CC BY
459
НОМАИ ДОНИШГОХ. УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 2 (43) 2015
УДК 891. 550 С. ЭМОМАЛИ
ББК 80 (075,).
ҶАНБАИ ТАЪРИХИИ РОМАНИ «ФИРДАВСИ» - И СОТИМ УЛУҒЗОДА
Вожаҳои калидй: фаъолняти нависандагии С.Улугзода, асарҳои таърихй, романи таърихии Фирдавсй, давраҳои таърихй, ҳифзи воқеа ва санадҳои таърихй, тавсифи воқеии ҳодисаҳои таърих, тавсифи аснодй
Рӯзгору осор ва саҳифаи зиндагии Абулқосим Фирдавсй кайҳост, ки диққати арбобони машҳури сиёсй, адабию фарҳангй ва мутафаккирони бузурги Шарқу Ғарбро ба худ ҷалб намудааст.
Аввалин андешаҳо дар бораи Фирдавсй ва «Шоҳнома»-и ӯ ҳанӯз дар замони худи шоир ба вуҷуд омадаанд. Сипас, ҳаёт, шахсият ва корномаи эҷодии Фирдавсй чи дар собиқ Иттиҳоди Шӯравй ва чи дар Эрон дар арафаи ҷашни ҳазораи зодрӯзи шоир соли 1934 огоз ёфтааст.
Таваҷҷуҳи Сотим Улугзодаро ин чеҳраи адабию фарҳангй ва таърихй хеле барвақт, ҳанӯз аз овони ҷавонй, ба худ ҷалб намуда будааст. Профессор Р. Мусулмонқулов қайд мекунад, ки «Ҳанӯз ҷавон буд (С. Улугзода - С. Э.), ки диққаташ ба ҳамосаи безавол ҷалб шуд. Дар соли 1934 дар съезди якуми нависандагони тоҷик якшаба маҷлиси съезд ба Фирдавсй бахшида шуда буд. Дар он маросим суханронии Лоҳутй, Фитрат, Айнй, қироати ҷозибаноки Лоҳутй аз «Шоҳнома» ва қироати Раҳим Ҳошим ҳаҷви султон Маҳмудро ба С. Улугзода таъсире кардаанд, ки аз он пеш ҳеҷ як хониши шеъру достонҳо ва суханрониҳо дар бораи шоирон он гуна муассир набуданд» (4, 192).
С. Улугзода ба офаридани образи Фирдавсй яку якбора напардохта, сараввал достонҳои «Шоҳнома»-ро аз назм ба наср баргардонда, солҳои 1976 - 1977 дар ду китоб пешкаши хонандагон кардааст. Ин ҳама пайвандгариҳо ба эҷодиёти Фирдавсй барои ташаккулу инкишофи образи шоири ҳамосасаро беасар набудааст.
Дар мавриди навиштани шеъру асарҳои бадеиву ҳунарй оид ба рӯзгору осор ва фаъолияти адабии чеҳраҳои фарҳангиву таърихй барои адабиёти тоҷику форс падидаи нав нест. Дар заминаи рӯзгору осор ва эҷодиёти ин ё он адиб даҳҳо осорро метавон номбар кард, ки ҳаёт ва эҷодиёти Абулқосим Фирдавсй низ далели ин гуфтаҳост. Ба таъбири профессор Х. Асозода, «Чунин шуд, ки ин ровии Сосониёну Сомониён (Фирдавсй - С. Э.) дар садаи бистум боиси таваҷҷӯҳи суханшиносони шеъру адаби форсии тоҷикй гардид, ки романи «Фирдавсй»-и С. Улугзода аз намунаи беҳтарини ин осор хоҳад буд» (2, 51).
Соли 1986 романи «Фирдавсй» ба миён омад, ки он чун як навъ ҷамъбасти тамоми асарҳои адабии то он давра ба майдон омадаи нависанда буда, дар айни замон барои офариниши образи Фирдавсй ва асари безаволи ӯ «Шоҳнома» саҳифаҳои нав илова кард.
Ба андешаи мо бузургтарин хидмати устод С. Улугзода таълифи романи «Фирдавсй»-и вай маҳсуб мешавад. Насри тоҷик асареро ба ин бузургиву гаронсангй ёд надорад. Аз ҷониби дигар шахсияти Фирдавсй, мақому ҷойгоҳи ӯ дар таърихи фарҳангу адабиёти ҷаҳонй андак нест. Гузашта аз ин, адибе, ки ба худ ҷуръати тасвири симои чунин бузургмардеро медиҳад, бояд фарогири донишу мутолиоти густурда, бохабар аз раванди рушду камоли фарҳанги ҳазорсола бошад. С. Улугзода, бидуни шак, омодагиҳои лозимаро барои эҷоди чунин асаре дар ихтиёр дошт ва ошноии ӯ бо рӯзгору осори устод Фирдавсй аз замони ҷавонй шурӯъ шуда будааст.
Романи мазкур ҳангоми дар қайди ҳаёт будани муаллифи он се маротиба (матни маҷаллаи «Садои Шарқ» 1986. - №11 - 12, нашри аввали китоб - 1988, нашри дуюми китоб - 1991) чоп гардидааст. Аз ин маълум мешавад, ки романи «Фирдавсй» тавассути меҳнати пурмашаққати эҷодй ва донишандӯзии чандинсолаи С. Улугзода ба табъ расидааст. «Навиштани романи «Фирдавсй», - қайд намудааст С. Улугзода, - бароям кори осон набуд. Ва ман имрӯз ҳам, ки онро анҷом додаам, ба он сабук наменигарам. Он ҷустуҷӯҳою мутолиаи зиёде тақозо дошт. Дар сипардани ин марҳила мушкилоте беандоза раҳгирам карданд» (6, 3).
Маълум, ки то навиштани романи «Фирдавсй» ва тасвири образи шахсиятҳои бузурги адабй, фарҳангй ва таърихй С. Улугзода таҷрибаи зиёде ҳосил намуда буд. «Бинобар сабаб аз лиҳози донишу таҷрибаи касбй Улугзода ҳамаи имконотро дошт, ки ба таълифи чунин як асаре (романи
70
НОМАИ ДОНИШГОХ. УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES» № 2 (43) 2015
«Фирдавсӣ» - С. Э.) даст зада бошад» (9, 136 - 150). Ин аст, ки асари мазкур ва муаллифи он ҷойгоҳеро миёни фарҳангиёни ватанию хориҷӣ ноил шудаанд.
Аҳамияти эҷодиёти С. Улугзода дар тадқиқу тасвири образҳои гузаштагон назаррас буда, далели гуфтаҳои фавқ образи Фирдавсӣ дар романи «Фирдавсӣ» мебошад.
Аз «Равзанаи меҳр» ном мақолаи мунаққид Ҷ. Бақозода бармеояд, ки С. Аюбов ном хонанда романи «Фирдавсӣ»-ро мутолиа карда, соли 1987 таассуроти худро ба воситаи мактуб ба нависандаи он иброз медорад. Ба ақидаи С. Аюбов, образи Фирдавсӣ чун симои ватанпарасту эътиқодманди давлати овозадори Сомониён дар асар пурра ба камол расидааст. Аммо, ба андешаи С. Аюбов ва адабиётшинос Х. Мирзозода дар «Романро проблема мебояд» (1989) ном мақолааш камбудии романи «Фирдавсӣ» - ро дар он мебинанд, ки С. Улугзода мебоист Фирдавсиро сугвору дардкаши инқирози давлати овозадори Сомониён нишон медод. Сотим Улугзодаро масъалагузорӣ ва муҳокимарониҳои С. Аюбов ва профессор Х. Мирзозода водор намудааст, ки ба онҳо принсипҳо ва махсусиятҳои романҳои таърихиро шарҳ диҳад. «Ман (С. Улугзода - С. Э.) ҳақ надоштам Фирдавсии хаёлие эҷод кунам. Бароям он Фирдавсие зарур буд, ки «Шоҳнома» эҷод карда ва тавре ки маълум аст, на ҳама номаҳо шоҳномаанд. Дар дарёфти сарчашмаҳо муайян сохтани муҳити иҷтимоии давраи зиндагонии он абармарди сухан (Фирдавсӣ - С. Э.) дар ҳудуди Тоҷикистон ва мамлакат адабиёти ночизу нокифоя арзи вуҷуд мекунад. Наметавонистам худсарона, бидуни далелу асос шоири бузургро сугвору дардкаши суқути Сомониён ба қалам диҳам» (6, 3).
Ба нокифоятии сарчашмаҳои таърихию адабӣ нигоҳ накарда, аз мулоҳизаҳои С. Улугзода маълум мегардад, ки нависанда ҳангоми офаридани образи Фирдавсӣ, замони зиндагӣ ва вазъияти иҷтимоии даврони ӯ, ҳамоно содиқ будан бо ҳакиқати таърихӣ мебошад. Барои аз воқеъияти таърихӣ дур нарафтану ҷанбаи таърихии асарро нигоҳ доштан С. Улугзода ҷиҳати қонеъ гардонидани мусоҳибаш намоишномаи кинофилми муаллифи эрониро мисол оварда, таъкид мекунад, ки «дар он Фирдавсӣ ҷонибдор ва ҳаммаслаки Абӯалии Симҷурӣ, ки бар зидди Сомониён исён карда буд» ёдрас месозад. Чунин муҳокимарониҳои нависанда водор месозад, ки ҳангоми офаридани чеҳраҳои фарҳангию таърихӣ, аз ҷумла дар романи «Фирдавсӣ» заррае аз ҳақиқати таърих, ҳарчанд ки адабиёти бадеӣ ин ҳуқуқро дорад, берун набаромадааст.
Дигар аз масъалае, ки мавриди таваҷҷӯҳи С. Аюбов қарор гирифтааст, бетаваҷҷӯҳии Фирдавсӣ нисбати таълиму таҳсил ва тақдири минбаъдаи Ҳушанг, форигболӣ кардани шоир ба марги нобаҳангоми ҷигарбандаш дар асар аз назари нависанда дур мондааст. Ба андешаи мо, чунин мулоҳизаҳои С. Аюбов аз воқеъият дур буда, дар роман аз боби аввали «Хонаводаи деҳнишин» сар карда, Фирдавсӣ аз таълиму таҳсили Ҳушанг дар мадраса ва атрофиёни ӯ чашми нигаронӣ дорад. «Ҳушанг, мешунавам, ки ту дар шаҳр ба худ рафиқони нав ёфтаӣ ва ба онҳо ҳарифбозӣ мекунӣ, вақти гаронбаҳои таҳсилро зоеъ мекунӣ» (8, 9).
Гумон меравад, ки мактуби хонанда С. Аюбов баъди ба нашр расидани романи «Фирдавсӣ» дар маҷаллаи Садои Шарқ (1986, №11 - 12) ба С. Улугзода ирсол шудааст. Ҳол он ки дар «Доги фарзанд» ном боби нашрҳои китоб мо мебинем, ки мусибати ногаҳонии ҷигарбандаш Ҳушангро Фирдавсӣ таҳаммул карда натавониста, ба бистари беморӣ меафтад. Ҳатто, дар болини беморӣ низ ба ёди ӯ будааст, ки марсияи дар марги фарзандаш суруда шаҳодати ин гуфтаҳо мебошад:
Маро буд навбат, бирафт он ҷавон, Зи дардаш манам чун тани беравон Зи бадҳо ту будӣ маро дастгир Чаро роҳ чустӣ зи ҳамроҳи пир? Магар ҳамраҳони ҷавон ёфтӣ,
Ки аз пеши ман тез биштофтӣ?
Ҳамебуд ҳамвора бо ман дурушт, Барошуфту якбора бинмуд пушт.
Бирафту гамуранҷаш эдар бимонд,
Дилу дидаи ман ба хун барнишонд... (8, 95)
Чи аз асар ва чи аз марсияи дар марги фарзандаш сурудаи Фирдавсӣ маълум мешавад, ки Ҳушанг ҷавони сангдилу кӯтоҳандеш ва камфитратест, ки бар дили хастаи падар ҳамеша захмҳои дарднок мезад. Ҳатто лаҳзаҳое шудааст, ки аз падараш шикоят мекард, ки умри худро сарфи қиссанависӣ кардааст. Аммо, ба ҳамаи ин нигоҳ накарда, Фирдавсӣ ҳамчун падари гамхору мушфиқ дар марсияи писараш сӯзи дил ва дарду аламашро баён кардааст.
Романи «Фирдавсӣ» дорои мазмуни баланди таърихию бадеӣ буда, фарогири мавзӯю масъалаҳои гуногун мебошад. Яке аз ҳамин гуна масъалаҳое, ки то ҳол миёни муҳаққиқони эҷодиёти Фирдавсӣ ҳалли худро наёфтааст, моли Фирдавсӣ будан ё набудани ҳаҷвияи дар ҳаққи султон Маҳмуд сурудаи ӯ мебошад. Ҳар як муҳаққиқе, ки аз Фирдавсӣ ё «Шоҳнома» -и ӯ сухан кардааст, ҳатман дар мавриди он ҳаҷвия ибрози андеша намудааст. Устод Айнӣ низ дар рисолаи ба Фирдавсӣ бахшидаи худ, зикре аз ин ҳаҷвия намуда, дар асоси ривояти Низомии Арӯзӣ (Айнӣ
71
НОМАИ ДОНИШГОХ. УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES» № 2 (43) 2015
С. Куллиёт. Ҷ. 11, китоби якум 1963. С. 7- 51) таъкид намудааст, ки он моли Фирдавсй буда, аз тарафи Испаҳбад харидорӣ ва маҳв шудааст.
Дар мусоҳибааш С. Улугзода бо Сафар Абдулло низ сари масъалаи ҳаҷвия истодагарӣ намуда, таъкид намудааст, ки «Аввалан, ман (С. Улугзода - С. Э.) мӯътақидам, ки ҳаҷв моли Фирдавсист. Соҳибони ақидаи акс истинод бар он мекунанд, ки як қисм байтҳои ҳаҷвнома дар ҷоҳои гуногуни «Шоҳнома» вомехӯранд - шахсе гӯё он байтҳоро чида ба ҳаҷвномае, ки худ навиштааст, дохил кардааст. Ин ба даъвои онҳо далел намешавад, балки даъвояшон як гумони бедалел аст. Агар ҳаҷв моли худи шоир набошад, чунин хабари таърихӣ аз куҷо омад, ки волии Табаристон, ки худ аз нажоди Яздигирди Шаҳриёри Сосонӣ будааст, аз тарси Маҳмуд ҳаҷвномаро аз Фирдавсӣ харида сӯзонд» (1, 14-15).
С. Улугзода кӯшидааст, ки дар асарҳои бадеӣ - таърихӣ, аз ҷумла, романи «Фирдавсӣ» тахайюли бадеиро бо санаду ҳуҷҷатҳои таърихӣ мояи асосӣ қарор диҳад, ки ба он ҳам ноил гаштааст. Дар роман баробари он, ки сухан аз донишу фазилат, одобу эҳтироми таърихи халқи худ ва суннатҳои мардумӣ меравад, инчунин мубоҳисаҳои шадиди сиёсию мазҳабӣ низ ба тасвир омадааст, ки онҳоро С. Улугзода бо як маҳорати баланди нигорандагӣ ба қалам додааст.
Чунончи, аз асар маълум аст, Фирдавсиро бо ҷурми қарматӣ будану ба назм овардани гузаштаи Аҷам дар «Шоҳнома» зери тозиёна қарор дода, нисбат ба ин асари безавол беэҳтиромӣ зоҳир намуда, дар пиронсолӣ хору залилаш мекунанд. «Аз нахустин саҳифаҳо (романи «Фирдавсӣ» дар назар аст - С. Э.) манзараи муборизаҳои мазҳабии замон хеле итминонбахш аст. Хусусиятҳои гоявии «Шоҳнома» ваҷҳи афзудани чунин талошҳо мегардад. Аҳли таассуб барои бесилоҳ кардани Фирдавсӣ «Шоҳнома»-ро сафсата эълон мекунанд» (7, 138). Масоили зайл ба сари Фирдавсӣ баъди ба шайх Абулқосими Гургонӣ номаи шикоят бурдани Абдунабии имоми шодобӣ дар бораи он ки Фирдавсӣ қиссаҳои маҷусӣ менависад, сазовори ҷазост мегӯяд. Хуллас, пас аз он ки Фирдавсӣ вафот мекунад, шайх Абулқосими Гургонӣ бо ҷурми назми он қиссаҳо садди роҳи ҷанозаи Абулқосими Фирдавсӣ мешавад. Ва дар охири роман бахшида шудани гуноҳи Фирдавсӣ аз тарафи шайх Абулқосими Гургонӣ баъди дар хоб диданаш Фирдавсиро ба хотири ҳамон байте, ки дар ситоиши Худо гуфта буд:
Ҷаҳонро баландиву пастӣ туӣ,
Надонам чиӣ, ҳарчи ҳастӣ, туӣ (8, 252).
бахшоиш ёфтааст, оварда шудааст, ки дар ин маврид низ С. Улугзода ҳикояти мазкурро дар асоси «Асрорнома»-и Фаридуддини Аттор маҳаки асосӣ қарор додааст.
Бояд хотиррасон намуд, ки бисёре аз ҷузъиёту порчаҳои романи «Фирдавсӣ» иборат аз тахайюл ва зодаи зеҳни С. Улугзода нест, балки барои офариниши ҳар як қисмат ва ҳатто ҷузъиёти ин шоҳасар нависанда ба адабиёти марбут, маъхазу сарчашмаҳои адабӣ руҷӯъ намуда, то ҳеҷ андешае дар қисмати зиндагии Фирдавсӣ бепоя набошад. Барои таъйиди фикр метавон мисолеро зикр намуд, ки ба маросими дафни шоир иртибот дорад.
Дар мавриди ҷанозаи Абулқосим Фирдавсӣ ва моҷарое, ки перомуни он бо шайх Абулқосими Гургонӣ ба амал омадааст, дар сарчашмаҳои адабие, чун: «Чаҳор мақола»-и Низомии Арӯзии Самарқандӣ, «Асрорнома»-и Аттори Нишопурӣ, «Нафоис - ул - фунун»-и Шамсиддин Муҳаммад ибни Маҳмуди Омулӣ ҳикоёти шабеҳе оварда шудаанд, ки дар ҳамаи онҳо Шайх Абулқосим (Гургонӣ ё Қушайрӣ - С. Э.) монеи дар гӯристони мусулмонон дафн кардани шоир мешавад. Роҷеъ ба масъалаи мазкур дар китоби шоир Доро Наҷот «Шайх Абулқосими Г ургонӣ» (Душанбе, 1999) ва мақолаи адабиётшинос М. Нарзиқул «Андар муаммои ҷанозаи шоир» (Ҷойгоҳи сухан. -Душанбе, 2000. - С. 126 - 138) баҳсҳои судманде ба миён омадааст. Дар ин баҳсҳо таъкид шудааст, ки устод С. Улугзода «аз сарчашмаҳои мӯътамад, аз ҷумла «Асрорнома»-и Шайх Фаридуддини Аттор» (3, 102) ин маълумотро гирифтааст.
Адабиётшинос Мисбоҳиддини Нарзиқул қайд мекунад, ки: «Аглаби муҳаққиқон ва
донишмандоне, ки дар масъалаи муносибати Абулқосими Фирдавсӣ бо намояндагони дин дар замонааш сухан гуфтаанд, ҳамоно ба гуфтаи Шайх Фаридуддини Аттор истинод кардаанд» (5, 128) ва ҳикояте аз «Асрорнома»-и Шайх Фаридуддини Аттор, ки устод Улугзода онро дар романи «Фирдавсӣ» маҳаки асосии банду басти қиссаи ин ихтилофот қарор додаанд, чунин аст:
Шунидам ман, ки Фирдавсии Тусӣ, Ки кард ӯ дар ҳикоят бе фусусӣ.
Ба бисту панч сол аз нӯки хома Ба сар мебурд байти «Шоҳнома». Ба охир чунрасидаш дам ба охир, Абулқосим, ки будшайхиакобир.
Ки пеши шайх омад дида пуроб. Зумуррудранг тоҷе сабз бар сар, Либосе сабзтар аз сабза дар бар.
Ба пеши шайх биншасту чунин гуфт: Ки эй ҷони ту бо нури яқин чуфт Накардӣ он намоз аз бениёзӣ,
72
НОМАИ ДОНИШГОХ. УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 2(43)2015
Агарчи буд пиру пурниёз ӯ Накард аз роҳи дин бар вай намоз ӯ Чунин гуфтӯ ки Фирдавсй басе гуфт Ҳама дар ҳаққи габрй, нокасй гуфт, Ба мадҳи габраконумре ба сар бурд, Чувақти мурдан омад, бехабар мурд. Маро дар кори ӯ барги риё нест, Намозам бар чунин шоир раво нест. Чу Фирдавсии мискинро бибурданд, Ба зери хоки торикаш супурданд.
Дар он шабшайх ӯро дид дар хоб,
Ки бенанг омадат з - ин бенамозй.
Худои мо ҷаҳоне пурфаришта,
Ҳама аз файзи рӯҳонй саришта.
Фиристод ин - т лутфи корсозй,
Ки то карданд бар ҷонам намозе.
Хатамдоданд бар фирдавси аъло,
Ки Фирдавсй ба фирдавс аст авло.
Хитоб омад, ки эй Фирдавсии пир,
Агаррондат зипеш он Тӯсиипир,
Пазируфтамманат, то хуш бихуфтй
Бад - он як байти тавҳид, ки ту гуфтй. ..»(3, 442).
Матлаб аз порчаи мазбур он аст, ки С. Улугзода дар мавриди низои ду чеҳраи таърихй низ дар асоси сарчашмаҳои адабию таърихй барои дарёфти ҳақиқат рӯ овардааст.
Нависанда дар романи «Фирдавсй» аз тахайюли бадей, ки ҳақиқати адабиётро бе он наметавон дарёфт, бо мавқеъ ва дар мавриди мувофиқ истифода намудааст. Аз чумла, дар асар образи ҳамсари Фирдавсй Фотимабону, фарзандонаш Ҳушанг ва Манижа бофтаи хаёлоти нависанда мебошанд. Ҳамзамон дар асар бобе бо номи «Зиёрати Тоқи Кисро» ҳаст, ки Фирдавсй баъди дидани он манзараҳои ҳузнангез ва намуди Тайсафун мутаассир ва маҳзун гардида, ба ёди он замонҳое, ки кишвари соҳибистиқлол ва муттаҳиду муқтадир рафта, сӯи Тоқи Кисро истода намоз мегузорад. Ба андешаи мо, ин гуна рукни хаёл таъсири гоявию бадей ва маърифатомӯзи романро пурзӯр кардааст. Чи хеле ки С. Улугзода қайд намудааст: «Тавассути асари бадей паймудани сафаҳоти таърих дилработар аст, зеро дар ин маврид далоили таърих дар либоси бадеият пеши чашми хонанда чилвагар мегардад ва хонанда баҳраи дугона мебарад: дарёфти далоили таърих, чараёни воқеаҳо ва лаззат аз камоли бадеъ. Ҳадафи баъдй, аҳамияти тарбиявй доштани асарҳои таърих мебошад» (6, 3).
Романи «Фирдавсй» асари миллист. Аз ин рӯ, нависанда ба хотири зинда кардану нигоҳ доштани рӯҳи миллии асар аз тасвири воқеа ва кушоиши гиреҳҳо, тачассуми ақидаву гояҳои нек, чигунагии образу характерҳо моҳирона истифода намудааст. Қобили зикр аст, ки замоне, ки романи «Фирдавсй» ба нашр расид чомеаи Точикистон дар остонаи як таҳаввули фикрй қарор дошт. Як навъ бознигарии таъриху фарҳанг, доштаҳои миллй мегирифт. Аз ин нигоҳ мо чойгоҳу нақши ин бузургасарро дар парвариши гояи миллй, худшиносиву худогоҳии миллй, эҳсоси баланди ватандориву меҳандӯстй ниҳоят арзишманд мешуморем.
Мунтаҳои сухан ин, ки агар аз таълифи «Шоҳнома» то кунун садсолаҳо сипарй шуда бошад ҳам, лекин он сухани волое, ки Фирдавсй дар либоси назм ба тасвир оварда буд, С. Улугзода онро дар асоси далелу ҳуччатҳои мӯътамад дар романи «Фирдавсй» ба қалам додааст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Абдулло, С. Сухан аз рӯзгори Фирдавсй/ С.Абдулло//Адабиёт ва санъат. - 1987. - 19 феврал.
2. Асозода, Х. Абулқосим Фирдавсй дар шинохти Сотим Улугзода / Х.Асозода. - Душанбе: Адиб, 2000. - 80 с.
3. Аттор, Фаридуддин. Асрорнома. Бо тасҳеҳ ва таълиқоту ҳавошии дуктур Сайид Содиқи Гавҳарй / Ф.Аттор. - Теҳрон: Шавқ, 1338. - 442 с.
4. Мусулмонқулов, Р. Дар боги Фирдавсй. Эъчози ҳунар/ Р.Мусулмонқулов. - Душанбе: Адиб, 1992. - С. 140 - 290.
5. Нарзиқул, М. Андар муаммои чанозаи шоир / М.Нарзиқул // Ҷойгоҳи сухан. - Душанбе: Адиб, 2006. - С. 126 - 138.
6. Раҳмонов, Н. Гуҳар бе ҳунар нописанд асту хор/ Н.Раҳмонов// Газетаи муаллимон. - 1987. - 29 сентябр. - С. 3- 4.
7. Рачабй, М. Сотим Улугзода - абармарди набард ва андеша / М.Рачабй. - Душанбе: Деваштич, 2004. - 172 с.
8. Улугзода, С. Фирдавсй / С.Улугзода. - Душанбе: Адиб, 1991. - 253 с.
9. Шарифов, Х. Гӯяндаи достони таърихи точикон//Озурдагон ва умедворон/ Х.Шарифов. -Душанбе: Сино, 2001. - 195 с.
REFERENCES:
1. Abdullo S. A word on Rudaki’s life / S. Abdullo //Adabiyot va San’at.-1987.-19 February
2. Asozoda, Kh. Abulqosim Firdavsi from the view of Sotim Ulughzoda / Kh. Asozoda.-Dushanbe: Adib, 2000.-80p.
73
НОМАИ ДОНИ1ИГОҲ. УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES» № 2 (43) 2015
3. Attar, Fariduddin. Asrarnameh (A book of secrets). With the proofreading, addition and comments of Dr.Sayeed Sodiqi Gavhari / F. Attar. -Tehran: Shavq, 1338.-442p.
4. Musulmonqulov, R. In the garden of Firdavsi//E’jozi hunar / R. Musulmonqulov.-Dushanbe: Adib,1992.-PP.140-290.
5. Narziqul, M. About the issue of the poet’s funeral ceremony.//Joigohi sukhan / M. Narziqulov.-Dushanbe: Adib,2006.-PP.126-138.
6. Rahmonov, N. Treasure is unfavorable and miserable without skills//Gazetai muallimon /
N.Rahmonov.-1987.-29 September.PP.3-4.
7. Rajabi, M. Sotim Ulughzoda, a superman of battles and thoughts / M. Rajabi.-Dushanbe: Devashtich, 2004.- 172p.
8. Ulughzoda, S. Firdavsi / S. Ulughzoda.- Dushanbe: Adib, 1991. -253p.
9. Sharifov, Kh. A teller of Tajik history stories//Ozurdagon va umedvoron / Kh. Sharifov.-Dushanbe:Sino, 2001. -195p.
Особенности отражения истории в романе «Фирдоуси»
Сотима Улугзаде
Ключевые слова: писательская деятельность С Улугзаде, историческое произведение, исторический роман «Фирдоуси», исторические этапы, сохранение исторических фактов и событий, объективное описание исторических событий, фактологическое описание.
В статье излагаются особенности отражения истории в романе Фирдоуси современного таджикского писателя Сотима Улугзаде. Автор статьи доказывает, что роман является ценным исто чником для изучения жизни и творчества А булкасима Фирдауси
Основу творчества С Улугзаде составляют исторические художественные произведения, в которых он сохраняет определенные исторические факты и события, являющиеся весьма важными и ценными. Сделан вывод о том что С Улугзаде в историческом романе «Фирдоуси» удачно и доступно создал образ Фирдоуси и его окружение, а также описал историю древнего Ирана и историю древних иранских царей. В статье отражена дискуссия писателя и литературных критиков относительно вопроса художественного образа Фирдоуси в одноименном романе С. Улугзаде.
The historic properties «Firdavsi» novel of Sotim Ulugzoda
Keywords: writing activity of S. Ulughzoda, historical work, the historical novel of «Firdavsi», the historical stages, preservation of historical facts and events, for future generations, the objective description of historical events, factual description.
The paper studies the historical specifics of Firdausi novel of the modern Tajik writer Sotim Ulughzade. The author argues that the novel is a valuable source to study the life and work of Abulqasim Firdausi.
The paper describes the discussion of the writer and literature critics about literary image of Firdausi in the homologue novel of Sotim Ulughzade.
The basis of work of S. Ulughzoda is historical literary works where he keeps certain historical facts and events, which are very important and valuable. S. Ulughzoda successfully and clearly created the image Firdavsi and his environment in the historical novel of «Firdavsi». He also described the history of ancient Iran and the history of ancient Iranian kings.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Сироҷиддини Эмомалӣ, номзади илмҳои филологй, дотсент, сардори раёсати кадрҳо ва корҳои махсуси Донишгоҳи миллии Тоҷикистон (Цумҳурии Тоҷикистон ш. Душанбе), Email: [email protected]
Сведения об авторе:
Сироджиддини Эмомали, кандидат филологических наук, доцент, начальник отдела кадров и спецчасти Таджикского национального университета (Республика Таджикистан, г. Душанбе) E-mail: [email protected]
Information about the author:
Emomali Sirojiddin, Candidate of Science in Philology, Associate Professor, the Head of Human Resources and Special Unit of of Tajik National University (Republic of Tajikistan, Khujand), Email: [email protected]
74
