CC BY
42
Почоева Мумаббат-
номзади илмпои фалсафа, дотсенти кафедраи таърихи халки толик ва фаныои ламъиятии ДД^БСТ
АНДЕША&ОИ ФАЛСАФИИ МИРЗО ТУРСУНЗОДА РОЛЕЪ БА МАКОМИ ИНСОН ДАР ЛОМЕА
Шоири халкии Точикистон, дорандаи лоизаву мукофотшои мухталифи ватаниву хорил! ва кашрамони миллати толик Мирзо Турсунзода вокеан шам яке аз чешрашои намоёни карни ХХ ба шумор рафта, тавассути осори пурарзишаш дар ташаккулу ташаввули адабиёти муосири толик ва гановатманд гардонидани фаршангу тамаддуни мардуми толик хидматшои шоёнеро ба сомон расонидааст.
Чун ба ашъори гушаррези ин фарзонаи миллати толик назар кардем, мушохида мекунем, ки дар шар як байти у маънии амике лой дорад.Дар робита ба ин, бояд таъкид дошт ки мавзуи инсон ва макоми у дар ломеаи замон дар элодиёти шоир мавкеи хоссаро ишгол намуда инъикосгари руши мубориз ва инсондустии шоир мебошад.
йамзамон кайд кардан бо маврид аст, ки лашонбинии Мирзо Турсунзода хеле фарогир буда, макоми инсон дар асаршои у бо принсипшои робитаи мутакобилаи он бо мушит шарш дода мешавад ва дар ин замина кабл аз шама дар мадди назар ланбаи башардустии антропосентрист! меистад. Мошияти онтологии асаршои шоир дар он зошир мешавад, ки арзишшо ва тамаддуни асри ХХ чун дастовардшои бузурги замони Шурав! эътироф шуда, мазмуни шастии инсон аз нигоши далелшои акл!, шисси арзёб! мешаванд.
Мирзо Турсунзода чун сарвари ашли фаршангу адабиёти Толикистон ба ашъори нависандагону шоирони толикзабон аз мавкеи арзишшои гуногуни ахлокиву эстетик!, илтимо!, гояв!, башогузор! намуда, лирикаи шахрвандиро тараннум менамуд.
Дар маколаи "Барои санъати баланди шеър" дар рузномаи "Коммуниста Толикистон" аз августи 1963 Мирзо Турсунзода элодиёти баъзе шоирони замони Шуравиро зери танкид гирифта дар масъалаи мантикан исбот намудани дурустию нодурустии ин ё он акида, ба кадом андоза лой доштани вокеияту шакикат дар афкору андешашои оншо, мавлуд будан ё набудани инъикоси дурусти вокеияти он замонро дар ашъори шоирон ташия намуда, дар пайгир! аз он таъкид мекард, ки назм бояд болу пар дошта бошад, то ки ба дили зашматкаши он давр, ки зиндагонии пурлушу хурушро паси сар мекард, рош ёбад, руш бахшад.
Асаршои шоир шадафи маърифати комил ва далелнокии мушити зиндагонии одамони табакашои гуногуни ашди Шуравиро ба ушда дошт. Эътирофи хушбахтию фарашмандии на таншо фарди алошида, балки тамоми ашли ломеа шамчун неъмати ол! такомули назари фалсафии материализми диалектик! аз лониби шоир буд.
АХБОРИДДЫБСТ№1(45), 2Q11
ВЕСТНИК ТГУПБП№1(45), 2Q11
Яке аз вижагишои ахлокию эстетий газалшои Мирзо Тyрсyнзода дар он зошир мешавад, ки оншо шамеша шадафи мyKаррар сохтани арзишy гояшои пешкадамона ва шамзамон бо ламъияту инсон пайванд намyдани он мyсоидат ба ташкими ахлок ва кумак ба одамони оддиро дар роши пайдо кардани шакикат ва маънои зиндап дар худ талассум месозанд.
Маънии фалсафии газалу достоншои Мирзо Турсунзода арзиши олии одамро дар шастии гуногун ва равобити миёни оншо инъикос сохта, равандшои ташаккули шаёти яклояи шашрвандони сермиллати Толикистонро тасдик мекард.
Газалшои Турсунзода умдатарин масъалашои фаршанп, дустии халкшо, такдири инсон, ишку вафо, масъулият, мушаббат ба ватан ва гайрашоро фаро гирифта, дустдорони назми хешро ба ноил шудан ба макоми баланди шахсият ва худшинос водор менамуд. Мисраъшои зерин шамин маъниро хеле во^ ва барласта талаллï сохтааст:
Ватанро ёд кардам, шар замон дар хеш печидам Баромад оби чашми интизори ман, илолам чист?
Аз диди шакбини шоир Ватан нишони шасп, ифтихор, толи шарафу нангу номус, мавлуди озоднафасгирии шар фард аст. Ватан фарзандони дурафтодаашро дар шар лое карор дошта бошанд ба суи худ мекашад. Фалсафаи шоир ол", сабакомузу ибратбахш буда, шатто дар як газал робитаи диалектикии чандин мавзуро пай бурдан мумкин аст. Шоир пайваста дар ашъораш таъкид месозад, ки дуст доштани ватан барои ватандор фарз аст, ки ин андешашо аз худшиносии миллï ва ифтихор аз он сарчашма мегирад. Бояд тазаккур сохт, ки мавзуи мазкур дар шар давру замон мушим ва во^ буда, аз асолату гановатмандии фаршангу тамаддуни миллï дарак медишад. Кайд кардан бомаврид аст, ки газалшои шоир руши инсонро даво бахшида, шар як фарди баномусро ба ватандустиву ифтихор аз он, поктинат! ва рафтори нек шидоят менамояд.
Шоир мешнатдусп, наку^сла^ ва хайрандешии шар як шахсро дар озодии ботинии y медид ва онро пайваста дар ашъораш ба калам медод. Лозим ба таъкид аст, ки принсипшои лаззату шаловат дар зиндагии шарруза дар баъзе газалшои шоир хусусияти фалсафьтедонисп касб кардааст, ки он талассумгари боигарии модд^ фарашмандию лаззатхошии одамони замони Шyравï буда, дар айни замон майл ба суи фарогату шаловатшо хусусияти лирикию мантикï дошта, асири банди неъматшо буданро истисно менамояд. Чашми ман серï надорад аз тамошои замин, Хошам аз мадди назар н-афтад ягон лои замин. Чашми ман машви ламолу шусни зан бошад мудом, Беш зи шусни зан набошад шусни зебои замин. йокимият гар саросар мегузашт ба дасти зан, Мардшоро бештар буд кайфи дунёи замин.
Зан дар тасвири устод олимаком, сабуру устувор, шарафманд, сиёсатмадор аст, ки тавассути он ба андешашое, ки шазоршо сол занро нотавону заиф мешисобиданд, зарба зада шуд. Дар навишташои шоир Ватан
толи шараф, нангу номус бошад, модар тимсоли мешру шафкат, зан олиша, бахту ормону орзушост. Бузургию нотакрории шахсияти устод аз шар як сатри шеъри оташин шувайдо аст. Чунин муносибати олишимматона, гайризамин! нисбати зан дар достони "Лони ширин" идома меёбад. Мо пиру лавони замони шурав! аз ин достони шоир худро сарбаланду хушбахт эшсос мекардем. Ин достон ба дили ошикони пиру лавон лой гирифта рашкшои беасосро аз дили оншо бадар карда, дар шама маъракашо садо медод. йар як сатри достон пур аз шикмат аст, чунки мешру мушаббати самимиро, нек! ва зебоиро инъикос намуда, ба зулм нисбати зан ва зишт! нафрат мехонад.
Шоири шакбин тасдик менамояд, ки йокимияти Шурав! ба зан - модар озод! дода, шукуки уро эътироф кард. Ба бонуи толик имкон дода шуд, ки ташсили илм намояд, шунар омузад, аз сиёсат огош! пайдо намуда, ходими давлат! бошад.
Устод ба шеъри "Ба духтари толик" бахшидааш занро олишаи шусну акл дониста, сашми уро дар бунёдкориву созандаг! бузург медонад: Мешнати пурифтихори зиндагон! аз ту шуд, Номи пуршаъну баланду кашрамон! аз ту шуд. йар чи дорад ин Ватан дороии мову туанд, Сарвати илму шунар ишки лавон! аз ту шуд.
Шоир тибки талаботи замон шеър мегуфт, шаётеро, ки пур аз лушу хуруш, бунёдкориву созандаг!, шодмониву нишот буд моширона васф мекард. У дидаву санлида бо исботу далелшо сухан мегуфт, гуё худаш иштирокчии бевоситаи он музаффариятшои сохтмони шаёти сотсиалист! бошад. Андешашояш шамеша наву тоза буда, аз вокеашои шаррузаи он замон бармеоянд, ки реализми вокеиро ташкил медод.
Инсони мушаххас бо олами ботинии хеш бо масъалашои шаёти шаррузааш садокат ба ватани гамхор, мешнати фидокорона башри ободии он, дастгирии шамдигар!, интернатсиализм, дуст! - яъне якдилии миллатшо, налот аз нобароришо ва г. мавзуи асосии газалшои шоир буданд: То тавон! дустонро гум макун, Дустони мешрубонро гум макун. Дусти пайванди лонро гум макун. Чашми илшоми мо халк асту бас, Халки машшури лашонро гум макун.
Ин газал дорои маънии фалсаф! буда, мешру вафо, дустиро тараннум менамояд.
Шоир ба принсипшои ахлок! - дустиву садокат вобаста будани ташаккули муносибати байни одамонро ва мутобики он такомул ёфтани худшиносии шар як шахси мешнатиро дар мушити илтимоии он замон, фарошам овардани муносибатшои шакикии башардустонаро талкин мекард. Мувофики акидаи Мирзо Турсунзода асаршои баде! мисли зиндаг! ва шаёт конуншои дохилии худро дошта бояд, шамеша дар шаракат бошад, образшои баде! байни худ робита дошта, вобастаи вокеият бо сифату ранги нав падид ояд.
АХБОРИДДЫБСТ№1(45), 2011
ВЕСТНИК ТГУПБП№1(45), 2011
Аз нигоаи шоир фаъолияти меанатии одамони шурав! аамчун раванди ташаккулёбанда бо маърифати олами ашё бо элоди шароитаои модд! алокаманд буда, чун манбаи пешравандаи таърих! ва ламъият! шара дода шудааст Мисраъаои зерин баёнгари гуфтааои фавкуззикр аст: Биёбон дар аама ло танг шуд, дасти ту медонад, Ч! хушбахтист, ки бо максади умеди халки ман Дигар чархи фалак аамоаанг шуд, дасти ту медонад. Нуктаи кобили зикр он аст, ки газалаои Мирзо Турсунзода инсонаоро ба илрои максадаои налибу ол! аидоят менамояд. Шоир афкори сиёсиву илтимоии хешро дар газалхояш бо мааорати нотакрор инъикос намудааст, ки ифодагари манфиати халк буда, хеле соддаву оммафаам баён шудаанд.
йарфаои ширину рангин такья ба вокеияти зиндаг! дошта, дастурдиаанда ба дили халк буданд ва аз ин хотир маабубияти беандоза пайдо намуданд. Асри шоир манбаи илаоми у буд, ва тамоми розу ниёзаои ботинии уро инъикос мекард.
Мирзо Турсунзода зиёда ба с! кишвари Шарку Гарб сафарао дошта, пайваста сиёсати фараангии Давлати Шуравиро ташвику таргиб менамуд ва вокеияти замони шуравиро аамчун намунаи беатарини зиндагии боадолатона муарриф! мекард. Фаъолияти пурмасъули у боис гардид, ки Мирзо Турсунзодаро раиси Кумитаи шуравии якдилии мамлакатаои Осиё ва Африко таъин карданд. Фаъолияти шоириву ламъиятии у аз аудуди Толикистон берун баромада, тамоми лумауриаои шурав! ва шарки мусулмониро фаро гирифт ва ному шуарати у сифати байналхалк! касб намуд.
Соли 1967 Турсунзода ба унвони баландтарини Иттиаоди Шурав! -Каарамони меанати сотсиалист! ноил ва бо ситораи тилло мукофотонида шуд.
Дар тули сиву як соли раиси Иттифоки нависандагон будан Турсунзода муттааид! ва якдигарфаамиро на танао дар миёни аали фараанг, балки миёни мардумони гуногунмиллати ломеаи он замон таъмин мекард. Бесабаб нест, ки бори дуввум бо фармони Президенти Лумаурии Толикистон Эмомал! Раамон Турсунзода ба унвони Каарамони Толикистон сарфароз гардид, ки он хеле одилона ва шааодатгари кадршинос! аст. Ашъори устод ч! дар замони шурав! ва ч! дар даврони соаибистиклоли давлату миллат аидоятгари гояаои инсондуст!, маърифатпарвар!, дустиву рафокат, худшиносии милл!, ифтихор аз ватану ватандор! мебошад.
Бояд тазаккур сохт, ки эътирофу эатироми чунин шахсиятаои соаибмаърифату соаибфараанг аз лониби мардумони кишвараои дигар маънии эътирофу эатиром нисбати халки толик ва давлати соаибистиклоли онро дошта, тавассути чунин фарзандони миллат мардуми толик дар лааон шинохта мешаванд.
Калидвожашо: моаияти аастии инсон, объективияти инъикос, накши интернатсионализм, рисолати шоир ва шеър, лирикаи ша^рванд!', накши зан.
Ключевые слова: сущность человеческого бытия, объективность отражения, роль интернационализма, назначение поэта и поэзии, гражданская лирика, роль женщины. Key words: essence of human being, objectivity of the reflection, role of internationalism, purpose of the poet and the poetry, civil lyrics, woman's role.
Пайнавишт:
1. Турсунзода М. Лони ширин. - Душанбе: Нашрдавтолик, 1963.
2. Турсунзода М. Асри ман. - Душанбе: Ирфон, 1974.
3. Турсунзода М. Куллиёт,л.2. - Душанбе: Ирфон, 1971.
4. Таджикская светская литература. — Сталинабад, 1954.
5. Хайлоева Р. Шоире бо шеърко чун кабутаркои сулк // Лавонони Толикистон.- 2010.- 15 апр. - С.12.
Почоева Мухаббат-
кандидат философских наук, доцент кафедры истории таджикского народа и общественных наук ТГУПБП Философские взгляды Мирзо Турсун-заде на роль человека в обществе
В данной статье рассматриваются философские взгляды народного поэта Таджикистана Мирзо Турсун-заде о сущности человеческого бытия и роли интернационализма в жизни людей, его подход к назначению поэта и поэзии в обществе. Одним из главных критериев художественной ценности того или иного произведения для Мирзо Турсун-заде является объективность отражения существующей реальности и пропаганда общечеловеческих ценностей. Автор статьи отмечает также вклад великого поэта в освещение роли женщины в семье и обществе, так как, создавая образ матери, жены, сестры, поэт говорит о ней с уважением и любовью, создавая высокие образцы гражданской лирики.
Pochoeva M.
Mirzo Tursunzade philosophical outlook about the role of a man in the society
Philosophical outlooks ofpeoples poet of Tajikistan Mirzo Tursunzade is considered in this article. Mirzo Tursunzade paid particular attention to human existence, the role of internationalism in people's life, his approach to poetry and poets in the society in his works. One of the main criteria's offiction value of this or that work for Mirzo Tursunzade was objective reflection of existing reality and propaganda of human worthiness. The author of the article also states poet's contribution and in bringing to light the role of women in family and society, as creating image of mother, sister, wife, he recites with such a great love and respect, creating top image of civic lyrics.
