Научная статья на тему 'ҚAМAШИ ДAВЛAТ ЎРМОН ХЎЖAЛИГИДA ПAЙВAНДЛAНГAН МAҲAЛЛИЙ НAВЛAР КУРТAКЛAРИНИНГ СAҚЛAНИБ ҚОЛИШИ'

ҚAМAШИ ДAВЛAТ ЎРМОН ХЎЖAЛИГИДA ПAЙВAНДЛAНГAН МAҲAЛЛИЙ НAВЛAР КУРТAКЛAРИНИНГ СAҚЛAНИБ ҚОЛИШИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
6
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тоғ олди / қир / адир / хандон писта / пистачилик / нав / районлаштириш / плантация / хўжалик / лалми / пайвандлаш.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Хамзаев А.Х, Холмуротов М.З, Эшанкулов Б.И, Хаитов Х.Ҳ

Кўп йиллик изланишлардан сўнг Ўзбекистонда Ўрмон хўжалиги илмий-тадқиқот олимлари томонидан хандон пистанинг маҳаллий янги 13 та нави яратилди. Бу навлар ўзининг ҳосилдорлиги, ҳосил сифатининг юқорилиги, касаллик ва зараркунандаларга ҳамда қурғоқчиликка чидамлилиги билан ўз устун туради. Ушбу навлар асосида писта плантацияларини барпо этиш орқали янги экилаётган ва кам ҳосилли пистазорларни ҳосилдорлигини оширишимиз мумкин. Бу эса ўз навбатида пистачилик билан шуғулланувчи хўжаликлар ва аҳолини даромадини ошишига хизмат қилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Хамзаев А.Х, Холмуротов М.З, Эшанкулов Б.И, Хаитов Х.Ҳ

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚAМAШИ ДAВЛAТ ЎРМОН ХЎЖAЛИГИДA ПAЙВAНДЛAНГAН МAҲAЛЛИЙ НAВЛAР КУРТAКЛAРИНИНГ СAҚЛAНИБ ҚОЛИШИ»

ЦАМАШИ ДАВЛАТ УРМОН ХУЖАЛИГИДА ПАЙВАНДЛАНГАН МА^АЛЛИЙ НАВЛАР КУРТАКЛАРИНИНГ САЦЛАНИБ ^ОЛИШИ *Хамзаев А.Х 2Холмуротов М.З 3Эшанкулов Б.И 4Хаитов Х.Х,

1Урмон хужалиги илмий-тадкикот институти, кишлок хужалик фанлари доктори, профессор. Тошкент 2Тошкент давлат аграр университети, PhD, доцент. Тошкент 3 Урмон хужалиги илмий-тадкикот институти, DSc, катта илмий ходим. Тошкент 4^амаши урмон

хужалиги Бош урмончиси https://doi.org/10.5281/zenodo.10083433

Аннотация. Куп йиллик изланишлардан сунг Узбекистонда Урмон хужалиги илмий-тадцщот олимлари томонидан хандон пистанинг ма^аллий янги 13 та нави яратилди. Бу навлар узининг уосилдорлиги, %осил сифатининг юцорилиги, касаллик ва зараркунандаларга %амда цургоцчиликка чидамлилиги билан уз устун туради. Ушбу навлар асосида писта плантацияларини барпо этиш орцали янги экилаётган ва кам уосилли пистазорларни уосилдорлигини оширишимиз мумкин. Бу эса уз навбатида пистачилик билан шугулланувчи хужаликлар ва ауолини даромадини ошишига хизмат цилади.

Калит сузлар: тог олди, цир, адир, хандон писта, пистачилик, нав, районлаштириш, плантация, хужалик, лалми, пайвандлаш.

Аннотация. После многолетних исследований учеными-исследователями института лесного хозяйства в Узбекистане были созданы 13 новых сортов фисташки. Эти сорта отличаются высокой урожайностью, высоким качеством урожая, устойчивостью к болезням и вредителям, а также засухе. Создавая плантации фисташки на основе этих сортов, мы можем увеличить урожайность недавно посаженных и низкоурожайных фисташек. Это, в свою очередь, способствует увеличению доходов фермеров и жителей, занимающихся выращиванием фисташки.

Ключевые слова: предгорье, хребет, холмы, фисташка, фисташководства, сорт, районирование, плантация, хозяйства, богарный, прививка.

Abstract. After many years of research, 13 new varieties ofpistachio have been created by researchers of the Institute of Forestry in Uzbekistan. These varieties are characterized by high yield, high quality of harvest, resistance to diseases and pests, as well as drought. By creating pistachio plantations based on these varieties, we can increase the yield of newly planted and low-yieldingpistachios. This, in turn, contributes to an increase in the incomes of farmers and residents engaged in pistachio cultivation.

Keywords: foothills, ridge, hills, pistachio, pistachio growing, variety, zoning, plantation, farms, rainfed, grafting.

Кириш. Урмон фондининг тог олди, кир - адирлик ерларида, самарасиз фойдаланилаётган яйлов майдонларида ёнгокмевали экинлар, асосан писта плантациялари барпо этишга кенг эътибор каратилмокда. Хандон писта истеъмолбоп ёнгокмева берувчи хдмда доривор ва техник махсулотлар олинадиган дарахт тури х,исобланади [4, 5, 7, 8]. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 23 августдаги "Республикада урмонлардан фойдаланиш самарадорлигини оширишга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида" ги П^-4424 сонли карори билан Республикамиз урмон хужаликлари томонидан 2020-2024 йилларда жами 38000 га писта плантациялари барпо этиш топшириги берилган. [1]. Бундан куриниб турибдики, якин йилларда катта майдонларга маданий пистазорлар ташкил этилади. Янгидан барпо этиладиган пистазорларни нафакат маданий урмонлар

барпо этиш, балки саноатбоп писта плантацияларига айлантириш оркали бугунги кунда, деградацияга учраган, самарасиз фойдаланилаётган урмон фонди ерларидан даромад олиш оркали куп минглаб юртдошларимизни доимий иш билан таъминлашда янги экспортбоп мах,сулот етиштириш имконияти яратилди. Бунда сифатли писта кучатларини етиштириш, плантациялар барпо этиш технологияларини тула ва сифатли амалга ошириш, уларни тугри парваришлаш, мах,сулот етиштиришнинг янги, тежамкор усулларини жорий этиш долзарб х,исобланади. Урмон хужалиги ходимлар ва ах,олининг пистачиликка кизикадиган кисми пистазорлар барпо этиш буйича тажрибага эга булсада, уларга илм-фан томонидан эришилган ютукларни етказиш ва уларда бу янгиликларни узлаштиришда ёрдам бериш бизнинг асосий максадларимиздан бири х,исобланади [2, 6, 7].

Тадкикот услуби. Дарахтларда таксацион тах,лил утказилади ва бах,олаш Г.М.Чернова, Г.С.Олехнович (1998 йил) томонидан ишлаб чикилган "Пистанинг нав ва истикболли шаклларини хужалик-биологик белгилари буйича комплекс бах,олаш методикаси" буйича утказилди [3].

Тадкикот натижалари. ^ашкадарё вилоятининг жанубий кисмида жойлашган ^амаши урмон хужалиги урмон фонди ерларининг умумий майдони 30473 га булиб, шундан урмон билан копланган майдон 17382 га, шу жумладан маданий урмонлар 366 га ни ташкил этади. Маданий урмонларнинг катта кисми хандон писта плантацияларидан ташкил топган булиб, бошка урмон хужаликларида булгани каби бу ерда х,ам оддий бодом, сугдиёна шумтоли, кайрагоч, маклюра дарахтзорларини куришимиз мумкин. Урмон хужалигининг писта плантациялари асосан мелиоратив вазифани бажарган.ишини х,исобига писта дарахтларидан х,осил олишга эътибор катта булмаган. Пистанинг х,осилли йилларида эса ёнгокмевани йигиш тадбирлари утказилган. Пистазорлардаги дарахтлар кам х,осилли, майдондага дарахтларнинг жинси буйича аралаш ва уртача 50% дан тугри келади. Писта плантацияси 6х5 м схемадан экилган. Янги яратилган писта навларини районлаштириш максадида тажрибалар Чимкургон урмон булимида олиб борилди, тажриба майдони денгиз сатх,идан 480 м баландликда жойлашган булиб, сунъий сугориш тизимига эга эмас. Пайвандлаш ишлари 2023 йил июн-июл ойларида -7 тадан дарахт 3 та такрорийликда утказилди. Пайвандалш натижалари 1-жадвалда берилган.

1-жадвал ^амаши давлат урмон хужалиги шароитида писта дарахтларини

пайвандлаш натижала и

№ Шакл ва Усган, % Шишиб Узгармаган, ^орайган ёки

навлар кизарган, % % шикастланган, %

1. Махдллий - 42,6 64,6 -

2. Боботог - 51,3 53,7 -

3. Галлаорол - 52,7 52,8 -

4. Мустакиллик - 63,3 42,1 -

5. Серх,осил - 51,5 53,3 -

6. Ситора - 53,6 54,5 -

7. Тог маликаси - 52,8 55,3 -

8. Узбекистон - 43,1 61,9 -

9. Узбекистон марвариди - 52,3 57,2 -

10. Фаравон - 61,9 45,7 -

11. Фарход - 53,7 58,2 -

12. Хурсандчилик - 42,6 63,8 -

13. Чакмок - 64,4 46,4 -

14. Ширин - 81,5 23,7 -

1-расм. Пайванд клинган ва кизарган куртаклар

1-жадвалдан куриниб турибдики лалми майдонларда олиб борилган пайвандлаш буйича ишларида адабиётларда таъкидланганидек жараён давом этмокда. Пайвандлаш натижаларига кура Ширин нави куртаклари узгариш юкори булиб, пайвандланган писта куртакларида 80 % кизариб шишиш кузатилди. Чакмок, Мустакиллик ва Фаравон навларида хам бу курсаткич 60% ни ташкил этди.

Хулоса. Янги яратилган махаллий писта навларини районлаштириш буйича олиб бораётган илмий изланишларининг пайвандлаш тажрибалари шуни курсатдики ^умкургон давлат урмон хужалиги шароитида махдллий навларнинг барчасида ижобий узгаришлар кайд этилди. Бунга пайвандланган куртакларда шишиб кизариш курсаткичлари юкори эканлигини куришимиз мумкин. Бундан ташкари узгармаган пайванд куртакларида хам бахорда янги навдор новданинг усиши хам тахмин килинмокда, бу уз навбатида пайвандлаш самарадорлиги курсаткичининг ошишидир.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 23 августдаги "Республикада урмонлардан фойдаланиш самарадорлигини оширишга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида" ги П^-4424 сонли карори.

2. Хамзаев А. Х. и др. Новые сортовые фисташки Узбекистана //Труды по интродукции и акклиматизации растений. - 2021. - С. 263-271.

3. Чернова Г.М., Олехнович Г.С. Методика комплексной оценки сортов и перспективных

форм фисташки по хозяйственно-биологическим признаком // Биоэкология орехоплодовых лесов и геодинамика в Южном Кыргызстане. ЮОНАН Кырг. Респ. -Джалал-Абад, 1998. - С. 53-61.

4. Boudjelal A. et al. In vivo wound healing effect of Italian and Algerian Pistacia vera L. resins //Fitoterapia. - 2022. - Т. 159. - С. 105197.

5. Elakremi M. et al. Pistacia vera L. leaves as a renewable source of bioactive compounds via microwave assisted extraction //Sustainable Chemistry and Pharmacy. - 2022. - Т. 29. - С. 100815.

6. Hamzayev A. K., Eshankulov B. I., Kholmurotov M. Z., Inomova M. M. Study on cultivation of pistachio (Pistacia vera L.) seedlings in containers //IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. - IOP Publishing, 2020. - Т. 614. - №. 1. - С. 012119.

7. Kayimov A., Kholmurotov M.Z., Eshankulov B.I. Justification of prospective pistachio (Pistacia vera L.) varieties and forms while creating plantations in Uzbekistan //IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. - IOP Publishing, 2021. - Т. 939. - №. 1. - С. 012037.

8. Mir-Makhamad B. et al. Pistachio (Pistacia vera L.) Domestication and Dispersal Out of Central Asia //Agronomy. - 2022. - Т. 12. - №. 8. - С. 1758.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.