CC BY
319
МАДАМИНОВ А.А., УСМОНОВ Р.
АСОС^ОИ НАЗАРИЯВИИ ТАРАЩИЁТИ УСТУВОРИ ХОЦАГИИ ЦИШЛОК,
Дар мацола муаллифон дар асоси назарияуои илмии мавцуда мафууми «таращиёти устувор», роууо ва шароити ташкили тарацциёти устувори щтисодй аз цумла рушди ицтисоди хоцагии цишлоци Тоцикистонро баррасй кардаанд.
MADAMINO V A.
USMONOVR.
THEORETICAL BASIS OF AGRICULTURAL STEADY DEVELOPMENT
The authors on the basis of existing scientific theory investigated the notions of “steady development”, the ways and organizational conditions of economical steady development as well as economical promotion of agriculture in this article.
ХОЛИЦОВА А.Х.,-
сармуаллимаи кафедраи Назарияи ицтисодии факултаи _ Молияи ДД^БСТ.
АМНИЯТИ ГИЗОЙ ВА РО^ОИ ТАЪМИНИ ОН Мафхуми «амнияти гизой» хам дар адабиёти мо ва хам дар адабиёти хоричй хеле маъмул аст. Тадкикотчиёни хоричй Г. Конуэ ва Э. Барбер амнияти гизоиро чунин шарх додаанд: «Амнияти гизой кафолати доимии ба ахолй дастрас гардидани микдори зарурии маводи гизой бахри таъмини хаёти солиму фаъолро муайян мекунад ва дар мамлакатхои тараккикардаи дунё, ин ноустувории амнияти гизоии глобалй набуда, балки дар натичаи норасогии имконияти харидории истеъмолгарон ба миён меояд»1.
Гуфтахои болоро Ю. С. Хромов чукуртар тахлил карда чунин мешуморад, ки амнияти гизоии мамлакат - ин хамин гуна вазъи иктисодй мебошад, ки дар он кафолати таъмини «ба тамоми ахолй дастрас гардидани микдори зарурии маводи гизой барои таъмини хаёти солиму фаъол мебошад».
Амнияти гизой доимй ва муваккатй мебошад, ки ба фаркияти ин ду мафхум Бонки чахонй равшанй андохтааст:
1. Хатари доимии маводи гизой - ин хамин гуна вазъияте мебошад, ки дар он мамлакат, нохияхои он, гурухи ахолй, оила хатари доимии маводи гизоиро дарк мекунанд, агар истеъмоли доимии маводи хурока бо сабаби дастрас карда натавонистан аз сабаби нарасидани даромади пулй ва ё истехсоли микдори зарурии маводи гизой, нокифоя бошад.
1 Хромов Ю. С. Продовольственная безопасность России: внутренние и международные аспекты. // Проблемы глобальной безопасности - М, 1995 - стр. 405 - 434
2. Хатари муваккатии гизо. Ин вазъияти даврй буда, дар натичаи ноустувории дастрасшавии гизо, баландшавии нарх ба маводи гизой, бехосилй, пастшавии даромади ахолй ба миён меояд.
Аз ин чунин хулоса метавон кард, ки амнияти гизой ин дар як сатхи муайян нигох доштани нишондихандахои таъмини ахолй бо маводи гизой буда, он ба тараккиёти устувори иктисодй ва пойдории ичтимой - сиёсй дар чомеа бояд кафолат дихад. Ин ду омил асоси амнияти миллй мебошад. Амнияти гизоии байналхалкй аз руи ду нишондихандаи мухим муайян карда мешавад:
1. Дачми захираи гузарандаи гандум дар чахон, ки то хосили оянда бокй мемонад. Ин нишондиханда хамчун давомнокии (шумораи руз) истеъмоли умумичахонии гандум дар сатхи мавчудаи захирахои гузаранда дар намуди фоизи мукаррарии истеъмоли солона мебошад. Амнияти сатхи захирахои гузарандаи гандум хамон вакт дуруст хисобида мешавад, ки он ба 60 рузи истеъмоли чахонй, ё ин ки тахминан 17% истеъмоли умумии солона мувофикат кунад. Дар холати хачми захирахо аз 17% - и истеъмоли солона кам шудан, он гох суръати тези баландшавии нарххои чахонй ба миён меояд, чй хеле ки дар солхои 1972 - 1973 ва 1979 - 1980 руй дода буд.
2. Бештар хамчун нишондихандаи умумии амнияти гизой, динамикаи истехсоли гандум ба хисоби миёна ба хар сари ахолй истифода бурда мешавад.
Ба амнияти гизоии мамлакатхо, аз он чумла Точикистон сабабхои дохилй бештар таъсири чиддй мерасонанд. Ин сабабхо бештар ба амалиёти сохаи кишоварзй таъсири бевоситаи худро мерасонанд: гайрисамаранок истифодабарии замин; гайрикофй будани дарачаи тараккиёти сусти сохахои коркарди махсулот; дар сатхи паст карор доштани доираи гайриистехсолй ва хоказо.
Ба ин факту ракамхои зерин мисол шуда метавонанд. Чй хеле ки дар хисоботи Раиси вилояти Сугд Крхир Расулзода оид ба натичахои фаъолият дар соли 2008 кайд карда шуда буд: «Дамагй дар шахру нохияхои вилоят замини аз кишт берунмонда 6 453 гектар, аз он чумла 5 322 гектар замини обй ва 1 131 гектар замини лалмиро ташкил дод. Дар натича 727,7 хазор сомонй зарари иктисодй ба миён омадааст. Бо сабаби нарасидани оби кишт сохаи кишоварзии вилоят (3828 гектар) ба маблаги 8,3 млн. сомонй зарари иктисодй дидааст». Аз тахлил бармеояд, ки ин зарари иктисодй дар натичаи сабабхои дохилй ба миён омадааст.
Доло Мурочиатномаи Президенти Ч,умхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон ба аъзоёни хукумат ва мардуми кишварро ёдовар шудан чоиз аст. Дар Мурочиатнома чунин таъкид шуда буд: «Дама бояд дар хотир дошта бошанд, ки танхо бо рохи истифодаи окилонаву самараноки замин ва афзоиш додани истехсоли махсулоти
ватанй мо метавонем амнияти озукавории кишвари худро таъмин карда ба тагйироти нарху наво дар бозорхои чахонй истодагарй намоем».1
Вазъи чахони имруза, махсусан аломатхои аввалини бухрони иктисодй-молиявии чахонй Сарвари давлатро водор сохт, ки ба хукумат ва мардуми кишвар мурочиат намояд ва ин сиёсати дурандешонаи у хеле саривактй хам буд.
Оид ба хамин проблема Президенти мамлакат Эмомалй Рахмон 15 апрели соли чорй дар Паёми худ ба Мачлиси Олии Ч,умхурии Точикистон супоришхои заруриро иброз доштанд. Аз он чумла чунин зикр шудааст: «Бояд бозори сертификати замин ва фаъолияти
самарабахши онро ташаккул дода, ба раванди чорй кардани муносибатхои бозорй истифодаи самараноки обу замин, вусъати кишти такрории зироатхо суръати тоза бахшем».
Барои халли ин проблемаи гузошташуда аз тарафи Сарвари давлат таъкид карда шуд, ки: «ба гардиши кишоварзй ворид кардани заминхои нав, хамасола ба 200 хазор гектар расонидани майдони кишти такрории зироатхо чорахои катъй андешида шавад, ки ин яке аз роххои таъмини бехатарии ахолй бо маводи гизоии истехсоли худй ва хифзи боэътимоди амнияти озукавории мамлакат мебошад».2
Аз гуфтахои Раиси Ч,умхур чунин хулоса бармеояд, ки танхо бо истифодаи окилонаву самараноки замин мо метавонем амнияти гизоии кишварро таъмин кунем. Дар истифодаи замин хиссаи кормандони сохибтачрибаи сохаи кишоварзй хеле калон аст ва бояд тачрибаи бой ва маслихатхои муфиди онхо истифода шаванд, инчунин барои ичро кардани вазифахои давлатй ва супоришхои Сарвари давлат шароитхои имтиёзнок фарохам оварда шаванд.
Пас аз ин маълум мешавад, ки асоси таъмини амнияти гизоиро рушду инкишофи истехсоли махсулот дар сохаи кишоварзй ва коркарди онхо ташкил медихад. Дукумати Ч,умхурй барои халли ин проблемахо дар соли 2008 як катор тадбирхоро дар рохи самаранок истифодабарии замин, хосилхез кардани заминхои обёришаванда амалй намуд. Аз чумла барои ин 15 лоихаи инвеститсионй ба маблаги 940 млн. сомонй чудо шуда буд. Бо супориши Сарвари давлат аз хисоби маблагхои давлатй барои харидани тухмии зироат, мубориза бар зидди хашароти зараррасон 50 млн. сомонй чудо гардид. Карздихии хурд дар сохаи кишоварзй накши калонро мебозад ва хачми умумии он беш аз 350 млн. сомониро ташкил медихад, ки ин нисбат ба соли 2007 3,5 маротиба зиёд аст.
Аз ракамхои омор маълум мешавад, ки соли гузашта хачми умумии истехсоли махсулоти кишоварзй дар мамлакат 8% зиёд
1 Мурочиатномаи Президенти Ч,умхурии Точикистон Эмомалй Рахмон ба аъзоёни хукумат ва мардуми шарифи Точикистон. // Ч,умхурият, январи соли 2008
2 Паёми Президенти Ч,умхурии Точикистон Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Ч,умхурии Точикистон./Тирози чахон» 18.04.2009
гардидааст. Ин аз он шаxодат медщад, ки он тадбиpxои зикpшyда дар pоxи инкишофи соxаи аграрй амалй шyдаанд.
Президенти кишвар дар Паëми худ таъкид карданд: «Cоxаи мyxимтаpини иктисоди миллй бахши кишоварзй мебошад, ки амнияти озукавории мамлакат асосан аз сатxи рушди он вобаста аст. Барои таъмини амнияти озукаворй здад намудани xачми истеxсоли маxсyлоти асосии Fизой зарур аст ва ч^ати конеъ гардонидани эxтиëчоти озукавории мардуми кишвар бояд заминаxои моддиву техникии хочагиxои кишоварзй мyстаxкам карда шаванд».
Барои татбики баpномаxои рушди соxаи кишоварзй дар 5 соли охир аз руи pакамxои омор аз xисоби xамаи манбаъxои маблаFгyзоpиxои давлатй 2 млрд. сомонй масраф гардидааст.
Дар Паëми Сарвари давлат ба Мачлиси Олии Ч,Т кайд шудааст: «Соли чорй низ бо максади ба кишоварзон ба мÿxлати 1,5 сол додани карзи имтиëзнок аз xисоби бучети давлат 180 млн. сомонй чудо гардидааст». Инчунин таъкид шудааст: «Бо максади рушди соxаи кишоварзй аз xисоби бучети давлат ва тибки лоиxаxои инвеститсионй зиëда аз 700 млн. сомонй равона карда хоxад шуд».
Максад аз ин тадбиpxои андешидашуда баxpи беxбyдии мардуми кишвар ва нигоx доштани амнияти Fизоии мамлакат дар як сатxи муайян иборат мебошад.
Акнун ба pакамxои омор такя карда, ба натичаxои фаъолияти соxаи кишоварзии вилоят назар меафканем. Дар 11 моxи соли 2008 маxсyлоти кишоварзии вилоят нисбат ба xамин давраи соли 2007 7,6% афзудааст. Аз он чумла xачми сабзавот 7%, картошка 5,8%, полизй 9%, мевачот 3,7%, зироати хуроки чорво 3,2%, гушт 3,3%, шир кариб 2%, тухм 29,3% нисбат ба xамин давраи соли 2007 афзудааст.1
Ин pакамxои дар боло овардашуда афзоиши умумии таъмини амнияти Fизоиpо ифода мекунанд.
Г yфтаxои болоро хулоса карда, чунин пешниxодxо ба мдан меоянд:
1. Барои таъмини амнияти Fизой истеxсолгаpи ватаниро бояд xимоя кард ва оид ба истеxсоли маводи Fизой аз ашëи хоми ватанй ба онxо шаpоитxои имтжзнок (системаи андозбандй, механизми нархгузорй) фаpоxам овард.
2. Механизми танзими таносyбxои нархиро ба маxсyлотxои истеxсолгаpони кишоварзй ва молxои таъинотй истеxсолии дар соxаи кишоварзй истифодашаванда (техникаи кишоварзй, маводxои сохтмонй, сузишворй ва xоказо) кор карда баромада шавад.
3. Барои истеxсолгаpони ватанй аз руи намyдxои гуногуни хочагидорй, ки дар асоси шакга,ои гуногуни моликият ташкил ëфтаанд, шароити xаматаpафа фаpоxам оварда шавад.
4. Шаpтxои амалиëти комплекси агросаноатй ба зуди ташкил додани инфраструктураи бозорй дар доираи аграрй, yсyлxои замонавии
1 Пешpавиxоямонpо дучандон гардонем. (Дисоботи Раиси вилояти CyFд Kоxиp Расулзода оид ба натичаxои фаъолият дар соли 2008)// Дакикати CyFд, 25.12.2008
коркард, нигоx доштан ва дастрас кардани маxсyлотxои кишоварзй то истеъмолгарон ташкил карда шавад.
Дар xама давpаxо, махсусан имруз, ки мо дар маpxилаи бÿxpони иктисодиву молиявии чаxонй карор дорем амнияти Fизоии мамлакат дар мадди аввал меистад, чунки ин кафолати пойдории ичтимой - сдасй дар чомеа мебошад.
Вожа^ои калиди: амнияти Fизой, маводи Fизой, даромади пулй, баландшавии нарх, захира, сертификати замин, кишти такрорй, инкишофи истеxсол.
Адабиёт:
1. Мурочиатномаи Президенти Ч,yмxypии Точикистон Эмомалй Pаxмон ба аъзоëни xyкyмат ва мардуми шарифи Точикистон. / Ч,yмxypият, январи соли 2008;
2. Паëми Президенти Ч,yмxypии Точикистон, Эмомалй Pаxмон ба Мачлиси Олии Ч,yмxypии Точикистон./Тирози чаxон» 18.04.2009;
3. Пешравщоямонро дучандон гардонем. Дисоботи Pаиси вилояти CyFд К^ир Pасyлзода оид ба натичаxои фаъолият дар соли 2008)./ Дакикати CyFд, 25.12.2008;
4. Хромов Ю. С. Продовольственная безопасность Pоссии: внутренние и международные аспекты. // Проблемы глобальной безопасности - М, 1995;
5. Омори вилояти CyFд: Ахбори расмй.-соли 2007, Хучанд.- 2008.
ХАЛИКОВА А.Х.
ПРОДОВОЛЬСТВЕННАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ И ПУТИ ЕГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ
Данная статья посвящена необходимости продовольственной безопасности РТ в нынешних условиях, обеспечения защиты отечественного производителя, создания льготных условий по выпуску продуктов питания из отечественного сырья.
KHOLIKOVA A.
FOOD SAFETY AND THE WAYS OF ITS GUARANTEE
The necessity offood safety, guarantee and protection of a producer, creating of favourable output conditions offood products from home resources are considered in this article.
АЗИМОВ А.Ч.-
дoтceнтu кaфeдpau MapKemum-^po6u3Hecu ДД^БСT. БА РОД МОНДАНИ ФАЪОЛИЯТИ МАРКЕТИНГЇ ДАР КОРХОНАДОИ КОМПЛЕКСИ АГРОСАНОАТИИ ВИЛОЯТИ СУFД
Боду xавои мавзеъxо, шароити обу замини нотакрори ноxияxои вилояти CyFд дар кисми Точикистони шимолй барои парвариши зиpоатxои кишоварзй мусоидат менамояд. Аз ин ру, истеxсолоти кишоварзй яке аз соxаxои асосии иктисоддати Ч,yмxypии Точикистонро ташкил менамояд. Гузариш ба мyносибатxои иктисоди бозоргонй ба соxаxои комплекси агросаноатй низ бетаъсир намонд. Дукумати
