Научная статья на тему 'АРАБ РЕАЛИЯЛАРИНИНГ ЎЗБЕК ТИЛИГА ТАРЖИМА ҚИЛИШНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИКЛАРИ'

АРАБ РЕАЛИЯЛАРИНИНГ ЎЗБЕК ТИЛИГА ТАРЖИМА ҚИЛИШНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИКЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
422
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
арабча реалия / реалия таснифи / реалия таржимаси / таржима методлари. / arabic realities / classification of realities / translation of realities / translation techniques.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Фозилов, Умар

Мақолада Араб реалияларининг мавзу таснифи келтирилган ва Араб тилидан ўзбек тилига узатишда уларнинг хусусиятлари аниқланган. Реалия типологиясини ҳисобга олиш таржимани тўғри танлаш имконини беради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHARACTERISTICS OF TRANSLATION OF ARABIC FACTS INTO UZBEKI

The article presents a subject classification of Arab realities and reveals the features of their transfer from Arabic to Russian. Considering the typology of realities allows you to choose the right translation technique.

Текст научной работы на тему «АРАБ РЕАЛИЯЛАРИНИНГ ЎЗБЕК ТИЛИГА ТАРЖИМА ҚИЛИШНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИКЛАРИ»

АРАБ РЕАЛИЯЛАРИНИНГ УЗБЕК ТИЛИГА ТАРЖИМА ЦИЛИШНИНГ УЗИГА ХОСЛИКЛАРИ

d https://doi.org/10.5281/zenodo.7460944

Аннотация. Мацолада Араб реалияларининг мавзу таснифи келтирилган ва Араб тилидан узбек тилига узатишда уларнинг хусусиятлари аницланган. Реалия типологиясини уисобга олиш таржимани тузри танлаш имконини беради.

Калит сузлар: арабча реалия, реалия таснифи, реалия таржимаси, таржима методлари.

Аннотация. В статье представлена предметная классификация арабских реалий и выявлены особенности их передачи с арабского языка на узбекский. Учет типологии реалий позволяет выбрать верный прием перевода.

Ключевые слова: арабские реалии, классификация реалий, перевод реалий, приемы перевода.

Abstract: The article presents a subject classification of Arab realities and reveals the features of their transfer from Arabic to Russian. Considering the typology of realities allows you to choose the right translation technique.

Key words: arabic realities, classification of realities, translation of realities, translation techniques.

Тил - маданиятни узатувчидир, у миллатда сакланган миллий маданият хазиналарини авлоддан авлодга узатади. [1, 15]. Лексик бирликлар орасида миллий-маданий таркибий кисмни уз ичига олган, энг катта кизикиш уйготадигани, реалиялардир. Реалиялар хдкида миллий узига хос элемент сифатида утган асрнинг 50-чи йилларида гапира бошлашди "Реалия" тушунчасида турли хил таърифлар мавжуд булиб, аммо, бизнинг фикримиз-ча, энг тулик С.Влаховым ва С.Флориным томонидан берилган таърифдир.

"Реалия - бу бир халкга тегишли ва бошкасига бегона булган сузлар (ва иборалар) объектларни номлаш, хдётнинг характеристикаси (хдёт, маданият, ижтимоий ва тарихий тараккиёт)

Умар ФОЗИЛОВ,

ТДШУ 2-курс магистранти, Тошкент, Узбекистан. Тел:+998998256279; E-mail: fozilovumar482@gmail .com

дир. "Реалия"лар, миллий ва / ёки тарихий колоритни таркатувчидир. Уларда, коида тарикасида, бошка тилларда мос (эквивалентлар)и мавжуд эмас, ва шунинг учун умумий асосда таржима килиб булмайди [2, 8].

Реалиялар махаллий ва хорижий олимлар томонидан етарли даражада анча чукур урганилган хусусан, куйидаги муаллифларнинг асарлари унга багишланган: Е.М.Верещагина, В.С.Виноградова, С.Влахова, В.Г.Костомарова, В.Н.Крупнова, Н.И.Паморозской, Я.И.Рецкера, Л.Н.Соболева, А.Е.Супруна, Г.Д.Томахина, С.Флорина, С.А.Фридриха, Г.В.Чернова, А.Д.Швейцера. Ушбу асарларда асосан инглиз ва немис реалиялари куриб чикилади таркиби узбек тилидаги сатрларни уз ичига олади. Х,акикатга келсак Араб тилининг реалиялари хозирги кунгача арабшуносликда жуда кам урганилган. Тил ва муайян маданият рамкасида реалиялар сони жуда катта, ва улар турли мезонлар бу-йича бутун гурухларга ва кичик гурухларга булинади.Бугунги кунга келиб, йук реалияларнинг ягона таснифи йук. Бирок, бу кадар реалияларнинг таснифини тартибга солиш бу таржимонга маълум бир реалиянинг ахамиятини визуал равишда аниклашга ва унинг таржима килиш усулини танлашга имкон беради. Тилшуносликдаги реалияларга куйдагилар киради:

1) Ономастик (атокли отлар мажмуи) реалиялар, жумладан топонимлар-географик номлар; антропонимлар-тарихий шахсларнинг номлари, бадиий адабиёт ва фолклор шахслари; этнонимлар-халклар ва кабилаларнинг номлари;

2) Этнографик реалиялар, шу жумладан уй-рузгор буюмлари, мехнатга оид сузлар, маданият ва санъат, шунингдек улчов бирликлари ва пул бирликлари;

3) Маъмурий-худудий тузилишга оид тушунчаларни уз ичига олган ижтимоий-сиёсий реалиялар, хокимият органлари ва ташувчилари, ижтимоий-сиёсий хаёт, шунингдек харбий реалияларлар. Предмет белгиси буйича синифи энг куп таркалган реалиялар. Шундай килиб, келинг, С.Влаховым и С.Флориным: томонидан таклиф этилган предметлар булинишидаги таснифни асос килиб Араб реалияларини куриб чикайлик.

A. географик реалиялар:

1. Табиий география объектларининг номлари:

а) Мамлакатлар: Жазоир, Бахрайн, Жибути, Миср, Иордания, Яман ва бошкалар.

б) Шахарлар: Абу Даби, Адан, Х,алаб, Байрут, Дамашк, Доха, Дубай, Триполи, Шаржа, Риёд ва хоказо.

В) Географик объектлар: Вади (Водий),

Шаатии ( денгиз киргоки), Дыфа ^¿^ ( Дарё сохили), Самум

(курук, иссик шамол), Хомсин (чул шамоли аник эллик кун эсади, у узи билан чанг ва кум уюмини олиб келади), азийааб (Хомсин шамоли-бу кизил денгиз устидан утадиган намликка туйинган чидаб булмас димлик келтирадиган шамолдир) ва хоказо.

г) Юлдузлар: Ат-Тоиру ( «летящий»), Ал-гуробу ( «карга»), Байтулжавзо ( ^«эгизаклар уйи»), Ал-акробу

( «чаён»), Ал- арнабу «куён»), Рукбатун ^ «тизза»),

Ар-Ромий (^О1)

«Укчи кавс юлдузлар туркуми »), Рижлун ( «оёк») ва хоказо.

2. Эндемика (маълум бир жойга хос,маълум бир жойда буладиган)нинг номлари (усимликлар ва хайвонларнинг номлари):

а) Усимликлар: Ал-хулбату ( ) - туя хашаги, хирваъун ( £334 ) - канакунжит дарахти, сидрун ( JV ) - нилуфар, жуммайзун (^£4) -анжир, сантун ( ) - нил акацияси, довмун ( ^ ) - занжабил хурмо, фуллун ( £)а ) - араб яасмини ва хоказо. Хурмо араблар хаётида алохида урин тутади, шунинг учун араблар хурмони пишишига караб турлича атайдилар. Шундай килиб, масалан, янги, каттик,пишмаган хурмоларни балахун деб атайдилар ( ^ ), янги,юмшок, пишган хурмоларни рутобун деб атайдилар, (^^пишган, куёшда куритилган хурмони тамрун деб атайдилар ( зА ) ва хоказо.

б) Х,айвонлар: Араб тилида туянинг мингга якин номи булиб, шу сабабдан туялар арабларнинг хаётида катта рол уйнайди.Биз бу номларнинг бир нечтасини келтирамиз: Рохилатун (кадок туя), хольфатун 4И4 (эмизикли туя), бакиратун (серсут туя), баъирун

(турт ёшдан ошган юк ортиш ва минишга ярокли туя ), лакихатун (хомиладор туя), бадана-тун ^ (хаж мавсумида курбонлик учун келтирилган эркак ва ургочи туя), жамалун ^а^ (эгасиз сахрода

TRANSLATION FORUM - 2022 \\ VOLUME 2 | SPECIAL ISSUE 28

ФОРУМ ПЕРЕВОДОВЕДОВ-2022 ISSN 2181-1784

TARJIMASHUNOSLAR FORUMI- 2022 ^ SJIF 2022: 5.947 | ASI Factor = 1.7

юрадиган, сахро кемаси номли туя), ъушарау (ун ойлик

хомиласи бор туя), залулун с!^(пойгага мулжалланган туя) ва хоказо.

B. Этнографик реалиялар:

1. Турмуш:

а) Егулик: кускусун (Шимолий Африкада бугдой ёрмасидан килина-диган тоам хуммусн ^^ (Кунжут пастаси аралаштириб майдаланган, лимон ва зайтун ёги билан ишланган нухот), куббатун ^ (Ёгда ковурилган, бугдой ва карагай уруглари аралаштирилиб тугралган куй гуштидан тайёрланган шарчалар), таббулатун Щ (йирик тортилган бугдой, петрушка, ялпиз ва ли-мон шарбати кушилган помидор), вараку ъинабин <JJJ(гуруч ва кийма гу-шт билан тулдирилган узум барглари), фалафилу J^ (ёгда ковурилган майдаланган ловия шарикчалари) ва хоказо.

б) Либослар: Жилбобун (кенг узун, енглари ва бошга урайдиган уран-чиги бор куйлак), никобун (кузлар учун тор ёрикли юзни беркитиб тура-диган аёлларни бош кийими), химорун jímL (кукрак,елка хамда бошни берки-тиб турадиган аёллар румоли), кондуратун '¿Jj^á (эркакларнинг ок рангли узун куйлаги),футотун ^Ljä

о j¡

(Иаманда ошпаз ёки хизматчилар такадиган фар-тук), ъамаматун

•• ä . í, ° * (салла), куфиййатун ёки гутратун (пахтали оч-кизил ёки оч-

кора эркаклар бош кийими), ъиколун (гутра ёки куфиййани

ушлаб турадиган кора иккиталик богич), баабууши ^^j^ (теридан

килинган шиппак) ва хоказо.

в)Турар-жой, мебель, идишлар: хойматун Цр{кучманчи чодири), куббатун (гуммбаз), саахатун олдидаги ховли), харимун ^ájá. ( уйнинг аёллар яшайдиган булаги), хаммомун (хаммом), хавзун ^^(ичимлик суви сак-ланадиган кудук),таннурун jjfi (нон пиширадиган тандир), жазватун '¿jj^ (арабларнинг кофе кайнатадиган идиши),ибрикун ¿j] (куза) ва хоказо.

г) Транспорт: довун jß (бир мачтали кема),арабатун (кадимги арава), санбукатун ^Целканли кема) ва хоказо. ^

2. Мехнатга оид: а) Касб-хунар: фаллахун ^^ (дехкон,), сокин (Араб бозорларида сув ташувчи), жаммалун (туяларни хайдовчи) ва хоказо.

б) Мехнат иш куроллари: шаадууфун ^jil— (сув тортиб олиш мосламаси), кифрону jljaS (пишган хурмоларни солишга мулжалланган хурмо барглари-дан ясалган саватча), табалиятун (хурмо туплаш учун палма дарахтига чикиш учун ишлатиладиган курилма), баатуусун ^j^tj (зайтун мойини сикиб чикаришда фойдаланиладиган улкан тош) ва хоказо.

в) Мехнат ташкилотлари: никообатун (профсоюз), мудириятун (департамент), мазраъаун (ферма) ва хоказо.

3. Фан ва маданият:

а) Мусика ва ракслар: анаашииду Л—^(Анъанавий равишда ва эркаклар вокаллари билан мусика асбобларисиз ижро этиладиган мусулмон ашуласи), дабкатун (Ливан, Сурия, Иордания ва Фаластинда халк ракси), холийжий (форс курфази мамлакатларида халк ракси), саъидий ^^(Миср ракси камиш билан) ва хоказо.

б) Мусика асбоблари: наайун ^ (най), риккун ^j (барабан тури),робабатун 41JJ (камончали чолгу асбобу), сантурун JJ^(цитра га ухшаш мусика асбоби), торун JLЦн0F0рага ухшаш мусика асбоби), ъудун ^ (ярмига булинган нок каби мусика асбоби) ва хоказо.

в) Фольклор: жиннун ¿^ (Араб эртакларидаги ёвуз рух), Хожа Насриддин (Араб фолклорининг кахрамони), Али Бобо (Ирок фолклорининг шахси, у "1001 кеча" тупламига киритилган) ва хоказо.

г) Шоирлик: F0залун Jje- (Арабча шеър тузилиши мисраси), касидатун а (узун моноритмик шеър),байтун ^¿j (тулик маъноли икки мисрали шеър) ва хоказо.

д) Урф-одатлар, маросимлар: махрун ji* (туй муносабати билан куёв томонидан келинга туланадиган моддий хак), никохун ^^(мусулмон конунларига кура никох), солатун (намоз, мусулмон ибодати маросими), съайун ^^ (Ас-Сафо ва ал-Марва тепаликлари орасидаги юриш) ва хоказо.

е) Диний маросимлар, илохиётшунослар ва эргашувчилар: шайхун ¿¿- (Исломда илохиётшуноснинг фахрий унвони), имамун

(масжидни бошкарадиган рухоний), муаззинун j^j^ (намоз вактини баланд овоз билан эълон киладиган мусулмон) ва хоказо.;

Диний мapoсимлap бишси вa бyйyмлap: мaсжидyн , Ал-

jîj^l , киблaтyн (ибoдaт вaктидa юзлaниш тapaфи Kaъбa тoмoн) вa x,oкaзo.

ж) Kaлендap: сaфapyн (oй тaквимининг иккинчи oй ),

Рaмaзoнy jt-^J pyзa oйи, oй тaквимининг 9 oйи), ^l-lj зyлxижжaти (Ой тaквимининг 12^йи 29 кун.) вa xpкaзo.

4. Этник oбъектлap:

a) Этнoнимлap: кyчмaнчи бaдвyн, кибтлap кибтyн(Мисp нaсpo-нийлapи), кул oстидa б^ган ^ji^ мaмлyкyн, (ypтa acp Мисpидaги x,apбий тaбкa), кypaйшyн (Мyxaммaд ъaлaйx,и ac-caлoмгa тегишли 6улгон энг мaшxyp вa xypмaтли Аpaб кaбилaлapидaн биpи), aт-тaвopикy ^jlj^l (Беpбеp Typyx^ Жaнyбий Жaзoиp вa Ливиядa яшoвчи oдaмлap) вa x^aso.

VJ

5. Улчoв биpликлapи вa пyллap:

а) Улчoв биpликлapи: зиpoъyн (узунлик yлчoви тaxминaн 0,6 м гa тенг), кинтopyн jlbiS (44,928 кг гa тенг вaзн yлчoви), coъyн (2660 г га тенг вaзн yлчoви), шибpyн jj^ (узунлиги 22,5 см га тенг yлчoв), фaддaнy jl^ (4600 кв.м.га тенг мaйдoн yлчoви.), иpдaббyн M j] (197,75 литpгa тенг ядам yлчoви) вa x^aso.

б) Пул б^лик^и: диpxaмyн ^ji> д^хдм, динapyн

jlLp динop, лиpaтyн лиpa, pиялyн Ük) pиëл флусун ^ , мaллимyн ^ мaллим. вa xpкaзo.

6. Kyn вaкти: зyxo ^ (тoнг,тoнг oтиши билaн бoшлaнaди вa кyëш зенитдaн yтaдигaн вaктгaчa чyзилaди), зу^ун (пешин вaкт, кyëш зенитдaн утшн вaктдaн кейин бoшлaнaди тo acp вaктигaчa дaвoм этaди), acpyн j^^ ( acpнинг вaкти,oбъектнинг coяcи икки бapoбap 6улшн пaйтдaн

о

бoшлaб кyëш бoтгyнгa кaдap дaвoм этaди), мaFpибyн mj^ ( шoм нoмoзининг вaкти кyëш бoтгaнидaн бoшлaб yфкдaги кизилликни йyкoлгyнчa), aшayн et^ç. (^уфтон нoмoзининг вaкти тулик кopoнFyлик тyшгaнидaн кейин то яpим кечaгaчa).

В. Ижтимoий-cиëcий pеaлиялap:

1. Мaъмypий-xyдyдий тузулиш:

Мaъмypий-xyдyдий биpликлap:

Мyxoфaзaтyн (мacaлaн, Сypиядa,Иopдaниядa, ^yвaйтдa),

вилoятyн ^.Vj (Тyниcдa,Жaзoиpдa, Сyдaндa), имopaтyн ¿j4 aмиpлик

269

(Бирлашган Араб Амирлигида),минтакотун А-аьх* минтака (Саудия Арабистонида Жибутида),

жихатун жихат (Марокашда) ва хоказо.

2. Хокимият ва хокимият эгалари:

а) Хркимият органлари: мажлис ^^ (Одамлар й^илиш), шуро ^Jj- (Маслахат) ва хоказо.

б) Хокимият эгалари: валийун Jlj (рахбар),Амирун Амир (Бирлашган Араб Амирлигида), султону jl^Li султон , мухафизун -Ц^(хоким), кози ^^ (шариат асосида хукум килувчи судя), вазирун jgj (вазир) ва хоказо.

3. Ижтимоий-сиёсий хаёт:

а) Сиёсий ва ижтимоий харакатлар:«Кифая», «Аль-Гад» (Мисрдаги ижтимоий харакатлар), ва хоказо.

б) Муассасалар: мадрасаун ^и^мадраса (диний билим юрти), АДЛ (Араб давлатлари лигаси), ИКТ (Ислом конференсияси ташкилоти) ва хоказо.

4. Харбий реалиялар:

а) ^уроллар: жамбиятун жамбия (курикчисиз ханжар ва

о ^

юкори учдан бирида эгилган пичок), хонжарун js^ ханжар (киска, эгри араб киличи), сайфун ^¿^ сайф (узига хос зур учли килич) ва хоказо.

б) Харбий хизматчилар: ъамидун ^¿^ ъамид (харбий кушилма генерали), фарику ъамидин ^¿^ JjjI (корпус генерали), фарикул -аввал JjVl Jjj! (армия генерали), ливааун ливаа (кушилма генерали),Ас-савсанатуссавдау*1^^1 ^jUl «^ора лола» (Иорданиядаги харбий кисм) ва хоказо.

Реалияларни таржима килиш таржимон учун айрим кийинчиликларни келтириб чикаради. Реалияларни нотуFри талкин килиш бошка тилда укувчига реалияларнинг тулик ошкор этилмаслигига хамда услубий маъноларни тушунмасликка олиб келади. Бундан ташкари, реалияларни таржима килишда куйидагилар зарур, нафакат уларнинг маъносини етказиш, балки маданиятнинг бу узига хос колоритини акс эттириш лозим булади. Шуни таъкидлаш керакки, Араб ва узбек тиллари турли хил таркибий тиллар ва турли хил концептуал тизимларга эга,шундай килиб, етарли таржимани

270

олиш учун таржима килинаётган тилнинг хакийкилиги хакида аник билимга эга булиши керак. Таржима назариясида бу билимга"фон билими" ("фон") номи берилди, "фон ахборот", "фон маълумот"). Таржимашуносликда реалияларни таржима килишнинг куйидаги усуллари асосан кулланилади: транскрипсия ва транслитерация; тавсифловчи таржима; гипонимик таржима; ухшатиш таржима; калька таржима. Юкорида келтирилган таснифни тахлил килиб шуни айтишимиз мумкин реалияларни таржима килишда, асосан транскрипсия усули ишлатилади, унда чет эл сузининг товуш шакли такрорланади ва транслитерация усули, унда чет эл сузининг график шакли (харф таркиби) купайтирилади. Шундай килиб, Араб мамлакатлари ва шахарларининг баъзи номлари транскрипсия оркали таржима килинган: Бахрайн, Жибути, Ирок, Яман, ^атар, ^увайт деб(лекин шуни таъкидлаш керакки, таржимада Бахрайн, Ирок, Яман, ^увайт каби мамлакатлар, "ал" аник артиклисиз ёзилди, лекин "ал" аник артикли арабча тилида ёзилган, шундай килиб, бу ерда биз юкламали транскрипсия хакида гапирамиз), Ар-Риёд, Абу-Даби, Доха, Адан, Байрут, Дубай, Шаржа ва бошк. Долган Араб мамлакатлари ва шахарларининг номлари, узбек тилига юкламасиз келди масалан, Ал-Жазаир урнига Жазоир каби шакллар рус тили оркали кириб келган Египет урнига Миср, Ал-Урдун урнига Иордания Ливан баъзи уринларда уз шаклида Ал-Лубнан урнига Лубнан бошка тилдан Ал-Магриб араб тилида бошка тилдан келганидаги харф бошкасига узгартирилади русларда Марокко урнига узбекчада Марокаш, Палестина, урнига Фаластин, Сирия урнига Сурия, Дамаск урнига Димашк, Х,алаб узи келган, Триполи урнига Таробулис.Уларнинг аксарияти транслитерация оркали узбек тилига таржима килинган, Жазоир, Миср, Иордания, Марокаш, Фаластин каби,Сурия, Дамашк, Х,алаб, Триполи. Юлдузларнинг баъзи Арабча номлари хам бор транскрипсия килинган: Ал-Еуроб, Ал- Акроб ва хоказо. Аммо Гаййид, Гиддан лексемалари шева сабабидан пайдо булган бу лексемалар аслида бундай куринишда Жаййид, Жиддан булган буларни Гаййид, Гиддан шаклида талаффуз килиниши арабларнинг баъзи шеваларида мисол учун миср шевасида "ЖИМ" харфи узбекча "Г"харфи каби талаффуз килинсада ёзувда "ЖИМ" харфи асл холича

ёзилади, аммо классик араб тилида кандай ёзилса шундай талаффуз килинади. Худди шу деформациялар (шаклнинг узгариши)махаллий диалект талаффузи билан боглик холда, бу ерда "каф" харфи "жим"харфи сифатида талаффуз килинади, Масалан Дубайда аёлларга мурожатда "Исмингиз нима" сузини шевасига мувофик ишлатилади яъни "Ма-смуж"шаклида аммо классик араб тилида кандай ёзилса шундай талаффуз килинади "Ма-смук". Аммо баъзи арабча предметларнинг номлари, эхтимол европаликлар томонидан Араб тилини укишни яхши билмаслиги учун "куёш" харфлари билан "ал" аниклик артикилини, транслитерация килишган, масалан, Ал-Таироту ва Ал-Саййароту, бу лексемаларда хамма томонлама араб тилининг коидалари мувофик Ат-таироту ва Ас-Саййароту каби янграши керак эди. Дархакикат, транскрипсия ва транслитерация нафакат маънони кискартириш учун ишлатилади, балки матнга "жонли" колоритни бериш учун ишлатилади, айникса, бадиий асарларда. Шундай, масалан, И. А. Буниннинг сиз хакингизда шеърларида араб реалияларини транскрипсияланиши ва транслитерацияланиши шеърга экзотик колорит беради ва айни пайтда, у ёки бу реалиянинг маъносини кушимча тушунтиришсиз англаш мумкин булади: «Зейнаб, свежесть очей! Ты - арабский кувшин: / Чем душнее в палатках пустыни, / Чем стремительней дует палящий хамсин, / Тем вода холоднее в кувшине» [3, 63]. "Зайнаб, тароват кузларнинг! Сен Араб жувонисан: / чулнинг чодирларида канча дим булса, / шунча тез ёниб хамсин эсади, / кузадаги совукрок сув" [3, 63].

Ибтидо мекунам ба номи худо, /Аллох номи билан бошлайман

К-аз ду харф офарид арзу само/Икки харф билан арзу самони яратди (Чахор китоб)дан.

Аммо баъзи холларда транскрипсия ва транслитерация реалиянинг мазмунини тулик очиб бермайди ва натижада, кабул килувчида ахборот йукотиш юзага келади, шунинг учун улар купинча масалан, араб улчов бирликларини узатишда, транскрипсия ёки транслитерациядан фойдаланиб бирлаштирилган таржимани амалга оширади шархлаш ёки тушунтириш оркали. Масалан, хадисларда соъ каби вазн улчови бирлиги тез-тез зикр килинади, ривоят килинишича, Абу Саъид Ал-Худрий, Аллох ундан рози булсин, деди:

"Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам хаётлик чогларида,

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Биз фитр садакасини (камбагалларга) егуликлардан бир соъдан берар эдик, [4, 177]. Транслитерация усули билан таржима килинган мазкур реалия, аниклаштиришни талаб килади, аниклаштиришсиз биз хатто бу ерда улчов бирлиги хакида гапираётганимизни тушуниш хам мумкин эмас, Шунинг учун куйида изохда ёки унинг ёнида кавс ичида соъ- 2660 г га тенг вазн улчови эканлигини курсатиш керак. Купинча, релияларни таржима килишда, чет эл сузига изох берилаётганда тавсифловчи таржимага мурожаат килишга тугри келади. Харбий реалиялар шундай усул ёрдамида таржима килинган Жамбиятун (курикчисиз ханжар ва юкори учдан бири эгилган пичок) ^^ Фарику Ъамидин(корпус генерали); шунингдек, Араб урф-одатлари ва маросимларини, мусикий асбобларни, асбобларни, календарларни, озик-овкат ва кийим-кечак унвонларини акс эттирувчи реалиялар хам юкоридаги усул билан таржима килинади. Купинча, реалияни таржима килганда, гипонимик (умумлашган-тахминий таржима) ишлатилади, унда манба тилининг маълум бир тушунчани билдирадиган сузлар (манба тили), таржима тилининг сузи билан узатилади, Масалан, ^уръон куйидаги оят

(1^ \_iLj .к ¿а&^и ЯМ ¿У] J)

(19:25) Э.Р.Кулиевым куйидаги таржимани берган: «Хурмо дарахтининг танасини силкит, сенга янги хурмо туширади» [5, 328]. Бундай холда,м^и сузи "юмшок, пишган хурмо" тушунчасига эга булган ва хурмо пишиб етилишининг узига хос боскичини курсатадиган "юмшок, пишган хурмо" сузи "хурмо" сузининг умумий тушунчаси билан алмаштирилди. Шунингдек реалияни таржима килганда, ухшатиш таржимаси хам ишлатилади, унда манба тилининг реалиясини таржима тилига узатиш учун, чет эл реалияси билан ухшашликларга эга булган ва реалияни мохиятини очиб бера оладиган концепция изланади. Масалан, кунда беш марта фарз булган "намоз" тушунчаси, бу суз узбек тилига форсча "намоз"сузи билан кирган. Яна бир мисол: Хдммам, Барановнинг Арабча-узбекча лугатида куйидаги таржимаси бор: "баня, ванна, купальня". Бирок, бу тушунчалар узаро сезиларли фаркларга эга. Биринчидан, анъанавий равишда узбек хаммоми ёгочдан ясалган бино булиб, Хаммам эса керамик плиткалар ёки мармардан курилган, бошка мухим нарсалар

xa^uga rannpMaca x,aM 6ynagH. Bat3uga, Apa6na peanuanapHH Tap^HMa Kunumga Tap^HMaHHHr KantKa ycynu Hmnarnnagu. KantKa ycynu epgaMHga, MacanaH, HopgaHuagaru x,ap6uft 6up.nHK. Ac-CaBcaHaTy-ccaBga(^j^l Ai^j^ll) "^opa Hpuc" Tap^HMa KunuHgu fflyHH TatKHgnam KepaK-KH, 6at3H Apa6 peanuanapu anna^aHOH y36eK Tunuga MycraxKaM ypHamu6 6ynraH Ba aftpHM xonnapga ynapHH Tap^HMa Kunum Tana6 этнnмaнgн fflaftx, hmom, Mac^ug Ba xoKa3onap Ka6u. fflyHgaft kh^h6, Apa6 peanuanapunapH ypraHum ynyH ynKaH Ba KeHr KaTnaMHH aHrnaTagu.TaKguM этнnгaн tochh^hh acocna6 myHH aftium MyMKHHKH, TpaHCKpuncua Ba тpaнcnнтepaцнa ycynnapu OHOMacTHK peanuanapHH Tap^HMa Kunum ynyH Hmnaranagu. 3raorpa$HK peanuanapHH y3aramga, TpaHcKpuncua Ba TpaHcnmepa^agaH Tam^apu, TaBcu^noBHH, runoHHMHK eKH yxmaram Tap^HManapu Hmnaranagu. BupOK, 6yHH aftTHm KepaK Tap^HMa aManueTuga 6y ycynnapHHHr 6apnacu 6Hp-6upH 6unaH 6upnamTHpHnagH, atHH. кoм6ннaцнanaнгaн Tap^HMa

KynnaHunagu, MogoMHKH ynapHHHr x,ap 6upHHH anoxuga KaMHHnHKnap

6op MacanaH, ^a^aT TpaHcKpuncua Ba тpaнcnнтepaцнagaн ^oftganaHHm TeKcTHHHr Tap^HMacuga opTHKHa roKra onu6 Kenumu MyMKHH '^K3oTH3Mnap" 6unaH TaBcu^noBHH Tap^HMa MaraHHHr x,aggaH Tam^apu KeHraftumura, runoHHMHK Tap^HMa MatHOHHHr Topaftumura, yxmaram Tap^HMacu эca Munnuft KonopHTHHHr ftyKonumura onu6 Kenagu. XY.TOCA

Peanuanap THnmyHocnHKHHHr KucMaH aHru ftyHanumu 6ynu6, onuMnap ToMoHugaH ny^yp ypraHu6 KenuHaeTraHura KapaMaft, Tap^HMa cox,acuga x,anu Kynna6 KHppanapu onunMaraH. ^kchk 6upnuKnap opacuga Munnuft-MagaHuft TapKH6uft khcmhh y3 HHHra onraH^Hr Karra KH3HKum yftFoTaguraHH, peanuanapgup. "Peanuanap acap TunuHHHr a^parnac khcmh 6ynu6, ynap epgaMHga Myannu^ KaxpaMoH o6pa3HHH aparagu, xanKHHHr Munnuft xycycuaTHHH TacBHpna6 6epagu. Ynap 6agHHft acapHHHr Munnuft KonopHTHHH H^oga эragн, Typnu ycny6uft Ba3H^anapHH 6a^apagu, x,oguca Ba npegMeraapHHHr xycycuaTHHH xaKKoHHft, TyFpu TacBHpnamra epgaM 6epagu". fflyHHHr ynyH xaM peanuanap 6aguHft Tap^HMaHHHr Tap^HMoHHH KHftHa6 KyaguraH, Tap^HMaHH MypaKKa6namTHpaguraH, KynHHHa yHH HanFHTaguraH

жихатларини ташкил этади.Бу мавзуни таржимон ёки шу ишга кул урган шахс теран англамоFи керак.

REFERENCES

1. Тер-Минасова С.Г. Язык и межкультурная коммуникация: Учебное пособие. - М.: Слово, 2000.- 259 с.

2. Влахов С., Флорин С. Непереводимое в переводе. - М.: Международные отношения, 1986. - 416 с.

3. Бунин И.А. Полное собрание сочинений. Т.3. -Петроград: Издание Т-ва А.Ф.Маркс, 1915. -247 с.

4. Сахих аль-Бухари. (Мухтасар полный вариант) пер. с араб. В.А.Нирша. -М: Умма, 2003. - 522 с.

5. Кулиев Э.Р. Коран: Перевод смыслов. - М.: Умма, 2007. - 688 с.

6. qizi Umarova, M. A. (2021). Uzbek kinship words and their translation into urdu language. Current research journal of philological sciences (2767-3758), 2(05),

7. Khodjaeva, N. (2019). SEMANTICS OF KINSHIP TERMS AS A FORM OF ADDRESS IN UZBEK TRANSLATIONS OF PREMCHAND. Theoretical & Applied Science, (8), 107-110.

8. KHODJAEVA, N. B. (2021). PREMCHAND'S VARDAAN IN UZBEKISTAN: TRANSLATION ISSUES OF SOME CULTURAL SPECIFIC WORDS. THEORETICAL & APPLIED SCIENCE ynpegHTenn: TeoperanecKaa h npHKMgHaa HayKa, (12), 374-377.

9. KHODJAEVA, N. The Development of Indian Literature in Uzbekistan: Historiography of Translation. History of Translation in India, 431.

10. Xog^aeBa, H., & Ty6aeBa, X. (2020). ISSUES ON TRANSLATION OF CHARACTER SPEECH (ON THE EXAMPLE OF KOREAN-UZBEK LITERATURE). ME^yHAPO^HBIH ^yPHA^ HCKyCCTBO QTOBA, 3(4).

11. Khodjayeva, N. (2021). The issues of stylistics on translation of historical costumes. ASIAN JOURNAL OF MULTIDIMENSIONAL RESEARCH, 10(4), 534-543.

113-116.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.