CC BY
48
10 00 00 ИЛМ^ОИ ФИЛОЛОГИЯ 10 00 00 ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ 10 00 00 PHILOLOGICAL SCIENCES
10 01 03 ЛИТЕРАТУРА НАРОДОВ СТРАН ЗАРУБЕЖЬЯ 10 01 03 LITERATURE OF FOREIGN COUNTRIES PEOPLES
УДК:891.550.09-1 ББК 84.-5 (2Т)
Хакимов Аскар, номзади илмуои филология, ходими калони илмии шуъбаи адабиёти муосири Институти забон, адабиёт, шарцшиносй ва мероси хаттии ба номи Рудакии АИ Тоцикистон
Хакимов Аскар, кандидат филологических наук, старший научный сотрудник отдела современной таджикской литературы Института языка, литературы, востоковедения и письменного наследия им. А. Рудаки АН РТ
Hakimov Askar, candidate of philological sciences, Senior Researcher-officer of the departement of Tajik Modern Literature the Institute of Language, Literature, Oriental Studies and written Heritage named after Rudaki under the Tajik Academy of Sciences, E-MAIL: [email protected]
Ключевые слова: лирическая медитативная поэзия, лирическая личность, внутренняя жизнь, действительность, раздумья, индивидуальность, художественные средства
Предметом анализа статьи становятся лирические стихотворения М. Турсун-заде, где личностные переживания, являющиеся результатом внутренней жизни поэта или других субъектов, имеют основополагающее значение в определении их вида. Отмечается, что М. Турсун-заде для познания реальной действительности обращается к своему внутреннему миру и постигает его соответственно тем чувствам и раздумьям, которые возникли у него от соприкосновения с ней. Лирическая личность его поэзии в силу своей деятельности и социальных размышлений более всего была близка образу человека социалистической эпохи. Указывается, что, однако, по причине самобытности поэта она была персонифицированной, поскольку в большинстве случаев её прототипом был сам Турсун-заде. Если до конца пятидесятых годов лирическая личность поэзии Турсун-заде была менее индивидуализированной, в
ШЕЪРИ АНДЕШАХ,ОИ ОТИФИИ МИРЗО ТУРСУНЗОДА
ЛИРИЧЕСКАЯ МЕДИТАТИВНАЯ ПОЭЗИЯ МИРЗО ТУРСУН-ЗАДЕ
LYRICAL MEDITATIVE POETRY OF MIRZO TURSUNZADE
последующем у него заметно усиливается интерес к внутреннему, духовному миру, поэт признает большую ценность субъективного начала в человеке, показывая его более самобытным и интересным.
Key words: lyrical meditative poetry, lyrical personality, inner life, emotions, reality,
ruminations, object, subject, individuality, imaginative means
The object of research of the given article is lyrical poetry where the individuality of appeal being the results of inner life of poet or other subject have major importance in reference to the determination of their genre. It is marked that in order to cognize reality Mirzo Tursunzade draws attention to his own inner world and understands this reality in accordance with those emotions and meditations which arise in his mind in contact with it. The lyrical hero of his poetry due to his activity and social reflection was mostly close to a human image dealing with the social epoch. However, the author considers that the lyrical hero is personified as in most cases his prototype was Tursunzade himself. If up to the end of the 50-ieth the lyrical personality of Tursunzade himself was less ndividualized, later on his interest in inner spiritual world is strengthened, the poet recognizes the highest value of subjective inception in man presenting him more originally and interestingly.
Дар аксари асархои тахкикотй оид ба анвои адабй, масалан дар тад;и;оти Г. Л. Абрамович [1, с.259], Ф. М. Головенченко [5, с.260], Г. Н. Поспелов [8, с.105] таъкид мешавад, шеъри гиной асосан шеърест, ки андешаву эхсосоти шахсиро бевосита ифода менамояд, ки комилан дуруст аст. Холо мавриди тахки; ашъори гиноие карор мегиранд, ки дар онхо андешаву эхсосоти шахсй, ки махсули хаёти ботинии шоир ва ё шахсиятхои шеър мебошанд, мавкеи таъинкунанда доранд. Ин харфхо чунин маъно мешаванд, ки махз чигунагии хамин андешаву эхсосоти шахсй ва тарзи баёни онхо чй навъ шакл гирифтани ин ё он шеъри гиноиро таъин мекунанд.
Шоири гиной барои маърифати олам голибан ба чахони ботинии хеш руй меорад ва онро вобаста ба он андешаву эхсосоте, ки дар у хангоми бо он муносибат кардан пайдо мешавад, маърифат мекунад. Ин чахони ботинии як шахс дар баробари он чахони вокей ва ботинии мардум, ки шоири хамосй дар ихтиёр дорад, хеле махдуд ба назар мерасад ва дар натича чунин тасаввуроте пайдо шуданаш мумкин аст, ки шоири гиной барои ифода ва тасвири андешаву эхсосот имкони камтаре дорад. Аммо ин тасаввур дуруст нест, зеро шеъри гиной хам ба монанди дигар анвои адабй навъи хунарест, ки зиндагиро ба таври таъмимй (типй) нишон медихад. Бинобар ин, шоири гиной хам дорои имкони беохир аст ва гуногунтарин андешаву эхсосот, таассуротро вобаста ба мухтавои интихобнамудааш ифода карда метавонад, ки на;ши замон ва зиндагии ичтимоиро низ дар худ дорад. Ин гуна хусусият доштани лирикаро Л. И. Тимофеев вокеъбинона чунин кайд менамояд: «...аксаран гумон мекунанд, ки лирика маънои тасвири чахони ботинии инсонро дорад. Вале дар асл доираи он беандоза фарох аст. Он, хамчун умуман кулли адабиёт, зиндагиро бо тамоми гуногуншаклияш инъикос менамояд. [10, с. 352].
Тасаввуроти нодуруст оид ба махдуд будани доираи фарогирии шеъри гиной шояд аз он сар мезанад, ки он чахони ботинй ва онро хам асосан ба воситаи муфради шеър, аз чумла, шахси шоир, шахсияти гиной, ровй ва ё монанди инхо ифода менамояд. Холо маълум шуд, ки мавриди инъикоси шеъри гиной танхо олами ботин набуда, олами вокеъ хам мебошад, зеро он хангоми таъмими андешаву эхсосот ва
таассyрот тачрибаи гурухи мyайяни одамонро низ ба эътибор мегирад, ки ин андешавy таассурот ба онхо хам мансубият дорад. Дар ин хол муфраде, ки онро иброз менамояд, шоир ва ё шахсияти Fиной хатман аз доираи як шахсияти худ берун меравад. Дар ин бора В. Белинский чунин менависад, ки вокеияти хол аст: «Шоири бузург дар бораи «ман» -- и худ сухан гуфта, дар бораи умум - дар бораи башарият сухан мегуяд, зеро дар сиришти вай хама он чй ки бо он башарият мезияд, чой дорад.[2, с. 65].
Дар шеъри Fиной дар шуури муфради шеър олами шуур инъикос меёбад, ба он маъно, ки шуури фардиро, агар он шуури шахси эчодкор бошад, шуури як нафар донистан дуруст набуда, шууре бояд донист, ки он шуури ичтимоъро низ фаро мегирад. Зеро на хамеша, хамчунон ки донишманди сиришти хунар Л. С. Выготский кайд мекунад, «...ичтимоиро на факат хамчун чамъиятй, хамчун мавчуд будани одамони бисёр бояд фахмид. Ичтимой дар он чое хам, ки як нафар одам ва таассуроти шахсии y хаст, чой дорад» [4, с. 314].
Ин казия ба мо имкони комил медихад, ки хангоми тадкики хастии муфради шеър, шахсияти Fиной ва ё шахси шоир дар партави шуури y инъикоси шуури ичтимоиро низ бубинем. Зеро шуури шоир хангоми эчоди асар ё ба умки хастии худи y ё ба олами атроф ручуъ мекунад ва аз он чизхоеро пайдо намуда, барои тасвир ва ё ифодаи максади худ истифода мекунад, ки дар айни хол муносибат ва назари уро ба он вокеият низ равшан падидор месозад.
Шуури шахси эчодкор дар интихоби мавзyи асар, бо табу тоб тасвир ва ё баён кардани он, оханги сухани y х,ам инъикос мешавад. Гуногунии ашё ва ходисоти олами ботину зохир гуногунии мавзуи шеъри Fиноро таъмин менамоянд. Тарики муносибат ба мавзуъ, тарзи идроку маърифати он, ба воситаи андешаву таассурот ифода намудан ва ё ба воситаи тасвир нигоштани он навъхои гуногуни шеъри Fиноиро ба вучуд меорад.
Тарик ва меъёрхои тахкик бевосита дар асоси маводи тадкик муайян шуда, онхо чунон бояд бошанд, ки бо онхо муносибати байнихамдигарии инсони шеър ва шайъи тасвиру ифодаро бо тамоми мураккабй ва нозукиаш баррасй карда шавад, то масъала ба содагии тахлили мавзуъ ва мавзуъчахо оид нагардад. Дар ин маврид, чунин ба назар мерасад, шеъри Fиноиро аввал аз тарики андешаву эхсосоти отифие, ки муфрад ва ё шахсияти Fиной иброз мекунад, тадкик кардан зарур мебошад, зеро ин гуна шеър мухимтарин хусусиятхои онро дар бар мегирад. Ин навъи шеъри Fиноиро баъзе мухаккикон, аз чумла Г. Н. Поспелов лирикаи медитативй (медитация - аз лотинй омада, маънояш тафаккури хиссиётангез, андеша мебошад) номида, махсусияти онро чунин кайд кардааст: «Махсусияти мухтавои лирикаи медитативй умуман хамчун навъи асосии эчоди лирикй ба он хулоса мешавад, ки дар он шуури ичтимоии хусусияти FOявй доштаи шоир дар як ва;т хам муфради маърифатии онтологй ва хам гносеологй карор мегирад» [8, с. 68].
Дар ин гуфтахо як хусусияти бисёр мухими шеъри Fиной кайд шудааст, ки дар он шоир дар як ва;т он таассуротро, ки мехохад ифода намояд, худ хам тачриба мекунад, месанчад. Дар ин таассурот накши замон, хусусиятхои таърихй ва FOявии он таъсири муайян доранд ва шоир хар кадар масъалахои мубрами онро амиктар ва хамачонибатар маърифат менамояд, ин накш дурахшону мушаххастар ба назар мерасад. Ин таассурот харчанд шахсию фардй мебошад, аммо махсули хаёти
ичтимой, муносибатхои мураккаб ва гуногуни таърихие мебошад, ки онро муфрад ва ё шахсияти Fиной аз сар гузаронида, маърифат кардааст. Аз ин бармеояд, ки шоир дар як ва;т таассуроти шахсии худро ба мулохиза гирифта, онро бо олами хорич хам месанчад, яъне y дар як ва;т хам манбаи таассурот ва хам санчишгари он мебошад. Дар натича y ба чй дарача хосиятнок будани таассуроти худро дар хаёти ичтимой муайян намуда, ба он оханг ва табу тоби зарурй дода, бо сабки мувофи; ба ;алам меорад, ки дар он на;ши шуури ичтимой муаассир ба назар мерасад.
Дар лирикаи медитативй, ки мо онро шеъри Fиноии андешахои отифй хохем номид, сухан асосан аз номи шахсияти Fиной, шахси шоир ва ё "ман" - Fиной ба забон меояд ва таассуроте, ки ифода мешавад, низ ба онхо нисбат мегирад.
Дар адабиёт хамеша мавзуъ (объект) - и маърифат во;еият ва инсон, муносибати гуногунчихат ва мураккаби y бо ин во;еият ва таассуроте мебошад, ки y аз бархyрд бо он хосил мекунад. Хдмчунон ки хар инсон фарди нотакрор, бо эхсосоту андеша ва хусусиятхои мухталиф мебошад, бардошташ хам аз ин во;еият хамин гуна бояд бошад. Аз ин ру мавзуи ичтимоъ хам дар шеър ва махсусан дар шеъри Fиной, ки во;еиятро бештар аз дарун, ба воситаи нишон додани чахони ботинии инсон ва таассуроти y ба чо меорад, бо рангомезихои шахсияте, ки онро маърифат мекунад, бояд ба ;алам ояд. Дар ин чо хамеша дар назар доштани он нукта мухим аст, ки фаъолияти ичтимоии инсон танхо як шохаи хаёти y набуда, балки тамоми сохахои хастии уро фаро мегирад ва дар хамаи сохахои зиндагиаш на;ши худро мегузорад. Зеро инсон мавчуди бошуури чамъият аст, дар таассуроти аз ин ё он ходиса бармедоштааш хам на;ши ин шуур мавчуд аст. Бинобар ин, мо хам хангоми дар бораи андешаву эхсосот ва таассуроте, ки дар шеъри Fиной ба воситаи муфрад ва ё шахсияти Fиной иброз мешавад, дар бораи хамчун андешаву эхсосот ва таассуроте, ки таъмим шудааст, сухан меронем. Аз ин ру, дар ашъори ичтимой хам чехраи фардии муфрад ва шахсияти Fиной бояд мунъакис шавад, то ин ки чй андоза ичтимой будани он хам муайян гардад.
Дар баробари ин, дар назар бояд дошт, ки инсон харчанд бо таъбири Арасту махлу;и ичтимоист, аммо мавчуди мураккабтарини фардй хам хаст ва чилвахои ин чихати хастии уро хамеша бояд ба эътибор гирифт, то чахони мураккаб, пурпечу хами y оддй ва ростхатту хамвор ангошта нашавад. Дар шеъри Fиной, ки андешахои отифй аз забони муфрад, шахсияти Fиной ва ё шоир иброз мешаванд, низ хамин мураккабй, чандпахлуй, ба самти дарун ва ё бурун харакат кардани андешаву таассурот бояд чой дошта бошад, зеро ин аз хусусиёти зотии хастии бошууронаи башар аст. Дар ин маврид чахони инсон дар баробари аз назари ичтимой ва мухимтар аз хама, аз назари бадей дида шудан, ки махаки тасвиру ифодаи хастии инсон дар адабиёт аст, аз назари рухию равонй низ ба таамму; бояд гирифта шавад. Зеро тамоми адабиёт, шеър ва махсусан шеъри Fиной хамеша бозтобе аз руху равони инсон, муфрад, шахсияти Fиной ва ё шахси шоир дорад ва ё комилан аз уст. Бинобар он, дар ин чо инсон хар ;адар махлу;и ичтимой бошад, хамон ;адар махлу;и фардй ва руху равонй хам хаст.
Иртиботи инсон бо чахон, хамчунон ки равоншиносони чахонй, аз чумла Карл Густав Юнг таъкид мекунад ва дигарон хам ин а;идаи уро таъид менамоянд, ба ду тари; сурат мегирад - дарунгаро ва бурунгаро, ки аввалй инсонро ба олами дарун, руху равон ва дуюмй ба олами берун, суи ичтимоъ мебарад. «Та;обули дигар дар
назарияи Юнг,- менависад равоншиноси бузурги муосир Лоуренс А. Первин, - байни дарунгарой ва бурунгарой аст. Хар кас дар асл ба яке аз ин ду тарик бо чахон иртибот баркарор мекунад; агарчи чихати дигар низ хамеша барои фард бокй мемонад. Дар холати дарунгарой, чихатгирии аслии фард ба дарун ва чониби хештан аст. Фарди дарунгаро, дудил, мутафаккир ва мухтот аст; фарди бурунгаро ба берун, ба чахони хорич гаройиш дорад. Аз назари ичтимой, даргир мешавад ва фаъолу мутахаввир (далер, бебок... АД.) аст. Хар кас вазифа дорад, ки вахдати хештанро пайдо кунад» [7, с. 174]. Шубхае нест, ки тимсоли инсон дар адабиёт ва, аз чумла дар шеър хам, дар нишон додани вахдати ин ду амал, дар амик рафтан ба олами дарун, яъне дарёфтани фардияти худ ва иртиботи густарда доштан бо олами берун, яъне мавкеъ ёфтан дар ичтимоъ ба зухур меояд.
Аз нимаи дуюми асри ХХ андешаву эхсосот ва чехраи шахсияти Fиной ва куллан муфради шеъри Fиной фардитар шудан гирифт, ки ин ба вокеитар, реалитар ва гаронмоятар шудани шахси инсон дар чомеа вобаста буд. Дар нимаи аввали аср сурати инсони ормонии замон, ки аз таълимоти сотсиалистй сиришта шуда буд, оинаи сифатхои чамъиятй буда, хусусиятхои фардй, зиндагии шахсии Уро хеле ба хирагй инъикос мекард. Чехраи шахсй дар баробари симои чамъиятии инсон кадру кимат надошт ва ин таъсири манфии худро ба муфради Fиноии шеър низ гузошта буд, ки хама кариб бо як сифат — чорчии FOяхои фармудаи замон зухур менамуданд. Дар ин чараён фардият пайдо кардани муфради Fиной сахт душвор буд, вале ба хар хол шоироне, ки ба олами даруни хеш сар фуру бурда, на факат даъвати инсони ормонии замонро, балки садои дили худро хам шуниданд, андешаву эхсосоти шахсии худро ифода карда тавонистанд, ки дар сурати шахсияти Fиноии шеърашон мунъакис шуд.
Шахсияти Fиноии шеъри М. Турсунзода бо фаъолияту андешахои ичтимоии худ бештар аз хама ба инсони ормонии замони сотсиалистй наздик буд, вале бо сабаби дар он макоми мухим доштани фардияти эчодкор чехраи мушаххас дошт, ки дар аксари холат чехраи худи Турсунзодаи шоир буд. Агар то охири солхои панчох шахсияти Fиноии шеъри Турсунзода хам камтар хусусияти фардй дошт, баъдхо иштиёк ба чахони ботинй, фуру рафтан ба олами маънавият, арзиши асил коил шудан ба мабдаи шахсият уро бештар фардй ва кобили таваччух мегардонанд. Холо ба мукоисаи муфассали ду давраи эчодиёти М. Турсунзода ва хамнаслони у, ки дар он тафовути ибрози андешаву эхсосот ва таассуроти шахсияти Fиной нишон дода шавад, машFyл нашуда, бо мукоисаи як-ду ибрози андешаву эхсосоти шахсияти Fиной дар ашъори ин ду давраи М. Турсунзода иктифо мекунем.
Дар ду шеъри «Суруди ман» ва «Бахти човидон», ки мутаносибан солхои 1946 ва 1947 навишта шудааст, шоир гуё андешаву эхсосоти худро дар атрофи мавзуъхои барояш бисёр азизу мухим - эчодиёт барои эчодкор ва бахт барои одамй баён кардан мехохад, ки агар вокеан ба мавзуъ андешида шавад, мавзуест, ки барои ифода намудани фардитарин таассурот ва, дар айни хол, башаритарин андешахои амик имкон доданаш мумкин мебошад. Аммо дар хар дуи ин шеър чои баёни андеша ва таассуротро тавсифхои руякии бетаъсир гирифтаанд, ки аз онхо на мохияти асили асари эчодй, на чехраи шоир ва на чигунагии вазъу хушбахтии инсон ба мушохида мерасад.
Дар ин давра дар бархе аз шеърхо ва манзумахои М. Турсунзода, масалан, достони Fиноии "Ч,они ширин" (с. 1959), шеърхои "Ватан" (с. 1965), "Замин" (с. 1965),
"Афсус, ки накардй имтихонам»" (с. 1966) андешаву таассуроти шахсии у, ки бо ормонхои ичтимоияш хамоханганд, низ ба гуш мерасанд.
Мавзуи асосии шоири Fиной шахси худи у, чахони ботин ва шуури ичтимоии уст, ки дар натичаи муносибатхои гуногуни ичтимоию маънавияш бо олами хорич ва дигарон шакл мегирад. Чашми у на факат ба чашмаи дили худ, балки бо чашмаи дили дигарон низ нигариста, акси худро мечуяд ва агар меёбад, шеъраш ба чахон сурати ошной мегирад ва агар намеёбад, эхсоси Fyрбат ва бегонагй мекунад.
Ин назари ботинбин, ки андешахои отифии худтахлилии дарунгароро ба хосил меорад, ба авзои рухии шоир, ниёзхои ичтимоию маънавии у сахт вобастааст. Ашъоре, ки асоси он андешахои отифии худтахлилии дарунгаро буда, ба шахсияти Fиной ё шахси шоир тааллук гиранд, дар эчодиёти М.Турсунзода андак аст, зеро дар шахси шоир ва муфради шеъраш хам чанбаи ичтимоии чахоншиносй нуфузи бузург дорад. Дар ашъори андешахои отифии худтахлилиаш хам, ба монанди шеърхои "Офарин, дил!" (с. 1967), "Шеъри ман" (с. 1972), «Сайри китъахо» (с. 1975), ''Гуфтугу бо худ"(с. 1977) хамон таъиноти ичтимой, ки хастии фард барои чомеа аст, таъкид мешавад ва андешаву эхсосот на бар умк, ба дарун, балки ба бурун равона мешавад. Дар ин холат танхо Fинояте, ки ба табиати шоирии М. Турсунзода хос аст, ин таъинотро аз даъвати хушку берух шудан халос карда, ба он самимият ва рухафзой мебахшад.
Ашъори М. Турсунзода бо тачрибаи зиндагиаш пайванди ногусастанй дорад. У, ки дар макомхои баланди Давлати Шуравй хидмат мекард, намояндаи мардум дар Шурои Олии ИЧ,ШС, Раиси Кумитаи якдилии кишвархои Осиёву Африко буда, мартабаи як шахси олии мамлакатро дар дохил ва дар хоричи кишвар дошт, маънии зиндагии хешро дар ташвику тарFиби FOяхои музаффари замони худ, талкини бунёдкорй, бахту саодат ва хамдилии мардум медид. Вакте ки аз зовияи маънии зиндагии шоир ба эчодиёташ назар карда мешавад, дар он холат дуруст дарёфтан мумкин аст, ки у чаро махз ба хамин мавзуъхо руй меоварад ва чаро махз хамин гуна менависад.
Шоири асил ва махсусан шоири Fиной наметавонад, ки дар зиндагй як навъ акида дошта бошад ва дар эчодиёташ ба тарики дигар зухур кунад. Бинобар ин, номи хар як шоири бузург дар зехни хонанда мавзуъ ва мафкураеро падидор менамояд, ки на танхо ашъораш, балки шахсияташ хам бо он даромехтааст. Шахсият ва эчодиёти М. Турсунзода хам хамин гуна мебошад. Аз ин ру, дар ашъори Fиноии андешахои отифиаш хам хамеша рухияи шод ва фаъол доштани шахсияти Fиноии у набояд мавриди нофахмй карор гирад. Ва чунин ибрози замири худ аз чониби шахси шоир дар шеъри «Замин» дар матни эчодиёти М. Турсунзода комилан табий ба гуш мерасад:
Зинда кардам дар замин ман шуълаи хомушро, Бо сухан дар цуш овардам дили бецушро, Ман ба щр як тифли аз модар ба дунё омада, Боз кардам аз сари ишцу вафо огушро [12, с. 122].
Хамин тарик, дар шеъри "Офарин, дил!" хам, ки мухотабаш дили шоир, яъне худи шоир аст, ягонагии фардро, дар айни хол, фарди эчодкорро бо олам, бо мардум, ки дар аксари ашъори Fиноии гузаштагон ночуру фочиаомез буд, мутаносиб ва хампайванд нишон медихад.
Офарин, дил, занги аввалро надодасти щнуз, Дар мацомат бетанаффус истодасти щнуз. Мехури гамщи оламрову шод асти щнуз, Андаруни оташи, ощннщодасти щнуз [12, с.135].
Як андоза кайфияти шодмонии фармуда доштани шахсияти Fиной, ки аз сиришти инсони ормонии замони сотсиалистй бармеояд, ;ариб дар ашъори хамаи насли шуаро, аз M.Тyрсyнзода то Лои;, эхсос мешавад. Дар ин чо он нукта низ тасди;и худро пайдо менамояд, ки тимсоли «ман» -и Fиной дар баробари ифодакунандаи шуури шахсии шоир буданаш шуури ичтимоиро низ ифода мекунад ва яке аз сабабхои дар шахсияти Fиноии ин шуаро чой доштани хамон кайфияти шодмонй дар шуури ичтимоии замон мавчуд будани он мебошад. Дар тимсоли «ман» -и Fиной ифода ёфтани шуури ичтимоиро аксари муха;;и;они ин масъала, аз чумла В. В. Виноградов хам ;айд кардаанд. У менависад: <^ани Fиной - ин танхо тимсоли муаллиф нест, он - дар баробари ин намояндаи чамъияти бузурги инсонист» [3, с. 113]. Бинобар ин, дар ашъори шоирони гуногун аломатхои бахаммонанди шуур доштани «ман» -хо ва ё шахсиятхои Fиной дар аксар холатхо табий ба назар мерасад.
Ин холат дар ин пораи шеъри "Офарин, дил!" - и M. Турсунзода, ки дар охири солхои шаст навишта шудааст, низ хаст: '^ехурй Fамхои оламрову шод астй хануз", ин оханг дар солхои чихилум дар силсилаи "Киссаи Хиндустон" дар шеъри "Бозгашт" низ ба гуш расида буд: "Шодам, аммо мехурам Fамхои хал;и дигаре" [12, с.225].
Харчанд муаллифи ин пажухиш дар эчодиёти шуарои наслхои мазкур ва баъзеи дигари нимаи дуюми аср ба як андоза оханги фармуда доштани шодиву хушбахтй ва сарфарозихои шахсияти Fиной дар ашъори андешахои отфиашон ишора мекунад, аммо ин бо нияти хурдагирй нест, зеро ин оханг аз марому ма;сади зиндагии онон бармеомад, ки ба тасвири ха;и;ати зиндагй камтар майл намуда, имруз ва фардоро аз руи ормон (идеал)-и худ, ки чй тавр бояд бошад, бештар ситоиш мекарданд. Ба замми ин, махсусан аз чониби шуарои насли M. Турсунзода, ки дар пешрафти чумхурии чавони Точикистон иштирок карда, дар як муддати кутохи таърихй ба дастовардхои чашмраси ичтимоию и;тисодй ноил шудани кишварро дидаанд, бо шефтагии FOлибиятхо бештар тавсифи музаффарият карданашон камтар ачобат дорад. Аммо, ба хар хол бояд ;айд кард, ки танхо бо тавсифи шефтагиву музаффариятхо чахони шахсияти шеър ами;тар, серпахлутар, во;еитар намешавад ва тазодхои замон, зиддияти муносибатхои фарду чомеа ва муборизаи шадиди неку бад, ки дар ботини инсон хамеша чараён дорад, аз назари таамму; дур мемонад.
Дар эчодиёти M. Турсунзода ва дигар шоирони хамнасли у ашъори Fиноии андешахои отифй, ки дар онхо муфради Fиной ба тафаккуроти худтахлилии дарунгаро машFyл бошад, ками дар кам ба назар мерасад. Ин бо хама он мероси бузурги шеъри хазорсола, ки дар он андешахои худтахлилй ба дарачае ами; ва серпахлу буданд, ки яке аз сабабхои асосии оламгир шудани он гаштанд. Ин андешахои отифии худтахлилй асосан реша дар тазвичи ирфон ва шеър доштанд. Азбаски FOяи бунёди инсони нав бо мероси маънавии гузашта созгор набуд, шоироне, ки шеърашонро ба хидмати сохтани ин гуна инсон гузошта буданд, аз истифодаи он тачриба эхтироз мекарданд. Ва сиёсати адабй хам ба ин кор харгиз руи хуш намедод. Бо вучуди ин шахсияти Fиноии ашъори M. Турсунзода дар андешахои отифии худтахлилиаш нисбат ба дигарон чолибтар ба назар мерасад, зеро баробари
НаЫтоу А. Lyrical Meditative Poetry of Mirzo Tursunzade
хидматгузори гоя буданаш бандаи дил ва хиссиёт хам хаст ва гояи ичтимоияшро хам дар кураи дил гудохта, бо гармии он як чо берун меорад, ки ба дилхо гармй медихад.
Дар мавридхое, ки шахсияти гиной дучори ночорй ва дар рухияаш гаму гусса боло гирифтанй мешавад, у максад, гояи асосии зиндагиашро ёд оварда таскин меёбад. Ин дар ашъоре рух медихад, ки дар онхо авзои рухии шахсияти гиной бо хамаи мураккабию зиддиятхояш, бо хиссиёти гамангезу суруромезаш, ки баъзан чанбаи фочеавй хам дорад, ба тасвир меояд. Дар шеъри "Ватан" шахсияти гиной бо сабки содда ва ба дил наздик сухан огоз мекунад, ки ба лахни сухбат каробат дошта бошад хам, шоирона аст:
Бауор омад, зи умрам боз як соли дигар бигзашт, Тамоми зиндаги оуиста аз пеши назар бигзашт. Ба мисли гушту нохун щмеша бо Ватан будам, Агарчи нисфи умри беутаринам дар сафар бигзашт [12, с. 121 ]. Ва;те ки у дар бораи дар сафар гузаштани нисфи бехтарини умр, дур аз ёру диёр гуссаманд буданаш сухан мегуяд, баробари ин боз чизхоеро гушзад мекунад, ки вазнинии ин гуссаро сабук месозад: у доимо дар ёд дорад, ки мисли гушту нохун бо ватан пайвастааст ва хатто аз он суи укёнус ба гуши у садои ватан мерасад, ин хиссиёт бар гуссаи у голиб омада, шеърро чамъбаст мекунад, ки хамаи ин дарди чудой ба хотири максади асосии зиндагист:
Агарчи борщ афтодам аз ёру диёрам дур, Ба сайёщ маро карданд гарчи дустон машцур, Вале ман дар щма цо, дар щма кунцу канори дацр, %амеша бо ватан будам, щмеша бо ватан масрур [12, с. 121]. Бешубха, ин дарде нест, ки чонкох бошад ва максади шоир хам сухани дардовар гуфтан нест, балки изхори мухаббати Ватан аст, ки хамеша дар дили у хаст, хам дар гурбат, хам дар диёр. Дар ин андешахои худтахлилии отифй хам дида мешавад, ки назари шоир бештар бурунгарост, то дарунгаро, вале дар ин бурунгарой самимияти дарунй эхсос мегардад.
Хамин тари;, ин ангезаи рухй, ки аз омадани бахору дур аз ватан дар сафархо гузаштани боз як соли умри азиз сухбат мекард, ба шеъре мубаддал гашт, ки баёнгари андешаи отифй ва розу ниёзхои шоир шуд. Вале асоси он ангезаи рухй, ки дар вокеияти зиндагии шоир чой дошт, аз мафхуми як санади хаётию маишии худ фаротар рафта, барои ифодаи холати рухии таъмимшудае, ки мухаббати ватанро барои хама муассир ифода карда тавонад, кобил гашт.
Пайнавишт:
1. Абрамович Г. Л. Введение в литературоведение / Г. Л. Абрамович. - М: Учпедгиз. -1953. - 259 с.
2. Белинский В. Г. Полное собрание сочинений. Т. VIII /В. Г. Белинский. - М: АН СССР. -1955.
3. Виноградов В. В. О теории художественной речи /В. В. Виноградов. -М., 1971. - 240 с.
4. Выготский Л. С. Психология искусства / Л. С. Выготский. - М: Искусство, 1986. -572 с.
5. Головенченко Ф. М. Введение в литературоведение / Ф. М. Головенченко. - М: Высшая школа, 1964. - 317с.
6. Первин Э. Лоренс. Равоншиносии шахсият (назария ва тащиц). Тарцумаи дуктур Мууаммад Цаъфар Цаводй, дуктур Парвин Кадевар / Лоренс Э. Первин. - Теурон: Рисо. - 1394. - 490 с.
7. Поспелов Г. Н. Лирика (среди литературных родов) / Г. Н. Поспелов. -М:Изд-во МГУ, 1976. - 208 с.
8. Тимофеев Л. И. Основы теории литературы / Л. И. Тимофеев. - М: Просвещение. -1966. - 480 с.
9. Турсунзода Мирзо. Хамеша бо Ватан / Мирзо Турсунзода. - Душанбе: Адиб, 2004. -409 с.
Reference Literature:
1. Abramovich G.L. Introduction into Literary Criticism / G.L. Abramovich. - M.: Uchpedgiz. (educational-pedagogical state publishing house) 1953. - 259 pp.
2. Belinsky V.G. Complete Collection of Compositions. V. VIII / V.G. Belinsky. - M.: USSR AS. 1955.
3. Vinogradov V. V. On the Theory of Imaginative Speech / V. V. Vinogradov. - M.: 1971. -240 pp.
4. Vygotsky L.S. Art Psychology /L.S. Vygotsky. - M.: Art, 1986. - 572pp.
5. Golovenchenko F.M. Introduction into Literary Criticism / F.M. Golovenchenko. - M.: Higher School, 1964. - 317pp.
6. Pervin E. Lorens. Psychology of Personality (theory and research). Translated by Dr. Muhammad Jafar Javodi, Dr. Parvin Kadevar / Lorens E. Pervin. - Tehran: Riso, 1394 hijra. - 490 pp.
7. Pospelov G.N. Lyrics (amoung literary types) / G.N. Pospelov. - M.: MSU,. 1976. - 208 pp.
8. Timofeev L.I. Major Theory of Literature / L.I. Timofeev. - M.: Enlightenment, 1966. -480 pp.
9. Tursunzade Mirzo. Always with Homeland / Mirzo Tursunzade. - Dushanbe: Man-of-Letter, 2004. - 409 pp.
