Научная статья на тему 'АНДИЖОН ВИЛОЯТИДА ТЎҚИМАЧИЛИК КЛАСТЕРЛАРИНИ ҲУДУДИЙ ТАШКИЛ ЭТИШ'

АНДИЖОН ВИЛОЯТИДА ТЎҚИМАЧИЛИК КЛАСТЕРЛАРИНИ ҲУДУДИЙ ТАШКИЛ ЭТИШ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
69
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
САНОАТИ / САНОАТ ТАРМОқЛАРИ / ЕНГИЛ САНОАТ / ПАХТАЧИЛИК КЛАСТЕРИ / ПАХТА ЕТИШТИРИШ ЕР МАЙДОНЛАРИ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Эргашев С.А., Одилов Н.Қ.

Ушбу мақолада Андижон вилоятида енгил саноат ва тўқимачилик кластерларини ҳудудий ташкил этиш ва ривожлантириш масалалари, унинг иқтисодий географик хусусиятлари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TERRITORIAL ESTABLISHMENT OF TEXTILE CLUSTERS IN ANDIZHAN REGION

This article covers the issues of regional organization and development of light industry and textile clusters in Andijan region, its economic and geographical features.

Текст научной работы на тему «АНДИЖОН ВИЛОЯТИДА ТЎҚИМАЧИЛИК КЛАСТЕРЛАРИНИ ҲУДУДИЙ ТАШКИЛ ЭТИШ»

DOI 10.46566/2225-1545_2021_2_85_601

Эргашев С. А. уцитувчиси география кафедраси Андижон давлат университети

Одилов Н.К,. уцитувчиси география кафедраси Андижон давлат университети

АНДИЖОН ВИЛОЯТИДА ТУЦИМАЧИЛИК КЛАСТЕРЛАРИНИ

ХУДУДИЙ ТАШКИЛ ЭТИШ

Аннотация: Ушбу мацолада Андижон вилоятида енгил саноат ва туцимачилик кластерларини уудудий ташкил этиш ва ривожлантириш масалалари, унинг ицтисодий географик хусусиятлари ёритилган.

Калит сузлар: саноати, саноат тармоцлари, енгил саноат, пахтачилик кластери, пахта етиштириш ер майдонлари.

Ergashev S.A. teacher

Department of Geography Andijan State University Odilov N.Q. teacher

Department of Geography Andijan State University

TERRITORIAL ESTABLISHMENT OF TEXTILE CLUSTERS IN

ANDIZHAN REGION

Annotation: This article covers the issues of regional organization and development of light industry and textile clusters in Andijan region, its economic and geographical features.

Keywords: industry, industries, light industry, cotton cluster, cotton growing areas.

Андижон вилояти узига хос табиий ва ицтисодий-ижтимоий шароитга эга. Ахолининг жойлашуви ва табиий идлимий омиллар обикор дехдончилик учун кулай эканлиги хамда дишлод хужалиги билан боFлик саноат тармодларини ривожланишига таъсир курсатган. Вилоят республика худудининг атиги 1 фоизини эгаллагани холда ЯИМ буйича улуши эса 6,5 фоизни ташкил этади,[4].

Маълумотларга кура, ЯХМ ишлаб чикариш 2019 йилга нисбатан 2,8 фоизга ортган. Вилоят иктисодиётининг юксалишида саноат тармокларининг роли катта. Саноатнинг улиши 1,1 фоизни ташкил этган [1]. Юкоридаги маълумотдан куриниб турибдики Андижон вилоятида саноатнинг ривожланишига хукуматнинг тадбиркорларга бераётган имкониятлари мухим ахамиятга эга. Хусусан, Вазирлар Махкамасининг 2014 йил 6 октябрдаги 279-сонли "Инвестиция ва ижтимоий мажбуриятларни кабул килувчи харидор томонидан давлат мулкини ноль кийматда сотиб олиш буйича тартиби туFрисида"ги Низомга [1] кура, вилоятда буш турган биноларни тадбиркорларга ноль кийматда бериш саноат тараккиётида мухим руль уйнади. Бой хом ашёга эга булган Андижон вилоятида енгил саноат корхоналарини куллаб-кувватлаш максадида Вазирлар Махкамасининг 2020 йил 22 июндаги "Пахта-тукимачилик ишлаб чикаришни янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги 397-сон карори асосида пахта хом ашёсини тулик кайта ишлаш ишлари амалга оширилмокда [2].

Вилоятнинг турли худудларида саноат ишлаб чикариш тараккиёти бир-биридан фарк килади. Масалан, вилоят саноат махсулотларининг умумий хажмида Асака туманининг улуши 58,2 фоиз, Андижон шахри 16,1 фоизни ташкил этса, УлуFнор, Бустон, Булокбоши туманларига эса мос равишда 0,7 фоиз, 0,9 фоиз, 0,9 фоизга туFри келади [4].

Бундан куринадики вилоят саноатида:

• саноатнинг концентрациялашуви юкори эканлиги;

• худуд имкониятларидан унумли фойдаланишда муаммолар мавжудлиги;

• худудларда инфратузилмани талаб даражасида (катта кучланишли электр линияларининг мавжуд эмаслиги) эмаслиги;

• ахолини жойлашувида тафовутлар мавжудлиги;

• мустакилликга кадар катор туманларда факат кишлок хужалиги махсулотларини етиштириш ривожланганлиги вилоят саноатининг худудлар ривожланишидаги камчиликлар, деб караш мумкин.

Бундай холат вилоят саноатининг худудий таркибини такомиллаштириш ва айрим туманларда саноат тармокларини ривожлантириш зарурлигини курсатади. Вахоланки, туманларда енгил саноат тармоклари, яъни ип-йигирув, тукимачилик корхоналарини жойлаштиришда бир катор кулайликлар мавжуд. Мехнат ресурслар, айникса, мехнатга лайокатли ёшидаги аёлларнинг куплиги, хом ашёнинг мавжудлиги катта инвестиция талаб килмасдан енгил саноат корхонасининг у ёки бу буFинидаги кайта ишлаш корхонасини барпо этиш имконини беради. Натижада саноат ривожида ортда колаётган туманларни иктисодий-ижтимоий юксалишига хизмат килади.

Бу муаммоларни хал этишда, президентимизнинг атрофдаги кардош мамлакатлар билан дустона сиёсат олиб бориши, интеграциялашув

жараёнини ривожлантиришга эътибор каратиши вилоятда саноат тараккиёти учун энг катта тусик булаётган электр энергия масаласини анча юмшатди. ФарFOна водийси иктисодиёти юксалиши учун энг катта туртки булган ТуракурFOн ИЭС ишга туширилиши хам президентимиз Ш.М. Мирзиёевнинг фундаментал саноат тармокларини ривожлантиришга накадар катта эътибор каратаётганлигининг яна бир исботи.

Андижон вилоятида 2020 йил якунларига кура ЯХМ таркибида кишлок хужалиги, урмон ва баликчилик тармоFининг улуши 43,4 фоиз, саноатнинг улуши эса 23,7 фоизни ташкил этган [4]. Ракамлардан куринадики, вилоятда кишлок хужалиги махсулотларини кайта ишлаш негизида саноат тармокларини барпо этиш худуддаги мавжуд иктисодий-ижтимоий масалаларни хал этишда локоматив вазифасини бажаради.

Шу максадда вилоятда тукимачилик ва енгил саноат тизимида кластерларни илмий асосда ташкил этиш зарур ва бунда минтакалардаги аник иктисодий-ижтимоий шарт шароитлар ва кластер назариясининг мохиятидан келиб чиккан холда амалга ошириш талаб этилади. Минтакада ахоли кадимдан пахтачилик билан шуFулланиб келган, собик Иттифок даврида хам мавжуд имкониятлардан келиб чикиб, пахтачилик билан боFлик тармокларни ривожлантиришга катта эътибор каратилган.

1-жадвал

Андижон вилоятида пахта хом-ашёсини кайта ишлаш _курсаткичлари (2020 йил) ^_

Хом ашё базаси, Мавжуд калава ип ишлаб

минг тонна (пахта толаси) чикариш куввати

№ Шахар ва туманлар Вилоятда 2019 йилда етиштирилган пахта Олинган тола, минг тонна хисобида Корхона сони куввати, тонна хисобида

1 Андижон ш. 3 12800

2 Андижон т. 13581 41,1

3 Асака т. 1 2500

4 Бустон т 17441 5755,5 1 5100

5 Булокбоши т. 10092 3330,4

6 Баликчи т. 33538 11067,5 3 28930

7 Избоскан т. 27492 9072,4 2 25780

8 Олтинкул т. 18741 6184,5

9 Жалакудук т. 21798 7193,3 2 10200

10 УлуFнор т. 20342 6712,9 1 5100

11 Мархамат т. 16576 5470,1 2 5400

12 Хужабод т. 5847 1929,5 1 3200

13 Шахрихон т. 23817 7859,6 3 7200

14 ^урFOнтепа т. 28440 9385,2 3 15400

15 Пахтабод т. 21419 7068,3 1 5000

Вилоят буйича 259124 85510 22 126610

Жадвал: Андижон вилояти иктисодиёт бош бошкармаси маълумотлари асосида тузилди.

Вилоят микёсида, Андижон шахри ва Асака тумани катта ишлаб чикариш кувватларига эга. Шу билан бирга, Андижон ва Олтинкул туманларида аксинча вазият кузатилади. Маълумки, пахтани кайта ишлаш тармокларини комбинат шаклида жойлаштириш катта самара беради. Чунки, юкларни бир жойдан иккинчи жойга ташиш ортикча сарф харажатларга сабаб булиб, махсулот таннархига уз таъсирини курсатади. Шу сабаб пахтачиликда тулик циклли ишлаб чикаришга эътибор каратилиб, натижада вилоятда 11 та пахтачилик кластери ташкил этилди. Уларнинг барчасида ип-йигирув корхоналари мавжуд. Шунингдек, энг илFор корчоналар ички ва ташки бозор учун тайёр махсулот ишлаб чикармокда. Илгари пахтачиликда асосан ялпи хосил хажмига эътибор каратилиб келинган, яъни дехкон пахтани етиштирган, уни кайта ишлаш ва тола сифати хакида уйламаган. Бугунги кластер бирлашмалари эса тола сифатига катта эътибор каратмокда.

Илмий манбаларда иктисодиёт кластерларига нисбатан уч хил ёндашув мавжуд:

1. Унча катта булмаган худудда йирик корхона ёки компания атрофида жамланган хужалик субъектлари:

2. Тадкикотдан то захиралар таъминоти, савдо ва ундан кейинги хизмат курсатишгача тула-тукис камраб олган, ишлаб чикаришни барча боскичларини бирлаштирган, маълум махсулот яратишда катнашувчи корхона ва ташкилотларнинг вертикал технологик тизимдаги жамланмаси:

3. Соха кластери [3].

Бугунги кунда иктисодиёт кластер тизимини жорий этишда куйидаги ёндашув ва омиллар хисобга олиш зарур:

> тизимдаги мехнат ресурсларининг дунёкараши ва янгиликни кабул килиши, янгича ишлашга мослаша бориши;

> бошкарув тизимини мутлако бошкача ташкил этилганлиги, хар бир буFинни ташкил этишда махаллий шароитларнинг инобатга олиниши;

> тез фурсатларда йирик корхоналар барпо килиш эса уларнинг кейинги фаолиятини назорат килишни кийинлаштиради, чунки мавжуд шароит кейин кандай булишини вакт курсатади;

> йирик тармокларни ташкил этиш мураккаб бошкарув тизимини ташкил этишни янада кийинлаштиради, окибатда тизимга давлатнинг керагидан ортик аралашувига сабаб булади;

^ аввалига кичикрок хужаликларнинг фаолиятини кенгайтириш лозим, турли буFинлар мутаносиблиги (пахта етиштириш ва уни кайта ишлаш, тайёр махсулот ишлаб чикариш орасида мувозанат булиши ) керак;

> вилоят шароитида етиштирилаётган пахта хом ашёси шу ернинг узида тулик кайта ишланишига эришиш. Дархакикат пахта-кластерларини

ташкил этишда унча катта булмаган худудлар йирик корхона ёки компания атрофида жамланган хужалик субъектларини ташкил этиш максадга мувофик.

2-Жадвал

Андижон вилоятида ташкил этилган кластерларнинг пахта экин

майдонлари ва ^осилдорлик курсаткичлари (2020 йил ^олатига)

№ Туманлар Корхоналар номи Ажрат илган ер май дони, (гектар) Ялпи хосил, тонна Х,осил дорли к, центн ер

1 Андижон "Бест текстиль Итернационал" МЧЖ, 1816 7950 43.7

2 Избоскан "Сохиб омад барака" МЧЖ 12568 43413 34.5

3 Баликчи "Тетратекс" МЧЖ 2012 6978 34.6

10309 36551 35.4

4 Бустон "Сайёра фаввораси" Х/К.

5 Олтинкул 1058 4697 44.3

10504 35630 33.9

6 Булокбоши Файз М" МЧЖ 536 2036

4587 16391 38

7 Хужаобод 35.7

8 Жалакудук "Алёр текс" МЧЖ 378 1798 47,5

6218 21181 34

9 УлуFнор "Водий саноат фахри" МЧЖ 1603 4013 25

8534 21157 24,7

1 Мархамат "Мархаматтекстил" МЧЖ 1153 4364 37,8

0 4927 17620 35,7

1 1 Пахтаобод "Олтинматотекс" МЧЖ 6481 21948 33.8

1 Шахрихон "Саховат текс" МЧЖ 1515 6190 40,8

2 7132 25213 35,3

1 ^урFOнтепа "KHANTEX CROUP" МЧЖ 3417 12857 37,6

3 8136 29104 35,7

Жадвал: Андижон вилояти кишлок хужалиги бошкармаси маълумотлари

асосида тузилди.

Изох,: Махражда тумандаги пахта экин майдони, ялпи х,осил, х,осилдорлик.

Суратда кластерлар дехкончилик килган ерлар майдони, ялпи х,осили, х,осилдорлик.

Юкоридаги маълумотлардан куринадики, худудларда шу жойнинг шароитидан ва узак корхоналарнинг моддий-техник базасидан келиб чикиб кластерларга ер майдонлари ажратилиб берилганини куришимиз мумкин. KурFOнтепа туманидаги "KHANTEX CROUP" MCHJ туман пахта майдонларининг 41,9 фоиз кисмида дехкончилик килаётган булса, Мархамат, Шахрихон ва УлуFнор туманидаги кластерлар мос равишда 23,4, 21,2 ва 18,7 фоиз ерларида пахта етиштирган. KурFOнтепа

туманидаги "KHANTEX CROUP" MCHJ вилоятимиздаги энг катта моддий-техник базага эга булган корхона булиб, ушбу кластер хисобига туманда ип калава 10,2 фоизга, трикотаж мато 8,5 фоизга, тайёр трикотаж махсулотлари ишлаб чикариш 8 фоизга ортган. Корхона тула кувват билан ишга тушганда туман экспорт салохияти 61 фоиздан ортиши мумкин [7]. Жалакудук, Бустон ва Олтинкул туманларида кластер корхоналари томонидан етиштирган пахта майдонларининг туман пахта экин майдонларининг мос равишда 6 ва 10 фоизига тенг булди. Бустон туманида кластер 2019 йилнинг охирги чорагида ташкил этилган булса, Жалакудук туманидаги "Алёр текс" МЧЖ да бошкарув тизимининг туFри ташкил этилмаганлиги ва моддий-техник базасининг етарли эмаслиги сабабли 2018 йилда бириктирилган 422 гектар ер майдони 378 гектарга кискарган. Кластерга бириккан корхоналарнинг Баликчи туманидаги "Тетратекс" МЧЖ хосилдорлиги паст булиб, бунга асосий сабаб кластер 2019 йилнинг охирида ташкил этилганлиги ва кейинги йил учун ерларга керакли ишлов бера олмаганлиги ва янгича ишлашга секин мослашганлиги билан изохланади. К,олган туманларда ташкил этилган кластерлар хосилдорлиги юкори, айникса Жалакудук туманидаги "Алёр текс" МЧЖ, Бустон ва Олтинкул туманларидаги "Сайёра фаввораси" хусусий корхоналари мос равишда туман пахта хосилдорлигидан 13,5 ва 10,4 центнер юкори хосил олган.

Хулоса килиб айтганда, худудлар саноат салохиятини кутаришда, ахолини иш билан таъминлашда, мавжуд иктисодий ва ижтимоий муаммоларни хал этишда пахта-тукимачилик кластерларининг ахамияти катта. Вилоятда пахта кластерларининг камрови хали етарли эмас. Одатда ерга эгалик килишдан кура кластерларнинг ерга ишлов бериши, мухими махсулотни шу ернинг узида кайта ишлаши катта иктисодий самарадорликга олиб келади. Туманларда кластер бирлашмалари дехкончилик килаётган ер майдонларини кайта ишлаш буFинига мос холда секинлик билан купайтириб борилиши лозим. Бунинг учун эса, минтакалардаги тупрок, иклим хусусиятини урганиш, мавжуд иктисодий -ижтимоий шароитнинг мониторингини ташкил этиш талаб этилади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Давлат мулки объектларини кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига сотиш борасидаги кушимча чора тадбирлар туFрисида " 2014 йил 3 июлдаги ПК,-2200-сон карори.

2. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг Пахта-тукимачилик ишлаб чикаришни янада ривожлантириш чора тадбирлари туFрисида" ги 397-сон карори 22.06.2020 йил

3. Мигранян. А.А. Теоретические аспекты формирования конкурентоспособных кластеров. // Вестник КРСУ. 2002., №3. (www.krsu.edu.kg/vestnik/2002/v3/a15.html.)

4. Aндижoн вилoяти Стaтистикa бoшкapмaси мaълyмoтлapи. 2017-2G2G йиллap

5. Aндижoн вилoяти хркимлиги И^и^д^т бoшкapмaси мaълyмoтлapи.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6. Aндижoн вилoяти хркимлиги кишлoк xyжaлиги бoшкapмaси мaълyмoтлapи.

7. "KHANTEX CROUP" MЧЖ кopxoнaси мaълyмoтлapи.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.