Научная статья на тему 'АНДИЖОН ВИЛОЯТИДА ТАШКИЛ ЭТИЛГАН КЛАСТЕРЛАРНИНГ ҲУДУДНИНГ ИҚТИСОДИЙ-ИЖТИМОИЙ ТАРАҚҚИЁТИДАГИ РОЛИ'

АНДИЖОН ВИЛОЯТИДА ТАШКИЛ ЭТИЛГАН КЛАСТЕРЛАРНИНГ ҲУДУДНИНГ ИҚТИСОДИЙ-ИЖТИМОИЙ ТАРАҚҚИЁТИДАГИ РОЛИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
3
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қўшимча қийматли маҳсулот / ҳудудий номутаносиблик / пахта-тўқимачилик кластерлари / меҳнат ресурслари / иқтисодий-ижтимоий объектлар / иш ўрни / value-added products / territorial imbalance / cotton-textile clusters / labor resources / economic and social facilities / jobs

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Зайнабиддинов К.А., Эргашев С.А.

Ушбу мақолада, Андижон вилоятида аҳолини иш билан таъминланишида, аҳоли даромадларини ортишида ва ҳудудларнинг иқтисодий-ижтимоий ривожланишида пахта-тўқимачилик кластерларининг роли ҳақида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF CLUSTERS FORMED IN THE ANDIJAN REGION IN THE ECONOMIC AND SOCIAL DEVELOPMENT OF THE REGION

This article examines the role of clusters in providing employment to the population of the Andijan region, increasing incomes of the population and, as a consequence, in the economic and social development of the regions.

Текст научной работы на тему «АНДИЖОН ВИЛОЯТИДА ТАШКИЛ ЭТИЛГАН КЛАСТЕРЛАРНИНГ ҲУДУДНИНГ ИҚТИСОДИЙ-ИЖТИМОИЙ ТАРАҚҚИЁТИДАГИ РОЛИ»

Зайнабиддинов К.А.

"Sayyora favvorasi" корхонасининг ижрочи директори Эргашев С.А.

Андижон давлат университети уцитувчиси

АНДИЖОН ВИЛОЯТИДА ТАШКИЛ ЭТИЛГАН КЛАСТЕРЛАРНИНГ ХУДУДНИНГ ЩТИСОДИЙ-ИЖТИМОИЙ

ТАРАВДИЁТИДАГИ РОЛИ

Аннотация. Ушбу мацолада, Андижон вилоятида ауолини иш билан таъминланишида, ауоли даромадларини ортишида ва уудудларнинг ицтисодий-ижтимоий ривожланишида пахта-туцимачилик

кластерларининг роли уацида фикр юритилган.

Калит сузлар: цушимча цийматли мщсулот, уудудий номутаносиблик, пахта-туцимачилик кластерлари, меунат ресурслари, ицтисодий-ижтимоий объектлар, иш урни.

Zainabiddinov K.A.

Executive Director enterprise "Sayyorafavvorasi" Ergashev S.A. teacher

Andijan State University

THE ROLE OF CLUSTERS FORMED IN THE ANDIJAN REGION IN THE ECONOMIC AND SOCIAL DEVELOPMENT OF THE REGION

Annotation. This article examines the role of clusters in providing employment to the population of the Andijan region, increasing incomes of the population and, as a consequence, in the economic and social development of the regions.

Key words: value-added products, territorial imbalance, cotton-textile clusters, labor resources, economic and social facilities, jobs.

Хар бир худуд узининг табиий, ицтисодий-ижтимоий имкониятларига эга хамда ушбу имкониятлардан фойдаланишда хам фаркдар катта. Шу сабабдан минтакалар уртасидаги тараккиёт даражаси хам турличадир. Осиёда ривожланаётган давлатларнинг узига хос хусусиятларидан бири, саноатлашувнинг йирик шахарларда мужассамлашуви ва бошка худудларни эса четда колиши билан характерлидир ва бу холат Узбекистон худудларида хам кузга ташланади. Андижон вилоятида хам халк-хужалиги тармоклари айникса, саноат тармокларини ривожланишида мужассамлашув даражаси

roKop^ Бунта caбaб шбик иттифок дaвpидa вилоятнинг тyмaнлapи кишлок хужвдиги мaхcyлoтлapини eтиштиpyвчи минтaкa cифaтидa кapaлгaнлиги. Тyмaнлapдa бeвocитa кишлок хужвдиги мaхcyлoтлapини илк Kama ишлaш билон боглик биp тoмoнлaмa хужадик тapмoклapи шaкллaнтиpилгaн. Умyмaн иттифок дaвpидa бoзop тaмoйиллapигa aмaл килинмaгaн, тaдaб вa тaклиф тyшyнчaлapи уз охомиятини йукотгж вa унинг ypнини peжaдaштиpиш тyшyнчacи эгaдлaгaн эди.

Рecпyбликaмиз caнoaтини худудий тaшкил этишдa 2018-йилдaн янги дaвp бошлжди, яъни жохон тaжpибaдapидa cинoвдaн yтгaн м^млий opгaнлap билaн aдoкaдa, лeкин бyйcyнмaйдигaн цикдли ишлaб чикapиш туфойли кУшимчa киймaтли мaхcyлoт яpaтa oлaдигaн, дaвлaтимизнинг экпopт caдoхиятини кecкин opттиpa oлaдигaн кдacтep биpлaшмaдapи тaшкил этиш бoшлaнди.

Натижа ва му^окама. Чeт эл вa дaвлaтимиз ичидaги capмoядopлap уз capмoялapини бугунги кyнгa кaдap acocaн йиpик мapкaзлapгa кУйишгa интилиб ^яди. Бу холот бoзop иктиcoдиëти шapaoитидa тaбиий холот, биpoк эндиликдa чeтдa кoлaëтгaн хyдyдлapгa capмoя киpитиш вa бу хyдyдлap имкoниятлapидaн фoйдaлaниш дaвлaтимиз иктиcoдий cиëcaтининг acocигa aйлaнди.

Дapхaкикaт, худудий нoмyтaнocиблик тyфaйли вa хyдyдлap имкoниятидaн caмapaли фoйдaлaнмacлик тyфaйли куп ^нли мeхнaт pecypcлapи хopижгa чикиб кeтиб ишлaб кeлмoкдa. Бинoбapин, мaмлaкaт илмий acocлaнгaн худудий cиëcaтининг a^OT, хyдyдлapнинг ycтивop тapмoклapини бeлгилaш вa бу тapмoклapни эca минтaкa иктиcoдиëтининг "локомотиви'^ aйлaнтиpишдиp.

Юкopидaги жaдвaлдa вилоят иктиcoдиëтидa кдacтepлapнинг aхaмияти йилдaн йилга opтиб бopaëтгaнлиги кypиниб тypибди. 2019-2022 йиллap дaвoмидa "Skorton Textile" МЧЖ, "Asaka Textile" МЧЖ, "Qadirtextile Cluster" МЧЖ, "Al-Xakim" МЧЖ лap шaкллaнди. Бу кдacтepлapнинг бaъзилapи янгидж тaшкил тoпгaн бyлca, бaъзилapи фaoлият олиб бopaëтгaн кдacтepлapни eтиштиpaëтгaн пaхтa хoм-aшëcини тулик кaйтa ишлaй oлмaëтгaнлиги туфойли биpиктиpилгaн ep мaйдoнини янги ^aCTepra aжpaтиб бepиш opкaди тошкил этилди. Aкcapият кдacтep биpлaшмaдapи вилоят во pecпyбликa микëcидa фоолият тypлapини кeнгaйтиpишгa хapaкaт килмокдо. Умумон олгандо клacтepлap кaмpoвини кeнгaйтиpиш лозим aйникca, кушимчо киймотли мaхcyлoтлap яpaтиш бopacидa холи килиниши кepaк булгон ишлap куплиги жодвод мaълyмoтлapидaн кypиниб тypибди.

s 1-0 2 2 S ° S

Q5 "Ö

ъ g

^ ES

P s

« £

и Й

Q5 <

H to

E S

0 в Ч p

«•I i § S

1 s S S g1 g 3 p -s ^

00 о\ ю

Ишчи кучи Тайёр мах,сулот Буяш Мато Калава-ип Пахта толаси Ялпи пахта хосили Бириктирилган ер майдони Кластер сони Йиллар

5200 5600 о 2100 9400 17360 51063 7800 2019 й

14800 32400 0006 4600 18900 63750 187500 24500 2020 й

Ъо »У1 о "о Ъ\ Ъ\ Утган йилга нисбатан

22500 42500 24600 28800 00889 94520 278000 42000 2021Й

"и) о\ Ъ\ Утган йилга нисбатан

33535 44900 39978 30790 135300 96815 284750 74974 2022Й

1,05 Ъ\ 1,06 1,02 1,02 "о Утган йилга нисбатан

-

13 Ьа о за н

я н 13 о о Ьа 13 л: Н 51

Ьа »

К

Ьа »

0 н л ТЗ

и

И »

Ьа 51

1 51

Я

ТЗ

0

В 51 Я Я

К п> Я

1 »

ас а о\

о\ ^ о "3

6 В

к я

axpnHHH Hm GunaH ratMuHnam Gopacuga Karra umnap aManra omupunMOKga. TyMaHiapga MexHaT peeypeiapuHHHr Hm 6u^aH TatMHH^aHHmngaK^acTep^ap y^umu

2-wadem

Xygyg homu K^acrep homu K^acrepgaru umnu^ap cohu TyMaHgaru Mex,Har pecyponapu K^acrepgaru umnu^ap HuHr ryMaHgaru Mex,Har pecyponapugaru y^umu

AHgu^OH «Sohib Omad Barakasi» MCHJ 1968 118400 1. 6

Ba^uKHu «Tetratex» MCHJ 2705 90100 4. 7

«Skorton Textile» MCHJ 1602

BynoKSomu, Xy:®ao6og «Xo'jaobod Fayz-M» MCHJ 550 116200 0. 47

EycroH «Sayyora Favvorasi» MCHJ 3160 31300 10 .0

H36ocKaH «Best Textile» MCHJ 2264 101900 2. 2

Y^yrHop «Vodiy Sanoat Faxri» MCHJ 720 27500 5. 5

«Asaka Textile» MCHJ 815

MapxaMar «Marhamattextil» MCHJ 2034 78700 2. 5

O^ruHKyn «Qadirtextile Cluster» MCHJ 545 79200 0. 6

naxraoGog «Oltin Mato Tex» MCHJ 769 79100 1. 5

«Al-Xakim» MCHJ 490

fflaxpuxoH «Saxovat Tex» MCHJ 3061 126200 2. 4

^anaKygyK «Al'yortex» MCHJ 4421 85900 6. 0

«Asaka Textile» MCHJ 815

^yproHrena «Khantex Group» MCHJ 6012 98600 7. 7

«Skorton Textile» MCHJ 1603

Bunoar Gynuna: 33535 1403000 2. 3

MaH6a: AHduwoH euMonmu kuwxok xywrnuzu 6ow 6owK/apMacu Ma-bRyMomnapu acocuda my3undu

ro^opugaru ^agBangaH KypuHuG rypuGguKu, bhho^t Mexpar pecypcnapuHH 2.3% Knacrepnap xy^anuru umnaG KenMOKga. AnHH^ca, EycroH ryMaHuga Mexpar pecypcnapuHHHr 10% my Knacrep xy^anuruga umnaerraH

булса Кургонтепа туманида эса бу курсаткич 7.7% ни ташкил этган. Жалакудук, Улугнор ва Баликчи туманларида хам мехнат ресурсларининг катта кисми кластер хужалигида ишлаб келмокда. Бустон туманида 2018-йилга кадар йирик ишлаб чикариш бирлашмаси мавжуд эмас эди. Ахоли асосан норасмий кунлик ишлар ёки хорижга чикиб ишлаб келган. Шу сабабдан кластер мехнат ресурсларини катта кисмини иш билан таъминлашга эришди ва минтака ишсизлик даражасини кескин камайтирди. Улугнор ва Баликчи туманларидаги холат хам Бустон туманига ухшаб ахолининг катта кисми доимий иш жойига эга эмас эди.Жалакудук ва Улугнор туманида бир вактнинг узида иккита кластер бирлашмаси фаолият олиб бораётганлиги сабабли уларда мехнат ресурсларини камрови катта. Шу билан бирга Булокбоши, Хужаобод, Олтинкул туманларида мехнат ресурсларининг кластерлардаги камрови 1% га етмайди. Булокбоши туманида кластерда ишловчиларнинг камлиги туман ихтисослашувида тукимачилик тармогининг урни катта эмаслиги хамда кишлок хужалиги ерларининг озлиги бунга сабаб булади. 2022-йилга келиб Булокбоши, Хужаобод туманида фаолият олиб бораётган "Xo'jaobod Fayz-M" МЧЖ 13000 тонна калава-ип, 5400 тонна тукимачилик махсулоти, 7300 тонна тайёр трикотаж махсулоти ва 8000 тонна чигитни кайта ишлай оладиган саноат фондлари барпо килди. Х,исобот даврида бу саноат фондларидаги ишчилар сони берилмаганлиги учун мехнат ресурсларни камров курсаткичи паст чиккан. Олтинкул туманидаги хам "Qadirtextile Cluster" МЧЖ томонидан 1000 нафар ишчини доимий иш билан таъминлайдиган мато тукиш ва тикувчилик фабрикасини ишга солди, факатгина хисобот даврида бу курсаткичлар берилмаган. Аммо вилоят микёсида ахолини иш билан таъминлашда кластерларни салмоги етарли эмас, шу сабабдан мавжуд имкониятлардан келиб чикиб пахта-хом ашёсини тулик кайта ишлаш ва ушбу цикл билан боглик тармокларни ривожлантириш мехнат ресурсларини иш билан таъминлашда катта ахамиятга эга.

Кластерлар ахолини даромадларини ортишида ва худудлар ижтимоий-иктисодий ривожланишида катта роль уйнамокда. Бустон туманидаги "Sayyora Favvorasi" кластер бирлашмаси хар бир ходимга ойига 2,5 млн сум иш хакки, йилига 7,2 млн сум устама тулов ва 6,0 млн сум мукофот пули бермокда. Бундан ташкари йилига 6,8 млн сум кушимча молиявий рагбатлантиришни амалга ошириб келмокда[2]. Якунда жами бир ишчи ходим 50 млн сум даромад килмокда. Бу эса худудда турли иктисодий-ижтимоий объектларнинг ривожланишига уз таъсирини курсатмокда. Олдинлари тумандаги ахоли оддий кундалик истеъмолдаги молларни хам Шахрихон шахридан олиб келар ва оддий савдо дуконлари ва умумий овкатланиш муассасалари хам талаб даражасида эмас эди. Бугунги кунга келиб Бустон шахарчаси кенгайиб хакикий шахар куринишга келди. Хусусан, кластер томомнидан 2022-йил инвестицион дастур доираси асосида уз хисобидан 100 нафар доимий иш уринлик жами 2.5 млн А^Ш

доллар микдорига тенг 500 бош корамолга мослашган замонавий чорва фермаси куриб битказилди, бу билан энергия ишлаб чикариш цикли юзага келди. Дания давлатининг "Bovi-Denmark A/S" компаниясининг зотдор 200 бош кора моллари олиб келинди ва колган 300 бош корамоллар режа асосида олиб келинмокда. Бирлашма томонидан хизмат курсатиш (авто салон, нон цехи, сартарошхона, туйхона, чойхона ва мактабгача таълим муассасаси) сохасида жами 200 нафар ходим ишламокда.

Кургонтепа туманидаги «Khantex Group» МЧЖ републикамиздаги энг йирик ва тулик циклли замонавий кластери хисобланади. Замонавий бошкарув тизими, кушимча кийматли махсулот ишлаб чикаришда вилоятдаги энг илгор тузилма десак янглишмаймиз. Кластер негизида "Khantex Oil" MЧЖ ёг-экстракция заводи ташкил этилди ва бир неча юзлаб ишчиларни иш билан таъминлади. Туманнинг Савай массивида мева сабзавотларни куритиш ва кайта ишлаш заводи, корамол ва куй териларини кайта ишловчи чарм поябзаллари ишлаб чикарувчи фабрика курилди ва шу фондлар хисобига кушимча 2000 нафар иш урни яратилди. Кластер тизимида ишловчи ходимлар соглигини таъминлаш максадида 500 уринли профилактория ва тумандаги 21 та массивда миллий хаммом ва маиший хизмат курсатиш объектлари курилди[3]. 2022-2023 йил дастурида бу кластер яна 64000 тона уруглик чигит тайёрлайдиган завод ва яна шунча чигитни кайта ишловчи корхона барпо этмокда, бу лойихаларнинг амалга ошиши яна кушимча 915 ишчи урнини яратади.

Хулоса. Вилоятда кластерларни ташкил этиш ва тугри жойлаштириш катта иктисодий самарага эга эканлиги кундай равшан хамда минтакада иктисодий-ижтимоий инфраструктура объектларини ривожланишда, ахолини иш билан таъминлашда катта ахамиятга эга. Республикамизда кластерларни ташкил этиш ва куллаб кувватлаш юзасидан хукукий асос шакллантирилди ва мавжуд шароитдан келиб чикиб шакллантирилмокда, яратилаётган кенг имкониятлардан тугри фойдаланиб бозор талаблари асосида иш ташкил этиш давлатимиз кластер сиёсатининг асоси хисобланади. Давлат дотацияларидан ва имтиёзли кредитлардан керагидан ортик фойдаланиб аммо ишлаб чикариш кучларини окилона жойлаштирмаслик "псевдокластерлар" (сохта кластер) юзага келишига замин яратади.

Кластер ташкил этиш назариясига кура бир худудда бир-бири билан боглик тармокларнинг мужассамлашуви катта самара беради, яъни худудий бирликка катта эътибор бериш аста-секинлик билан худуд имкониятларидан келиб чикиб тулик циклли ишлаб чикаришга интилиш лозим. Шунда бу кластер бугунги ракобат мухитида енгиб чикади ва ривожланади.

Фойдаланган адабиётлар:

1. Узбекистан республикаси Вазирлар Махкамасининг карори. 2022 йил 21 апрелдаги 204-сонли карори. http://lex. uz.

2. Андижон вилояти кишлок хужалиги бош бошкармаси маълумотлари. 2017-2022 й

3. Андижон вилояти статицстика бош бошкармаси маълумотлари.

4. Мигранян. А.А. Теоретические аспекты формирования конкурентоспособных кластеров. // Вестник КРСУ. 2002., №3. (www.krsu.edu.kg/vestnik/2002/v3/a 15. html.)

4. "Sayyora faworasi" МЧЖ корхонаси 2022-йил хисоботи

5. "Khantex Group" МЧЖ корхонаси 2022-йил хисоботи

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.