CC BY
7Редактор алган 02.11.2020 ж.
ЕТАМБ 34.29.35+76.31.31
PEGANUM HARMALA L. ЭС1МД1ГШЩ МОРФО-АНАТОМИЯЛЬЩ, ФИТОХИМИЯЛЬЩ ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1
А.А. Тастанбекова1, М.С. Курманбаева1, ^улымбет1,2, А.Б. Садуахас2
1 эл-Фараби атындагы ^азак улттык университетi, Алматыкк.Дазакстан
2Э.О.Оспанов атындагы казак топырактану жэне агрохимия гылыми-зерттеу институты,
Алматьщ.Дазак;стан
Максаты: Алматы облысында ылгалдылыгы жогары жэне темен жерлерде есру жагдайында Peganum harmala L. препаратыныц морфо-анатомиялык, салыстырмалы-анатомиялык жэне фитохимиялык ерекшелжтерш талдау.
Материал жэне эдктер. Эр тYрлi нуктелерден табылган Peganum hаrmala L. еамдт жапырактарыныц анатомиялык к¥рылымы Страсбург - Флемминг эдiсiмен жазылып, зерттеу жалпы кабылданган эдiске сэйкес жYргiзiлдi. Peganum hrrala L. зауыты масс-спектрометриялык детектормен газды хроматографиямен (Agilent 6890N / 5973N) сыналды жэне фитохимиялык к¥рылымныц ерекшелiктерi аныкталды.
Нэтижелер. Баганалы мезофиллдердiн екi жагынан, ягни жогаргы эпидермисте дамудыц анатомиялык к¥рылымын зерттеген кезде ол P. harmala L жапырактарында байкалды.
Peganum harmala L. сабагыныц анатомиялык к¥рылымында аз ылгалды аймакка караганда ылгалды аймакта еседi, эпидермис кабаты калын, кабыктыц бiрiншi кабатында косымша еткiзгiш шогыр пайда болады. P. harmala L. еамдшнде фитохимиялык к¥рылымныц ерекшелiктерiн аныктау кезiнде алкалоидтардын кеп мелшерi табылды. Атап айтканда, гармин (32,4%), пеганин (32,9%), хиназолин (22,4%) алкалоидтары жогары керсеткiштердi керсеттi.
^орытынды.Р. harmala L. анатомиялык к¥рылымга ие, б^л еш жагында да жапырактарда баганалы мезофилдердщ болуын керсетедi. эпидермис жасушаларынын сырткы кабыргаларыныц жогарыдан жэне теменнен ^шп кутинизациясы. Сабактарыныц к¥рылымыныц ерекшелiктерi - паренхиматозды кабаттар арасындагы сакина тэрiздi склеренхима, сонымен катар флоэма мен ксилеманыц бiрдей аракатынасы. 9сiмдiктердiн б^л ерекшелiктерi коршаган ортанын эртYрлi факторларына тезiмдiлiкке ыкпал етедi. Ылгалды топырактан алынган Peganum harmala L. анатомиялык к¥рылымы косымша еткiзгiш шок тYЗдi.
Жапырактыц жогаргы эпидермисi 59,27 мкм. к¥рады. ылгалдылыгы темен жэне 45,67 мкм. есiмдiктерде. ылгалды топыракты еамджтерде, ал теменгi жапырактыц эпидермисi ылгалды жэне аз ылгалды топырактарда езгермеген.
P. harmala L к¥рамында гармин мен гармалин мен пеганиннiн едэуiр мелшерi бар. Жас тамырларда алкалоидтар ересектерге караганда еш есе кеп, ал гармиш басым.
ТYЙiн сездер: Peganum harmala L., дэрiлiк есiмдiк,фитохимия, Алматы облысы, таксономия, экология, анатомия.
MORPHO-ANATOMICAL, PHYTOCHEMICAL FEATURES OF PLANTS PEGANUM HARMALA L.
А. Tastanbekova1, М. Kurmanbaeva1, K. Kulymbet1'2, A.Saduakhas2
1Kazakh National University named after al-Farabi, Almaty city, Kazakhstan 2U.U.Uspanov Kazakh Research Institute of Soil Science and Agrochemistry, Almaty city, Kazakhstan
Purpose: to analyze the morpho-anatomical, comparative-anatomical and phytochemical features of the preparation Peganum harmala L. in growing conditions in areas with high and low humidity in the Almaty region.
Material and methods. The anatomical structure of the leaves of the plant Peganum harmala L., found at different points, was recorded by the Strasburger - Flemming method, and the study was carried out in accordance with the generally accepted method. The plant Peganum hаrmala L. was checked by gas chromatography (Agilent 6890N / 5973N) with a mass spectrometric detector and the features of the phytochemical structure were determined.
Results. When studying the anatomical structure of the development of columnar mesophylls on both sides, that is, in the upper epidermis, it was observed in the leaves of P. harmala L.
In the anatomical structure of the stem of Peganum harmala L., which grows in a more humid area than in a less humid area, the epidermal layer is thicker, in the first layer of the membrane there is an additional conducting cluster. When determining the features of the phytochemical structure in the plant P. harmala L., a large amount of alkaloids was found. In particular, the alkaloids harmine (32.4%), peganin (32.9%), quinazoline (22.4%) showed the highest rates.
ConclusionP. harmala L. has an anatomical structure, indicating the presence of columnar mesophylls on the
leaves on both sides, as well. strong cutinization of the outer walls of epidermal cells from above and below. The features of the structure of the stems are - ring-shaped sclerenchyma between the parenchymal layers, as well as the same ratio of phloem and xylem. These features of plants contribute to resistance to various environmental factors. The anatomical structure of Peganum harmala L., obtained from moist soil, formed an additional conductive bundle.
The upper epidermis of the leaf was 59,27 ^m. in plants with low moisture content and 45,67 microns. in plants with moist soil, while the epidermis of the lower leaf did not change in moist and low-moisture soils.
P. harmala L contains significant amounts of harmine and harmaline and peganin. Young roots contain twice as many alkaloids as older ones, and harmine is predominant.
Keywords:Peganum harmala L., medicinal plant, phytochemistry, Almaty region, taxonomy, ecology, anatomy.
МОРФО-АНАТОМИЧЕСКИЕ, ФИТОХИМИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ РАСТЕНИЙ PEGANUM HARMALAL.
А.А. Тастанбекова1, М.С. Курманбаева1, ^улымбет1'2, а.Б. Садуахас2
1 ? Казахский Национальный университет имени аль-Фараби, Алматы,Казахстан 2У.У.Успанов
Казахский научно-исследовательский институт почвоведения и агрохимии, Алматы, Казахстан
Цель: анализ морфо-анатомических, сравнительно-анатомических и фитохимических особенностей препарата Peganum harmala L. в условиях произрастания в районах с высокой и низкой влажностью в Алматинской области.
Материал и методы. Анатомическая структура листьев растения PeganumharmalaL., обнаруженных в разных точках, была зафиксирована методом Страсбургера -Флемминга, и исследование проводилось в соответствии с общепринятым методом. Растение PeganumharmalaL. было проверено методом газовой хроматографии (Agilent 6890N / 5973N) с масс-спектрометрическим детектором и определены особенности фитохимического строения.
Результаты. При изучении анатомической структуры развития столбчатых мезофиллов с обеих сторон, то есть в верхнем эпидермисе, наблюдалось в листьях Р. harmalaL.
В анатомическом строении стебля PeganumharmalaL., который растет в более влажной области, чем в менее влажной, эпидермальный слой толще, в первом слое мембраны имеется дополнительный проводящий кластер. При определении особенностей фитохимического строения в растении Р. harmalaL. обнаружено большое количество алкалоидов. В частности, алкалоиды гармин (32,4%), пеганин (32,9%), хиназолин (22,4%) выявили наивысшие показатели.
Заключение. Р. harmalaL. имеет анатомическое строение, свидетельствующее о наличии столбчатых мезофиллов на листьях с обеих сторон, а также. сильной кутинизации наружных стенок эпидермальных клеток сверху и снизу. Особенностями строения стеблей являются - кольцевидная склеренхима между паренхиматозными слоями, а также такое же соотношение флоэмы и ксилемы. Данные особенности растений способствуют устойчивости к различным факторам внешней среды.Аанатомическая структура Peganum harmala L., полученная из влажной почвы, образовывала дополнительный проводящий пучок.
Верхний эпидермис листа составлял 59,27 мкм. у растений с низким содержанием влаги и 45,67 мкм. у растений с влажной почвой, в то время как эпидермис нижнего листа не изменялся во влажных и маловлажных почвах.
P. harmala L содержит значительное количество гармина и гармалина и пеганина. Молодые корни содержат в два раза больше алкалоидов, чем более старые, и преобладает гармин.
Ключевые слова: Peganum harmala L., лекарственное растение, фитохимия, Алматинская область, таксономия, экология, анатомия.
К1р1спе
«Peganum harmala L.» - кепжылдык шептесш, кеп сабакты еамдш, ежелп тарихында дезинфекциялау максатында колданган, ал казiрri заманауи медицинада осы тYPДЩ кеп максатты терапиялы; касиеттерш кещнен пайдаланудыц мацыздылыгы артып келедь Peganum harmala L. шиюзат базасын багалау медицинада бояу жэне алкалоидт дэршк еамдш ретшде тецдеспршген колдануды камтамасыз етедi [1].
Peganum harmala L.т¥кымынан сирек кездесетш алкалоидтар-пеганумалин жэне пеганумалин F бурын белпаз кемiртектi кацкасы бар алкалоид энантиомерлерi белшген, окшаулагыштар антипролиферативт жэне бактерияга карсы белсендшкке сыналды немесе тестшендь Фармакологияда адыраспан шебшен жасалган дэршер кабыну ауруын, бас ауруды, тер шыгару, шек курттарын елтiру, орталык жYЙке жYЙесiн коздыру Yшiн колданылады. Гармин мен пеганин кан кысымын кетередi, тыныс алуды жиiлетедi, асказан мен жYректiц
жумысын баяулатады.
Соцгы 2015-2018 жылдары алынган геоботаникалык зерттеулердщ нэтижелерi Peganum harmala L.шикiзат базасын медицинада кещнен колданылатынын кeрсетедi. «Peganum harmala L.» дэршк бай ресурсына байланысты шиюзатты жергiлiктi жэне отандык тутынушыларга сыгынды тYрiнде пайдалануды усынады. Зертханалык жагдайда тeзiмдiлiк белгiлерiн аныктау Yшiн морфологиялык жэне анатомиялык курылымына зерттеулер жYргiзiлдi [2,3].
^азакстан табиги жагдайлары эр тYрлi болып келетiн орманды, далалы, таулы аймактардан турады. Республика аймагында 6000-га жуык eсiмдiк тYрлерi кездесед^ оныц 500 тYрiнен дэрiлiк заттар алынады. Соныц бiрi болып Peganum harmalala L. дэршк еамдш бай ресурсы оны кещнен зерттеуге жэне дэршк еамдш ретшде медициналык салада колдануга мYмкiндiк бередi [4].
Peganum harmala L. - Peganaceae тукымдасына жатады. ^азакстанда кещнен таралган, дэлiрек айтканда 1ле ауданы аумагында Таукум кумыныц ощуспк-батыс бeлiгiнде, Акши кент мацында жэне одан эрi кумда 20-40 км узактьщта 1ле ауданы аумагында таралган [5].
Химиялык курамында хиназолин, бета-карболиндi алколоидтер-пеганин (вазицин), деоксипеганин (дезоксивазицин), пеганиндi гликозид. Жалпы алганда 105 косылыстар аныкталган, олардыц непзп компоненттерi оксигенирленген монотерпендер жэне оксигенирленген сесквитерпендер болып табылады, хиназолиннщ алкалоидтары бронходилаторлы эсерiн кeрсетедi [6]. Peganum harmala L.тукымынан сирек кездесетiн алкалоидтар-пеганумалин жэне пеганумалин F бурын белпаз кeмiртектi кацкасы бар алкалоид энантиомерлерi бeлiнген, окшаулагыштар антипролиферативтi жэне бактерияга карсы белсендiлiкке сыналган немесе тестшенген [7].
Peganum harmala L. тукымынан он жетi хиназолин алкалоид жэне курамында жаца эфимерлер бар. P. harmala кец спектрлi эсерлер ^рсет-п, оныц iшiнде антибактериалды, зецге карсы, вируска карсы, антиоксиданттык, антидиабеттiк, iсiкке карсы, инсектицидтiк, цитотоксикалык жэне гепатопротекторлык [Asgarpanah, Jetal. 2012]. Peganum harmala L.майыныц компоненттерi - токоферол жэне линол кышкылы сипатталган, invivo кабынуга карсы, ауырсынуды басатын эсерге ие [8].
Зерттеу ж^мысыныц максаты
Зерттеу жумысыныц негiзгi ерекшелiктерiне карай, алга койылган максат - Peganum harmala L. дэршк тYрiнiц морфо-анатомиялык, салыстырмалы анатомиялык жэне фитохимиялык ерекшелiктерiне талдау жасау.
Зерттеу материалдары мен эдктер1
Зерттеу нысаны ретiнде Peganum harmala L. тYрi алынды.
P.harmala L. Алматы облысы ^урт ауылдык округшде жиналган, P.harmala L. тYрiнiц толык морфологиялык сипаттамалары аныкталды [9]. Эамдштер тYрi эл-Фараби атындагы ^азак улттык университетiнiц биоалуантYрлiлiк жэне биоресурстар кафедрасымен расталды. Алга койган максат ^урты ауылдык округiнiц жазык далалы жэне eзен бойы аймагынан 30 eсiмдiк тацдалынып алынып, оган 3 тYрлi зерттеу эдiстерiн жYргiзу. Анатомиялык, морфометриялык, фитохимиялык эдiстер бойынша зерттеу жYргiзу.
Алга койган максатка жету жэне диагностикалык белгiлерiн аныктау Yшiн Peganum harmala L. eсiмдiгiнiц тамыр, сабак, жапырактарына анатомиялык зерттеу жYргiзу карастырылды. Кэдiмгi адыраспанныц жерYCтi бeлiгiне анатомиялык зерттеу жYргiзу Yшiн шикiзат генеративт фазада жинап алынды. P.harmala L. eсiмдiгiнiц анатомиялык курылысыныц ерекшелiктерiн аныктау Yшiн eсiмдiк Yлгiсi фиксацияланды.
Эамдштер материалын фиксациялау Yшiн Страсбургер-Флемминг эдютемеа колданылды. Фиксация 1:1:1 катынасындагы спирт-глицерин-судан турады. Фиксация 96% этил спиртшде дайындалды. Зерттелген eсiмдiк тYрiнiц жер Y^ri жэне жер асты мYшелерi фиксацияланды [10].
Препараттарды дайындау Yшiн кептiрiлген шикiзат колданылды. Нысанды жабын эйнекпен жауып, екi жагын да микроскоп астында каралды, алдымен аз Yлкендiкпен (х100),
артынан Yлкен (х400) улгайтуды колданып, МС-300 (MICROS, Austria) микроскоптыц кемепмен дэршк ес1мд1к шиюзатын микроскопиялык жэне микрохимиялык зерттеу техникасы бойынша зерттелд1. Анатомиялык кесшдшердщ калыцдыгы 10-15 мкм. курады. Анатомиялык курылымын сипаттаганда жалпы кабылданган терминдер колданылды [11].
Анатомиялык препараттар муздаткыш куралы бар ТОС-2 микротомы аркылы жасалды. Анатомиялык кесшдшер П эдютемелер1 бойынша глицеринде сакталды. Кесшдшердщ калыцдыгы 10-15 мкм. болды. Микрофотосурет жасау y™h жэне биометриялык талдау жYргiзу YffliH 40-ге жуык уакытша препараттар жасалды. Сандык талдау Yfflrn биометриялык керсетюштер МОВ-1-15 окуляр-микрометр1 ^лкейтшу1 х10,7, объектив х9) аркылы есептелд1 [12].
Дайын болган Peganum harmala L. дэршк ес1мд1ктершщ препараттарын MicrosMC-20 жарык микроскопы аркылы талдау жYргiзiлдi.
Статистикалык талдау Yшiн 30 еамдштен кесшдшер алынып, 400-ден астам препарат жасалды.
Фитохимиялык ерекшелшн аныктау барысында Peganum harmala L. 0с1мдт жапырагы, сабагы, тамыры к¥рамына масс-спектрометриялык детекторы бар газды хроматография (Agilent 6890N/5973N^iti колданылды [13].
Зерттеу шарттары: Yлгi келем1 5 мкл, агынын белмей, сынама енпзу температурасы 260 °С,
Белу хроматографиялык капиллярлы колонканыц кемепмен DB-Waxetrdлин 30 м., 1шк1 диаметр! 0,25 мм жэне пленка калыцдыгы 0,25 мкм. газ тасыгыштыц (гелий) 1 мл/мин теракты жылдамдыгы кезшде жYргiзiлдi. Аныктау SCAN m/z 34-750 режимшде жYргiзiлдi. Газды хроматография жYЙесiн баскару, алынган нэтижелер мен деректерд1 т1ркеу жэне ецдеу Yшiн Agilent MSD CHEMSTATION (1701еа нускасы) багдарламалык камтамасыз ету колданылды. Деректерд1 ецдеу масс-спектрометриялык детектордыц кемепмен алынган спектралды акпаратты ецдеу, устап калу уакытын, шыцдар ауданын аныктауды камтиды.
Зерттеу нэтижелер1 жэне оларды талдау
Морфологиялыц цурылысы: Адыраспан кеп жылдык, ерекше кYштi шсп, дэршк еамдш. Бшктш 60 см, сабагы бутакты, салалы тамыры 10 м терецд1кке дешн жетед1. Жердщ су кабатына т1к орналаскан. Жапырактары кезектесш орналаскан, кыска терец 3-5 тшмделген, етп болып келед1. Адыраспан (Peganum harmala L.) еамдшнщ гYлi ак, актиноморфты, дурыс гYЛ, 5 кYЛте жэне 5 тостаганшадан турады. Аналыгы 1, аталыктары 15. Мамыр - шшдеде гулдейд1.
Сурет 1,2 - Peganum harmala L. вамдттц жэне гYлmц церта;
Жем1с1 коцыр тYCтi, кургак, диаметр1 6-10 мм. шар тэр1здес, Yш жемю калтасынан турады жэне тамыз айында тсш жетшед1.Тукымыныц тYсi коцыр немесе саргыш коцыр, узындыгы 3
- 4 мм., Yш ушты тебешш.
Сурет 3,4 - Р. harmala L. есшдШтц жемшнщ жэне туцымыныц цврта.
Анатомиялыц цурылысы:
Тамыр. Зерттеу барысында Peganum ЪаШа1а L. тамырыньщ анатомиялыц цурылысыныц ерекшелiгi алгашцы цабыц сациналы склеренхиманыц цалыц цабатынан турады, ал ксилеманыц тYтiгi (еткiзушi тш) цосцабатты цабыцтан турады, аныцталган анатомиялыц ерекшелштер тамырдыц берiк болуын цамтамасыз етедi.
Сурет 5 - P.harmala L. есгмдггг тамырыныц келденец кес1нд1с1, улкейтюш 100. 1-перидерма; 2- алгашгы цабыгы; 3-флоэма;4-камбий;5-ксилема.
Кесте 1 - Р.Нагта1а Ь. еамдш тамырыныц анатомиялыц цурылысыныц морфометриялыц мэл1меттер1.
Тамырдыц цалыцдыгы, мкм Перидерма, мкм Цабыгы, мкм Орталыц цилиндр диаметр^ мкм
3481,99 ± 12,15 232,55 ± 0,55 549,16±1,19 2700 ± 5,78
Тамырды салыстырмалы анатомиялыц зерттеу
Ылгалы аз аймацца цараганда ылгалы мол аймацта ескен Р.Иатта1а Ь. есiмдiгiнiц тамырырыныц анатомиялыц цурылымында перидерма цабаты цалыц, алгашцы цабыц цабаты жуца, ксилема салыстырмалы тYPде бiршама Yлкен (5 сурет).
Кесте 2 - Эртурл1 экологиялыц аймацта ескен Р.катта1а Ь. еамдшнщ тамырыныц анатомиялыц цурылысыныц морфометриялыц деректерг
№ Перидерма цалыцдыгы,мкм Алгашцы цабыц цалыцдыгы, мкм Орталыц цилиндр, мкм Ксилема, мкм
Ылгалы аз (жазыц дала) аймацта ескен 113,41±18,00 344,87±11,77 934,46±51,65 44,65±7,66
№ Перидерма калыцдыгы,мкм Алгашкы кабык калындыгы, мкм Орталык цилиндр, мкм Ксилема, мкм
Ылгалы мол (езен жагасы) аймакта ескен 125,47±24,57 284,41±36,70 789,47±12,36 59,05±5,37
г
••4/у ч
- т V » Ч
41
и ##
га
• • Шла V > Щ
•V Г!. VI а '
* в". г . • •'<<Х\.41
* ■ • .ч • . ■ • 1
: V
Сурет 6 - ылгалы аз (жазыц дала) аймацта вскен РЛагта1а L. вамдггтщ тамырыныц квлденец кестдШ, улкейткш 100.
Сурет 7 - ылгалы мол (взен жагасы) аймацта вскен P.harmala L. всшдШтц тамырыныц квлденец кестдШ, улкейткш 100.
1-перидерма; 2-алгашцы цабыц; 3-ксилема; 4-орталыц цилиндр.
Сабац. Зерттеу барысында Peganum ЪаШа1а Ь. сабагыныц анатомиялык к;¥Рьшысында эпидермис, кабы; жэне орталык цилиндр кершедь Эпидермис жасушалары ете кутинизацияланган. Эпидермис жасушаларыныц астында кабыктыц шамалы белiгi паренхиматозды жасушалар алып жатыр. ^абыкта паренхимиялык жасушалар кабатынан кейiн сакиналы склеренхима орналаскан. Сакиналы склеренхиманыц болуы, ол ез кезепнде сырткы факторларга бешмделу белгiлерiн керсетедi.
Кесте 4 - P.harmala L. вамдШ сабагыныц анатомиялыц цурылысыныц морфометриялыц мэлгметтерг.
Эпидермис, мкм Б1ршшшк кабык, мкм Флоэма, мкм Ксилема, мкм
25,89±3,60 232,55 ± 0,55 549,16±1,19 2700 ± 5,78
* _» — • 6
^А^ОС. % V . Г / >
Сурет 8 - P.harmala L. всгмдггг сабагыныц квлденец кестд1с1, улкейтюш 100.
1-эпидерма; 2-сациналы склеренхима; 3-флоэма; 4-камбий; 5-ксилема; 6- взек паренхимасы.
Сабацты салыстырмалы анатомиялыц зерттеу
Ылгалы аз аймакка караганда ылгалы мол аймакта ескен Р.Иатта1а Ь. еамдшшц сабагыныц анатомиялык курылымында эпидерма кабаты калыц, алгашкы кабы; кабатында косымша eткiзгiш шок пайда болган.
Кесте 5 - ылгалы аз (жазыц дала) аймацта вскен РМагта1а L. вамдггтщ сабагыныц анатомиялыц цурылысыныц морфометриялыц деректерг.
№ Эпидерма калыцдыгы, мкм Алгашкы кабык калыцдыгы, мкм втшзпш шок, мкм Камбий, мкм
¥зындыгы Еш
Орт.мэш 16,59±2,20 118,09±9,35 179,14±5,03 171,79±25,71 24,4±1,66
Кесте 6 - ылгалы мол (взен жагасы) аймацта вскен P.harmala L. вамдггтщ сабагыныц анатомиялыц цурылысыныц морфометриялыц деректерг.
№ Эпидерма калыцдыгы, мкм Алгашкы кабык калыцдыгы, мкм втшзпш шок, мкм Камбий, мкм
¥зындыгы Еш
Орт. Мэт 27,21±1,48 87,2±4,47 136,71±14,98 133,11±8,00 19,75±0,60
Сурет 9 - ылгалы аз (жазык дала) аймакта ескен Р.Нагта1а Ь. еамдшнщ сабагыныц келденец кеандга, Yлкейткiш 100.
Сурет 10 - ылгалы мол (езен жагасы) аймакта ескен Р.Иагта1а Ь. еамдтнщ сабагыныц келденец кес1ндю1 Yлкейткiш 100.
Жапырац. Peganum ha.rma.la Ь. жапырагыныц анатомиялык курылымында эпидермис жасушаларыныц сырткы кабыргалары жогаргы жэне тeменгi жагынан катты кутинизирленген, белгiсi ксерофитке тэн, сондай-ак екi жагынан коршаган ортаныц эртYрлi сырткы эсерлерiне тeзiмдiлiкке себепшi болатын баганалы мезофиллдер кeрiндi.
Кесте 7- P.harmala L. жапырагынын калыпты топырактагы анатомиялык к¥рылысынын морфометриялык деректерг
Жапырак калындыгы, мкм YCTrnri эпидермис, мкм Теменп эпидермис, мкм Орталык цилиндр ауданы, м2
120,12± 14,43 168,76±0,9 144,22±0,7 125663,70
Сурет 11 - РМагта1а жапырагыньщ цалътты топырацтагы квлденец кестдШ Yлкейткiш 100х. 1-Жогаргы эпидермис; 2-Баганалы мезофилл; 3-ксилема; 4-ксилема; 5- мезофилл; 6 - баганалы мезофилл; 7-твменгi эпидермис.
Жапырацты салыстырмалы анатомиялыц зерттеу. Ылгалы мол аймацта ватт в^мдктщ жапырац эпидермис салыстырмалы цалыц жэне орталыц вткЫш шоц ауданы айтарлыцтай Yлкен.
Кесте 8 - ылгалы аз (жазыц дала) аймацта вскен P.harmala L. всiмдiгiнiц жапырагыныц анатомиялыц цурылысыныц морфометриялыц деректерi.
№ Эпидермис калындыгы, мкм Жапырак тын ортал белшнщ калындыгы, мкм Мезо фил, мкм Орталык етшзпш шок ауданы, мкм Radius 82,00 Баганалы жасушала мкм
Жогар гы Темен ri Жогар гы Темен ri
Орт.МЭ! 35,59±3, 35,94±2, 01 430,04±25,4 5 371,44 ±28,80 Radius - 70,71 Area - 15708,44 Perimeter 444,30 99,6±2,89 91,77±5,7 3
Кесте 9 - ылгалы мол (взен жагасы) аймацта вскен P.harmala L. всшдШнщ жапырагыныц анатомиялыц цурылысыныц морфометриялыц depeKmepi.
№ Эпидермис калындыгы, мкм Жапырактын орталык белiгiнiн калындыгы, мкм Мезо фил, мкм Орталык еткiзгiш шок ауданы, мкм Баганалы жасушала мкм
Жогар гы Темен ri Radius - 104,46 Жогар гы Темен ri
Орт. Мэш 73,34±4, 42,82±5,77 563,85±36,61 463,61±19 4 Area - 34281,07 Perimeter -656,34 172,65±9,5 110,21±8,5
Сурет 12,13 - ылгалы аз (жазыц дала) жэне ылгалы мол (взен жагасы) аймацта вскен РМагта1а L. вамдггтгц аймацта вскен Р^агта1а L. вс1мд1к жапырагыныц квлденец кестд1с1, улкейтюш 100х.
1-жогаргы эпидермис, 2-жогаргы баганалы мезофилл, 3- орталыц втк1зг1ш шоц, 4- мезофилл, 5- твменгг баганалы мезофилл, 6-твменг1 эпидермис.
Фитохимиялыц цурылымы. вамдш к^рамында алкалоидтардыц айтарлыктай саны бар хиназолин туындылары бар. Алкалоидтардыц сомасынан алдымен гармин, гармалин (банистерин) жэне Ь-пеганин (вазицин) таза тYрiнде белшген, ал тамырында гармин мелшерi (жалпы саныныц 20-25%) басым, ал еамдште непзп массаны пеганин (жалпы саныныц 20,8%) к^райды. Ал гармин жалпы санынан 24,5% - га дешн). Сондай-ак, жас тамырларда алкалоидтардыц ескiлерге караганда ею есе кеп екенi аныкталды жэне де гармин басым (кесте-10).
Кесте 10 - Экстрактты хроматографиялыц талдау нэтижелерг.
Сэйкестенд
№ ¥стау уакыты, мин Косылыстар Ару ыктималды гы, % Пайыздык мазм^ны, %
1 9,7 РишохаИш, 2-еШу1-3-шеШу1 22,4 9,7
2 20 РИуЮ1 1,3 20
3 20,1 5 -РейуИМо^Шпе 1,6 20,1
4 20,8 Peganine 32,9 20,8
5 21,7 ББОХУУЛ81С1МОКЕ 3,3 21,7
6 22,6 Vasicinone 6,1 22,6
7 24,5 Иагшше 32,4 24,5
Сурет 14 - Экстракты талдау хроматограммасы.
вамдштщ жер Y^ri бeлiriнiц дамуына карай алкалоидтардьщ саны да азаяды, ал ондагы пеганин Yлесi артады. Алкалоидтардьщ сапалык курамы eсiмдiктiц есу орнына байланысты. Алкалоидтерден баска, eсiмдiк тукымынан кызыл боягыш зат жэне кургак май бeлiнген.
Корытынды
1. Peganum. harmala L. анатомиялык курылымдарын егжей-тегжейлi талдау нэтижесiнде екi жагынан жапырактардагы баганалы мезофиллдщ болуын бiлдiретiн езшдш анатомиялык курылым байкалды. Сонымен бiрге жапырактыц анатомиялык курылымында эпидермис жасушаларыныц сырткы кабыргалары жогаргы жэне теменп жагынан катты кутинизациясы кeрiндi. Сабактардыц курылысында ерекшелiктерi атап eтiлдi - сакиналы склеренхима паренхималык кабаттар арасындагы, сондай-ак флоэманыц ксилемага бiрдей аракатынасы аныкталды. Эамдштердщ аныкталган анатомиялык ерекшелiктерi коршаган ортаныц эртYрлi сырткы факторларына тeзiмдiлiкке себепшi болады. Салыстырмалы зерттеу нэтижесiнде ылгалды топырактан алынган Peganum harmala L. анатомиялык курылымында косымша eткiзгiш шоктыц пайда болганы адршдь
2. Peganum. harmala L. дэршк eсiмдiriнiц морфометриялык курылымдарында сабагыныц эпидерма бeлiriнде салыстырмалы ерекшелiктерi зерттелдi, олар ылгалды топырактагы барлык сабакта эпидерма кабаты калыцдау, ягни ылгалды топырактагы P. harmala L eсiмдiriнiц сабагыныц эпидерма кабатыныц калыцдыгы 29,38 мкм болса, ал ылгалы аз топырактагы эпидерма кабатыныц калыцдыгы 21,36 мкм^ курайды. Сонымен катар, жапырактыц жогаргы эпидермис ылгалы аз топырактагы eсiмдiктерде 59,27 мкм ал ылгалды топырактагы eсiмдiкте 45,67 мкм^ курады, ал тeменri жапырактыц эпидермисi ылгалды жэне ылгалы аз топыракта eзгерiссiз болды.
3. Фитохимиялык зерттеулер нэтижесiнде P. harmala L курамында алкалоидтардыц айтарлыктай саны бар гармин жэне гармалин жэне пеганин мeлшерi жогары пайызда кездестi. Алкалоидтардыц сомасынан алдымен гармин, гармалин (банистерин) жэне L-пеганин (вазицин) таза тYрiнде бeлiнген, ал тамырында гармин мeлшерi басым болды, ал eсiмдiкте негiзгi массаны пеганин мен гармин курады. Сондай-ак, жас тамырларда алкалоидтардыц ескiлерге караганда екi есе ^п екенi аныкталды жэне де гармин басым.
Пайдаланылган эдебиеттер mi3Mi
1. Racemic indole alkaloids from the seeds of Peganum harmala/Wang K.B.,Hu X.,Li, S.G. et al. // Fitoterapia. -2018. - V. 125. - P. 155-160.
2. Cytotoxic quinazoline alkaloids from the seeds of Peganum harmala/Li S.G., Wang K.B.,Gong C. et al. //Bioorganic & Medicinal Chemistry Letters. - 2018. - V. 28 (2). - P 103-106.
3. HPLC and GC-MS Analysis of Tunisian Peganum harmala Seeds Oil and Evaluation of Some Biological Activities/Khadhr M., Bousta D., Hanane E. et al. //American Journal of Therapeutics. - 2017. - V. 24 (6). - P. 706-712.
4. Anti HSV-2 activity of Peganum harmala (L.) and isolation of the active compound/Benzekri R.,Bouslama L.,Papetti A. et al. //Microbial Pathogenesis. - 2018. - V. 114. - P. 291-298.
5. Fazlzadeh M.,Khosravi R.,Zarei A. Green synthesis of zinc oxide nanoparticles using Peganum harmala seed extract, and loaded on Peganum harmala seed powdered activated carbon as new adsorbent for removal of Cr(VI) from aqueous solution//Ecological Engineering. - 2017. - V. 103. - P. 180-190.
6. Anti-amnesic effect of extract and alkaloid fraction from aerial parts of Peganum harmala on scopolamine-induced memory deficits in mice/Liu W.,Zhu Y.D., Wang Y.L. et al. // Journal of Ethnopharmacology. - 2017. - V. 204. -P. 95-106.
7. Comparison of Anticancer Activity of Hydroalcoholic Extracts of Curcuma longa L., Peganum harmala L., and Boswellia serrata on HeLa cells/Mashhadi F.F., Salimi S., Forouzandeh F., Naghsh N.//Jundishapur Journal of Natural Pharmaceutical Products. - 2017. - V. 12. - P. e37336.
8. Identification, occurrence and activity of quinazoline alkaloids in Peganum harmala/Herraiz, T., Guillen H.,Aran V.J., Salgado A.//Food and Chemical Toxicology. - 2017. - V. 103. - P. 261-269.
9. Microwave-assisted extraction of three bioactive alkaloids from Peganum harmala L.and their acaricidal activity against Psoroptes cuniculi in vitro/Shang X.F.,Guo X.,Li B. et al. // Journal of Ethnopharmacology. - 2016. -V.192. - P. 350-361.
10. Chemical Composition,Antibacterial and Phytotoxic Activities of Peganum harmala Seed Essential Oils from Five Different Localities in Northern Africa/Apostolico I., Aliberti L., Caputo L. et al. //Molecules. -2016. - V.21(9). -pii: E1235. doi: 10.3390/molecules21091235.
11. Cytotoxic Constituents and Mechanism from Peganum harmala/Wang C.H.,Zhang Z.X.,Wang Y.H.,He X.J.// Chemistry& Biodiversity. - 2016. -V. 13(7). - P.961-968.
12. Peganum Harmala (Aspand) Intoxication; a Case Report/Mohammadi R.S.,Bidaki R.,Mirdrikvand F. et al.//Emergency. - 2016. - V. 4(2). - P. 106-107.
13. Komeili G.,Hashemi M.,Bameri-Niafar M.Evaluation of Antidiabetic and Antihyperlipidemic Effects of Peganum harmala Seeds in Diabetic Rats// Cholesterol.doi: 10.1155/2016/7389864. Epub 2016 Apr 14.
Корреспондент автор: К^лымбет Канат Кайрат^лы - У.У. Успанов. Атындагы Казак топырактану жэне агро химия гылыми-зерттеу институтыньщ шш1 гылыми кызметкерг Электрондык пошта: qulYmbet.qanat@gmail.com
