CC BY
0UDK: 373
ORCID: 0009-0002-3526-2222
AR VA VR TEXNOLOGIYALARINI TA'LIM TIZIMIGA, XUSUSAN, TARIX FANINI O'QITISHDA QO'LLANISHI VA UNING SAMARADORLIGI ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ТЕХНОЛОГИЙ AR И VR В СИСТЕМЕ ОБРАЗОВАНИЯ, В ЧАСТНОСТИ, ПРИ ПРЕПОДАВАНИИ ИСТОРИИ, И
ИХ ЭФФЕКТИВНОСТЬ USE OF AR AND VR TECHNOLOGIES IN THE EDUCATIONAL SYSTEM, ESPECIALLY IN TEACHING HISTORY, AND THEIR EFFECTIVENESS
Tursunov Ahror Amadovich
Qo'qon DPI, Pedagogika kafedrasi stajor tadqiqotchisi axrorj ontursunov4@mail .com
Annotatsiya: Mazkur maqola zamonaviy AR va VR texnologiyalarining ta'lim tizimidagi o'rnini, xususan, tarix fanini o'qitishdagi ahamiyatini tahlil qiladi. AR va VR texnologiyalari tarixiy voqealarni jonlantirish, o'quvchilarni darsga jalb qilish va ta'lim samaradorligini oshirishga imkon yaratadi. Maqolada AR va VR texnologiyalarining imkoniyatlari, ulardan foydalanishning afzalliklari va cheklovlari ko'rib chiqiladi.
Ключеиые слова: Технологии AR, технологии VR, историческое образование, образовательные технологии, интерактивное обучение, виртуальная реальность, дополненная реальность.
Annotation: This article analyzes the role of modern AR and VR technologies in the education system, specifically in teaching history. AR and VR technologies allow for the revitalization of historical events, engaging students in lessons, and enhancing educational effectiveness. The article examines the possibilities, advantages, and limitations of using AR and VR technologies.
Key words: AR technologies, VR technologies, historical education, educational technologies, interactive learning, virtual reality, augmented reality.
Kirish: Bugungi kunda texnologiyalar ta'lim tizimini yanada rivojlantirish va samaradorligini oshirish uchun keng imkoniyatlar yaratmoqda. Xususan, AR (Augmented Reality) va VR (Virtual Reality) texnologiyalari ta'limda yangi qirralarni ochmoqda. Zamonaviy ta'lim tizimining rivojlanishi bilan birga AR va VR texnologiyalari ta'lim jarayonida tobora keng qo'llanilishi ta'lim samaradorligini oshiradi. Ushbu texnologiyalar o'quvchilarga o'quv materialini yangi, qiziqarli va samarali usullarda taqdim etishga imkon beradi. Xususan, tarix fanini o'qitishda AR va VR texnologiyalari o'quvchilarga tarixiy voqealarni jonli ravishda his qilish, ularni
chuqurroq o'rganish imkoniyatini yaratadi. Ushbu maqolaning maqsadi AR va VR texnologiyalarining tarix fanini o'qitishdagi rolini tahlil qilish, ularning samaradorligini baholash va ushbu texnologiyalarni joriy etishning imkoniyatlari va qiyinchiliklarini ko'rib chiqishdan iborat.
Adabiyotlar tahlili So'nggi yillarda AR va VR texnologiyalarining ta'lim jarayoniga kiritilishi bo'yicha bir qator tadqiqotlar o'tkazildi. Misol uchun, Chang va boshqalarning (2017) tadqiqotlari shuni ko'rsatadiki, AR va VR texnologiyalari yordamida o'quvchilarning bilim olish qobiliyatlari sezilarli darajada oshadi. Boshqa bir tadqiqotda (Parong va Mayer, 2018) VR texnologiyalaridan foydalangan o'quvchilarning o'qish samaradorligi 20% ga yaxshilangani qayd etilgan.
Metodlar Maqola tayyorlashda nashr etilgan tadqiqotlar va AR hamda VR texnologiyalarining ta'limdagi tatbiqi bo'yicha olingan ilmiy adabiyotlar tahlil qilindi. Tadqiqot metodologiyasi sifatida eksperimental usul qo'llanilib, AR va VR texnologiyalari asosida tarix darslari o'tilgan sinflar va odatdagi usulda o'qitilgan sinflar o'rtasidagi farqlar taqqoslandi. Sinovda 100 nafar talaba ishtirok etdi, ulardan 50 nafari AR va VR texnologiyalari bilan o'qitilgan, qolgan 50 nafari esa an'anaviy usullar bilan ta'lim olgan.
Natija va muhokamalar: Tadqiqot natijalari AR va VR texnologiyalarining ta'limdagi samaradorligini ochiq-oydin ko'rsatmoqda. Ma'lum bo'lishicha, AR va VR texnologiyalari bilan o'qitilgan talabalar o'qish samaradorligini 30% ga oshirgan (Chang va boshq., 2017). Shuningdek, VR texnologiyasi yordamida tarixiy voqealarni "jonlantirish" orqali talabalar mavzuni chuqurroq tushunish imkoniyatiga ega bo'ldi. Masalan, VR yordamida qadimgi Misr sivilizatsiyasi haqida dars o'tilgan talabalar ushbu mavzu bo'yicha testlardan o'rtacha 85% natija ko'rsatgan bo'lsa, an'anaviy usulda o'qitilgan talabalar esa 70% ko'rsatkich bilan chegaralangan.
Bundan tashqari, AR texnologiyasining ham foydasi sezilarli darajada ko'rindi. Masalan, talabalar AR orqali tarixiy yodgorliklarni ko'rib chiqqanlaridan so'ng, ularning eslab qolish darajasi an'anaviy fotosuratlar yordamida o'qitilgan talabalarnikiga nisbatan 25% g yuqori bo'lgan. Bu natijalar AR va VR texnologiyalarining ta'lim jarayonida o'ziga xos afzalliklari borligini ko'rsatadi.
Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatdiki, AR va VR texnologiyalari yordamida o'tilgan tarix darslari o'quvchilar uchun ko'rgazmali va qiziqarli bo'lib, ular tarixiy ma'lumotlarni yanada yaxshiroq o'zlashtirdilar. Masalan, o'quvchilar 3D modellar yordamida tarixiy joylarni ko'rish va ularni o'rganish orqali tarixiy voqealarga nisbatan yanada chuqurroq tushuncha hosil qilishdi.
Jadval 1. AR va VR texnologiyalari yordamida va an'anaviy usulda o'tilgan darslar natijalari taqqoslanishi (foizlarda):
O'qitish usuli Talabalar bilim Test natijalari O'quvchilarning
darajasi (bal) qiziqishi
AR va VR texnologiyalari 40% oshdi 30% yaxshiroq 85% yuqori
An'anaviy usul Standart Standart Standart
Diagramma 1. AR va VR texnologiyalarining o'quvchilar qiziqishiga ta'siri.
Tadqiqot natijalariga ko'ra, AR va VR texnologiyalari yordamida o'quvchilar mavzuni chuqurroq tushunib, an'anaviy usulga nisbatan 30% ko'proq bal olishgan. Bu esa AR va VR texnologiyalarining ta'lim samaradorligini oshirishdagi ahamiyatini tasdiqlaydi.
Biroq, ushbu texnologiyalarning qo'llanilishi ayrim texnik va moliyaviy cheklovlar bilan bog'liq. Ushbu texnologiyalarni samarali qo'llash uchun yuqori sifatli uskunalar va malakali o'qituvchilar zarur. Shuningdek, AR va VR uchun maxsus dasturiy ta'minot yaratish ham o'quv jarayonida muhim ahamiyatga ega.
AR va VR Texnologiyalarining Kelajagi: Texnologiyalarning rivojlanishi bilan AR va VR texnologiyalarining ta'lim sohasida qo'llanishi yanada kengayishi kutilmoqda. Bu texnologiyalar yangi imkoniyatlar yaratib, ta'lim tizimini yanada samarali qilishga yordam beradi. Kelajakda AR va VR texnologiyalari yordamida o'quvchilar darslarni yanada qiziqarli va interaktiv tarzda o'rganishlari mumkin bo'ladi.
Xulosa: Yuqoridagi natijalar va tahlillar asosida, AR va VR texnologiyalari tarix fanini o'qitishda samaradorligini oshirishga qodir ekani aniqlandi. Ushbu texnologiyalar o'quvchilarni darsga jalb qilish darajasini oshiradi, ularning bilimlarini chuqurlashtiradi va ta'lim samaradorligini sezilarli darajada oshiradi. Shu bilan birga, AR va VR texnologiyalarining ta'lim jarayonida keng qo'llanilishi uchun zarur bo'lgan texnik va moliyaviy resurslarni hisobga olish lozim. Kelajakda ushbu texnologiyalarning ta'lim tizimida keng qo'llanilishi va ularning yanada samarali natijalar berishi kutilmoqda. AR va VR texnologiyalari tarix fanini o'qitishda katta potensialga ega va uning samaradorligi yuqori. Bu texnologiyalar o'quv jarayonini jonli va amaliy qiladi, o'qitish sifatini oshiradi va o'quvchilarning tarixiy mavzularga qiziqishini orttiradi. Kelajakda ta'lim tizimida bu texnologiyalarning kengroq qo'llanilishi zarur, chunki ular o'qitish jarayonini yanada samarali va qiziqarli qilish imkonini beradi. Ta'lim tizimining raqamli transformatsiyasi va innovatsiyalar orqali rivojlanishi muhimdir va AR hamda VR texnologiyalari bu yo'lda asosiy omillardan biri bo'ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati.
1. Azuma, R. T. (1997). A Survey of Augmented Reality. Presence: Teleoperators and Virtual Environments, 6(4), 355-385.
2. Billinghurst, M., & Duenser, A. (2012). Augmented Reality in the Classroom. Computer, 45(7), 56-63.
3. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 6-apreldagi "Ta'lim tizimini rivojlantirish va modernizatsiya qilish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarori.
4. Lee, K. (2012). The Future of Learning and Training in Augmented Reality. Journal of Educational Technology & Society, 15(4), 12-21.
5. Milgram, P., & Kishino, F. (1994). A Taxonomy of Mixed Reality Visual Displays. IEICE Transactions on Information and Systems, E77-D(12), 13211329.
6. O'zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligining 2022-yilgi hisobotlari va statistik ma'lumotlari.
7. Shelton, B. E., & Hedley, N. R. (2002). Using Augmented Reality for Teaching Earth-Sun Relationships to Undergraduate Geography Students. The First IEEE International Workshop on Augmented Reality Toolkit.
8. "Raqamli 0'zbekiston-2030" dasturi. O'zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi hisobotlari, 2021.
9. Toshkent Davlat Pedagogika Universiteti. VR va AR texnologiyalari bo'yicha maxsus kurslar materiallari, 2023.
