CC BY
0"INKLYUZIV TA'LIMDAN INKLYUZIV JAMIYAT SARI: STRATEGIYALAR, TAJRIBALAR VA ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALAR" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
2024-YIL 17-MAY
ALOHIDA TA'LIM EHTIYOJLI BOLALARNI TASVIRIY FAOLIYATGA O'RGATISH SHARTLARI
1O.A Maxmudova, 2S.A Maxmudova 1Qo'qon universiteti "Talim"kafedrasi dosenti, p.f.b.f.d.(PhD), 2Qoqon universiteti "Talim"kafedrasi o'qituvchisi. https://doi.org/10.5281/zenodo.11181315
Annotatsiya. Bu maqola alohida ta'lim ehtiyojli bolalarni tasviriy faoliyatga o'rgatishning shartlari haqida bo'lib, alohida ta'lim ehtiyojli bolalar haqida umumiy ma'lumotlar, tasviriy faoliyatning ular uchun muhimligi va ularni rivojlanishi uchun zarur usullar keltiriladi. Shuningdek, ularning o'rganish jarayonini kuchaytirishga qaratilgan tushunchalar va ko'nikmalarni taklif etiladi.
Kalit so'zlar: Inklyuziv ta'lim, alohida ta'lim ehtiyojli bolalar, psixofizik rivojlanish, sifatli ta'lim, ta'lim muhiti, maxsus ta'lim ehtiyojlari.
So'nggi yillarda milliy uzluksiz ta'limda inklyuziv ta'lim, nafaqat an'anaviy ta'lim yutuqlarida dolzarb bo'lib qoldi, balki uning barcha a'zolarining, shu jumladan alohida ta'lim ehtiyojli bolalarning jamiyat hayotidagi eng faol ishtiroki to'liq ijtimoiy hayotni ta'minlanishi namoyon bolmoqda.
Alohida ta'lim ehtiyojli bolalarning psixofizik rivojlanishi va sog'lig'ining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda sifatli ta'lim olish imkoniyatini ta'minlaydigan ta'lim muhitini yaratish, O'zbekiston davlatning inklyuziv ta'limni tashkil etishdagi sa'y-harakatlari ta'limini modernizatsiyasiga qaratilgan. Inklyuziv ta'lim bolalarga nisbatan har qanday kamsitishlarni bartaraf etuvchi, barcha odamlarga teng munosabatda bo'lishni ta'minlaydigan, imkoniyati cheklangan bolalar uchun alohida shart-sharoit yaratuvchi tamoyillarga asoslanadi.
«Maxsus ta'lim ehtiyojlari» (SpecialEducationalNeeds) atamasi birinchi marta 1978 yilda Londonda nogiron bolalar va yosh nogironlar ta'limi qo'mitasining hisobotida ishlatilgan. Irlandiya qonuni matnida «Maxsus shaxslarni o'qitish to'g'risida ta'lim ehtiyojlari» aqliy, jismoniy, intellektual, hissiy va o'rganishdagi qiyinchiliklar tufayli bolaning ta'lim jarayonida ishtirok etish imkoniyati cheklanganligini aytadi. Bu xususiyatlar bolaning alohida ta'lim ehtiyojlari bo'lmagan bolalarni o'qitishdan farqli ravishda ta'sir qiladi [1].
«Maxsus ta'lim ehtiyojlari - bu o'quv jarayonida rivojlanishida nuqsoni bo'lgan bola ko'rsatishi mumkin bo'lgan dolzarb va potentsial imkoniyatlarni (kognitiv, energiya va hissiy-irodaviy, shu jumladan motivatsion) optimal amalga oshirish uchun zarur bo'lgan sharoitlarda ehtiyojlar» [4, 61-bet].
Maxsus psixologiya va maxsus pedagogika sohasidagi tadqiqotlar san'atning turli xil rivojlanish nuqsonlari bo'lgan maktabgacha yoshdagi bolalarga ijobiy ta'sirini obyektiv ravishda tasdiqlaydi. Jumladan, O.V. Gavrilushkina, I, A. Ekjanova Groshenkovalarning tadqiqotlarida aqliy rivojlanishida nuqsonlari bo'lgan maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlanishga tasviriy faoliyatning ta'sirini o'rganishgan[2].
Bolaning to'plangan hissiy tajribasi obyektning vizual tasvirini va uning yaxlit tasvirini qurishda muhim rol o'ynaydi. Olingan tasvirning to'liqligi va yorqinligi atrofdagi hayotning obyekti yoki hodisasini tekshirishda bolalarni idrok etishning qaysi kanallari ishtirok etishiga bog'liq. Kinestetik (motor) kanal hal qiluvchi rol o'ynaydi, chunki vizual tasvir ma'lum darajada
"INKLYUZIV TA'LIMDAN INKLYUZIV JAMIYAT SARI: STRATEGIYALAR, TAJRIBALAR VA ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALAR" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
2024-YIL 17-MAY
ko'rib chiqilayotgan obyektning harakatiga yoki bu obyektni boshqarish mumkinmi yoki yo'qligiga bog'liq. Bola atrofdagi dunyoning dinamik rasmlarini qanchalik ko'p ko'rsa, vizual tasvirlar shunchalik boy bo'ladi (mavzuni tekshirishda idrokning boshqa usullari ishtirok etgan taqdirda). Biroq, Lebedeva, E.A. Ekjanovalarning ta'kidlashicha, turli xil rivojlanish nuqsonlari bo'lgan maktabgacha yoshdagi bolalarda tasviriy faoliyat xususiyatlarni, quyidagi qiyinchiliklarni boshdan kechirishadi: atrofdagi hayotni majoziy shaklda aks ettirish imkoniyatini tushunishda; tasvirlanishi mumkin bo'lgan ob'ekt, hodisa, hodisalarni tanlashda; mavzuning yaxlit tasvirini yaratishda; qo'l harakatini vizual nazorat qilishda; tasviriy faoliyatning shakllanishdagi operatsion va texnik jihatlari; obyektlarning shakllari, ranglari, nisbatlarini uzatishda mavjud; mavzu sifatida asosiy narsani ta'kidlashda; tasvirlashda izchil tarkibni tuzishda; rasmda ifoda vositasi sifatida rangdan foydalanishda; mustaqillik namoyishida [3].
Tasviriy faoliyatda alohida talim ehtiyojli maktabgacha yoshdagi bolalarni o'qitishning eng muhim sharti maktabgacha ta'lim tashkilotlarida zarur materiallar mavjudligini, ta'lim muhitini yaratish tashkil etishdir. Rivojlanish ta'lim muhitini tashkil qilishda alohida ta lim ehtiyojli bolalarning ma'lum bir toifasining xususiyatlarini hisobga olish kerak. Ko'zi ojiz bolalar uchun ta'lim muhitini xususiyatlari tasviriy faoliyatni o'qitish jarayonida maxsus ko'rinishga bo4ishi,obyektni xat taxtada (bolani ko'zi ko'radigan tomondan) ko'rsatishda bolaning joylashuvi va pedagogning bolalarga qaragan holda, ko'rsatish uchun xatchopdan foydalanishni yodda tutish kerak. Obyektni ko'rsatishda esa, vertikal holatda ko'rish imkonini beruvchi xolatda bolishi, frontal mashg'ulotlarni o'tkazishda vizual yuklamaning rejimiga rioya qilish, koz gimnastikadan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Shuni ta'kidlash kerakki, bugungi kunda maktabgacha yoshdagi nogironligi bo'lgan bolalar bilan ishlash amaliyotida noan'anaviy rasm chizish usullari, klyaksografiya, monotipiya, grattaj, rangli iplar, sovun pufakchalari va boshqalar sirasiga kiradi[5]. Bolaning tasavvurini rivojlantirish uchun rag'batlantiruvchi material sifatida turli xil ish usullari qo'llaniladi, bu uning qiziqishlari va ehtiyojlarini yanada mazmunli aniqlash imkonini beradi.
FOYDALANGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Алехина, С. В. Инклюзивное образование детей с ограниченными возможностями здоровья. [Электронный ресурсу/URL: http: //www. Doorinworld/stati/377
2. Екжанова Е.А., Стребелева Е.А. Программа дошкольных образовательных учреждений компенсирующего вида для детей с нарушениями интеллекта. Коррекционно-развивающее обучение и воспитание. - М.: Просвещение, 2003. - 271 с.
3. Обухова С.Н. Условия обучения изобразительной деятельности детей с ограниченными возможностями здоровья. Современное педагогическое образование. Научная электронная библиотека «КиберЛенинка» №10.2019
4. Люхтер, Д. Л. Проблемы инклюзивного образования[Текст] / Д. Л. Люхтер // Материалы международной науч.-практ. Конф. - Киров.- 2014.
5. Makhmudova.O. Problems of teaching preschool children in fine activities. Current research journal of pedagogics, 2022. 3 (01), 17-21. https://doi.org/10.37547/pedagogics-crjp-03-01-03
