Научная статья на тему '“青凤” “ЧИНФЕН” НОВЕЛЛАСИНИ ТАРЖИМА ҚИЛИШ ХУСУСИЯТЛАРИ'

“青凤” “ЧИНФЕН” НОВЕЛЛАСИНИ ТАРЖИМА ҚИЛИШ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
29
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
В.М.Алексеев / Пу Сунглинг / П.М.Устин / ритмик ва қисқа проза / таржима / V. M. Alekseev / Pu Sungling / P. M. Ustin / rhythmic and short prose / translation

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Хашимова, Сабохат

Ushbu maqola "lēngči" romani tarjimasining o'ziga xos xususiyatlariga bag'ishlangan. Mamlakatimiz talabasini Pu Sungling ijodiy merosi bilan tanishtirish V.M. Alekseevning tarjimalari hali ham xitoy olimlari orasida eng yaxshisi hisoblanadi. Ushbu romanlar va yangilarini tarjima qilishni boshlagan P.M.Ustin estafetani oldi. Ammo tarjima endi yangi asar, unda nimadir yo‘qolgan. Asl nusxada novella ritmik va qisqa nasr kabi jaranglaydi, lekin chet tiliga tarjima qilingandan so‘ng badiiy-uslubiy jihatlari jihatidan endi u ma’lum bir chet tilidagi asarni aks ettiradi, “chunki... har bir tilda o'z qonunlari." Chet til qonunlariga ko‘ra muqarrar bo‘lgan, bu tilda yengil va tabiiy eshitiladigan narsalar chet tilida ko‘pincha ortiqcha bo‘lib qoladi.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHARACTERISTICS OF TRANSLATION OF "Qīngfèng" "CHINFEN" NOVEL

This article is devoted to the peculiarities of the translation of the novel “青凤”. Acquaintance of the student of our country with the creative heritage of Pu Sungling begins with V.M. Alekseev's translations, which are still considered the best among Chinese scholars. P.M.Ustin, who started translating these novellas and new ones, took the baton. But the translation is now a new work, and something is lost in it. In the original, the novella sounds like a rhythmic and short prose, but after being translated into a foreign language, in terms of artistic and stylistic aspects, it now reflects a work in a certain foreign language, "because ... each language has its own laws." Things that are inevitable according to the laws of a foreign language, which sound light and natural in this language, often become superfluous in a foreign language.

Текст научной работы на тему «“青凤” “ЧИНФЕН” НОВЕЛЛАСИНИ ТАРЖИМА ҚИЛИШ ХУСУСИЯТЛАРИ»

TRANSLATION FORUM - 2022 \\ VOLUME 2 | SPECIAL ISSUE 28

ФОРУМ ПЕРЕВОДОВЕДОВ- 2022 ISSN 2181-1784

TARJIMASHUNOSLAR FORUMI- 2022 ^ SJIF 2022: 5.947 | ASI Factor = 1.7

"WM" "ЧИНФЕН" НОВЕЛЛАСИНИ ТАРЖИМА ЦИЛИШ

ХУСУСИЯТЛАРИ

d https://doi.org/10.24412/2181-1784-2022-28-405-420

Сабохат ХАШИМОВА

Филология фанлари доктори DSc, доцент Тошкент давлат шаркшунослик университети

e-mail: sabohat 15 @mail .ru Tel: +998977105033

Abstract: This article is devoted to the peculiarities of the translation of the novel "W'M". Acquaintance of the student of our country with the creative heritage of Pu Sungling begins with V.M. Alekseev's translations, which are still considered the best among Chinese scholars. P.M.Ustin, who started translating these novellas and new ones, took the baton. But the translation is now a new work, and something is lost in it. In the original, the novella sounds like a rhythmic and short prose, but after being translated into a foreign language, in terms of artistic and stylistic aspects, it now reflects a work in a certain foreign language, "because ... each language has its own laws." Things that are inevitable according to the laws of a foreign language, which sound light and natural in this language, often become superfluous in a foreign language.

Юртимиз укувчисининг Пу Сунглинг ижодий мероси билан танишуви В.М.Алексеевнинг 1 таржималаридан бошланиб, улар хрзирги кунгача хитойшунослар орасида энг яхшиси деб хисобланади. Эстафетани шу новеллаларнинг узи ва янгиларини таржима кила бошлаган П.М.Устин олди. Бирок таржима бу энди янги асар булиб, унда нималардир йуколган булади. Оригиналда новелла ритмик ва киска проза булиб янграса, чет тилига таржима килингач, бадиий-стилистик борада у энди маълум бир чет тилидаги асарни акс эттиради, "чунки..дар бир тилнинг уз конунлари бор. Бегона тил конунлари буйича булиши мукаррар булган, шу тилда енгил ва табиий янграйдиган нарсалар, чет тилида купинча ортикча нарса булиб колади. Бизнинг сузларимиз одатда узунрок - демак сузма-суз

таржима килинса, бутун ибора анча узун ва мужмал булиб колади. Укувчи таржимани оригинал уз юртида кабул килинганидек кабул килиши учун ниманидир ташлаб юбориш, ниманидир кайта тузиш, ниманидир соддалаштириш керак булади"2.

Синологлар В.М.Алексеев таржималарининг мукаммаллигига эътиборни каратишган. «Василий Михайлович Алексеев ва унинг Ляо Жай» маколасида машхур хитой тили ва адабиётининг билимдони Л.З.Эйдлин академик В.М.Алексеевнинг нафакат хитойча менталликни, балки матннинг иероглифлик "намойишкорлиги"ни хам яхши билишига ишонарли далил келтиради: "...Ляо Жай хикояларида эгнига "э гуань" кийиб олган одамлар пайдо булади, бу «баланд калпоклар"ни англатади. Аммо "э" иероглифининг маъноли кисмини укувчига муайян образни тасвирловчи тог ифодалайди, таржимон шундай деб ёзади: "бир зумда баланд, тогдек чуккайиб турган калпок кийган турт ёки беш киши пайдо булди .. ,"3.

Хитой ёзма нуткига нисбатан бундай ажойиб зийраклик, нафакат мазмунининг нозик томонларини, балки иероглифли ёзувнинг эмоционал таъсири хусусиятларини хам саклаб колишга булган интилиш, В.М.Алексеевнинг барча таржималарига хос. Олим бегона тилда ёзилган асарни абсолют равишда таржима килиб булмаслигини яхши тушунган. У, "таржимон - бу факат таржимон, у иборалар, сузлар, баъзан образлар билан ишлайди, лекин Пушкиннинг таржимони Пушкин эмас, Ляо Жайнинг таржимони эса Ляо Жай эмас"4, деб ёзган. Мазкур ишда биз Пу Сунглинг новелласи "^Д" ва унинг В.М.Алексеев таржимасидаги варианти "Гузал Чинфэн" материалида таржиманинг айрим аспектларини куриб чикмокчимиз. Бу Пу Сунглинг ёзувининг бадиий услуби хусусиятларини туларок ва чукуррок очиш имконини беради. Таржимани ажратиб турувчи биринчи нарса - бу номи булиб, унда В. М.Алексеев кахрамон

2 Галь Н. Слово живое и мертвое. - М.: Издательский дом «София», 2003. - С. 222.

3 Эйдлин Л.З. Василий Михайлович Алексеев и его Ляо Чжай // Пу Сунлин Рассказы Ляо Чжая

о чудесах. - М.: Худож. лит, 1973 - С. 8.

^h^h WM HHHr HCMHra "ry3an" cy3HHH Kymagu. ByHgafi ycny6 yHHHr KymTap^HManapHga Ky3aTHnagH. Ca6a6u oggufi - ny CyHrnuHr HoBennanapu KynuHHa 6om KaxpaMoH HoMnapu 6unaH aranagu, HeT эnnнкnap ynyH "Hhh^h" cy3H xeH KaHgafi MatHo aHrnamafigu, "ry3an" aTaMacuHHHr Kymunumu эсa yKyBHura MatHo 6epagu: xuKoaga Tana6aHHHr xaeTuga KH3 nafigo 6ynagu.

"H^^^^iR, ^ffiMM, ffl^MA" u6opacu "y gapBO3a Ba эmнкnapнннг ^oanammumuHH ^yga axmu 6unapgu Ba eBBofiu 6ypraH opana6 fiynKagaH rox y eKKa, rox 6y eKKa maxgaM ropa 6omnagu. HuxoaT y KaTTa yfira KHpgu"5 ge6 Tap^HMa KunuHraH. By epga 6uTTa 6oFnaHraH KymMa ranHHHr HKKHTa cogga ranra rpaMMaTHK тpaнc$opмaцнanaннmннн Ky3aram MyMKHH, neKHH kh3hfh myHgaKH, MM ("Ky^K 6ypraH yraapu") "eBBofiu 6ypraH" ge6 Tap^HMa KunuHraH, atHH Tap^HMoH 6y xonga MatHoHHHr гeнepaпнзaцнanaннm ycynuHH KynnaraH. Ca6a6u 6y epga "6ypraH" eKH "eBBofiu 6ypraH" - yHHa axaMH^TH fiyK, eKH cro^eTHHHr pHBo^naHumuga 6y o6pa3 umTHpoK этмafigн Ba paM3Hfi Ba3H$aHH yraMafigu.

ny CyHrnuHrga KyfiugaruHH yKHfiMH3:

Tap^HMacu KyfiugaruHa: "Hanra KaparaHga emu HHrapManapgaH can omraH fiuruT, yHrra KaparaHga энgнгннa cohhhh TypMaKnafi 6omnaraH KH3"6. OpuruHanga fiuruT W3hhh mapKKa

6ypu6 yTHpagu

AHtaHaBHfi xmofinuKnap fiyHanumHH gyHe ToMoHnapura 6oFna6 Kypcaragunap. AKcapuaT HeT эnnнк yKyBHH yHyH 6yHgafi Kypcaram mapT эмac. ^axpaMoH KH3HHHr emnuruHH KypcaryBHH "^^^^" "энgнгннa cohhhh TypMaKnafi 6omnaraH" u6opa эca - Marara MyMKHH Ba 3apyp 6ynraH KHpHTMa 6ynu6 xuco6naHagu. By энgн - oeKHH 6hht 6unaH ypam Ka6u Munnufi xycycuaT, myHHHr yHyH HeT Tunu MaTHura xaM yrupunagu. By u6opa KH3 энgнгннa 15 emra KupraHHHH aHrnaragu.

5 ny CyHnuH. Кpacaвнцa Цнн^эн // ny CyHnuH. PaccKa3H Hao H^aa o Heo6binafiHoM / B nep. c kht. aKag. B.M. AneKceeBa - M.: Xygo^. nuT., 1983. - C. 61.

6 ny CyHnuH. KpacaBH^ Цнн$эн // ny CyHnuH. PaccKa3H Hao H^aa o Heo6wnafiHoM / B nep. c kht. aKag. B.M. AneKceeBa - M.: Xygo^. nm\, 1983. - C. 73.

Пу Сунглинг новеллаларига берган изохларида В.М.Алексеев мазкур ходиса талкинини келтиради. Чинфэннинг оёкларига бинт урашгани, биз уни учратганимизда унинг оёклари "тугри" ой каби уроксимон шаклга киргани хам новеллада зикр этилади: "4ШШШЩ,..." бунга таржимада: "Талаба, аста, сездирмасдан, зимдан унинг лотос илгагига босди,..." ибора мос келади, - бу ерда айнан "лотос илгаги" нинг узи булиб хисобланади. Шуниси диккатга сазоворки, таржимада оригинал метафораси саклаб колинган.

Уз новелласида Пу Сунглинг шундай ёзади: "ШМААЯЙ? " Ушбу иборани В.М.Алексеев бундай таржима килади: "... Бировнинг уйига келган ким", бунда талаба "бировнинг" уйига кириб келганлигига шаъма килинади. Ёзувчида эса асарнинг диккат марказда - оила аъзоси булмаган эркакларга кириш ман этилган "уйнинг аёллар кисми" Я семаси туради. Шундай килиб талаба Чюйбин нафакат бировнинг уйига, балки бегона эракак ^А

сифатида унинг кириши ман этилган уйининг аёллар кисмига кириб боради.

Оригиналда шундай укиймиз: " Л ^ 4 А » М А Ш Ш ".

Таржимада: "Айтди, талабага бош эгди ва хизматкорларга бошкатдан дастурхон ёзишни буюриб, талабани хонага бошлаб кирди". Бу ерда кузга биринчи навбатда ташланадиган (ёки кулокка чалинадиган) нарса - таржима килишда оригинал ритмика йуколиши. Шуни таъкидлаш керакки, бундай хол бутун Пу Сунглинг таржималарига хос. Юкорида келтирилган ибора - факат хусусий хол, яккол мисол булиб, унда феълни ишлатиш билан ритмикани саклаб колишга уриниш килинган.

Пу Сунглинг Чинфэнни анъанавий поэтик пассажлар билан таърифлайди: "ЖШЖШ", уларни В.М.Алексеев, рус тилида келтирилган фразеологизм учун худди шундай киска ва маъноли бирлик булмаганлиги сабабли, куйидагича таржима килишга мажбур: "...жозибани тугдирувчи нафис шакллар, кузги тулкинлар мисоли мусаффо кузлар ва барк уриб турган акл"7. ЖШ - сузма-суз

7 Пу Сунлин. Красавица Цинфэн // Пу Сунлин. Рассказы Ляо Чжая о необычайном / В пер. с кит. акад. В.М. Алексеева - М.: Худож. лит., 1983. - С. 74.

408

TRANSLATION FORUM - 2022 \\ VOLUME 2 | SPECIAL ISSUE 28

OOPYM IIEPEBOgOBEgOB-2022 /^V ISSN 2181-1784

TARJIMASHUNOSLAR FORUMI- 2022 ^ SJIF 2022: 5.947 | ASI Factor = 1.7

"Ky3rH TynKHHnap" - KH3HHHr nupofinu Ky3napHHH Tatpu^noBHH aHtaHaBHfi xmofina поэтнк o6pa3. ^ao ^afiga " t S S 1 " MeTa^opacuHHHr cy3Ma-cy3 Tap^HMacu "Ky3ru TynKHHnap aKnHH 6anKHTagH", B.M.AneKceeBga - экcп.пнцнт conumTHpMa - "Ky3napH Myca^o, 6aMHconu Ky3ru cyBnap Ba aKnu 6anKu6 Typagu". ByHga neKcuK-rpaMMaTHK TpaHc^opMa^aHH Ky3aTaMH3: 6yHga Tap^HMara "Myca^o" cy3H KymunraH Ba cy3Ma-cy3 "aKnHH 6anKHTagH" ypHHra S 1 "aK^HH 6a^KHTaeTraH" H6opaHH yKHfiMH3. TypTTa Hepornu^ "tSS 1" 6unaH apaTHnaguraH o6pa3 xHTofina MemannHK ynyH TyraranraH xuco6naHagH.

"^M" HoBennacugaH onHHraH Kyfiugaru H6opa x,aM my TapTu6ga: "Affi^-^! ", - yHHHr MatHocHHH Tap^HMaga Kyfiugaruna yrupum MyMKHH: "^apua Tana6ara эx,тнpoм 6unaH canoM 6epH6 gegH: MeH aHnagaH 6yeH 6y xypMarnu ^aHo6ra Tat3hmhmhh Kan6uMga onu6 ropu6MaH! AneKceeBga Ma3Kyp u6opa Kyfiugarana Tap^HMa KunHHraH: «fflyHga Kapua, yHra эxтнpoм 6unaH canoM 6epu6, gegu: ch3hh aHnagaH 6epu TaHHfiMaH. OgaMnap HyMun rongy3napHra eKH Tafi ToFHra KaparaHgeK, Cu3ra 3aBK-maBK, xypMar 6unaH KapafiMaH"8.

OpurHHanHHHr KHcKanuru Ba MatHogopnuru, myHHHrgeK pHTMHKacu fiyKonraHnurH ofigeK paBmaH - hkkh THnHHHr xycycuaTnapu Ty^afinu Tap^HMaga fiyKoTHmnap MyKappap. ByHga Tap^HMaga o6pa3nHnHK fiyKongHMH? KenHHr myHH Kypu6 nuKaMH3.

BHpHHnugaH, B.M.AneKceeB KenTHpunraH ranHHHr roKopugara guanor 6unaH MaHTHKHfi 6oFnaHHmHHH Kypcarum ynyH opuraHanga 6ynMaraH "myHga" 6of.tobhh cy3HH Kynnafigu. Bэнbaнb ynyH 6y mapT эмac.

MKKHHHHgaH, ^ ® ^etnu '^x,THpoM 6unaH canoM 6epgu" ge6 Tap^HMa KunuHagu, 6y cy3HHHHr HKKHTa TamKHn этyвннcннн

ageKBaT Tap^HMa Kunum 6ynu6 xuco6naHagH: a) ogaMnapra canoM 6epum; 6) ogaMnapra y3 эx,тнpoмннн 6ungHpHm9. XmofinHK yKyBnu

8 ny CyH^HH. Kpacaвнцa Цнн$эн // ny CyHHHH. PaccKa3H Hao H^aa o Heo6binafiHoM / B nep. c kht.

aKag. B.M. AneKceeBa - M.: Xygo^. nm\, 1983. - C. 73.

учун бу иккала маъно хам Ш Ш феълининг семантик кисмига имманент тарзда хос булиб, у умумий холда лексик бирлик сифатида айнан шу икки маънони ифодалайди. Рус тилида эса бундай лексема йук, шу боис Ш Ш суз англатадиган маъно икки суз билан ифодаланиб, улар факат бирга ШШ лексемага мос келади.

Учинчидан, " А № Ш 4 ! " саломлашиш иборасида унда имплицит равишда мавжуд булган коннотатив-ассоциатив маънолар чет тилида эксплицит иборага айланади, бунга сабаб куйидагилар. Хитой укувчиси уз тараккиёти жараёнида зарур булган билимларга (маданий, ижтимоий, тарихий ва х.к.ларга) эга булади, улар туфайли тилининг у ёки бу иборалари у учун маънога тулади. Масалан, кандайдир бир киши борасидаги айтилган фикрни солиштиринг: "Вой, Геракл, Гераклнинг узи-я!" - агар биз Геракл тугрисидаги афсоналарнинг хеч булмаганда бир кисмини билсак, сузлаётган одам адресатнинг жисмонан бакувватлиги хакида гапираётганлигини тушунамиз. Хитой тили борасида юкоридаги ибора айникса ченъюйлар ёки фразеологик бирликларга хослигини таъкидлаш керак. Алексеев мулжаллаган укувчи эса, масалан, мана бу иборани тушуниш учун Хитой маданиятига тегишли асосий билимларнинг шундай захирасига эга эмас: "О Тайшань тоги, о Катта айик юлдузи, Сизга анчадан бери таъзим килиб келаман!" Х,а, укувчи мурожаат услубининг кандайдир кутаринкилигини хис этади, аммо мухтарам хамсухбатни кандайдир тог ва хатто Катта Айик юлдузи ухшатиш ортида нима туради, деган савол колади. Бошка томондан, " 4 ! "иборани (кария Ху талабага уз эхтиромини билдиришини курсатиш учун) функционал тарзда шундай таржима килиш мумкин: "Сизнинг сиймонгизда доим донишмандлик манбаидан бахраманд булишни орзу килар эдим", бу маданий-тил анъанасига якинрокдир. Аммо образлилик йуколади! Алексеев имкон кадар етказишга харакат килган хитойча специфика йуколади10. Келинг, "

ибораси нимани англатишини тушуниб оламиз. «- мурожаат

килишда хушмуомалалик шакли "Сизнинг олдингизда анчадан бери таъзим киламан" маъносини ифодалайди, одатда сухбатдошлар биринчи марта учрашганда айтилади. Ш4 - морфемали конракция йули билан хосил килинган мураккаб кискартирилган суз булиб, унда 1-чи ва 3-чи компонентлар тушириб колдирилган11. "" иборасидан хосил булган мазкур суз эса юкори ахлокли ва кенг машхур ёки буюк ютукларга эга булган барчанинг хурматига сазовор булган кишини ифодалаш метафораси булиб хисобланади. Бундай метафоранинг пайдо булишига хитойликлар тог ва юлдузлар туркумига берадиган уша мухимлик ва мукаддас характер сабаб булади.

"^из бола уйининг мукаддас коидалари" 12 ибораси узига эътиборни каратади. Оригиналда: "ШЯШ^", бу ерда ^ - "катъий", ijll - "курсатма / угит / насихат", Д - бизга таниш булган "уйнинг аёллар кисми", Ш эса - "амаки" маъносига эга. Кейинчалик, Чинфэн талабага Ху Ичюнь унинг уз отаси эмаслигини айтади, уни айнан Ш деб атайди. Унда Ляо Жай иборасининг маъноси рус тилига куйидагича угирилиши мумкин: "Амакимнинг уйнинг аёллар кисми ва асосан турмушга чикмаган киз сифатида менинг ахлоким борасидаги угитлари катъий ва каттик". Яъни Чинфэн нотаниш эркаклар билан учрашмаслиги, улар билан тунда ёлгиз сухбатлашмаслиги керак ва х.к.. Аммо В.М.Алексеев бундай катта ва поэтик булмаган иборани бадиий асар матнида колдира олмасди. У сузма-суз таржимани эмас, балки новелланинг маъноси ва кайфиятини етказишга харакат килди. Шунинг учун хам таржимон бирмунча узгачарок "^из бола уйининг мукаддас коидалари" иборасини яратади.

Биз учун, шунингдек, куйидаги иборанинг таржимаси хам кизикарли: "^0: "ШТ^Ш, ШШ^ШШЫо ЖШШ

! " В.М.Алексеев куйидаги вариантни таклиф

11 Горелов В.И. Лексикология китайского языка. - М.: Просвещение, 1984. - С.88.

этади: "Биласизми, - деб жавоб берарди бунга талаба, - мен ушанда бошимдан кечирган шармандагарчилик ва хакорат калбимни оловдек ёндиряпти. Бошка нарсалар тугрисида гапиришга йул куймайман, лекин сиз буни истасангиз, сизга бундай химматни курсатар эдим,

13

факат бу ерда менинг ёнимда Чинфэн булади" . Хитойча матннинг ихчамлигини яна бир бор таъкидлаб утиб, муносиб-ибораларнинг структур-мазмунли хусусиятларининг тахлилига утамиз. Бошка шунга ухшаш купгина холлардаги каби ^0 (сузма-суз "талаба деди" деб таржима килинади) нейтрал иборага В.М.Алексеев контекстга мос келадиган вариантни танлайди, яъни - "...бунга жавоб берарди талаба...". Вэньяньдан фаркли равишда рус тилида богланган матнда кучирма гапни таржима килиш учун муаллиф нимани, кандай аташининг турли-туман шаклларининг мавжудлиги норма булиб хисобланади. Бундан ташкари бу ерда Алексеев "бунга" сузи билан укувчига олдинги гап билан мантикий богланишга ёрдам беради. Вэньяньда бу богланиш имплицитдир, у минимум лексик ва расмий-грамматик курсаткичларига эга.

"S 0 "тур гаплардаги, бу ерда S - " 0" ("сузламок/ айтмок") харакат субъекти, 0 сузларни таржима килиш масаласини кутариб, куриб чикилаётган матнлардан олинган тилларо мувофикликларни танлашни утказиш лозим деб хисоблаймиз._

«Я Гузал Чинфэн

1. ^0 1. жавоб берди талаба

2. ^0 2. деди Гэн

3. ^0 3. деди кария

4. ^0 4. дер эди кария

5. ^0 5. кария деди

6. £0 6. у (киз) дер эди унга (йигитга)

7. £0 7. Чинфэн хикоя киларди

8. £0 8. gep эgн KH3

9. 9. < - > ($aKaT Caoэpнннг KyHHpMa ranu 6op)

10. ^0 10. 6yHra ^aBo6 6epapgu Tana6a

11. ^0 11. po3H 6ynapgu Tana6a

^agBangaH KypHHu6 TypraHugeK, B.M.AneKceeB, x#m KomeKcTHH, x,aM pyc Tunu aHtaHanapHHH HHo6aTra onraH x,onga, Tap^HMara H^ogufi eHgamraH. £ ("aen") cy3HHH Tap^HMa Kunum ynyH "y", "Hhh^bh", "KH3", cy3napHHH TaHna6, ynap Ma3Kyp MaTHga эквнвanент 6yngu. ( Tana6a "^aBo6 6epapgu", "cy3napgH", "po3H 6ynapgH" Ba "aHTgu" MuconnapHH KypumuMH3 MyMKHH.

^apanaeTraH u6opara KafiTH6, conumTHpu6 HHKaMH3. "8T^M"hh AneKceeB myHgafi Tap^HMa KunraH: "MeH yma BaKTga 6omuMgaH KeHHpraH yma mapMaHgarapHunuK Ba xaKopaT", Tana6aHHHr KyHHpMa ranu 6omugaru "6unacH3MH" cy3HH x#m AneKceeB MamuKHH 6ornaHHmHH TatMHHnam ynyH KHpra3raH. ffly 6unaH 6upra cy3Ma-cy3 "6hphhhh/ nacTKH KaBaTHHHr mapMaHgarapHunuru" ge6 Tap^HMa KunuHagu. ny CyHrnuHr HoBennacugaru 6y mapMaHgarapHunuK HHMa экaн? MaTHHHHr roKopupoFura Ha3ap TamnacaK , KyfiugarH u6opaHH KypumHMH3 MyMKHH: " ft, if^T. ..."14. Tana6a my epga - "6upHHHH KaBaTga"

yTKa3raH TyHga HHMa cogup 6yngu? MatnyMKH Xy Hhwhb Tana6a Ba hhh^hhhot cyx,6aTnamu6 yrapraHHHH Kypu6 Konagu, Fa3a6ra mhhh6 KH3HH onu6 hhkh6 KeTagu, ^hhh aHa yHpamum yMugugaH MaxpyM Kunu6, enFH3 Kongupagu. Tana6a "" geraHuga afiHaH my Ba3uaTHH Ha3apga Tyragu. By u6opaHH AneKceeB Tunu Kouganapu Ba HOBennaHHHr KoHTeKcTura MyBO^HK Tap^HMa Kunagu.

M ("mapMaHgarapHunuK, yaT") hkkh MatHoga 6epunraH: «mapMaHagarpHHnHK Ba xaKopaT», 6y 6unaH "MeH ymaHga 6omuMgaH KeHHpraH yaT" gefiumra Huc6aTaH KynpoK H^oganunuK Ba cro^eTra KynpoK MyBo^HKnuKKa эpнmнnгaн, HyHKH 6y yaT KHMHHHrgup Ho^ya

14 ny CyHnuH. Кpacaвнцa Цнн$эн // ny CyHnuH. PaccKa3H Hao H^aa o Heo6binaHHoM / B nep. c kht. aKag. B.M. AneKceeBa - M.: Xygo^. nuT., 1983. - C. 75.

xaTTH-xapaKaTH, eKH Tana6aHHHr y3HHHHr Ho^ya axnoKHgaH Kenu6 HHKKaH 6ynumu MyMKHH. "BomHMgaH KeHHpgHM" cy3H 6unaH AneKceeB вэнbaнbнннг onufi Tun ycny6uHH eTKa3umra xapaKaT Kunagu.

XuTofina BapuaHTga " " ran 6omura onu6 HHKunraH Ba

Beprynt 6unaH a^paranraH. By epga Ma3Kyp ran ^ ^etnura Bocmacro TyngupyBHH Ba3H^acuga Kenagu. y KypcaranraH Tap3ga mparanraH 6ynu6, MaHTHKHfi ypFy Ba3H$acuHH yrafigu. Tap^HMaga ym6y xonaT HHo6aTra onuHagu: "yma" Kypcaram onMomu Ba Terumnu cuHTaKcuK кoнcтpyкцнa KynnaHraH: "yma mapMaHgarapHHnuK Ba xaKopaT, KaficHKH...". "fflyHgafi eHaguKu" cy3napu Tunra onuHraH BoKeanap 6yHgaH yH fiun MyKaggaM cogup 6ynraH 6ynca xaM, Tana6a ynapHH KenarugeK эcnamннн, 6yHgaH TamKapu Kan6ugaru mapMaHgarapHHnuK Ba anaM xhcch yH fiungaH 6epu ama6 Kenumu Ba xo3Hp xaM KaMafiMaraHnuruHH aHrnaragu. ym6y cy3napHH KHpHTum 6unaH AneKceeB HHMaHHHrgup xo3Hpru BaKTga MaB^ygnuruHH aHrnara6, 6y xuTofiHa MaTHga paBumu opKanu H^oganaHraH. Bo3 ycTura 6y epga xo3Hpru 3aMoH yrraH 3aMoH xonara 6unaH 6oFnuKnuru Ha neKcHK, Ha rpaMMaTHK aKc этмaгaн 6ynca xaM, Ha3apga TyranraH. CuHTaKcuK cTpyKTypara KencaK, Tap^HMa KunuHraHga y тpaнc$opмaцнanaнagн. "8 T^M, MMffi^" - эгacн aHHK rannapra Terumnu 6ynraH KymMa ran 6ynaru 6ynu6, MycTaKHn hkkh 6ynaKnu ranra мogн$нкaцнanaнгaн: "Bunacu3MH, MeH ymaHga 6omHMgaH KeHHpraH mapMaHgarapHHnuK Ba xaKopaT, Kan6uMga myHgafi eHagHKH". Arap 6u3 xmofiHa ranHH, cy3napHH ynapHHHr 6eBocuTa Kenum TapTu6uga ^ofinamTHpum yHyH TpaHc^opMa^anafiguraH 6yncaK, y xonga KyfiugaruHa ran xocun 6ynagu: 6y epga MM - xonaT paBHmu («epKHH/

paBmaH/ ^oHnu»), ^ — BaKT paBHmu, ^^ — ^etn-npegHKaT (yfinaMoK 6upop KHMca, 6upop Hapca TyFpucuga), 8 T - M BocuTacu3 TyngupyBHHra aHHKnoBHH, ^ - aTpu6yTHB MyHoca6araap KypcaTKHHH. ^tHH, cy3Ma-cy3 Kyfiugaru Tap^HMa xocun 6ynagu: "X,o3Hp paBmaH yfinaMoKgaMaH (TacaBByp KunMoKgaMaH) 6hho nacTHgaru mapMaHgarapHHnHK TyFpucuga", - 6y an6aTTa cy3Ma-cy3 Tap^HMa, 6aguufi Tap^HMa эмac. AneKceeB эca Tun KouganapugaH TamKapu, MaTHHHHr uepornu^nuK "KypHHumu" xaM HHo6aTra onHHraH, HyHKH ^^

сузи маъноли кисми сифатида & "юрак", графемасига эга, юрак бу калб тури деганидир15.

Ундан кейин куриб чикилаётган ибора (талабанинг сузлари) Алексеев таржимасида лексик-грамматик трансформацияланган. Гап шундаки, "ШТ^Ш, MMffi^, ШШ^ШШЫ" - ибораси расмий-грамматик курсаткичлари буйича богловчисиз, муносабатларни ифодалаш характери буйича сабаб-окибатлидир. У куйидагига трансформацияланиши мумкин: "

^^Ш^..." - унинг маъноси куйидагича: "чунки калбимда уша пастки этаждаги, шармандагарчилик яшамокда, шунинг учун бошка масалани хал килишга журъат этолмасдим". Кейинги гапни: "'^ib

" - куйидагича таржима киламиз: "албатта шу майда ва осон ишда ёрдам бермокчиман, аммо албатта Чинфэн келиши керак". Яъни жумлани узгартириб куйидагини хосил киламиз: "Факат бу ерда Чинфэн булсагина, менда сизга бу арзимас хизматни курсатиш истаги пайдо булади". Куриб труганимиздек, В.М.Алексеев "ШШ^ШШЫ" ва "'ЖМШ^Ш, " кисмларни

битта эргашган кушма гапга бирлаштиради, бу маъно жихатидан узини оклайди.

Ш феълининг тавсифига мурожаат киламиз. Пу Сунглингда типик хушмуомалалик иборасини курамиз: "бирор-бир бошка масаланинг мухокамасида иштирок этишга журъат этолмасдим ("^ ^^ШКЯ"), аммо бунисида майли, ёрдам берганим булсин, факат бир шарт билан - хозир куз олдимда Чинфэн пайдо булади". Алексеев маъноси «Ш» га якин булган , аммо бошкачарок феълни -"рухсат этаман" феълини танлади. Куриб чикилаётган контекстда уни икки хил маънода тушуниш мумкин: 1) бошка одамларга рухсат

с /л \ м w w с» с с '

этмайман ва 2) узимга йул куймайман, - бунда биз иккинчи талкинни танлаймиз. Турли сабабларга кура узига йул куймаслик мумкин, жумладан журъат этмаган холда хам . Шундай килиб, Алексеев бу ерда хам таржимага тугри вариантни топган.

^уйида Алексеев оригинал ритмикасини кандай етказишга характ килганлигига алохида эътиборни каратмокчимиз. Юкорида айтиб утганимиздек, вэньянь - юкори даражада иероглифли, кискача тил. Унда барча ортикча нарсалар ташлаб юборилади. Лунда, сермазмун иборалар колиб, улар бирга, арзимас деталларга эътибор бермаган холда аник ривожланаётган вокеалар таассуротини колдирувчи ритмик матнни ташкил килади. Х,икоя жонли булиб, доим олдинга интилади16.

Буни яхши тушунган Алексеев, рус тилида ифода этишнинг тегишли шаклини - феълли шаклини топади. Унинг таржималари (хусусан "Гузал Чинфэн" новелласи хам) феълларнинг тез-тез ва мунтазам кулланиши билан ажралиб туради. Гарчи таржимада сифатдош ва равишдошли бирикмалар хам мавжуд булсада, улар хикояни секинлаштириши мумкинлиги туфайли, таржимон феълнинг инфинитив ва шахсли шаклларини афзал куриб, уларни имкон кадар камрок ишлатишга харакат килади. "Чинфэн" новелласида феъл билан ифодаланган предикатга эга булмаган гаплар деярли йук. Масалан, куйидаги гапни олайлик: "Деди, талабага таъзим килди ва уни хонага бошлаб кирди", буни куйидагича хам таржима килиш мумкин: "деди ва талабага таъзим килганча уни хонага олиб кирди." Шу билан бирга В.М. Алексеев сифатдошли ва равишдошли оборотларини куллашдан воз кечмайди, чунки бу холда, масалан, мана бу гаплардаги асосий харакат билан кечадиган харакатни (равишдошли оборотни) кандай ифодалаш мумкин : "Уша киз, узида бу нигохни хис этиб, бошини эгди."- ""; "Уйга келгач, Чинфэнни хеч булмаганда яна бир бор куриш умидида, у уз хотинига бутун мол-мулкини олиб уша ерга бориб яшашни таклиф кила бошлади, аммо хотини кунмади" -

S^^^o Ш ^ Л"; "Кутилмаганда талабани куриб колиб, киз

куркиб кетди ва кетидан иккала эшикни тез ёпиб, оркага караб кетди"

- "17

16 Пу Сунлин. Красавица Цинфэн // Пу Сунлин. Рассказы Ляо Чжая о необычайном / В пер. с кит. акад. В.М. Алексеева - М.: Худож. лит., 1983. - С. 77.

17 Пу Сунлин. Красавица Цинфэн // Пу Сунлин. Рассказы Ляо Чжая о необычайном / В пер. с кит. акад. В.М. Алексеева - М.: Худож. лит., 1983. - С. 75.

416

OxHprH MHconga ^HH^HHHHr hhkh gyHecHHH xapaKTepnafignraH x,apaKaraapHHHr Te3nurn xaM cHHTaKcHK, x#m neKcHK ("KyTHnMaraHga", "my 3ax,oTH") KoHcTpy^nanap epgaMHga H^oganaHagn. Ym6y MaTHHH yHHHr xnroHHa BapnaHTH 6nnaH connmTHpnm Hara^anapH э'bтн6opra nofiHK 6ynu6, ynapga x,aM x,apaKaraHHr Te3nuru, 6np 3yMnnrHHH H^oganamHHHr neKcHK BocmanapH MaB^yg - "6upgaH, TycaTgaH", M - "3ygnHK 6nnaH; momunHHH"), CHHTaKCHK 6opaga эсa ran вэнbaнb ycny6nra xoc 6ynraH HaMyHaHH aKC эттнpagн. BnpHHHHgaH, x,apaKaT cy6teKTH (Hhh^h)hh yKyBHHHHHr y3H MycTa^nn paBHmga Kyftumu KepaK. By 6opaga B.M.AneKcceB xHTofina MaTHHH ama aHHK Tap^HMa KHnHmra MyBafofoaK 6ynraH. ConnmTHpH6 KypHHr:_

ry3an hhh^h

iHI.Hflo ^apaca - 6y hhh^h KenaeTH6gu. Tana6aHH KyTHnMaraHga Kypn6 Konn6, KypKH6 KeTgn Ba my 3ax,oTH opTHgaH HKKana эmнкнн enn6, op^ara KeTgn.

MKKHHHHgaH, вэнbaнbra xoc 6ynraH neKceManap Ba my eKH 6om^a neKceManap TynnaMH 6nnaH H^oganaHyBHH Tymyrnanap MaB^yg, atHH cy3nap Ba ran 6ynaKnapH opacHgarH MyHOca6aTnapHHHr pacMHfi-rpaMMaTHK KypcaTKHnnapH fiy^. ^eKceMa Ba TymyrnanapHH 6Hp 6yTyH TacBHpra 6upnamTHpH6, y^yBHH Ba3HaT Tyrpucuga MyafiaH o6pa3HH x,ocnn KHnagH.

KyTHnMaraHga Tana6aHH Kypn6 Kongn

KypKH6 KeTgn Ba opTra THcapnngH

MlSlA momnnraHna hkkh TaBa^a opTHra

Куриб турибмизки, "Ш0ЖА" ибораси равиш холи сифатида ¿Р Ж феълини аниклаб келади, байхуадан фаркли равишда у грамматик жихатдан расмийлаштирилмаган. Яна шуни таъкидлаш керакки, В.М.Алексеев равишдошли бирикмани кушиб, гапни уюшик кесимлардан иборат булган содда гап сифатида саклаб колган. В.М.Алексеев оригиналнинг ритмикаси ва кискалигини етказиш учун шунингдек эллиптик ("Менга хам шундай хотин булганда эди!", туликсиз ("Булмаса-чи, ... !" ёки кушма эргаш гаплар урнига богловчисиз ("Юраги эса шундай айландики, шундай айландики - у Чинфэнга булган уз хиссиётларини унута олмади", "^араса - бу Чинфэн келаётибди" ) гапларни ишлатган. Чинфэн сузларини эса В.М.Алексеев мана бундай таржима килган: "^В Ш^Щ&ШШ" - "Энди бошка жойга кучиб утишга карор килдик, бутун оила лаш-луши билан уша ерга кучиб утди". Аслида эса, "^В ЬШШ^" - шунчаки, "энди бошка ерга кучиб утишга карор килдик"

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

эмас, балки "энди эса фол ( Ьё) ёрдамида яшаш учун бошка жойни

18

танладик" деб таржима килиниши керак . Уша даврларда Хитойда йулга чикишда, бирор нарса куриш, ёки бирор кимсани дафн этишда - олий кучлар тугри жой ва вактни курсатиши учун доим фол очиш маросими утказиларди. Бу хитой хакикатининг реалияси. Чинфэн бу хакда оддий хол сифатида суз юритади. Сюжетнинг ривожланишига бу детальнинг йуклиги таъсир этмайди, бирок бизнинг назаримизда таржимада факат шу мамлакатга хос булган реалиялардан бири сифатида, масалан, оёкка бинт ураш маросими каби, сакланиб колиши мумкин эди.

Шундай килиб, Пу Сунглинг новеллаларини таржима килишнинг айрим аспектларининг тахлили шуни курсатадики, яхши таржимон нафакат икки тилни, балки икки халкнинг тарихи ва маданиятини хам яхши билиш керак. Таржимаси кимларга мулжалланганлигини тасаввур килиб, у каерда зарур булган хитойча реалияни колдириш, каерда оригинал тасвир берилиши кераклигини, уша ёки ухшаш ассоциацияларни келтириб чикарадиган, каерда тилдаги

эквивaлeнтини к^итиш кepaклигини бeлгилaй oлиши кepaк. Лeкин шу epдa х£ч кaндaй тapжимa opигинaлнинг 6утун жoзибacини тулик хдо этиш имкoнини бepмacлигини эcлaтиб yтaмиз19.

Taxg^ жapaëнидa тapжимoн узи иcтaгaн нaтижaгa эpишиш учун кyйидaги ycyл вa ycлyблapни кУллaгaни aниклaнди: укувчига гaп ким x,aкидa бopишини мaълyм килиш мaкcaдидa, acap нoмидaги кax,paмoн иcмигa кУшимчa килиниши; хитoй тилининг идeoгpaфик "кypинишини" eткaзиш учун тaъpифлoвчи кoнcтpyкциялapнинг кУллaниши; opигинaлнинг эмoциoнaл тaъcиp хycycиятлapини caклaб ^лиш учун китoб ycлyбидaги лeкcикaнинг кУллaниши; opигинaлнинг cикиклиги вa pитмикacини eткaзиш мaкcaдидa инфинитивлap, бoFлoвчиcиз, тyликcиз вa эллиптик гaплapнинг кУллaниши; хитoйчa cпeцификaни eткaзиш мaкcaдидa хитoйчa фpaзeoлoгизмлap вa тypFyн cyз биpикмaлapи oбpaзлилигининг caклaниши; вэньяньдa кyчмa гaпни ифoдaлaш учун муйллиф тoмoнидaн cyзлapидa мyнтaзaм кУллaнaдигaн S ("cyзлaмoк") фeълининг тилдa тypли эквивaлeнтлapгa aлмaштиpилиши aниклaнди.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Aлeкceeв B.M. Пpeдиcлoвиe пepeвoдчикa // Пу Cyнлин. Pac^asbi Ляo Чжaя o нeoбычaйнoм. - M.: Хyдoж. Лит., 1983.

2. Aлeкceeв B.M. Из жизни cxaporo pyccкoгo китaиcтa // Aлeкceeв B.M. Hayra o Bocтoкe. - M.: Hayra, 1982.

3. Гйль H. Cлoвo живoe и мepтвoe. - M.: Издaтeльcкий дoм «^фия», 2003.

4. Гopeлoв B.И. Лeкcикoлoгия китaйcкoгo языта. - M.: Пpocвeщeниe, 1984. Пу Cyнлин. Kpacaвицa Цинфэн // Пу Cyнлин. Pac^asbi Ляo Чжaя o нeoбычaйнoм / B nep. c кит. aкaд. B.M. Aлeкceeвa - M.: Хyдoж. лит., 1983.

5. Чжaй // Пу Cyнлин Pac^asbi Ляo Чжaя o чyдecaх. - M.: Хyдoж. лит, 1973.

6. Эйдлин Л.З. Bacилий Mихaйлoвич Aлeкceeв и eгo Ляo Чжaй // Пу Cyнлин Pac^asbi Ляo Чжaя o чyдecaх. - M.: Хyдoж. лит, 1973.

V. Hashimova Sabohat Abdullaevna. International Journal of Multicultural and Multireligious Understanding. Peculiarities of Making Nouns Using Suffixes in Chinese (On the Example of Suffixes Щ. "Jia" and # "Zhe").

TRANSLATION FORUM - 2022 ! R VOLUME 2 | SPECIAL ISSUE 28

OOPYM IIEPEBOgOBEgOB- 2022 /^V ISSN 2181-1784

TARJIMASHUNOSLAR FORUMI- 2022 ^ SJIF 2022: 5.947 | ASI Factor = 1.7

8. XamHMoBa C.A. Sharq ma'shali OB OCOBEHHOCTflX OBPA3OBAHHA MECTOHMEHHH C nOMO^bto AOOHKCAUHH B COBPEMEHHOM KHTAHCKOM A3bIKE

9. - db^: 2006^.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.