Научная статья на тему 'АЛГОРИТМЛАР НАЗАРИЯСИ ФАНИНИ ЎҚИТИШ СИФАТИНИ ДАСТУРИЙ-МЕТОДИК МАЖМУА ВОСИТАСИДА ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

АЛГОРИТМЛАР НАЗАРИЯСИ ФАНИНИ ЎҚИТИШ СИФАТИНИ ДАСТУРИЙ-МЕТОДИК МАЖМУА ВОСИТАСИДА ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
330
83
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим жараёни / «Алгоритмлар назарияси» / дастурий-методик мажмуа / электрон дидактик контент / электрон ресурслар / педагогик тажриба. / образовательный процесс / «Теория алгоритмов» / программно-методический комплекс / методика преподавания предмета «Теория алгоритмов» / педагогический эксперимент.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Бабаходжаева Наргиза Мухитдиновна

Мақолада «Алгоритмлар назарияси» фанини ўқитишда ахборот технологияларидан фойдаланиш билан боғлиқ масалалар кўриб чиқилиб, ушбу фанни ўқитишнинг баъзи хусусиятлари ёритилган. Ушбу фан бўйича ўқув материалларини самарали ўзлаштиришга ёрдам берадиган асосий омиллар аниқлаштирилган. «Алгоритмлар назарияси» фанини қўллаб-қувватловчи дастурий – методик мажмуадан ўқув жараёнида фойдаланиш услубиятининг асосий жиҳатлари ва мақсадлари белгилаб берилган. Мақолада дастурий методик мажмуа ёрдамида «Алгоритмлар назарияси» фанини ўқитиш методикаси бўйича олиб борилган тадқиқотлар доирасида ўтказилган педагогик тажриба натижалари баён қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ КАЧЕСТВА ПРЕПОДАВАНИЯ ПРЕДМЕТА ТЕОРИЯ АЛГОРИТМОВ ПОСРЕДСТВОМ ПРОГРАММНОМЕТОДИЧЕСКОГО КОМПЛЕКСА

В статье рассмотрены вопросы связанные с применением информационных технологий в преподавании предмета «Теория алгоритмов», освещены некоторые особенности преподавания этой учебной дисциплины. Сформулированы факторы, способствующие эффективному усвоению учебного материала по данному предмету. Приведены основные аспекты и цели методики использования в образовательном процессе программно-методического комплекса разработанного в поддержку предмета «Теория алгоритмов». Описаны результаты педагогического эксперимента в рамках исследования по методике преподавания предмета «Теория алгоритмов» с использованием программно-методического комплекса.

Текст научной работы на тему «АЛГОРИТМЛАР НАЗАРИЯСИ ФАНИНИ ЎҚИТИШ СИФАТИНИ ДАСТУРИЙ-МЕТОДИК МАЖМУА ВОСИТАСИДА ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

г

V.

Бабаходжаева Наргиза Мухитдиновна,

Термиз давлат университети "Амалий математика ва информатика" кафедраси укитувчиси

АЛГОРИТМЛАР НАЗАРИЯСИ ФАНИНИ ЦИТИШ СИФАТИНИ ДАСТУРИЙ-МЕТОДИК МАЖМУА ВОСИТАСИДА ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

УДК: 372.8

БАБАХОДЖАЕВА Н.М. АЛГОРИТМЛАР НАЗАРИЯСИ ФАНИНИ УЦИТИШ СИФАТИНИ ДАСТУРИЙ-МЕТОДИК МАЖМУА ВОСИТАСИДА ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Маколада «Алгоритмлар назарияси» фанини укитишда ахборот технологияларидан фойда-ланиш билан боFлик масалалар куриб чикилиб, ушбу фанни укитишнинг баъзи хусусиятлари ёритилган. Ушбу фан буйича укув материалларини самарали узлаштиришга ёрдам беради-ган асосий омиллар аниклаштирилган. «Алгоритмлар назарияси» фанини куллаб-кувватловчи дастурий - методик мажмуадан укув жараёнида фойдаланиш услубиятининг асосий жих,атлари ва максадлари белгилаб берилган. Маколада дастурий - методик мажмуа ёрдамида «Алгоритмлар назарияси» фанини укитиш методикаси буйича олиб борилган тадкикотлар доирасида утказилган педагогик тажриба натижалари баён килинган.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим жараёни, «Алгоритмлар назарияси», дастурий-методик мажмуа, электрон дидактик контент, электрон ресурслар, педагогик тажриба.

БАБАХОДЖАЕВА Н.М. СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ КАЧЕСТВА ПРЕПОДАВАНИЯ ПРЕДМЕТА ТЕОРИЯ АЛГОРИТМОВ ПОСРЕДСТВОМ ПРОГРАММНО-МЕТОДИЧЕСКОГО КОМПЛЕКСА

В статье рассмотрены вопросы связанные с применением информационных технологий в преподавании предмета «Теория алгоритмов», освещены некоторые особенности преподавания этой учебной дисциплины. Сформулированы факторы, способствующие эффективному усвоению учебного материала по данному предмету. Приведены основные аспекты и цели методики использования в образовательном процессе программно-методического комплекса разработанного в поддержку предмета «Теория алгоритмов». Описаны результаты педагогического эксперимента в рамках исследования по методике преподавания предмета «Теория алгоритмов» с использованием программно-методического комплекса.

Ключевые слова и понятия: образовательный процесс, «Теория алгоритмов», программно-методический комплекс, методика преподавания предмета «Теория алгоритмов», педагогический эксперимент.

BABAKHODJAYEVA N.M. IMPROVEMENT OF THE QUALITY OF TEACHING THE SUBJECT THEORY OF ALGORITHMS THROUGH THE PROGRAM-METHODOLOGICAL COMPLEX

The article deals with the issues related to the information technology implementation in teaching the subject «Theory of algorithms», highlights some of the features of this academic discipline teaching. The factors that contribute to the effective assimilation of educational material on this subject have been formulated. The main aspects and goals of the methodology for the program- methodological complex using in the educational process developed in support of the «Theory of algorithms» subject are given. The article describes results of the pedagogical experiment within the research on the methodology of «Theory of algorithms» subject teaching framework implementing the program- methodological complex.

Key words and concepts: educational process, «Theory of algorithms», program-methodological complex, electronic didactic content, electronic resources, pedagogical experiment.

Кириш. Бугунги кунда олий таълим муассасаси (ОТМ) битирувчиларига куйиладиган касбий тала-бларнинг узгарганлиги таълим жараёнини ислох килишнинг мухим жихати булиб хисобланади. Замонавий олий таълим тизими булажак мута-хассисни шакллантириши ва уни профессионал фаолиятга тайёрлаши лозим. Хрзирда анъанавий таълимда мавжуд булган барча ютуклардан фой-даланган холда, унинг камчиликларини бартараф этишга имкон берувчи янги рационал ёндашув-лар кулланган узаро уЙFун тизимгина замонавий мутахассис эга булиши лозим булган сифат-ларнинг мураккаб мажмуасини шакллантиришга кодир булади.

Бугунги кунда университетлар даргохида турли таълим йуналишлари буйича тахсил олаётган ёшлар келажакда ватанимиз илм-фан сохасидаги ривожининг пойдеворини ташкил этади. Булар орасида аник фанлар сохасига тегишли булган мутахассисликлар алохида урин тутади. Шулардан бири Амалий математика ва информатика таълим йуналишидир. Ушбу таълим йуналиши илм-фан ва техника сохасидаги йуналиш булиб, у фаннинг турли тармокларида математикани куллаш тала-бларига ва амалий фаолиятнинг турли сохаларига математик усулларнинг кириб боришини урганиш, соха истикболини белгилаш, касбий куникмага, мутасаддилик кобилиятига йуналтирилган инсон фаолиятининг билим воситалари, усуллари ва услублари мажмуасини уз ичига олади.

Амалий математика ва информатика бака-лаврининг фаолият сохаларига уз ишида амалий математика ва компьютер технологиялари-дан фойдаланувчи илмий-тадкикот марказлари, давлат бошкарув органлари, турлича мулк шакли-даги таълим муассасалари ва ташкилотлари каби-лар киради. Ушбу йуналиш мутахассислари асо-

сан амалий математика ва ахборот технология-лари кулланилувчи сохаларда тадкикот ишлар-нини амалга ошириш, фан, техника, иктисод ва бошкарув масалаларини ечишда замонавий математик усуллар ва дастурий таъминот яратиш, лойиха-конструкторлик, бошкарув ва молиявий фаолиятда ахборот технологияларидан фойда-ланиш, шунингдек, урта ва урта махсус таълим тизими учун укитувчи лавозимига тайёрланади-лар. Амалий математика ва информатика бакалавр таълим йуналиши укув режасига кирувчи асосий ихтисослик фанларидан бири - «Алгорит-млар назарияси» курсидир.

Тадкикот мавзусининг долзарблиги. «Алго-ритмлар назарияси» фундаментал фанлар сира-сига кириб, информатика сохаси билан боFлик йуналишлар буйича бакалаврлар тайёрлаш тизи-мида мухим ахамият касб этади. Амалий математика ва информатика таълим йуналиши дасту-рига кирувчи "Программалаш асослари", "Дискрет математика ва математик мантик", "Математика ва информатика ук,итиш усуллари", "Ама-лий масалаларни математик моделлаштириш", "Тизимли ва амалий дастурлаш", "Программа махсулотларни яратиш технологиялари", "Ахбо-ротларни химоялаш", "Web га йуналтирилган дастурлаш", "Хисоблаш усуллари" ва бошк,а фан-ларни узлаштиришда талабалар алгоритм, алго-ритмик жараён, алгоритмлаш, алгоритмик ечим-лилик, хисобланувчи функция, программалаш, кодлаш, символли ахборот, алгоритмик ечим каби тушунчаларга таянадилар. Вахоланки, бу тушун-чалар Алгоритмлар назарияси фанининг асосини ташкил этади.

Ахборот технологияларининг ривожланиши билан алгоритм, алгоритмлаш, программалаш тушунчалари нафакат Алгоритмлар назари-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 10 (95)

яси фани учун, балки замонавий илм-фаннинг энг мух,им тушунчаларидан бири булиб колди. Алгоритмлар назарияси мустакил фан сифатида XX асрнинг 30-40-йилларида шаклланиб, барча математик йуналишдаги фанларнинг ривожида улкан ах,амият касб этди. Ушбу фан ютукларига асосланган х,олда алгоритм, исбот, мураккаблик каби фундаментал тушунчалар аник таърифланди. Алгоритмлар назарияси математик мантик билан биргаликда х,исоблашлар назариясини куриш учун асос булиб хизмат килади. Ушбу фанлар формал тарзда ифодалаш кийин булган объект-ларга кулланилувчи х,исоблаш курилмаларини лойих,алашнинг назарий асосини ташкил этади. Айнан Алгоритмлар назарияси фани ютуклари эвазига математик методларнинг иктисодиёт, лингвистика, психология, педагогика ва бошка гуманитар фанларга кириб келиши юз бермокда.

Маълумки, математик алгоритмик назария информатика ва х,исоблаш техникасининг гур-кираб ривожланиши билан боFлик равишда эмас, балки математик мантик ва унинг муам-моларини ечиш эх,тиёжларидан келиб чикди. Ушбу фан биринчи навбатда, математикларнинг дунёкарашига ва уларнинг илмига катта таъсир курсатди. Шу билан биргаликда х,исоблаш техни-каси билан боFлик назарий сох,алар ва алгоритмлар назариясининг узаро чамбарчас бсоик,лиги шубх,асиздир. Алгоритмлар назарияси фани Информатика фани предмет сох,асининг методо-логик базасини ташкил этади. Ушбу фан асосла-рини чукур урганмасдан туриб, "Амалий математика ва информатика" таълим йуналиши битирув-чисининг информатика фанининг асосини ташкил этувчи математика фани буйича билимлари замонавий ва тулик була олмайди.

«Алгоритмлар назарияси» курсига ёндош фанларнинг муваффакиятли узлаштирилиши куп жих,атдан унинг назарий асосларига боFлик. «Алгоритмлар назарияси» курси мазмунининг юкори даражадаги абстрактлик даражаси, фундаментал - назарий характери, унинг талабалар томонидан узлаштирилишини кийинлаштиради. Бунинг сабаби «Алгоритмлар назарияси» курси укув материалини онгли равишда узлаштириш х,амда предмет буйича белгиланган малака тала-бларига эришиш учун фанни урганувчилардан маълум даражадаги абстракт фикрлаш кобилиятига эга булиш зарурияти билан боFлик.

Бу борада давлат таълим стандарти талабла-рига мос юк,ори даражадаги предмет компетент-лигини таъминловчи «Алгоритмлар назарияси» фанини дастурий-методик мажмуа (ДММ) воси-

тасида укитиш услубиятини ишлаб чикиш муам-моси долзарбдир. Ушбу фанни укитиш услуби-ёти курс мазмунини сифатли узлаштирилишини таъминловчи дастурий-методик мажмуа тарки-бидаги визуаллаштирилган укув материалларини ахборот-коммуникация технологиялари (АКТ) ёрдамида куллашга асосланади.

Илмий муаммонинг куйилиши.

«Алгоритмлар назарияси» курсини укитиш назарияси, амалиёти ва укитиш методикаси масалалари буйича В.И.Игошин1, А.В.Голанова2, И.Д.КолдуноваЗ, Е.Н.Бобонова4 ва бошкалар шуFулланган. Уларнинг ишлари мантикий -семиотик, тизимли-фаолиятли каби ёндашув-ларга асосланган «Алгоритмлар назарияси» курсини укитишнинг методик тизимларини яратиш Fояларига баFишланган.

В.И.Игошиннинг5 тадкикотлари педагогик ОТМлар учун булажак математика-информатика фанлари укитувчиларининг дискрет математика фанлари сох,асида мантикий ва мантикий-дидактик компонентларни уз ичига олувчи фундаментал математик тайёргарлиги моде-лини куришга баFишланган. Муаллифнинг фикрича, ушбу модель буйича укитиш булFуси укитувчиларга мантикий мулох,аза ва исботлаш усулларини эгаллаш билан бирга дискрет математика фанларнинг амалий усулларини эгаллаш имконини берадиб.

И.Д.Колдунова ишларида талабаларга «Алгоритмлар назарияси» фанини укитишнинг

1 В.И.Игошин. Профессионально-ориентированная методическая система обучения основам математической логики и теории алгоритмов учителей математики в педагогических вузах : Дис. ... д-ра пед. наук . Саратов, 2002.- 366 с.

2 Голанова А.В. Методика обучения теории алгоритмов будущих учителей информатики: автореферат дис. ... канд. пед. наук. Санкт-Петербург, 2003. - 18 с.

3 Колдунова И.Д. Методика обучения студентов курсу «Теория алгоритмов» на основе аналитико-синтетической деятельности: дис. ... канд. пед. наук. Красноярск, 2015. -160 с.

4 Бобонова, Е. Н. Методические основы фундаментальной подготовки по информатике в педагогическом вузе: дис. ... канд. пед. Наук. Воронеж, 2002. С.26-34.

5 В.И. Игошин. О значении теории алгоритмов для системы современного профессионального образования и методике её преподавания // Профессиональное образование в современном мире. 2019. Т. 9, № 2. 2760-2762 с.

6 Игошин В. И. Подготовка будущих учителей математики и информатики в области дисциплин дискретной математики в условиях бакалавриата и магистратуры // Образование и наука. 2013.№ 7 (106). С. 93-95.

тахлилий-синтез фаолияти асосидаги методикаси куриб чик,илган1.

«Алгоритмлар назарияси» фанини укитиш методикасига В.Л.Матросов салмокли хиссасини кушди. Олимнинг тадкикотлари натижасида 1989 йилда Алгоритмлар назарияси курси алохида укув предмети сифатида ажратилиб, ушбу фан буйича биринчи дарслик нашр килинди2.

«Алгоритмлар назарияси» фанини укитишнинг мавжуд методикаларини тахлил килган холда, фундаментал фанлар мазмунини тушуниш булажак мутахассисда келгуси профессионал фаолияти учун зарур булган илмий дунёкараш, мос ахборотли, математик маданиятни шакллан-тиришга ёрдам беради деган хулосани чикариш мумкин. Фундаментал фанлар каторида «Алгоритмлар назарияси» фанига тегишли тушунча-ларнинг формаллаштирилганлиги, юкори дара-жадаги абстрактлигини хисобга олган холда, уни укитиш жараёни талабаларнинг назарий фикрла-шига имкон берувчи максимал кургазмалилик, баён килишда мантиклиликни таъминловчи усул ва воситалар ёрдамида ташкил этилиши лозимЗ. Алгоритмлар назарияси» курсининг анъанавий укув-услубий материаллари (дарслик, укув ва услубий кулланмалар) укув предмети дидактик бирликлари тизимини тулик акс эттирган холда, улар хаётий ахборотли фазоси матнли шаклдан образли, визуал шаклга кучирилган авлод учун зарур булган юкори даражадаги кургазмалиликка эга эмас. Укув воситаларининг вербал характери курснинг мазмунини чукур тушунишга ва асосий малака-куникмаларни тулик эгаллашга имкон бер-майди. Шунга карамасдан, юкорида тилга олин-ган ва шу сохага тегишли бошка тадкикотларда «Алгоритмлар назарияси» курсини АКТ воси-таларидан фойдаланиш асосидаги укитишнинг методик тизимларини ишлаб чикишга эътибор каратилмаган, курс укитилувчи мутахассисликлар-нинг узига хос хусусиятлари хисобга олинмаган, АКТ нинг ушбу курсни укитиш сифатига таъсири етарли даражада урганилмаган.

Юкоридаги фикрларимиздан, бир томондан, «Алгоритмлар назарияси» курсининг ахборот тех-

1 Колдунова И.Д. О необходимости развития аналитико-синтетической деятельности студентов педагогических вузов. Омский научный вестник. 2011 г. № 2. С. 174-177.

2 Матросов В.Л. Теория алгоритмов. Учебник. М.: Прометей, 1989.- 188 с.

3 Колдунова И.Д. Методика обучения студентов курсу «Теория алгоритмов» на основе аналитико-синтетической деятельности: дис. ... канд. пед. наук. Красноярск, 2015. С. 21-22.

нологиялари билан боFлик мутахассисликларга тааллукли, хусусан, Амалий математика ва информатика йуналиши учун олий таълим дастурлари-нинг энг мухим таркибий кисмларидан бири экан-лигининг, бошка томондан, курс мазмунининг, уни укитишнинг ташкилий шакллари ва метод-ларининг етарлича ишлаб чик,илмаганлиги, узбек тилидаги укув-услубий материалларнинг етарли эмаслиги орасида к,арама-к,аршиликка дуч кела-миз. Ушбу зиддиятни бартараф этиш зарурияти тадкикотнинг долзарблигини аниклайди.

Тадкикотнинг максади ва методлари. Алгоритмлар назарияси ва алгоритмлаш билан боFлик фанлар буйича укув жараёнини АКТ воситасида ташкил этиш масалалари яхши урганилмаган булиб, «Алгоритмлар назарияси» курсини мах-сус дастурий таъминот асосида укитишнинг бир бутун методик тизими аникланмаган. Таълим жараёнида АКТдан фойдаланишга устувор ёнда-шувлардан бири укув материалини узлаштирилиш вактининг кискариши, урганилувчи масалалар доирасининг кенгайиши, талабалар интеллектуал салохиятининг ривожланиши, мотивация хосил килиниши хисобига укитиш унумдорлигини оши-рувчи, бу аснода муттасил тарзда мустак,ил билим олишга ундаш омили булувчи укитишнинг электрон воситалари (УЭВ) яратиш ва улардан фойдаланиш йуналишидир. УЭВ орасида дастурий -методик мажмуалар (ДММ) алохида урин тутади. Алохида фан буйича ДММ ишлаб чикиш ва уни укув жараёнида куллаш таълим олдига куйилган янги вазифаларни муваффакиятли ечишга имкон бериб, талабаларда маълум хажмдаги билим-лар мажмуасини хосил килиш максадини, ушбу билимларни мустакил узлаштириш куникма-малакасини ривожлантиришга узгартиради. Рав-шанки, ДММ ларнинг яратилиши ва ривожланти-рилиши билан укув дастурлари, маъруза ва амалий маштулот режалари хамда укитувчининг укув жараёнидаги роли узгариб, укитиш методик тизи-мининг ДММни куллаш хусусиятларига боFлик равишда узгартирилиши зарур булади.

Мавзунинг илмий мохияти. Ахборот таълим мухитида талабаларнинг индивидуал укув фао-лиятига йуналтирилган таълим жараёнининг таркибига ДММ воситасида укитиш технологи-ясининг киритилиши асосида такомиллашти-рилиши, талабаларнинг укув сифатларини шак-ллантиришга йуналтирилган ДММ таркиби мах-сус амалий дастурий махсулотларнинг (Algo

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 10 (95)

20001, Марков нормал алгоритмлари эмулятори2, саралаш алгоритмлари эмуляториЗ) ук,ув жараё-нини лойихалашдаги визуаллаштириш, аналитик хисоблаш имкониятлари асосида такомиллашти-рилиши тадк,ик,от мавзусининг илмий мохиятини ташкил этади. «Алгоритмлар назарияси» фани буйича ДММ яратиш технологиясининг яратил-ганлиги, ушбу ДММ дан маъруза, амалиёт, таж-риба ва мустакил таълим жараёнида фойдала-ниш хамда талабалар билим даражасини назорат килиш ва бахолашда фойдаланиш методикаси-нинг ишлаб чикилганлиги, шунингдек ушбу мето-дикаларнинг бошка турдош фанларни укитишда хам кулланилиш имкониятининг яратилган-лиги тадкикот натижаларининг илмий-амалий ахамиятини белгилаб беради.

Асосий натижалар. Илмий тадкикот ишлари уч боскичда амалга оширилди: урганувчи, амалга ошириш ва шакллантирувчи тажриба. Урганувчи боск,ичда (2014-2015) тадк,ик,от муам-мосининг илмий-назарий, илмий-услубий асос-лари урганилди; тадкикотнинг максад ва вази-фалари аникланди; тадкикот объекти ва унинг курсаткичлари хамда унга мос мезонлар наза-рий манбалардан тахлил килиниб урганилди; укув жараёни самарадорлигини оширувчи укув-услубий адабиётларни яратиш зарурияти илмий-назарий жихатдан аникланди, ишчи фаразлар шакллантирилди. Танлаб олинган олий таълим муассасаларида «Алгоритмлар» ва «Алгоритмлар назарияси» фанларининг ишчи дастурлари тахлил килинди. Иккинчи боскичда (2016-2017) дастурий-методик мажмуа яратиш режа-лойихаси ва боскичлари ишлаб чикилди. Укув жараёнини самарадорлигини оширувчи мажмуанинг тар-киби ишлаб чикилди ва дастурий таъминоти яратилди. «Алгоритмлар назарияси» фанини укитишда укув жараёни самарадорлигини оширувчи ДММдан фойдаланиш методикаси ишлаб чик,илди. Урганилаётган муаммонинг долзарблиги,

1 Бабаходжаева Н.М. Аник фанларни укитишда ахбо-рот технологияларини куллашнинг хусусиятлари. Педагогика ва психологияда инновациялар. 2019 , №4. 18-23 б.

2 Нормуродов Ч.Б., Бабаходжаева Н.М. Алгоритмлар назарияси фанини укитишда компьютер эмуляторлари-дан фойдаланиш. "Математика, математик моделлашти-риш ва ахборот технологияларининг долзарб масала-лари" республика илмий конференцияси материаллари туплами. Термиз, 2012. 295-298-б.

3 Бабаходжаева Н.М. Визуализаторы алгоритмов как эффективное средство информационных технологий в образовании Амалий математика ва информацион тех-нологияларнинг долзарб муаммолари халкаро анжуман тезислари туплами. Тошкент, 2019. 226 - б.

ишлаб чикилган тамойилларнинг татбик,ини методик асослаш буйича педагогик тажриба-синов ишлари утказилди. Учинчи боскичда (2018-2020) укув жараёнининг самарадорлигини ошириб, талабанинг фанни урганишида ва билим даражасини аник,лашда «Алгоритмлар назарияси» курси буйича ишлаб чик,илган ДММ ва у ёрдамида дарс сифатини оширишга каратилиб ишлаб чикилган методикани синовдан утказиш ишлари олиб борилди. Утказилган педагогик тажриба-синов ишларида «Алгоритмлар назарияси» ва «Алгоритмлар» фанларини ДММ асосида укитиш буйича натижалар умумлаштирилди, хулосалар амалий жихатдан текшириб курилди, олинган натижалар математик статистика методлари ёрдамида тахлил килинди.

Шакллантирувчи тажриба боскичи респу-бликадаги учта олий таълим муассасаси тала-балари иштирокида амалга оширилди. Анъана-вий тарзда гурухлар икки кисмга ажратилди: тажриба гурухлари (ТГ) ва назорат гурухлари (НГ). Гурухларни шакллантиришда уларнинг утказилган тадкикот нуктаи назаридан асосий параметрлар буйича бошланFич шартлар курсаткичлари буйича тенг кийматли булиши назарда тутилди. Таълим жараёни тажриба гурухларида яратилган ДММ воситасида, назорат гурухларида анъанавий тарзда олиб борилди.

Ишлаб чикилган ДММ асосида укитиш мето-дикасининг самарадорлиги куйидаги мезонлар асосида текширилди:

- талабаларда асосий алгоритмик моделлар, алгоритмларни куриш методлари, алгоритмлар мураккаблигини хисоблаш методлари, алгоритмлар назарияси асосий тушунчалари буйича билимларнинг шаклланганлик даражаси;

- конкрет масалалар учун алгоритмлар ишлаб чикиш малакаси;

- алгоритм иши мураккаблигини аниклаш;

- олинган билимларни куйилган масалани ечишда куллай билиш.

Тажриба - синов оралик назорат ишлари ва якуний тестлашдан иборат булди. Куйида келти-рилган жадвалларда Ургенч давлат универси-тети талабаларининг педагогик тажриба доира-сида утказилган якуний тест назорати натижалари акс этган. Ушбу натижалар «Алгоритмлар назарияси» фани буйича олинди. Педагогик тажрибада «Амалий математика ва информатика» таълим йуналишининг 2-курс (181 -187-гурухлар) тала-балари иштирок этдилар. 1-жадвалда тажриба бошида (ТБ) ва тажриба охирида (ТО) олинган якуний назорат тестлари натижалари ва гурухлар

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 10 (95)

1-жадвал. Ургенч давлат университетида тажриба бошида ва охирида утказилган назорат тестлари натижалари

Гурухлар Назорат боск,ичлари Гурухлардаги талабалар сони Кисм гурухлар Юкори даража Урта даража Паст даража Уртача узлаштириш курсаткичлари Самарадорлик коэффициенти

АМИ 184 ТБ 32 НГ1 9 10 13 3,87

АМИ 181 32 ТГ1 10 9 13 3,90

АМИ 184 TO 32 НГ1 11 12 9 4,06 1,1461

АМИ 181 32 ТГ1 22 9 1 4,65

АМИ 187 &186 ТБ 30 НГ2 10 13 7 4,10

АМИ 183 30 ТГ2 9 12 9 4,00

АМИ 187&186 TO 30 НГ2 11 13 6 4,16 1,1057

АМИ 183 30 ТГ2 19 10 1 4,60

АМИ 181 ТБ 31 НГ3 11 10 10 4,03

АМИ 185 29 ТГ3 10 9 10 4,00

АМИ 181 TO 31 НГ3 12 10 9 4,09 1,1531

АМИ 185 29 ТГ3 23 4 2 4,72

2-жадвал. Ургенч давлат университетида педагогик тажриба доирасида утказилган якуний назорат тестларининг умумий натижалари

Курсаткичлар Тажриба гурухлари n=91 Назорат гурухлари m=93

Бахолар 5 4 3 5 4 3

Бахолар сони 64 23 4 34 35 24

Уртача узлаштириш курсаткичлари х=4,65 У =4,1

Самарадорлик коэффициенти х / у=1,13

Ишончлилик эхтимоли оралиFи 4,62 < х < 4,67 4.06 < у < 4.13

кесимида уртача узлаштириш курсаткичлари ифо-даланган (1-жадвал).

Жадвалдан куринадики, назорат гурухларидаги уртача узлаштириш курсаткичлари сезиларли узгармаган холда, тажриба гурухларининг сама-радорлик коэффициенти 10% - 14%ни ташкил этди. Ушбу натижалар «Алгоритмлар назарияси» фанининг укитилиш самарадорлиги тажриба гурухларида назорат гурухларидагига нисбатан юкорилигидан далолат беради. Педагогик тажриба натижаларини тахлил килишда математик статистика усулларидан фойдаланилди1. Куйидаги жадвалда тажриба ва назорат гурухларининг умумий уртача узлаштириш курсаткичлари (х , у ), ишончлилик эхтимоли оралиFи ва самарадорлик коэффициенти уз ифодасини топган (2-жадвал).

Хулоса. Тадкикот максади ва вазифаларига мувофик равишда куйилган муаммони наза-рий ва тажриба йули билан урганиш даво-мида куйидаги хулосалар ва натижаларга эри-шилди:

1. Таълимда ДММ дан фойдаланишнинг мавжуд булган ёндашувлари ва усулларини

тахлил килиш ва тадкик этиш натижасида "Алгоритмлар назарияси" ва унга ёндош фан-ларни укитиш жараёнида ДММдан фойдаланишнинг асосий максадлари аникланди.

2. Олий таълим муассасалари укув жараёнида фанни укитиш жараёнини такомил-лаштиришнинг янги имкониятларини очиб, уни урганишга кизикиш уЙFотиш имконини берувчи ДММ дан фойдаланишнинг асосий йуналишлари ва талаблари белгиланди.

3. "Алгоритмлар назарияси" курси буйича укув материалларининг структураси ва уни ДММ воситасида укитиш методикаси ишлаб чикилди2.

4. ДММдан фойдаланишнинг методик усуллари ишлаб чикилди.

5. Ишлаб чикилган методика асосида дастурий-методик мажмуа яратилди ва ундан фойдаланиш буйича ишлаб чикилган мето-диканинг самарадорлиги бир неча йил даво-мида олиб борилган тажриба - синов жараёнида исботланди.

1 Афанасьев В.В., Сивов М.А. Математическая статистика в педагогике. Учебное пособие. - Ярославль: Изд-во ЯГПУ. 2010. C. 6-26.

2 Нормуродов Ч.Б., Бабаходжаева Н.М. Алгоритмлар назарияси фанини дастурий - методик мажмуа воситасида укитиш. - Наманган давлат университети илмий ахборотномаси. 2020. №3. 504-511 б.

Укитишдa ДMMни кУллaш тaълим жapaë-нининг яxлитлигини тaъминлaб, Укитyвчигa пeдaгoгик жapaëнни тaшкил этиш, дapcлapгa тaйëpгapлик кypиш вa ут^зишни юкopи cифaт дapaжacигa кyтapиш имшнини бepaди. ДMM пeдaгoгик ишни янaдa мyкaммaл тaшкил этишнинг мух,им вocитacидиp. Бyндa Укитувчи мaвжyд билим вa тaжpибacини мyaйян пeдa-гoгик мyaммoлapни х^л килиш учун caфap-бap этиб, ДMMдa ишлaш жapaëнидa пeдaгo-

гик фaoлиятни x1aмдa уз-узини тax1лил килиш opкaли уз кacбий мaлaкacини pивoжлaнтиpиб бopaди. Шу ypиндa Укитyвчи-тaлaбaлapнинг дoимий paвишдa бoйитилиб, pивoжлaнтиpи-либ бopyвчи кoмпoнeнтлapдaн тapкиб топ-^н, зaмoнaвий тaлaблapгa жaвoб бepyвчи ДMM ycтидa ишлaшдaн ибopaт бyлгaн ижoдий жapaëни тaълим cифaтини oшиpиш вocитacи cифaтидa xизмaт килaди дeб x1иcoблaш мум-кин.

Адaбиётлap pyйхaти:

1. Aфaнacьeв B.B., Сивoв M.A. Maтeмaтичecкaя cтaтиcтикa в пeдaгoгикe. Учeбнoe пocoбиe. Яpocлaвль: Из-вo ЯГПУ. 2O1O. C. 6-26

2. Бoбoнoвa Е.Н. Meтoдичecкиe ocнoвы фyндaмeнтaльнoй пoдгoтoвки пo инфopмa-тикe в пeдaгoгичecкoм вyзe: дис ... кaнд. пeд. Нayк. Bopoнeж. 2OO2. C.26-34.

3. Бaбaxoджaeвa KM. Bизyaлизaтopы aлгopитмoв кaк эффeктивнoe cpeдcтвo инфop-мaциoнныx тexнoлoгий в oбpaзoвaнии Aмaлий мaтeмaтикa вa инфopмaциoн тexнoлoги-ялapнинг дoлзapб мyaммoлapи xaлкapo aнжyмaн тeзиcлapи тyплaми. Toшкeнт. 2O19 й. 226-б.

4. Бaбaxoджaeвa Н.M. Аник фaнлapни Укитишдa axбopoт тexнoлoгиялapини кУллaшнинг xycycиятлapи II Пeдaгoгикa вa пcиxoлoгиядa иннoвaциялap. 2O19, №4. 18-23 б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. Гoлaнoвa A.B. Meтoдикa oбyчeния тeopии aлгopитмoв бyдyщиx yчитeлeй инфopмa-тики: aвтopeфepaт диc. ... кaнд. пeд. нayк. Сaнкт-Пeтepбypг. 2OO3. - 18 c.

6. Игошин B.И. Пpoфeccиoнaльнo - opиeнтиpoвaннaя мeтoдичecкaя cиcтeмa oбyчe-ния ocнoвaм мaтeмaтичecкoй лoгики и тeopии aлгopитмoв yчитeлeй мaтeмaтики в пeдa-гoгичecкиx вyзax: Диc. ... д-pa пeд. нayк . Сapaтoв. 2OO2.- 366 c

7. Игошин B.И. О знaчeнии тeopии aлгopитмoв для ^a^bi coвpeмeннoгo пpoфeccи-oнaльнoгo oбpaзoвaния и мeтoдикe eë пpeпoдaвaния II Пpoфeccиoнaльнoe oбpaзoвa-ниe в coвpeмeннoм миpe. 2O19. Т. 9, № 2. 276O-2762c.

8. Игошин B. И. Пoдгoтoвкa бyдyщиx yчитeлeй мaтeмaтики и инфopмaтики в oблacти диcциплин диcкpeтнoй мaтeмaтики в ycлoвияx бaкaлaвpиaтa и мaгиcтpaтypы II Обpaзo-вaниe и нayкa. 2O13.№ 7 (1O6). С. 93-9S.

9. Koлдyнoвa И.Д. Meтoдикa oбyчeния cтyдeнтoв ^pcy «Teopия aлгopитмoв» нa ocнoвe aнaлитикo-cинтeтичecкoй дeятeльнocти: диc. ... кaнд. пeд. нayк. Kpacнoяpcк. 2O1S. -16O c.

10. Koлдyнoвa И.Д. О нeoбxoдимocти paзвития aнaлитикo-cинтeтичecкoй днятeльнo-cти cтyдeнтoв пeдoгoгичecкиx вyзoв II Омcкий нayчный вecтник. 2O11 г., № 2. С. 174-177.

11. Maтpocoв BA Teopия aлгopитмoв. Учeбник. M.: Пpoмeтeй, 1989.- 188 c.

12. Нopмypoдoв Ч.Б., Бaбaxoджaeвa Н.M. Aлгopитмлap нaзapияcи фaнини Укитишдa кoмпьютep эмyлятopлapидaн фoйдaлaниш. "Maтeмaтикa, мaтeмaтик мoдeллaштиpиш вa axбopoт тexнoлoгиялapининг дoлзapб мacaлaлapи" pecпyбликa илмий кoнфepeнцияcи мaтepиaллapи тyплaми. Tepмиз. 2O12 й. 295-298-б.

13. Нopмypoдoв Ч.Б., Бaбaxoджaeвa Н.M. Aлгopитмлap нaзapияcи фaнини дacтypий -мeтoдик мaжмya вocитacидa укитиш II Нaмaнгaн дaвлaт yнивepcитeти илмий axбopoт-нoмacи. 2O2O й., №3. SO4-S11 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.