CC BY
5032011
H
Analiza sprawnosci funkcjonalnej osob z tetraplegia podczas obozu i stopnia Aktywnej Rehabilitacji
Piotr Jozefowski1, Bartosz Bolach2, Tetyana Prystupa2
1 Katedra Fizjoterapii AM Wroclaw
2 Katedra Kultury Fizycznej Osob Niepelnosprawnych AWF Wroclaw
Annotation:
Jozefowsky Peter, Bolach Bartosz, Prystupa Tetyana. The analysis of functional capacity of people with tetraplegia during the 1st level of the Active Rehabilitation camp. The aim of the study was to analyze functional capacity during the 1st level of the Active Rehabilitation camp of people after spinal cord injury (SCI) in cervical segment.
The individual functional indicators as: self-service, sphincter control, mobility, locomotion and communication have been analyzed. The study included 30 men with SCI in cervical segment (C5-C6 and C -C7 level) and in age of 18-45. "The clinimetric scale for functional rating of neurological patients - The Functional Indicator “Repty” was used in the study. The test were conducted twice: immediately before the beginning of the camp and after. An improvement in functional capacity occurred among all respondents during the 1st level of the AR camp. The greatest improvements concerned the mobility and self-service, smaller improvement occurred in locomotion and sphincter control. There was no significant improvement in level of communication.
Keywords:
Active Rehabilitation, tetraplegia, functional efficiency.
Юзефовский Петро, Болях Бартош, Приступа Тетяна. Аналіз функціональної ефективності серед інвалідов-тетраплегиків під час табору I рівня Активної Реабілітації. У статті проводитися аналіз функціональної ефективності серед інвалідів з ушкодженнями спинного мозку (тетраплегія) у шийній частині під час експерименту 1 рівня Активної Реабілітації (АР). У статті досліджувалися наступні функціональні параметри: самообслуговування, контроль сфінктерів, мобільність (перехід з ліжка на інвалідну коляску, і т.д.), пересування на інвалідній колясці, а також словесний зв'язок. Дослідження проводилося на групі 30 чоловіків з ушкодженням спинного мозку (тетраплегією) на шийній частині на рівні С5-С6 і С6-С7 у віці від 18 до 45 років. У дослідженні застосовувалася клініметрична шкала, яку використовують для функціонального аналізу неврологічних захворювань (Функціональний Індекс “Repty”). Дослідження проводилося двічі: безпосередньо перед початком табору й після його закінчення. У результаті експерименту було зафіксоване поліпшення функціональної ефективності серед всіх учасників експерименту. Найкращих результатів удалося досягти в області руху й самообслуговування. Незначне поліпшення зафіксоване в сфері пересування на інвалідній колясці й контролю сфінктерів. Прогрес не був відзначений в області спілкування й словесного зв'язку.
Активна Реабілітація, тетраплегія, функціональна ефективність.
Юзефовский Петр, Болях Бартош, Приступа Татьяна. Анализ функциональной эффективности среди инвалидов-тетраплегиков во время табора I уровня Активной Реабилитации. В статье проводиться анализ функциональной эффективности среди инвалидов с повреждениями спинного мозга (тетраплегия) в шейной части во время эксперимента 1 уровня Активной Реабилитации (АР). В статье исследовались следующие функциональные параметры: самообслуживание, контроль сфинктеров, мобильность (переход с кровати на инвалидную коляску, и т.д.), передвижения на инвалидной коляске, а также словесная связь. Исследование проводилось на группе 30 мужчин с повреждением спинного мозга (тетраплегией) на шейной части на уровне С5-Сб и С6-С7 в возрасте от 18 до 45 лет. В исследовании применялась клиниметриче-ская шкала, которую используют для функционального анализа неврологических заболеваний (Функциональный Индекс “Repty”). Исследование проводилось дважды: непосредственно перед началом табора и после его окончания. В результате эксперимента было зафиксировано улучшение функциональной эффективности среди всех участников эксперимента. Наилучших результатов удалось достичь в области движения и самообслуживания. Незначительное улучшение зафиксировано в сфере передвижения на инвалидной коляске и контроля сфинктеров. Прогресс не был отмечен в области общения и словесной связи.
Активная Реабилитация, тетраплегия, функциональная эффективность.
Wprowadzenie.
Jednym z najwazniejszych problemow wspolczesnej cywilizacji jest wzrost liczby wypadkow, w tym takze urazow rdzenia kr^gowego (URK), ktore bardzo cz^sto prowadzy do trwalych zmian fizycznych: porazenia mi^sni oraz zniesienia wszystkich rodzajow czucia ponizej poziomu uszkodzenia. Porazenie czterokonczynowe (tetraplegia), w nast^pstwie URK w odcinku szyjnym jest bez wytpienia jednym z najci^zszych rodzajow niepelnosprawnosci. Decyduje tu w glownej mierze zaburzona funkcja ryk. Osoba z takim uszkodzeniem, przebywajyca na wozku inwalidzkim, pozbawiona mozliwosci wykonywania prostych czynnosci codziennych, pozostaje zupelnie bezradna, zdana na opiek§ otoczenia, ktore cz^sto nie jest w stanie zapewnic calodobowej opieki [1].
Poprawa funkcjonalna pacjentow po URK jest zasadniczym celem terapii usprawniajycej. Zalezy ona od wielu czynnikow, z ktorych najbardziej istotne znaczenie majy: stopien uszkodzenia rdzenia kr^gowego, zakres uzyskanej podczas leczenia poprawy neurologicznej, wiek chorego, intensywnosc oraz termin podj^cia usprawniania [2].
W post^powaniu standardowym fizjoterapia cz^sto nie uwzgl^dnia nauki czynnosci samoobslugowych dnia
codziennego osob z tetraplegia, koncentrujyc swoje dzialania na popraw§ sily mi^sniowej i zakresow ruchow. Limitowany dost^p do specjalistycznych osrodkow oraz bariery architektoniczne dodatkowo uniemozliwiajy osobom po URK pelny rehabilitacji Kompleksowe rozwiyzanie problemow rehabilitacyjnych tetraplegikow musi wychodzic wi§c poza przyj^ty system lecznictwa krajowego i korzystac ze wsparcia rehabilitacji srodowiskowej.
System Aktywnej Rehabilitacji (AR) w Polsce, od 1988 roku prowadzony przez Fundaj Aktywnej Rehabilitacji (FAR), umozliwia osiygni^cie wysokiego poziomu sprawnosci samoobslugowej i lokomocyjnej osob po URK. Fundacja powstala z mysly o osobach po URK, poruszajycych si§ na wozkach inwalidzkich, a swoje dzialania prowadzi glownie przez niepelnosprawnych instruktorow. AR uzupelnia standardowy fizjoterapi^ uszkodzen rdzenia kr^gowego prowadzony w Zakladach Opieki Zdrowotnej, wypelnia luk§ mi^dzy leczeniem a powrotem do zycia w spoleczenstwie i niejednokrotnie determinuje efekt koncowy kompleksowej rehabilitacji tej grupy osob niepelnosprawnych [3,4,5].
W systemie AR jako srodki do osiygania celow zostala obrana aktywnosc samoobslugowa i trening
© Piotr Jozefowski, Bartosz Bolach, Tetyana Prystupa, 2011
sportowy. Prowadzone treningi oparte sy na pi^cioboju AR: plywaniu, lucznictwie, tenisie stolowym, treningu ogolnokondycyjnym oraz jezdzie na wozku inwalidzkim. Sy to dyscypliny sportowe przeniesione z systemy szwedzkiego celem rehabilitacji osob po URK poprzez sport. Dyscypliny te ksztaltujyc sil§, wytrzymalosc i koordynaj ruchowy podnoszy sprawnosc ogolny i funkcjonalny [6].
Proponowany przez FAR proces rehabilitacji przebiega w trzech etapach: informacyjnym, usprawniania na obozach oraz tworzenia lokalnych grup terenowych.
Pierwszym etapem jest rekrutacja. Instruktorzy pierwszego kontaktuAR, osoby poruszajyce si§ na wozkach inwalidzkich wyszukujy w szpitalach i placowkach rehabilitacyjnych osob b^dycych we wczesnym okresie po URK. Sprawnosc funkcjonalna oraz wiedza instruktora jest duzym wsparciem dla pacjenta. Jest on przykladem, ze mimo niesprawnosci, mozna funkcjonowac w rodzinie i spoleczenstwie.
Obozy AR sy drugim etapem procesu rehabilitacji FAR. Ukierunkowane sy na opanowanie przez chorego umiej^tnosci z zakresu samoobslugi oraz poruszania si§ na wozku inwalidzkim. Obozy (12 dniowe) majy charakter sportowy i dziely si§ na obozy I i II stopnia. Obozy I stopnia (wprowadzajyce) przeznaczone sy dla osob po rehabilitacji szpitalnej i ambulatoryjnej. Majy za zadanie ukazac uczestnikowi mozliwosci funkcjonowania na wozku inwalidzkim i poprawic sprawnosc funkcjonalny. Obozy II stopnia (rozwijajyce) sy kolejnym etapem w usprawnianiu osob po URK. Dajy mozliwosc doskonalenia umiej^tnosci zdobytych w czasie pobytu na turnusie wprowadzajycym oraz treningu sportowego dyscyplin pi^cioboju AR [5, 7].
Celem trzeciego etapu jest kontynuacja metod wyuczonych w trakcie trwania obozow AR. Zaj^cia odbywajy si§ w Oddzialach Terenowych na terenie calego kraju. Zaj^cia w regionie obejmujy rozne formy zaj^c sportowych np. pilk§ koszykowy na wozkach osob z paraplegiy, rugby na wozkach dla tetraplegikow, treningi ogolnokondycyjne, technik^ jazdy na wozku i wycieczki [8].
Uczestnictwo w turnusie I stopnia AR, jako kontynuacja usprawniania rehabilitacyjnego, powinno przypadac najwczesniej 8-9 miesi^cy po URK. Pomimo iz najlepsze efekty rehabilitacyjne uzyskuje si§ we wczesnym okresie pourazowym, to mozliwosci poprawy stanu funkcjonalnego pacjenta istniejy zawsze. Natomiast z praktyki wynika, ze osoba zbyt wczesnie skierowana na turnus ma wi^ksze problemy z opanowaniem niektorych czynnosci ruchowych [9].
W przyj^tym modelu szwedzkim osoby prowadzycy zaj^cia jest instruktor AR poruszajycy si§ na wozku, b^dycy z uszkodzeniem rdzenia na tej samej wysokosci co uczestnicy turnusu. W ciygu dnia odbywajy si§ trzy 1,5 godzinne treningi, oparte na pi^ciu dyscyplinach sportowych AR [3,7].
Trening czynnosci samoobslugowych odbywa si§ poprzez wykorzystanie wszystkich czynnosci dnia codziennego. Instruktor kontroluje wszystkie czynnosci samoobslugowe uczestnikow: ubieranie i rozbieranie, przejscie na wozek i lozko, toalet§, mycie si§, kypiel oraz spozywanie posilkow. Czynnosci te sy przez niego
korygowane i dostosowywane do funkcjonalnych mozliwosci uczestnikow. Takie post^powanie ma na celu nauczenie indywidualnych technik ulatwiajycych wykonywanie czynnosci dnia codziennego. Trening czynnosci samoobslugowych jest indywidualny dla kazdego uczestnika, odbywa si§ w sposob naturalny i nie jest uj^ty w okreslone ramy treningowe [3].
Cel pracy.
Celem przeprowadzonych badan byla ocena wplywu jednorazowego obozu I stopnia AR na sprawnosc funkcjonalny: samoobslugi, mobilnosc, obslug§ zwieraczy i jazd§ na wozku inwalidzkim osob z tetraplegiy.
Uczestnicyobozusyjuzpokilkumiesi^cznejrehabilitacji szpitalnej i ambulatoryjnej, w rokowaniu medycznym po tym okresie nie oczekuje si§ juz poprawy neurologicznej tych chorych. Jednak z uwagi na wyst^powanie mechanizmow kompensacyjnych i adaptacyjnych istniejy potencjale mozliwosci poprawy sprawnosci funkcjonalnej osob tej grupy niepelnosprawnych.
Podj^cie tej tematyki badan oraz ocena skutecznosci turnusu o stosunkowo krotkim czasie trwania (12 dni) wydaje si§ zasadne.
Material badan.
Material badawczy stanowila grupa 30 m^zczyzn z rozpoznaniem - tetraplegia, po urazowym URK w odcinku szyjnym, uczestnikow obozow I stopnia AR w Zielonej Gorze. Przedzial wiekowy badanych 18-45 lat, sredni wiek 29,9 lat, czas od wystypienia urazu 9-46 miesi^cy, srednio 24,8 miesiyca.
Wszystkie badane osoby poruszaly si§ na wozkach aktywnych. Ze wzgl^du na zakres porazen wynikajycy z uszkodzenia rdzenia, badane osoby podzielono na 2 grupy. Grup§ I stanowily osoby z uszkodzeniem na wysokosci C5-C6, grup§ II osoby z uszkodzeniem na wysokosci C6-C7. Grup§ I stanowilo 14 m^zczyzn o sredniej wieku 29,9 lat i srednim czasie od urazu 27,4 miesiyca. Grup§ II 16 m^zczyzn o sredniej wieku 29,8 lat i srednim czasie od urazu 22,2 miesi^cy.
Badania zostaly przeprowadzone dwukrotnie: bezposrednio przed turnusem (badanie I) oraz bezposrednio po jego zakonczeniu (badanie II).
Metoda badan.
W badaniach zastosowano badanie ankietowe, oraz klinimetryczny skal§ do oceny funkcjonalnej osob z ubytkami neurologicznymi - Wskaznik Funkcjonalny „Repty” (WFR).
Wskaznik ten jest modyfikacjy Funkcjonalnej Skali Niezaleznosci - Functional Independence Measure (FIM) dokonany przez Opar§ [10].
FIM jest 18 cz^sciowy, 6 poziomowy skaly funkcjonalny, przeznaczony dla oceny pacjentow z ubytkami neurologicznymi. W roku 1986 na posiedzeniu Amerykanskiego Kongresu Rehabilitacji Medycznej i Amerykanskiej Akademii Medycyny Fizykalnej uchwalono The Functional Independence Measure, jako najdokladniejszy skal§ oceny czynnosci zycia codziennego. FIM w siedmiostopniowej skali dokonuje oceny 18 czynnosci wchodzycych w zakres samoobslugi, kontroli nad zwieraczami, poruszania si§, lokomocji, porozumiewania i swiadomosci spolecznej [11,12, 13].
ПСИХОЛОГІЯ
э
2011
Ryc.I Srednie wartosci WFR w obu grupach w Ryc. 2 Srednie wartosci WFR w badaniu poczqtkowym (I) badaniu poczqtkowym (I) i koncowym (ll) i koncowym (ll) z podzialem na wysokosc
uszkodzenia C -C, i C-C,
З 6 6 7
Skala FIM charakteryzuje si§ duzy czulosciy na zmiany w czynnosciach samoobslugi [14]. Test wypelnia si§ w ciygu 20 min. na podstawie wywiadu i obserwacji. FIM przeznaczony jest do oceny funkcjonalnej osob ze schorzeniami neurologicznymi, w tym osob po URK [15, 16]. W badaniach Fujiwary skala FIM okazala si§ trafna i czula w ocenie funkcjonalnej osob po URK w odcinku szyjnym [17].
Modyfikacja FIM dokonana przez Opar§ polegala na odrzuceniu poziomu dotyczycego „swiadomosci spolecznej” (kontakty mi^dzyludzkie, rozwiyzywanie problemow, pami^c) jako nie poddajycy si§ ocenie punktowej oraz podwyzszeniu progow z jednego do dwoch punktow - zamiast punktacji 7, 6, 5, 4, З, 2, 1 zastosowano punktacji 7, 5, З, 1. Skala ta jest prostsza i latwiejsza w wykonaniu. Minimalna liczba punktow WFR wynosi 15 a maksymalna 105 [10].
Wskaznik Funkcjonalny „Repty” ocenia nast^pujyce funkcje [10]:
1. Samoobslug^:
- spozywanie posilkow,
- higien§ osobisty,
- kypiel, ubieranie gornej cz^sci ciala,
- ubieranie dolnej cz^sci ciala,
- toalet§.
2. Obslug§ zwieraczy:
- obslug§ p^cherza (cewnikowanie zewn^trzne),
- oddawanie stolca.
3. Mobilnosc:
- przechodzenie lozko - krzeslo - wozek,
- siadanie na muszli klozetowej,
- wchodzenie pod prysznic.
4. Lokomoj
- jazd§ na wozku inwalidzkim,
- poruszanie si§ na schodach.
5. Komunikaj
- zrozumienie sluchowe i wizualne,
- mow§ werbalny.
Punktacja WFR: kazdy czynnosc ocenia si§ wedlug nast^pujycej skali:
7 - pelna niezaleznosc (wykonuje szybko i bezpiecznie),
5 - umiarkowana zaleznosc (wykonuje samodzielnie, ale przez nadzor, asekuraj lub z uzyciem narz^dzi pomocniczych),
З - wymagana pomoc osob drugich,
1 - calkowita zaleznosc.
Wyniki.
Uzyskane wyniki poddano podstawowej analizie statystycznej obliczajyc sredniy arytmetyczny. Do okreslenia istotnych statystycznie roznic pomi^dzy wartosciami parametrow uzyskanymi bezposrednio przed i po turnusie AR posluzono si§ nieparametrycznym testem kolejnosci par Wilcoxona (Statistica 9,0). Za istotne statystycznie uznano wartosci na poziomie p<0,05.
Analizujyc wyniki sprawnosci funkcjonalnej zaobserwowac mozna istotny wzrost wartosci WFR mi^dzy badaniem poczytkowym i koncowym (ryc. 1, 2). W analizie poszczegolnych wskaznikow funkcjonalnych WFR takze stwierdza si§ istotny wzrost w badanych grupach we wszystkich obszarach funkcjonowania poza komunikacjy (ryc. З).
Na uwag§ zasluguje fakt, iz pacjenci z grupy C5-C6 charakteryzowali si§ po turnusie AR sprawnosciy funkcjonalny na podobnym poziomie co badani z grupy C6-C7 przed turnusem.
Ryc. З Wartosci srednie wskaznikow funkcjonalnych WFR w poszczegolnych obszarach funkcjonowania w badaniu poczytkowym i koncowym w obu grupach
Najwi^ksza roznica wartosci punktowej WFR mi^dzy badaniem poczytkowym a koncowym wyst^puje w obszarze mobilnosci i samoobslugi, mniejsza w zakresie kontroli zwieraczy i lokomocji (tab. 1). Wi^kszy popraw§ ogolnego wyniku WSF stwierdzono u osob z uszkodzeniem na wysokosci C6-C7 (tab. 2)
ПСИХОЛОГІЯ
Tabela 1
Roznice wartosci punktowej w poszczegolnych obszarach funkcjonowania WFR mifdzy badaniem poczqtkowym i koncowym
Wysokosc uszkodzenia Funkcja Badanie Punktacja WFR Srednia roznica Test Wilcoxona (p)
Srednia Odch.std
C5-C6 Samoobsluga I 18,29 4,34 5,29 0,0010
II 23,57 3,99
Kontrola zwie-raczy I 6,00 2,22 1,14 0,0117
II 7,14 2,80
Mobilnosc I 5,57 2,41 3,57 0,0015
II 9,14 2,88
Lokomocja I 4,86 1,03 1,14 0,0117
II 6,00 0,00
Komunikacja I 13,57 0,85 0,43 0,1088
II 14,00 0,00
C6-C7 Samoobsluga I 23,63 6,62 5,56 0,0010
II 29,19 4,83
Kontrola zwie-raczy I 7,63 2,33 1,38 0,0077
II 9,00 1,46
Mobilnosc I 7,63 4,30 4,88 0,0004
II 12,50 3,76
Lokomocja I 5,13 1,02 0,88 0,0180
II 6,00 0,00
Komunikacja I 13,75 0,68 0,25 0,1797
II 14,00 0,00
Tabela 2
Roznice wartosci punktowej WFR mifdzy badaniem poczqtkowym i koncowym
Wysokosc uszkodzenia Badanie Punktacja WFR Srednia roznica Test Wilcoxona (p)
Srednia Odch.std
C5-C6 I 48,21 8,35 11,21 0,000982
II 59,43 7,82
C6-C7 I 57,75 11,95 12,94 0,000438
II 70,69 8,37
C5-C7 I 53,30 11,34 12,13 0,000002
II 65,43 9,81
Dyskusja.
Ocen§ poszczegolnych wskaznikow funkcjonalnych osob po URK za pomocy skali FIM przeprowadzilo wiele zespolow medycznych w Stanach Zjednoczonych i Japonii [12, 13, 18]. Badania przeprowadzone przez Fujiwar^ (1999) wykazaly trafnosc narz^dzia FIM do oceny funkcjonalnej osob z tetraplegiy i wysoky korelaj ze skaly uszkodzen ASIA [18].
Skala FIM jak i zastosowany w badaniach Wskaznik Funkcjonalny „Repty” nalezy do skal klinimetrycznych. Ocena jakosciowa stanu funkcjonalnego przetworzona zostaje w wartosc punktowy. Pozwala to na obiektywny ocen§ stanu pacjenta, porownywanie wynikow badan, kontrol^ procesu usprawniania oraz przeprowadzenie analizy matematyczno - statystycznej.
Badania izraelskie (2001) przeprowadzone w Loewenstein and Shelba Hospital Rehabilitation Center oceniajyce wplyw 6 tygodniowego usprawniania na sprawnosc funkcjonalny osob z tetraplegiy mierzone skalami Spinal Cord Independence Measure (SCIM) i
FIM, dowiodly popraw§ 13 z 18 obszarow oceniania u 80% badanych. Najwi^ksza poprawa dotyczyla zakresu opieki wlasnej (samoobslugi) i mobilnosci (poruszania si§) [19]. Badania te potwierdzajy badania wlasne, w ktorych takze stwierdzono najwi^kszy popraw§ w obszarze samoobslugi i mobilnosci.
Badania Lawtona (2006) w grupie 72 pacjentow po URK przeprowadzone 3-krotnie: w momencie rozpocz^cia, po 12 i 26 tygodniach usprawniania, dowiodly szybky popraw§ funkcjonalny mi^dzy pierwszym a drugim badaniem. Wyniki trzeciego badania wykazywaly juz bardzo niski poziom poprawy [20].
Przytoczone wyzej wyniki badan potwierdzajy wi^kszy skutecznosc usprawniania we wczesnym okresie po urazie.
Itzkovich (2001) przeprowadzila ocen§ sprawnosci funkcjonalnej i lokomocyjnej u 78 osob z tetraplegiy. Badanie zostalo wykonane przy pomocy skali SCIM przed rozpocz^ciem oraz po 4 tygodniach usprawniania. Najwi^kszy poprawy stwierdzono w obszarze samoobslugi
(self-care) i poruszania si§ wewnytrz pomieszczenia (mobility room), nieco mniejszy w obszarze obslugi wyprozniania (bladder and bowel management) [21].
W badaniach wlasnych istotny popraw§ stwierdzono takze z zakresie obslugi p^cherza (umiej^tnosci cewnikowania zewn^trznego). Wiyze si§ to nie tylko z poprawy samoobslugi w zakresie sprawnosci manualnej ryk w trakcie turnusu AR, ale z pewnosciy rowniez z indywidualnymi zaj^ciami z niepelnosprawnym instruktorem w zakresie obslugi p^cherza. W systemie AR usprawnianie samoobslugowo - lokomocyjne prowadzone jest przez niepelnosprawnego instruktora FAR. Jego doswiadczenia w zakresie obslugi i kontroli zwieraczy ulatwiajy uczestnikowi opanowanie przede wszystkim czynnosci cewnikowania zewn^trznego (zakladanie i zdejmowanie uridomow).
Ocen§ sprawnosci funkcjonalnej i lokomocyjnej osob po URK zastosowal w swych badaniach zespol naukowcow pod kierownictwem Ackermana (2010). Obj^li oni eksperymentem 114 pacjentow po calkowitym URK, u ktorych uraz wystypil w ciygu 12 ostatnich miesi^cy. Wszyscy badani ukonczyli zarekomendowany program 6 tygodniowej rehabilitacji. Pacjentow podzielono na podgrupy (Cj-C4, C5, C6, C7-C8, Thj-Th6 i Th7-Th12) bazujyc na klasyfikacji motorycznych poziomow uszkodzenia zaproponowanej przez American Spinal
Injury Association (ASIA). W badaniu wykonanym tuz przed zakonczeniem programu rehabilitacji stwierdzono istotny popraw§ stanu funkcjonalnego pacjentow, w porownaniu z badaniem wykonanym tuz po rozpocz^ciu usprawniania, we wszystkich podgrupach z wyjytkiem
uszkodzenia na wysokosci Cj-C4 [22].
Yilmaz (2005) do oceny funkcjonalnej pacjentow po URK uzyl FIM. Badania wykonano po przyj^ciu chorych na oddzial szpitalny, tuz przed wypisem ze szpitala (4-6 tyg.) oraz co najmniej 6 miesi^cy po wypisie. U wszystkich chorych stwierdzono istotny wzrost wskaznika FIM w momencie opuszczenia szpitala oraz w okresie pozniejszym, w porownaniu z badaniem przeprowadzonym w poczytkowej fazie leczenia. Najwi^kszy popraw§ wyniki wykazalyw zakresie samoobslugi i mobilnosci [23].
Nieco odmienne wyniki badan przedstawil w swej pracy zespol naukowcow, kierowanych przez Haism^ (2008). Oceniajyc za pomocy FIM pacjentow po URK na poczytku rehabilitacji, 3 miesiyce pozniej, w momencie wypisu ze szpitala i rok po zakonczeniu rehabilitacji szpitalnej. Autorzy stwierdzili, iz wskaznik FIM ulegal poprawie jedynie podczas rehabilitacji szpitalnej, natomiast pozniej nast^powala jego stabilizacja [24].
Wyniki badan autora nie potwierdzajy wynikow badan wlasnych, osoby nawet z dluzszym czasem od urazu (30-40 miesi^cy) mogy uzyskac popraw§ sprawnosci funkcjonalnej.
Fujiwara (1999) w National Murayama Hospital przeprowadzil 3-letnie badania grupy 14 pacjentow z URK na wysokosci C6, oceniajyc zaleznosc mi^dzy sily ramion a sprawnosciy funkcjonalny i lokomocyjny. W badaniach zastosowano skal§ uszkodzen rdzenia kr^gowego ASIA
32011 gi
oraz skal§ FIM do oceny funkcjonalnej. Wskazano duzy zaleznosc mi^dzy sily ramion a sprawnosciy funkcjonalno
- lokomocyjny badanych. Wi^ksza sila ramion koreluje silnie z obszarem poruszania si§ (transfer lozko - krzeslo
- wozek - toaleta) i jazdy na wozku inwalidzkim. Potwierdzono wysoky korelaj testem Spearmanna mi^dzy skaly ASIA a skaly FIM r= 0,73 (p<0,01). Jednoczesnie badania dowiodly, iz sila ramion moze zwi^kszyc si§ nawet po 4 do 10 lat po URK,co ma swoje przelozenie w technice jazdy na wozku inwalidzkim i dlugosciy pokonywanego dystansu [17].
Wyniki badan wlasnych wydajy si§ byc w zgodzie z wi^kszosciy wnioskow przytoczonych wczesniej, ktore wskazujy na istotny wplyw prowadzonej specjalistycznej rehabilitacji na wykonywanie czynnosci dnia codziennego przez osoby z tetraplegiy. Wyniki wlasne, podobnie jak wyniki podane przez Yilmaza (2005) potwierdzily efektywnosc rehabilitacji nawet w pozniejszym czasie po urazie.
Nalezy jednoczesnie zwrocic uwag§ na fakt, iz czas po jakim autor niniejszej pracy poddal ponownej ocenie pacjentow byl zdecydowanie najkrotszy (12 dni) sposrod wszystkich wspomnianych eksperymentow.
Tasiemski (1998) w badaniach nad wplywem metod treningowych stosowanych w AR przeprowadzil na turnusach AR ocen§ sprawnosci funkcjonalnej i lokomocyjnej 57 osob z tetraplegiy. Do oceny funkcjonalnej zastosowal wlasny testy samoobslugi podstawowej (SP), test samoobslugi w czynnosciach dnia (SCD) oraz opracowany przez siebie Test Techniki Jazdy. We wszystkich badanych grupach odnotowano post^p zarowno w czynnosciach samoobslugi jak i w technice jazdy. Autor stwierdzil wyzszy poziom koncowy w grupie osob, ktore byly juz na turnusach AR, natomiast wi^kszy post^p osiygn^li uczestnicy pierwszego turnusu. Analizujyc roznice mi^dzy grupami, wi^kszy post^p zauwazony zostal w grupie C6-C7 w porownaniu z grupy
C5-C6 [25].
Wyniki te zgodne sy z wynikami badan wlasnych: grupa C6-C7 uzyskala wi^kszy popraw§ w obszarze samoobslugi, mobilnosci oraz kontroli zwieraczy, ale w grupie C5-C6 stwierdzono nieco wi^kszy popraw§ z zakresie lokomocji. Wiyze si§ to zapewne z nizszymi wynikami poczytkowymi tej grupy.
Badania Furmaniuka i Cywinskiej-Wasilewskiej (2009) dotyczyce niezaleznosci funkcjonalnej osob po URK wykazaly zroznicowanie umiej^tnosci samoobslugowych w grupie osob z tetraplegiy. Autorzy lyczy to z odmiennym u kazdego z uczestnikow stopniem porazenia konczyn gornych oraz mi^sni tulowia [7]. Wyniki badan autorow potwierdzajy koniecznosc odr^bnej analizy sprawnosci funkcjonalnej osob z tetraplegiy z podzialem na poziom uszkodzenia rdzenia w odcinku szyjnym.
Bolach (1998) przeprowadzil badania za pomocy wlasnego wywiadu kwestionariuszowego wsrod 34 uczestnikow obozow dotyczycego wplywu AR na reintegraj spoleczny osob po URK. Stwierdzono, ze osoby z paraplegiy wi^ksze znaczenie przypisywaly nauce pokonywania barier architektonicznych, natomiast osoby z tetraplegiy zdobywaniu niezaleznosci w samoobsludze
[26]. Autor na podstawie przeprowadzonych badan wskazuje optymalny czas uczestnictwa w turnusie AR -dla osob z paraplegiy okres 2 lat po wypadku, z tetraplegiy 2-5 lat po urazie. Wyniki badan wlasnych wskazujy jednak, ze osoby z krotszym czasem od urazu (do 2 lat) osiygajy wi^kszy poprawy niz osoby z dluzszym czasie po urazie. Lyczy si§ to zapewne z ich nizszymi wynikami poczytkowymi.
Z badan Bolacha i Czajkowskiej (1997) dotyczycych treningu plywackiego na turnusach AR przeprowadzonych na grupie 15 osob z tetraplegiy wynikalo, ze plywanie podnosi sprawnosc podstawowych czynnosci
samoobslugowych. Stwierdzono, ze З4% badanych opanowalo czynnosci rozbierania i ubierania w szatni, 40% przesiadania si§ z wozka na slupek basenu i toalet^
[27].
Badania autorow dowodzy, ze trening plywacki jak inne treningi pi^cioboju AR odbywajyce si§ na turnusie podnoszy nie tylko umiej^tnosci sportowe w danej dyscyplinie. Dzi^ki wykonywaniu niezb^dnych czynnosci samoobslugowych przed i po treningach podnosi si§ sprawnosc funkcjonalna w czynnosciach zycia codziennego.
Poprawa sprawnosci funkcjonalnej osob z tetraplegiy podczas turnusu AR zwiyzana jest z uruchomieniem mechanizmow kompensacyjnych. Badania przeprowadzone przez Hoffmana (2006) wsrod osob z tetraplegiy potwierdzily znaczenie mechanizmow kompensacyjnychzast^pujycychfunkcj^stawulokciowego i wykorzystanie pasywnego chwytu porazonymi palcami r^ki w czynnosciach zycia codziennego [28].
Istoty post^pow samoobslugowo - lokomocyjnych na turnusie AR jest wlyczenie jako logicznego ciygu wszystkich czynnosci zycia codziennego w proces treningowy.
Wnioski.
1. Nastypila poprawa sprawnosci funkcjonalnej badanych grupach podczas obozu I stopnia AR.
2. Najwi^ksza poprawa dotyczyla poruszania si§ (mobilnosci) i samoobslugi, w mniejszym stopniu lokomocji i obslugi zwieraczy.
3. Nie stwierdzono istotnej poprawy w zakresie komunikacji.
Pismiennictwo
1. Kiwerski JE, Krasuski M, Ogonowski A, Dziewulski M. Mozliwosci przywrocenia lub poprawy funkcji r^ki chorego z tetraplegiy. Ortop Traum Rehabil 2000, З: 28-ЗЗ.
2. Kiwerski J, Krasuski M, Stelmasiak T. Zasady post^powania i funk-cjonalne wyniki leczenia chorych z urazowym uszkodzeniem rdze-nia kr^gowego. Post Rehabil 1990, 4(2): ЗЗ-4З.
3. Furmaniuk L, Cywinska G. Metodyka usprawniania osob po urazie rdzenia kr^gowego podczas obozow Aktywnej Rehabilitacji. Fizjo-ter 2008, 16(1): 85-91.
4. Kiwerski J. Rehabilitacja osob po urazach kr^goslupa z uszkodze-niem ukladu nerwowego. Post Rehabil 1994, 1: 179 -18З.
5. Tasiemski T. Efektywnosc systemu Aktywnej Rehabilitacji w usprawnianiu czynnosci samoobslugi i lokomocji osob po urazach rdzenia kr^gowego. Post Rehabil 1998b, 12(1): 67-79.
6. Tasiemski T. Aktywna Rehabilitacja w Polsce. Rehabil Med Spol 1994, 141-150.
ПСИХОЛОГІЯ
7. Furmaniuk L, Cywinska-Wasilewska G. Ocena zmian niezaleznosci funkcjonalnej osob po urazie rdzenia kr^gowego w trakcie obozow Aktywnej Rehabilitacji. Fizjoterapia 2009, 17, (2): 17-24.
8. Bolach E, Bolach B, Seidel W. Rugby na woz-kach - nowa dyscyplina sportowa dla osob z tetraplegiy. Fizjoter 2001, 9(2): 66-70.
9. Pychalska M, Talar J, Franczuk B. Podejscie strategiczne do rehabilitacji chorych z wysokimi urazami rdzenia kr^gowego. Ortop Traum Rehabil 2001, 3(1): 89 -99.
10. Opara J, Szeliga-Cetnarska M, Chromy M. Wskaznik Funkcjonalny „Repty” dla oceny czynnosci zycia codziennego u chorych z niedo-wladem polowiczym po udarze mozgu. Neurol Neurochir Pol 1998, 4: 813-822.
11. Grimby B, Andren E, Daving Y, Wright B. Dependence and perceived difficulty in daily activities in community - living stroke survivors 2 years after stroke: a study of instrumental structures stroke. J Arch Phys Med Rehabil 1998, 29(9): 1843-1849.
12. Heinemann AW, Linacre GM, Wright BD. Relationship between impairment and physical disability as measured by the Functional Independence Measure. J Arch Phys Med Rehabil 1993, 74: 566-573.
13. Wright DB, Linacre JM, Smith RM, Heinemann AW, Granger CV. FIM Measurement properties and Rasch model details. Scand J Rehabil Med 1997, 29: 267-272.
14. Anderson K, Akito S, Atkins M, Bieringa-Sorensen F. Functional Recovery Measures for Spinal Cord Injury: An Evidence - Based Review for Clinical Practice and Research. J Spinal Cord Med 2008, 31(2): 133-144.
15. Linacre JM, Heineman AW, Wright DB, Granger CV, Hamilton BB. The structure and stability of the Functional Independence Measure. J Arch Phys Med Rehabil 1994, 75, (2): 127-132.
16. Verhoef M, Barf H, Post M, van Asbeck F, Gooskens R, Prevo A. Functional independence among young adults with spina bifida, in relation to hydrocephalus and level of lesion. Developmental Med Child Neurol 2006, 48: 114-119.
17. Fujiwara T, Hara Y, Akaboshi K, Chino N. Relationship between shoulder muscle strength and functional independence measure (FIM) score among C6 tetraplegics. J Spinal Cord Med 1999, 37: 58-61.
18. Fujiwara T, Hara Y, Akaboshi K, Chino N. Relationship between shoulder muscle strength and functional independence measure (FIM) score among C6 tetraplegics. J Spinal Cord Med 1999, 37: 58-61.
19. Catz A, Itzkovich M, Steinberg F. The Catz - Itzkovich SCIM: a revised version of the Spinal Cord Independence Measure. Disabil Rehabil 2001, 23(6): 263-268.
20. Lawton G, Lungren-Nilson A, Biering-Sorensen F. Cross - cultural validity of FIM in spinal cord injury. J Spinal Cord Med 2006, 44: 746-752.
21. ItzkowichM, Tripolski M, Zelig G, Ring H, Rosentul N, Ronen J, Spasser R, Livshits A, Gepstein R, Catz A. Rasch analysis of SCIM
II. Disabil Rehabil 2001, 23(6): 359-372.
22. Ackerman P, Morrison SA, McDowell S, Vazquez L. Using the Spinal Cord Independence Measure III to measure functional recovery in a post-acute spinal cord injury program. J Spinal Cord Med 2010, 48(5): 380-387.
23. Yilmaz F, Sahin F, Aktug S, Kuran B, Yilmaz A. Long-term follow-up of patients with spinal cord injury. Neurorehabil Neural Repair 2005, 19(4): 332-337.
24. Haisma JA, Post MW, van der Woude LH, Stam HJ, Bergen MP, Sluis TA, van den Berg-Emons HJ, Bussmann JB. Functional independence and health-related functional status following spinal cord injury: a prospective study of the association with physical capacity. J Rehabil Med. 2008, 40(10): 812-819.
25. Tasiemski T. Efektywnosc systemu Aktywnej Rehabilitacji w usprawnianiu czynnosci samoobslugi i lokomocji osob po urazach rdzenia kr^gowego. Post Rehabil 1998b, 12(1): 67-79.
26. Bolach E. Wplyw aktywnej rehabilitacji na reintegraj spoleczny osob po uszkodzeniu rdzenia kr^gowego. Fizjoter 1998, 1 -2: 25-28.
27. Bolach E. Czajkowska E. Plywanie jako jedna z form usprawniania leczniczego na turnusach Aktywnej Rehabilitacji osob po uszkodzeniu rdzenia kr^gowego. Fizjoter 1997,5(4): 20-26.
28. Hoffmann G. How to extend the elbow with a weak or paralyzed triceps: control of arm kinematics for aiming in C6-C7 quadriplegic patients. Neuroscience 2006, 139: 749-765.
Artykul postupil do redakcji 05.06.2011 r.
tetyanaprystupa@gmail.com
