CC BY
5ОЭЖ 504.064.2
А. А. Рахметова1, Р. Р. Бейсенова2, К. М. Акпамбетова3
докторант, Крршаган ортаны коргау саласындагы баскару жэне инжиниринг кафедрасы (Л. Н. Гумилев атындагы Еуразия ^лттык университет^ Н^р-С^лтан, Казахстан) 2Б.г.д., Коршаган ортаны коргау саласындагы баскару жэне инжиниринг кафедрасыньщ доцентi,
кафедра менгерушiсi (Л. Н. Гумилев атындагы Еуразия ^лттык университет^ Н^р-С^лтан, Казакстан) 3Г.г.к., География кафедрасыныц доцентi, кафедра менгерушiсi (Е. А. Бекетов атындагы Караганды мемлекетпк университет^ Караганды, Казакстан)
КАРАГАНДЫ ОБЛЫСЫНЫЦ ТЕРРИТОРИЯСЫН АНТРОПОГЕНД1 ЖУКЕМЕ НЕГ1З1НДЕ ГЕОЭКОЛОГИЯЛЬЩ АУДАНДАСТЫРУ ЖЭНЕ КАРТОГРАФИЯЛАУ
Аннотация. Макалада Караганды облысынын шаруашылыкта пайдаланылатын территорияларга антро-погендiк эсердерiн тигiзетiн непзп экологиялык мэселелер мен факторлар карастырылган. Жердiн ауыл шаруашылыгы игерiлуiн арттыру, алкаптарды жырту жэне каркынды пайдалану, мелиоративтiк жэне мэдени-техникалык ж^мыстарды жYргiзу, аумакта к¥рылыс салу кезiнде бiркалыптылыFы азаятын аумактын эколо-гиялык т^рактылынына алкаптар к¥рылымынын эсерiн баFалау Yшiн аумактын экологиялык т^рактылы^ынын коэффициенттерш есептеу кажет. Аудандар геожYЙелерiне антропогендж жYктеме денгейi мен экологиялык т^рактылынынын коэффициентiн аныктау эдiсi баяндалып, онын негiзiнде геоэкологиялык аудандастыру жасалынды. Геоэкологиялык аудандастыруды картографиялау ArcGIS баFдарламасы аркылы жYзеге асы-рылды.
ТYЙiн сездер: антропогендж жYктеме, КараFанды облысы, геоэкологиялык аудандастыру, экологиялык т^рактылык, экологиялык картография.
К1ркпе. В. В. Докучаев, А. Г. Исаченко, Н. Ф. Реймерс, А. А. Чибилев жэне т. б.енбектер1мен дала аймаFында таботи учаскелерд1 сактау, епспктщ, ормандардын жэне жемдш алкаптардын онтайлы тепе-тен аракатынасы агроландшафттардын т^рактылы^ы мен ешмдшгш жэне табиFи жYЙелердiн т^рактылы^ын арттыруFа ыкпал етед1, шелейттену процестершщ дамуына кедерп жасайтыны б^рыннан белгiлi жэне дэлелденген. Сондыктан м^нда р^ксат етiлген шектi экологиялык параметрлердi орнату манызды. Шелдi аймак Yшiн м^ндай параметрлер эзiрлендi, ал оларды iс жYзiнде енгiзу кеп шы^ын жасамай, тозу процестердiн каркындылыFын темендетуге мYмкiндiк берер едi.
Топырактын к¥нарлылы^ы мен енiмдiлiгi темен аудандарда епстш енiмдiлiгi темен алкаптардын территорияларын темендетуге кол жеткiзу, жемдiк алкаптардын, корFаныштык орман екпелерiнiн алкаптарын ¥ЛFайту, ауыл шаруашылыFы жерлерiнiн бiр белтн ерекше корFалатын табиFи аумактарFа ауыстыру жэне т. б.
Экологиялык-ландшафтык непздеп шаруашылык iшi жерге орналастырудын непзп ерекше-лiктерi экологиялык-ландшафтык микроаудандастыру бiрлiктерi (шаткал, фациялар) бойынша агро-ландшафттык телiмдердi (массивтер, контурлар, учаскелер) аумакты ^йымдастыру элементтерiне (ендiрiстiк белiмшелердiн жер алаптарына, ауыспалы егiстiкерге, жайылым айналымдарына, ша-бындык айналымдарFа, алкаптарFа, ж^мыс учаскелерiне жэне т.б.) байланыстырудан жэне осы не-гiзде жердi пайдалану мен корFау тэсiлдерiн айкындаудан тирады.
Антропогендi жYктеме денгейi бойынша аудандастыру - б^л экологиялык-географиялык аудандастырудын дербес тYрi. Онын негiзгi максаты салыстырмалы бiртектi антропогендi эсерi бар аудандарды аныктау жэне онын негiзiнде экологиялык-географиялык аудандар торын к¥ру болып табылады. КоFамнын коршаFан ортаFа эсерi баFаланатын территориялык аудандастыру эр тYрлi аудандар Yшiн жасалады жэне эртYрлi эдютер пайдаланылады.
Аумактын табиFат корFау ^йымдасуын баFалау Yшiн жер орналастыруына дешнп жэне жоба бойынша экологиялык керсетюштер есептеледi. ОларFа мыналар жатады: аумактын экологиялык
т^рактылык коэффициенту аумактыц экологиялык эртYрлiлiк индексу агроландшафттардыц eHiM-дiлiк индексi; антропогендш жYктеме коэффициентi; 1 га епспкке шакканда экотондардыц ^зын-дыгы; аумактыц ормандылыгы, %; егiстiктегi агроэкологиялык бiртектi учаскелердщ саны жэне орташа алацы; аумактыц экологиялык эртYрлiлiгi мен т^рактылыгын сипаттайтын баска да кeрсеткiштер (микрокорыктар ауданын, экологиялык куыстар, гаш>кон дэлiздершщ узындыгы, орман алкаптарымен коргалган алац).
В. В. Докучаев эдiл керсеткешндей, 6i3 ешкашан табиги далаларга кайтып келе алмаймыз, бiрак экологиялык теракты жагдайда дала аймагындагы мацызды экологиялык функцияларды орын-дайтын ландшафттарды сактай аламыз, iргелес табиги жYЙелерге жагымды эсер етедi. Бiр жагынан, б^л орман алкаптары мен орман алкаптары, сулы-батпакты алкаптар, табиги eсiмдiктердщ сакталган учаскелерi. Екiншi жагынан, б^л табиги азыктык жерлер (жайылымдар, шабындыктар), олар айтар-лыктай ауыл шаруашылык эсерлерше карамастан, казiргi замангы далаларда мацызды экологиялык рел аткарады [1].
Караганды облысыныц жер ресурстарына антропогендiк эсердщ жэне пайдалы казбалар кен орындарыныц каркынды игерiлуiне байланысты, онда табигат пайдалану каркындылыгы мен нысан-дары eзгередi. Ландшафттарга ауыл шаруашылык эсер ету дэрежес азаяды, бiрак б^л ретте ауыл шаруашылык жерлердiц бос калуы, шектес аудандардан ауыл шаруашылык дакылдары зиянкес-терiнiц келуi жэне баска да жерлердщ шеткi аймактарында шаруашылык кызметтiц кыскаруынан туындаган терю процестер байкалады.
Б^л процестер eсiп келе жаткан элеуметтiк шиеленiстiктен, билш тарапынан бакылаудыц эл-сiреуiнен, эрдайым капиталдыц бастапкы жинакталуы кезецiнде табигатка тугынушылык карым-катынас салдарынан коршаган ортаны коргауга каражаттыц мардымсыздыгы эсерш тигiзедi. Осы-ныц барлыгы жердi пайдалану к¥рылымын жетiлдiрудi, аумакты тиiмдi ^йымдастыруды талап етедi.
Осыган байланысты зерттеу максаты Караганды облысыныц ауыл шаруашылыкта пайдаланы-латын жерлердiц антропогендi жYктеме децгейiн, экологиялык т^рактылын аныктау жэне экологиялык- ландшафттык аудандастыруды сипаттау жэне картографиялау болды.
Зерттеу нысаны. Коцыржай континенталды аймагыныц дала, шeлейт жэне шeлдi ландшафты аймактарымен табиги-климаттык зоналарымен сипатталады. Далалык ландшафт аймагына Н^ра, Осакаров, Б^кар жырау жэне Каркаралы аудандары кiредi. Коцыр топырак жэне карашiрiгi аз ощуспк кара топырак кiшiгiрiм аудандары басым. Орталык аудандарда биiк таулы ландшафт зона-лылыгыныц кейбiр элементтерi ^ршедь Аласа таулардыц гранит массивтерiнде катты киыршык кара тYCтi топырактарда кайыц-карагайлы ормандар кездеседi. Ец кeп таралган ландшафттарга жайылымдык шалгындар, сортандылар, шeл дала жэне шалгынды-сортанды eсiмдiктерi бар сортац-дактар жатады. Дала зонасы к¥ргак континенталды климатпен, жазы ыстык жэне к¥ргак, кысы кары аз, боранды, катты желдермен сипатталады. Шeлейттi ландшафт аймагына: Абай, Жацаарка, Шет жэне Актогай аудандарыныц солтYCтiк бeлiгi, Н^ра жэне Каркаралы аудандары юредь Аталган аймак к¥ргак жэне ш^гыл континентальды климатпен, карашiрiндiлермен, акшыл коцыр жэне коцыр топырактармен, сортац жэне сортацды жерлерде, рельефтiц жазык жерлервде жусан мен шeптермен сипатталады.
Шeлдi ландшафт аймагына ¥лытау, Жацаарка, Шет жэне Актогай аудандарыныц орталык, ощуспк-шыгыс жэне ощуспк-батыс бeлiктерi кiредi. Шeл зонасы к¥ргак климатпен, жауын-ша-шынныц аздыгымен жэне сумен камтамасыз етiлуiмен, жогары к¥былмалылыкпен, ауа мен топырак температурасыныц кYнделiктi жэне жылдык ауыткуларымен, теракты су агындарыныц болмауымен, топырактыц жогаргы горизонтында т^здардыц жиналуымен, сирек eсiмдiктермен сипатталады [2].
Зерттелетш экiмшiлiк аудандардыц аумактык к¥рылымыныц тецгерiмдiлiк дэрежесiн (1-сурет) багалау Ymrn С. Н. Волков (2001) сипаттаган жэне эюмшшк аудан децгейiнде калыптаскан жердi есепке алу жYЙесiне бейiмделген ею интегралдык кeрсеткiш пайдаланылды: экологиялык т^рак-тылык коэффициентi (Кэс) жэне аумакка антропогендiк жYктеме коэффициентi (Кан). Осы ^рсет-кiштер аумактыц жер к¥рылымыныц тецгерiмдiлiк дэрежесiн аныктауга мYмкiндiк бередi жэне мы-надай зацдылыктарды ^рнею тYрде кeрсетедi: табиги жYЙелердiц т^рактылыгы, сондай-ак агроландшафттардыц eнiмдiлiгi, аумактыц ауыл шаруашылыгыныц игерiлуi, жыртылу жишп, жайылымдык жерлердi каркынды пайдалану, шамадан тыс к¥рылыс салу жэне т. б. кезвде тeмендейдi [4].
■ Жepлepдщ ®annbi ayдaнынaн epici'iK Yлeci
■ Aybrnmapyambrnbi; aлк;aптapындaFы шaбындьщ Yлeci
■ Aybrnmapyambrnbi; aлк;aптapындaFы жaйылымньщ Yлeci
■ Бaк;шaлap
■ Тыщ жepлep
1-cypeт - ^apara^M облы^шии ayдaндapы бойыншa aybrn шapyaшылыFы мaк;caтындaFы
жepлepдщ шинзды;; Yлeci [3]
Б^л коэффициeнттepдi eceптey ymrn эp тYpлi aл;aптapдьщ экологиялы; т¥pa;тылыFы кepceтiл-гeн кecтe ;олдaнылaды жэж aнтpопогeндiк жYктeмe дэpeжeciнiц бaллды; бaFacы ^^i^ma^i. 3P6ÍP бaFaлaнaтын жep carn^i^iR ayдaнын ecкepe отыpып, интeгpaлды; кepceткiштep eceптeлeдi [5].
Зерттеу эдiстерi жэне материалдары. Жepдiц ayыл mapyamылыFы m-epwyrn apттыpy, гл^п-тapды жыpтy жэж ;ap;ынды пaйдaлaнy, мeлиоpaтивтiк жэнe мэдeни-тeхникaлы; ж¥мыcтapды жYp-гiзy, ayMa;ra к^ылью caлy кeзiндe бip;aлыптылыFы aзaятын ayMa^rarç экологиялы; т¥pa;тылыFынa aл;aптap ;¥Pылымыньщ эcepiн бaFaлay Ymiн ayMa^rarç экологиялы; т¥pa;тылыFыньщ коэффи-циeнттepiн eceптey ;aжeт.
Б^л коэффициeнттepдi eceптey Ymiн С. Н. Волковтыц экологиялы; т¥pa;тыльщты жэнe aнтpо-погeндiк жYктeмe коэффициeнтiн ami^ray эдю пaйдaлaнылды (1-кecтe). М¥ндa эpбip бaFaлaнaтын жep carn^i^iR ayдaнын ecкepe отыфып, интeгpaлды; кepceткimтep eceптeлiп, бaFaлaнFaн.
l-Recre - Жep aлк;aптapыньщ экологиялы; бaFaлay [4]
Ллк;aптapдьщ aтayы Ллк;aптapдьщ экологиялы; т¥paк;тыльщ коэффициeнтi К Aнтpопогeндiк ЖYктeмe дэpeжeciн бaFaлay Yшiн бaлл Б
OpMœ жэнe aFam-буга eciмдiктepi 1,0 1
Бaтпaк;тap 0,79 1
Cy объeктiлepi 0,79 2
Шaбындык;тap 0,62 3
Жaйылым 0,68 3
Егicтiк 0,14 4
Тыщ жepлep 0,70 2
Жeмic-жидeк бaк;тapы, б¥тaлap, ^дж^лы; eкпeлep 0,43 4
CaлынFaн ayMa; жэнe жолдap, б^зыжш жepлep 0,0 5
Бacк;a дa жepлep (к;¥мдap, жыpaлap, e^^HC тaстaйтын жepлep жэнe т. б.) 0,0 5
Шет ¥лытay Оcaкapовкa Hypa
Жaнaapк;a Бyк;ap-Жыpaycкий
Лбaй
0%
80%
100%
is __1 1 is
Лэс \"i n Лр ,
Жердщ эртYрлi к¥рамы кезiнде аумактыц экологиялык т^рактылыгыныц коэффициентi мына-дай формула бойынша айкындалады:
Ш Pi hpi
м^ндагы Ki - 7-алкаптар туршщ экологиялык т^рактылык коэффициентi; P - i тYРдегi жердщ ауданы; Kp - жер бедершщ морфологиялык т^рактылыгыныц коэффициентi. (Теракты аумактар Yшiн = 1,0 жэне т^раксыз аумактар Yшiн = 0,7). Барлык далалык шекара мацындагы аудандар Yшiн = 1,0.
Егер алынган мэн Кэс < 0,33 болса, онда аумак экологиялык теракты емес; Кэс = 0,34-0,50 кезшде - т^раксыз; Кэс > 0,51-0,66 кезiнде орташа т^рактылыкты; Кэс > 0,67 кезiнде - экологиялык теракты.
Антpопогендiк жYктеме коэффициент (Кан) адамныц кызмет табиги жYЙелеpдщ жагдайына каншалыкты катты эсер ететшш квpсетедi. Оны мына формула бойынша есептейдк
к -1РБ
м^нда Р - ттсп антpопогендiк жYктемемен жер алацы, км2; Б - белгш 6ip антpопогендiк жYктемеге сэйкес келетш балл.
Кан > 3,0 кем аумакка салыстырмалы твмен антpопогендiк жYктемеге сэйкес келедi, Кан < < 3,1-3,5 - орташа, Кан > 3,6 - жогары.
Зерттеу нэтижелерь Осы коэффициенттеpдi талдау негiзiнде Караганды облысыныц террито-риясын экологиялык т^рактылык жэне антpопогендi жYктеме коэффициенттеpi аныкталды (2-кесте).
2-кесте - ЭюмшЫк аудандар бойынша экологиялык турактылык жэне антропогендж жуктеме коэффициенттер1
№ Эюмшшк аудан Территорияныц экологиялык турактылыгыныц коэффициент Территорияныц антропогендж жуктеме коэффициента
1 Абай 0,42018 3,06776
2 Актогай 0,474575 2,99866
3 Букар-Жырау 0,389082 3,13401
4 Жанаарка 0,471772 2,99988
5 Каркаралы 0,455667 2,99966
6 Нура 0,444254 3,05133
7 Осакаровка 0,307503 3,42579
8 ¥лытау 0,472893 2,9973
9 Шет 0,4686 3,00624
Ескерту. Автормен кздэастырылды.
Казipгi уакытта картографиялаудыц ец озык багдарламаларыныц бipi ArcGIS багдарламасы болып табылады, онымен бipге координаттар жYЙесiне байланыстырылган гарыштык суpеттеpдi алу Yшiн SAS.Planet. багдарламасы пайдаланылады. SAS.Planet багдарламасыныц квмегiмен болашак карта Yшiн сапалы негiздi жасауга болады, ArcGIS багдарламалык модульдеpi аркылы картаныц e3i жасалады.
Коршаган ортага антропогендж жYктеме децгешн есептеу нэтижелеpiн бейнелеу аумакты эко-логиялык-географиялык аудандастыру тYpлеpiнiц бipiн к¥ру негiзiне алынды. Караганды облысын геоэкологиялык аудандастыру территорияныц экологиялык т^рактылы; жэне антpопогендiк жYкте-ме коэффициент негiзiнде SAS.Planet жер сершнен тYсipiлген сурет негiзiнде ArcGIS багдарламасы аркылы карта жасалынды (2-сурет). Осы коэффициенттеpдi талдау негiзiнде Караганды облысыныц аумактарын олардыц аумакты; к¥рылымыныц тецгеpiмдiлiгi дэpежесi бойынша саралау жYpгiзiлдi. Нэтижесшде Караганды облысыныц аудандарын мынадай 3 топка бвлшдк
1. Геоэкологиялык жагдайы салыстырмалы тYpде жаксы аймактар.
2. Геоэкологиялык жагдайы салыстырмалы тYpде орташа аймактар.
3. Геоэкологиялык жагдайы салыстырмалы тYpде нашар аймактар.
(Ш) Геоэкплогнялык; жагдайы салысгырмалы турпе наш ар аймакт ар I (П) Геоэкологиялык; жагдайы салысгырмалы турде орташа аймаку ар Г1) Геоэкологиялык; зкагдайы салысгырмалы турде жа^сы аймаку ар
2-сурет - Караганды облиснныи геоэкологиялыщ аудандастыру картасы
(I) Геоэкологиялык жагдайы салыстырмалы тYрде жаксы аймактар катарына экологиялы; турактылык коэффициентi 0,45-0,47 - тураксыз, ал антропогендiк жYктеме коэффициентi 2,99-3,0 > > 3,0 - темен, жалпы ауданы 29004 мыц га курайтын территория жаткызылды. Оныц едэуiр бвлiгi ¥лытау ауданына тиесiлi, калганы Каркаралы, Шет, Жацаарка жэне А;тогай аудандары. Бул жер-лерде iрi вндiрiс орындары жок,орманды-далалык, далалы; жэне шелейт ландшафттарды камтиды. Территорияда коргалатын табиги нысандар: Каркаралы мемлекеттiк улттык табиги саябагы, ¥лытау улттык тарихи, мэдени жэне табиги муражай каумалы, Квкашы; мемлекеттiк табиги каумалы (бота-никалык), Карагаш мемлекеттiк табиги каумалы (зоологиялык), Ку мемлекеттiк табиги каумалы (зоологиялык), Кызыларай мемлекеттiк табиги каумалы (зоологиялык), Торацгы мемлекеттiк табиги каумалы (ботаникалык), ¥лытау мемлекеттiк каумалы (зоологиялык) (2-кесте, 2-сурет).
(II) Геоэкологиялык жагдайы салыстырмалы тYрде орташа экологиялык турактылык коэффи-циентi 0,42-0,44 - тураксыз, ал антропогендiк жYктеме коэффициентi 3,05-3,06 - салыстырмалы темен аймактар, ауданы 5105,7 мыц га курайды. Абай жэне Нура аудандары жатады. Нура ауда-нында внеркэсiп орындары жок, Абай ауданында «Абай» квмiр шахтасы, Караганды ГРЭС-2, «Шыгыс» кен байыту фабрикасы, темiр-бетон буйымдар зауыттары, курылыс материалдары мен куралымдар комбинаты, ттн фабрикасы, нан зауыттары, турмыстык кызмет кврсету комбинаттары, курылыс жэне квлш мекемелерi; «Арселор Митал Темiртау» АК-ныц шикiзат базасы, эктас кенiшi бар (2-кесте, 2-сурет).
(III) Геоэкологиялык жагдайы салыстырмалы тYрде нашар экологиялык турактылык коэффи-циентi 0,3-0,38 - экологиялык туракты емес, ал антропогендiк жYктеме коэффициентi 3,13-3,42 -орташа аймактар ауданы 2404,8 мыц га. Осакаровка жэне Бухар Жырау ауданын камтиды. Негiзгi шаруашылык тYрлерi тау-кен жэне вцщрю внеркэсiбi. Территорияда флюс эктасын вндiретiн
«Караганда-Спецферросплавы» ЖШС, КСэтпаев атындагы «Казводхоз» РМК, «Казахмыс» корпо-рациясыныц «Молодежный» квмip вндipiсi, Н^рказган тау-кен байыту фабрикасы, «Казакмыс» корпорациясыныц Кушокы квмip шахтасы, Кузнецкий жэне К^мыск^дык квмip шахталары, аймак-тагы ец ipi к¥с фабрикаларыныц бipi «Акнар» КФ жэне т.б. Дэндi жэне жемшвп дакылдары всipiледi. Еpтiс-КаpаFанды каналы мен Н^ра взенiнiц бойындагы жерлер суарылады. Аудандар аумагы аркылы Алматы-КаpаFанды-Петpопавл, КаpаFанды-КаpаFайлы темipжолы, Алматы-КаpаFанды-Н¥p-С^лтан, КаpаFанды-Каpкаpалы-Аягвз, КаpаFанды-Павлодар тас жолдары втедi. Далалык, швлейттi ландшафттарда Б^йратау мемлекеттiк ^лттык табиFи парю, Акдвц мемлекеттiк каумалы (зоо-логиялык), БелаFаш мемлекеттiк каумалы (зоологиялык) таботатты коpFау нысандар бар (2-кесте, 2-сурет).
^орытынды. Сонымен, бвлiнген аудандарда экологиялык жаFдайы шиеленiстi антpопогендiк жYктемесi жоFаpы аймактар мен экологиялык т^рактылы^ы калыпты аймактар аныкталды. Геоэко-логиялык жаFдайы салыстырмалы тYpде орташа жэне нашар аймактарда облыс т¥pFындаpыныц 70% астамы вмip CYpедi. Сондыктан т^раксыздану себебiн аныктау жэне геожYЙелеpдiц экологиялык жаFдайын калыпына келтipiп, т^рактандыру Yшiн беpiлген аудандарды жеке зерттеу ^сынылады.
ЭДЕБИЕТ
[11 Докучаев В.В. Преобразование природы степей. Работы по исследованию почв и оценке земель // Учение о зональности и классификации почв (1888-1900). - М.: Изд-во АН СССР, 1951. - Т. VI. - 596 с.
[2] Караганды облысы эюмдгшщ сайты https://karaganda-region.gov.kz/ru/region_1_3 (сштемеш пайдалану уакыты 10.11.2019).
[3] Караганды облысыныц жер катынастары баскармасыныц ресми сайтыныц статистикалык материалдары http://www.karzemotn.gov.kz/ru/zemelnyj-balans-2018 (сштемеш пайдалану уакыты 20.12.2019)№
[4] Волков С.Н. Землеустройство. В 8 т. Т. 2. Землеустроительное проектирование. Внутрихозяйственное землеустройство. - М.: Колос, 2001. - С. 426-480.
[5] Макенова А.А. Анализ параметров экологической стабильности степной зоны Омской области // ОНВ. -2015. - № 2. - URL: https://cyberleninka.rU/article/n/analiz-parametrov-ekologicheskoy-stabilnosti-stepnoy-zony-omskoy-oblasti (сштемеш пайдалану уакыты 20.11.2019).
REFERENCES
[1] Dokuchaev V.V. Sochi. Stirring the baking sheet. Work on the study of mail and landmark // Study of the classification and classification of mail (1888-1900). M.: Research of the USSR, 1951. Vol. VI. 596 p. (in Russ.).
[2] Site of the Akimat of the Karaganda region https://karaganda-region.gov.kz/ru/region_1_3 (use time of the link 10.11.2019) (in Kaz.).
[3] Statistical materials of the official site of the Department of Land Relations of the Karaganda region http://www.karzemotn.gov.kz/ru/zemelnyj-balans-2018 (use link 20.12.2019) (in Kaz.).
[4] Volkov S.N. Land. B 8 t. T.2. Landing projection. The Inland Life Landing. M.: Kolos, 2001. P. 426-480 (in Russ.).
[5] Makenova A.A. Analysis of the ecological stability of the steppe zone of the Omsk region // ONV. 2015. N 2. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/analiz-parametrov-ekologicheskoy-stabilnosti-stepnoy-zony-omskoy-oblasti (link usage time 20.11.2019) (in Russ.).
А. А. Рахметова1, Р. Р. Бейсенова2, К. М. Акпамбетова3
1PhD докторант кафедры управления и инжиниринга в сфере охраны окружающей среды (Евразийский национальный университет им. Л. Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан) 2Д.б.н., доцент, заведующая кафедрой управления и инжиниринга в сфере охраны окружающей среды (Евразийский национальный университет им. Л. Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан) 3К.г.н., доцент, заведующая кафедрой географии (Карагандинский государственный университет им. Е. А. Букетова, Караганда, Казахстан)
ГЕОЭКОЛОГИЧЕСКОЕ ИССЛЕДОВАНИЕ И КАРТОГРАФИРОВАНИЕ АНТРОПОГЕННОЙ НАГРУЗКИ НА ТЕРРИТОРИЮ КАРАГАНДИНСКОЙ ОБЛАСТИ
Аннотация. Рассмотрены основные экологические проблемы и факторы, влияющие на окружающую среду территорий Карагандинской области, используемых в хозяйстве. Для оценки влияния структуры земель на экологическую устойчивость территории, которая снижается в результате освоения сельскохозяйственных угодий, вспашки и интенсивного использования земель, мелиоративных и культурно-технических работ,
строительства, необходимо рассчитать коэффициенты экологической устойчивости территории. Описан метод определения экологической устойчивости, на основе которого проведено геоэкологическое районирование района исследования. Геоэкологическое районирование составлено с использованием программы ArcGIS.
Ключевые слова: антропогенная нагрузка, геоэкологическое районирование, Карагандинская область, экологическая устойчивость, экологическое картографирование.
A. A. Rakhmetova1, R. R. Beisenova2, K. M. Akpambetova3
1PhD doctoral student of the Department of Management and Engineering in the field of environmental protection (Eurasian National University named after L. N. Gumilyov, Nur-Sultan, Kazakhstan)
2Doctor of Biological Sciences, аssociate professor, head of the department of management and engineering
in the field of environmental protection (Eurasian National University named after L. N. Gumilyov, Nur-Sultan, Kazakhstan) 3Candidate of geographical sciences, associate professor, head of the department of geography (Karaganda State University named after E. A. Buketov, Karaganda, Kazakhstan)
GEOECOLOGICAL RESEARCH AND MAPPING OF ANTHROPOGENIC LOAD ON THE TERRITORY OF KARAGANDA REGION
Abstract. The article considers the main environmental problems and factors affecting the environment of the territories of the Karaganda region used in the economy. To assess the impact of the land structure on the environmental sustainability of the territory, which decreases with a steady decrease in the development of agricultural land, plowing and intensive use of land, land reclamation, cultural and technical work, construction, it is necessary to calculate the environmental sustainability coefficients. The method of determination is described and geoecological zoning is carried out on its basis. Mapping of geoecological zoning was carried out using the ArcGIS program.
Keywords: anthropogenic load, geoecological zoning, Karaganda region, environmental sustainability, environmental mapping.
