Научная статья на тему 'АЛИШЕР НАВОИЙ – ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖОНКУЯРИ'

АЛИШЕР НАВОИЙ – ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖОНКУЯРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1254
95
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
Таълим / тарбия / маънавият / фан / маърифат / мусиқа / маданият / санъат / баркамол / буюк / авлод. / Education / upbringing / spirituality / science / enlightenment / music / culture / art / harmonious / great / generation.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Даврон Ғайратович Азимов

Ушбу мақолада Буюк бобокалонимиз, сўз мулкининг султони Мир Алишер Навоий ўз замонасида баркамол авлодни шакллантиришга, таълим-тарбияни юксалтиришга бор куч-ғайратини ишга солгани,таълим-тарбия соҳасида амалга оширилаётган ислоҳатлари, ҳамда Алишер Навоийнинг нафақат аниқ ва ижтимоий фанлар балки мусиқа илми ривожига ҳам катта эътибор қаратгани ҳақида очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ALISHER NAVAI IS AN EDUCATION AND EDUCATION ACTOR

In this article, the great grandfather, the Sultan of the word estate Mir Alisher Navoi explained about the formation of a harmonious generation in his time, the work of great enthusiasm for the development of education,the reforms carried out in the field of education and training, and Alisher Navoi paid great attention not only to the exact and social sciences, but also to the development.

Текст научной работы на тему «АЛИШЕР НАВОИЙ – ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖОНКУЯРИ»

АЛИШЕР НАВОИЙ - ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖОНКУЯРИ

Даврон Гайратович Азимов

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти Мусика таълими

кафедраси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада Буюк бобокалонимиз, суз мулкининг султони Мир Алишер Навоий уз замонасида баркамол авлодни шакллантиришга, таълим-тарбияни юксалтиришга бор куч-гайратини ишга солгани,таълим-тарбия сохасида амалга оширилаётган ислохатлари, хамда Алишер Навоийнинг нафакат аник ва ижтимоий фанлар балки мусика илми ривожига хам катта эътибор каратгани хакида очиб берилган.

Калит сузлар. Таълим, тарбия, маънавият, фан, маърифат, мусика, маданият, санъат, баркамол, буюк, авлод.

ALISHER NAVAI IS AN EDUCATION AND EDUCATION ACTOR

Davron Gairatovich Azimov

Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region, Department of Music education

ABSTRACT

In this article, the great grandfather, the Sultan of the word estate Mir Alisher Navoi explained about the formation of a harmonious generation in his time, the work of great enthusiasm for the development of education,the reforms carried out in the field of education and training, and Alisher Navoi paid great attention not only to the exact and social sciences, but also to the development.

Keywords: Education, upbringing, spirituality, science, enlightenment, music, culture, art, harmonious, great, generation

КИРИШ

Бизга маълумки бугун мамлакатимизда ёш авлод таълим-тарбиясига юксак эътибор каратилмокда. Буни бир катор кабул килинган карорлар, дастурлар, фармонлар мисолида яккол куришимиз мумкин. Жумладан 1997-йил 29-августда "Таълим тугрисида"ги конун, Кадрлар тайёрлаш Миллий дастурининг кабул килиниши юртимизда таълим-тарбия сохасининг жадал ривожланишига асосий сабаб булиб хизмат килмокда. Бу борада биринчи Президентимиз Ислом Каримовнинг куйидаги фикрларини келтириб утиш жоиздир: "Акл-заковатли,

юксак маънавиятли кишиларни тарбиялай олсаккина, олдимизга куйган максадларга эриша оламиз, юртимизда фаровонлик ва тараккиёт карор топади".

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Таълим-тарбия сохасида амалга оширилаётган ислохатлардан кузланган асосий максад баркамол авлодни аждодларимизга муносиб ворис эътиб вояга етказишдир. Бу борада шарк мутафакирлари томонидан инсон камолотига, таълим-тарбиясига багишланган ва панд-насихатларга бой дидактик асарлар яратилган. «Махобхорат», «Калила ва Димна», «Кобуснома», «Кутадгу билиг», «Махзанул асрор», «Матлаул анвор», «Ахлоки Мухсиний» шулар жумласидандир. Ана шу анъанага кура буюк бобокалонимиз, суз мулкининг султони Мир Алишер Навоий уз замонасида баркамол авлодни шакллантиришга, таълим-тарбияни юксалтиришга бор куч-гайратини ишга солган десак муболага булмайди.

Алишер Навоийнинг илмий ва бадиий мероси жуда бой ва куп кирралидир. Мутафаккир амалий фаолиятида хам, барча асарларида хам Куръондаги ахлок коидаларига риоя килган. Пайгамбарларимизнинг энг мухум 41 та хадисларини назм риштасига осиб, «Арбаин» асарини яратган. Унда инсоннинг баркамоллиги масалалари алохида урин олган. Улуг шоир мамлакатни ободонлаштиришга, мадрасалар куришга алохида эътибор берди. У Х,ирот шахридаги «Инжил» анхора буйида нихоятда чиройли «Ихлосия» мадрасасини курдирган. Унга ном куйилиши хакида бундай дейди: «Бу Мадраса ким улуси ихлосдин ясалди, «Ихлосия» от куйилди. Навоий чин ихлос билан курилган бу мадрасани уша замоннинг энг намунали укув масканига айлантириш учун маблагни аямай, махсус вакф мулки белгилаган. Уз мадрасасидаги укувчиларни моддий жихатдан таъминлаб туришга харакат килган. Мадрасадаги укув ишларига бош мударрис рахбарлик килган, хужалик ишларини эса мутавалли олиб борган. Уша даврда мадрасалардаги укиш муддати муайян булмаган, укиш хатто 20 йилгача хам чузилган. Мадрасага бирор бир касб-хунарга, урта даражадаги маълумотга, эга булган шаърият койдаларини, давлат тартиботларини яхши билган, илмий кобилияти жамоаларда эътироф этилган, обрули шахслар тавсиялари асосида укишга кабул килинган.

Илмга иштиёкманд ёшлар хар кандай кийинчиликларга карамай, мадрасаларда хар тарафлама мукаммал таълим олишга харакат килган. Навоий «Хайратул аброр» асарининг II махолатида бир илм толибининг катта умидлар билан уз шахридан йулга чикиб, бошидан кечирган кулфат ва машаккатларини тасвирлайди. Навоий уша Хамнинг саргузаштини узи «Самаркандга келганидан

сунг дастлабки пайтлардаги саргузашти таассуротида ёзган булса керак. Лекин мазкур саргузашт уша даврдаги илм толиблари учун жуда характерлидир

Зулм дуруг ушбуки бир нотавон,

Илм тилаб шахридин улгай равон.

Эгнида авроку китоби анинг,

Килгали тахсил шитоби анинг.

Навоий замонида Моворауннахрда ва Хуросонда илм ва хунар урганиш истаги ва иштиёки катта булганлигини Захириддин Мухаммад Бобур узининг "Бобурнома" асарида алохида таъкидлаган. Илмга хавас куйган, хунар урганишни истаган ёшлар мамлакатдаги маърифатпарвар кишилар ёрдамида илм олишга киришардилар. Навоий даврида шогирдлик йули билан илм, хунар ва санъат урганиш анча кенг таркалган эди. Уша даврдаги фан ва санъат мутахассисларидан тиббиёт, кимёгарлик, санъаткорлик, хунармандлик, хаттотлик, меъморлик ва шу кабилардан илм урганардилар. Хунар-санъат усталарининг шогирдлари, айникса, куп булар эди.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Алишер Навоийнинг нафакат аник ва ижтимоий фанлар балки мусика илми ривожига хам катта эътибор каратган. Унинг мусика илмини ривожлантириш борасида гамхурлиги Абдурахмон Жомийнинг "Рисолаи мусикия" асарининг суз бошисида Жомий томонидан билдирилган миннатдорчилик сузларида яккол ифода этилган. Жомий ёзади: "Улуг инсонлар рагбати ва эътибори (Алишер Навоий назарда тутилмокда) ва гамхурлиги натижасида ушбу рисола юзага келди" (Абдурахмон Жомий "Рисолаи мусикия" Т. Абдулла Кодирий номли Тошкент давлат маданият институти, форс тилидан таржима, 1994й. 3-бет ).

Алишер Навоий мусикий ижодиёти Абу Наср Фаробийдан бошлаб шох Ферузгача миллий узанларда давом этган буюк мусикий тараккиёт йулининг катта бекати хисобланади. Шу боисдан хам бу борада амалга оширилиб келаётган илмий тадкикотларни маърифий таргибот ишлари билан уйгун тарзда олиб бориш, ахоли турли табакалари вакиллари орасида Алишер Навоийнинг факат буюк шоир эмас, балки комусий аллома хам булганлигини, узбек халки маънавий дунёсини бойитишга катта хисса кушган улуг дарга эканлигини хам кенг ташвик этиш зарур. Дунёвий билимларни укитишга биринчи даражали иш деб караларди. Навоий таълим ва тарбияни, илм урганишни бевосита хаёт билан, дунёвий юмушлар билан боглаб олиб боришга

куп саъй-харакат кургазар эди. Буни мутафакир асарларидаги куплаб мисоллар хам тасдиклайди.

Алишер Навоий яхши таълим берувчи мактаблар билан бирга паст савияда таълим берувчи мактаблар хам борлигидан таассуфланади. Шунинг учун хам Навоий уз давридаги мактабдорларни бахолашда айримларни бундай таърифлайди: «Мактаб тутувчи — гунохсиз ёш болаларга жафо килувчидир... У ёш болаларни азоблашга рагбатлантирган, уларни калтаклашга ургатган, узи рахмсиз, мияси пулат ва кунгли тошдир. Газабидан коши чимирилган, гунохсизларга аччикланишга одатлангандир. Уларнинг купчилигида кунгли каттиклиги ва тамаъ касаллиги ошкор ва узлари акл камлигига гирифтор».

Навоий мактаблардаги укув-тарбия ишларини яхшилаш масаласини уша даврдаги ижтимоий-сиёсий тузумни узгартириш ва халкнинг иктисодий ахволини яхшилаш йули билан эмас, балки мактабларга билимлирок инсофлирок домлалар тайинлаш йули билан хал килиш мумкин, деб тушунарди. Шунинг учун у узининг амалий ишларида хам, бадиий ва илмий асарларида хам факат укитувчи кандай булиши кераклиги масаласига алохида эътибор берган. Навоийнинг фикрича, болаларга тарбия ва таълим берадиган киши маълумотли ва укитиш йулларини биладиган булиши лозим эди. Навоий ёш авлодни тарбиялаш-укитиш ишини хар кандай тасодифий кишига топширишни коралаган. У укитувчига энг юксак талаблар куйган. Болани тарбиялаш ва унга илм бериш, унинг кобилиятини устириш учун нихоятда билимдон ва уста тарбиячи булиши кераклигини, болаларга таълим-тарбия берадиган укитувчилар ёшларга илм, одоб ургатиш махоратига эга булиши, укитиш йулларини яхши билиши лозим ва зарурлигини уктирган.

Хдкикаттан хам бунинг исботини президентимиз Шавкат Мирзиёев раислигида мамлакатимизда таълим-тарбия тизимини такомиллаштириш, илм-фан сохаси ривожини жадаллаштириш масалалари мухокамаси буйича 2020 30 октябрда видеоселектор йигилиши булиб утди. Бунда Давлатимиз рахбари Укитувчи ва мураббийлар куни муносабати билан соха вакилларига йуллаган табрик нуткида таъкидлаганидек, тараккиётнинг тамал тоши хам, мамлакатни кудратли, миллатни буюк киладиган куч хам илм-фан, таълим ва тарбиядир. Шунинг учун хам, Узбекистонда таълим тизимини комплекс ривожлантириш, малакали кадрлар тайёрлаш максадларига катта куч ва маблаглар йуналтирилмокда. Мактабгача таълим, мактаб ва олий таълим тизимлари, илмий-тадкикот муассасалари фаолиятида сифат узгаришлари руй бермокда.

- Биз устозни отадай улуг деб билган, доимо ардоклаган маърифатпарвар халкнинг вакилларимиз. Мен хам укитувчи, муаллим деганда узим учун энг азиз ва хурматли булган, зиёли ва замонавий, самимий ва мехрибон инсонларни

тасаввур киламан. Чунки хаммамизга хам шу муаллим сабок ва таълим бериб, мехрибон ота-оналаримиз каторида тарбиялаган, - деди давлат рахбари йигилиш аввалида. - Бугунги кунда Узбекистоннинг янги тараккиёт даври пойдеворини яратяпмиз. Бунда бизнинг энг якин кумакчиларимиз устоз ва мураббийлар, илмий ва ижодкор зиёлилардир.

Х,ар бир оила, хар бир бола хаёти мактаб билан боглангани, бу масала давлатнинг, жамиятнинг энг мухим иши экани таъкидланди.

- Хдммамиз азиз фарзандларимиз хаёти ва такдирини укитувчи ва мураббийларга ишониб топширамиз. Мана шундай бекиёс бойлик посбонлари, келажак бунёдкорлари булган бу муътабар зотларга муносиб хурмат-эхтиром курсатишимиз керак, - деди Президент.

ХУЛОСА

Давлатимиз мустакиллика эришган хозирги даврда буюк бобомиз Навоий меросини ёш авлодга чукур ургатишимиз зарур. Зероки, у уз асарларида миллий ифтихор, халкка, она тилига, Ватанга мехр-мухаббат билан караш гояларини таргиб килган. У ёшлар эгаллаган илм ва хунарини ватан учун, халкка наф келтириш учун хаётга татбик эта билишга даъват килган. Навоий асарларида мадх этилган халклар дустлиги, тинч-тотув яшаш учун кураш, камтарлик, мехрибонлик, очик кунгиллилик, ширинсуханлик, саховатпешалик, бева-бечораларга ёрдам кулини чузиш, устозга иззат каби фазилатлар хамиша халкимизга тетик рух ва кувват бахш этаверади.

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. И.А.Каримов жамиятимиз мафкураси халкни халк,миллатимизни миллатни-миллат килишга хизмат этсин."Тафаккур " журнали, 1998, 2-сон.

2. И.А.Каримов Юксак маънавият-енгилмас куч.-Т. "Маънаъвият", 130-б.

3. ^аххоров Н.Б «Вокал ижрочилиги » укув кулланма Тошкент «Иктисодиёт -молия »2008 йил 28-36 бетлар.

4. Хамидов Х «Узбек анъанавий кушикчилик маданияти тарихи» Т. Укитувчи 1966 йил 46-бет

5. Ёккуббекова М Узбек халк кушикларнинг лингвистик талкини .Т: фан 2004 йил 35-36 бетлар.

6. Морозов В. «Вокални слух и голос» Масква:2006 г. Ст 19-20

7. Дмитриев Л.Б. Основы вокальной методики 377бет. Уша жойда. 388 бет

8. Гарсия. Шк. пения. М.1967. 44б.

9. Мухитдинова М. С. Педагогика олий мусика таълимида бакалаврларни тайёрлашда учраб турадиган муаммолар ва уларнинг ечиш йуллари Science and

Education 2020- 241-243 бетлар.

10. Махкамова Ш. Р. Хазрат Навоийнинг мусикий тафаккури Science and Education 2020- 215-217 бетлар

11. Каюмов Ж. С. Мусикд укитувчиси ва унинг касбий махорати Academic research in educational sciences scientific journal 2020- 703-705 бет

12. Асадуллаева М. А. «Великий шёлковый путь»: взаимодействие культур запада и востока в контексте проблемы модернизации музыкального образования в Узбекистане Science and Education 2020-209-211 бетлар.

13. Фатхуллаева М. Музыкальное образование в германии European research: innovation in science, education 2020 -73-74 бетлар

14. Юнусов О. Узбек миллий санъатини укувчи-ёшларнинг онгига сингдириш йуллари Science and Education 2020- 304-306 бетлар.

15. Mahkamova, S. R., & Shahzod, G. (2021). O 'QUVCHILAR TARBIYASIDA MUSIQA FANINING TUTGAN O 'RNI. Scientific progress, 7(5).

16. Mahkamova, S. R., & Obidova, S. P. (2021). MAKTABGACHA TA'LIM MUASSASALARIDA BOLALARNI MUSIQIY TARBIYALASH VA TA'LIM BERISH. Scientific progress, 1(3).

17. Махкамова, Ш. Р. (2020). ХАЗРАТ НАВОИЙНИНГ МУСИКИЙ ТАФАККУРИ. Science and Education, 1(Special Issue 4), 215-222.

18. Махкамова, Ш. Р. (2020). МУСЩА ИЛМИ ВА ИСЛОМ ДИНИ: ТАЛЛИН МУАММОСИ. Academic research in educational sciences, (3).

19. Махкамова, Ш. Р., & Асадуллаева, М. А. (2020). «ВЕЛИКИЙ ШЁЛКОВЫЙ ПУТЬ»: ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ КУЛЬТУР ЗАПАДА И ВОСТОКА В КОНТЕКСТЕ ПРОБЛЕМЫ МОДЕРНИЗАЦИИ МУЗЫКАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ. Science and Education, 1 (Special Issue 4).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.