki ónimlerdiñ fizik-mexanik qásiyetinde shetke ketiw jagdaylari kórinisi bunday proceeslerdiñ sxemalarinda ónimdi aldinnan tayarlaw úskenelerdi mólsherli ornatiw mumkin. Shaliwshañ aziqliq jem komponentlerin aralastiriw mashinalari jem zavodlarinda aralastiriw proceessi dáslep bólek tártipke iye bolgan komponentlerin mexanik tártipke aralastirilgan quramina iye bolgankomponentlerdi mexanik tártipke aralastirip bir quramli ónim aliwdan ibarat. Aralastiriw sapasin baqalaw ushin bir komponentli tiykargI dep sanalip qalganlari bolsa ekinishi bir shártli komponentishine kiritiledi. Bunda tiykargi komplekt aralaspasiniñ barliq jerinde teñ tarqalgán bul aralaspa jaqsi aralastirilgan dep esaplaniladi.
Úzliksiz isleytugin aralaspalar. Bul mashinalarda ónimlerdiñ beriliwi hám olardan aralaspaniñ aliniwi úliksiz ráwishte ámelge asiriladi. Bul jagday úskeneniñ konsentrlangan aziqliq jem aliwda imkan beriwdi kórsetedi.
Komponentler ishi organlar járdeminde aralastirgish local qarama-qarsi járdeminde hám toltirilip aralaspa sanasi jaqsilandi. Úzliksiz aralastirgishlar úzliksiz tártipte isleytugin dozatorlardan keyin ornatiladi. Aziqliq jem zavodlarinda paydalanatugin úzliksiz aralatirgishlar menen tanisamiz. 2CM-1 Mashinaniñ ishki organlarin bólip eki gorizontal valga bekkemlengen parraklar xizmet qiladi. Ballar bir-birine qarama-qarsi jóneliste aylanganda ónimler háreketler tásirinde aralasip qabillaw orninan shigariwshi qisqa trubasi arqali tárepke háreketlenedi.
Aziqliq jemniñ quramina suyiq komponentlerde kiritiwshi úskeneker.
Aziqliq jemniñ aziqliq quramin bayitiw maqsetinde suwiq komponentler qosladi. Suyiq komponentlerge melassa, aziqliq mayi, melassada eritilgen karbamed, duzli gidrom, letentin hám basqalar qosiladi.
Suyiq komponentler óz quraminda joqari dárejede hazm boliw imkaniyatin beriwshi izgar proteyin vitamin hám basqa zatlardiñ bay mugdarin shólkemlestirgen qimbatli biologic aktiv zatlardi saqlaydi. Aziqliq jemniñ suyiq komponentlerin kiritiw ushin mósherlengen
EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 5.995 www.in-academy.uz
uskeneler agrégat qurilmalarin sholkemlestiriredi. Hâr bir qurilmaga uliksiz isleytugin aralastirgish shashiliwshi component tâminlewshi suyiq komponentlerdi shashilgish (formulalar yamasa aylaniwshi disk) suyiq komponentker ushin bunkerler, qizdirgishlar, nasoslar, jârdemshi uskene hâm tekseriw hâm basqariw apparatlari kiredi.
References:
1. Boyarskiy L. G. Toliq jem qospalarin tayarlaw ham olardan paydalaniw texnologiyasi boyinsha izertlewler. // Sharwashiliq. 1972.- 2-san.
2. Boyarskiy L. G., Dzardanov V. D. Sanaat sharwashiliginda aziq islep shigariw ham odan paydalaniw. M.: Rosselxozizdat, 1980.- 158 b.
3. Gerasimov S. Yu. Aziqti vitaminler, mikroelementler ham antibiotiklar menen bayitiw.-M.: Zagotizdat, 1961 jil.
4. Gerasimov S. L., Pusep F. A. Zavodta tayarlangan aziq.- Zagotizdat, 1956. 88 b.
5. Gerasimov S. Ya., Pusep F. A. Kombinatsiyalangan aziqlar. M.: Xleboizdat, 1959.-141 b.
6. Danilin A. S. Shet elde aralas jem islep shigariw. M.: Kolos, 1968.-336 b.
7. Devyatkin A. I. Aziqtan duris paydalaniw.- M.: Rosagroproizdat, 1990.- 254 p.
8. Demidov P. G. Aziq islep shigariw texnologiyasi. M.: Kolos, 1968.-224 b.
9. Denisov N. I., Taranov M. T. Aziq jem islep shigariw ham odan paydalaniw.-M.: Kolos, 1970.-239 b.
10. Kropp L. I., Evseev A. I., Genkin G. S., Firyulin N. S. Fermer xojaliqlarinda jem ham jem aralaspalarin islep shigariw. M.: Kolos, 1977.- 215 b.
