Научная статья на тему 'АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТЛАР ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ДИВИДЕНД СИЁСАТИНИ САМАРАЛИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ'

АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТЛАР ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ДИВИДЕНД СИЁСАТИНИ САМАРАЛИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
63
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дивиденд сиёсати / акциядорлар / инвестицион жозибадорлик / акциядорларнинг умумий даромадлилиги / бошқарувни ҳимоялаш / чораклик дивиденд тўловлари / S&P 500 “Dividend Aristocrats” индекси. / дивидендная политика / акционеры / инвестиционная привлекательность / общая прибыль акционеров / защита менеджмента / ежеквартальные выплаты дивидендов / Индекс S&P 500 “Dividend Aristocrats”.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Шеркузиева Насиба Аброровна

Мақолада акциядорлик жамиятлари томонидан юритувчи дивиденд сиёсати уларнинг инвести­ цион фаолияти билан боғлиқ эканлиги ҳамда мазкур сиёсатни самарали шакллантиришда ушбу жара­ ёнга таъсир этувчи омилларни аниқлаш лозимлиги тадқиқ этилган. Шунингдек, мақолада АҚШда энг илғор корпоратив молиявий бошқарув амалиётини татбиқ этилиши натижасида молия бозо­ рида қўлланилувчи, махсус S&P 500 “Dividend Aristocrats” индекси хусусида фикр юритилган ҳамда мазкур амалиётни республикамиз акциядорлик жамиятлари фаолиятида қўллаш бўйича тавсиялар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ЭФФЕКТИВНОЙ ОРГАНИЗАЦИИ ДИВИДЕНДНОЙ ПОЛИТИКИ В ПОВЫШЕНИИ ИНВЕСТИЦИОННОЙ ПРИВЛЕКАТЕЛЬНОСТИ АКЦИОНЕРНЫХ ОБЩЕСТВ

В статье исследуется взаимосвязь между дивидендной политикой, проводимой акционерными обществами, и их инвестиционной деятельностью, а также необходимость выявления факторов, вли­ яющих на этот процесс. В статье также рассмотрен индекс S&P 500 “Dividend Aristocrats”, который широко используется на финансовых рынках, как результат внедрения наиболее передовой прак­ тики корпоративного финансового менеджмента в США и, разработаны рекомендации по приме­ нению данного опыта в деятельности акционерных обществ нашей республики.

Текст научной работы на тему «АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТЛАР ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ДИВИДЕНД СИЁСАТИНИ САМАРАЛИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ»

Шеркузиева Насиба Аброровна,

Тошкент молия институти доценти, PhD

АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТЛАР ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ДИВИДЕНД СИЁСАТИНИ САМАРАЛИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ

УУК: 347.725

ШЕРКУЗИЕВА Н.А. АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТЛАР ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ДИВИДЕНД СИЁСАТИНИ САМАРАЛИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ

Маколада акциядорлик жамиятлари томонидан юритувчи дивиденд сиёсати уларнинг инвести-цион фаолияти билан боFлик эканлиги х,амда мазкур сиёсатни самарали шакллантиришда ушбу жара-ёнга таъсир этувчи омилларни аниклаш лозимлиги тадкик этилган. Шунингдек, маколада АКШда энг илFор корпоратив молиявий бошкарув амалиётини татбик этилиши натижасида молия бозо-рида кулланилувчи, махсус S&P 500 "Dividend Aristocrats" индекси хусусида фикр юритилган х,амда мазкур амалиётни республикамиз акциядорлик жамиятлари фаолиятида куллаш буйича тавсиялар келтирилган.

Таянч сузлар: дивиденд сиёсати, акциядорлар, инвестицион жозибадорлик, акциядорларнинг умумий даромадлилиги, бошкарувни х,имоялаш, чораклик дивиденд туловлари, S&P 500 "Dividend Aristocrats" индекси.

ШЕРКУЗИЕВА Н.А. АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ЭФФЕКТИВНОЙ ОРГАНИЗАЦИИ ДИВИДЕНДНОЙ ПОЛИТИКИ В ПОВЫШЕНИИ ИНВЕСТИЦИОННОЙ ПРИВЛЕКАТЕЛЬНОСТИ АКЦИОНЕРНЫХ ОБЩЕСТВ

В статье исследуется взаимосвязь между дивидендной политикой, проводимой акционерными обществами, и их инвестиционной деятельностью, а также необходимость выявления факторов, влияющих на этот процесс. В статье также рассмотрен индекс S&P 500 "Dividend Aristocrats", который широко используется на финансовых рынках, как результат внедрения наиболее передовой практики корпоративного финансового менеджмента в США и, разработаны рекомендации по применению данного опыта в деятельности акционерных обществ нашей республики.

Ключевые слова: дивидендная политика, акционеры, инвестиционная привлекательность, общая прибыль акционеров, защита менеджмента, ежеквартальные выплаты дивидендов, Индекс S&P 500 "Dividend Aristocrats".

SHERKUZIYEVA N.A. TOPICAL ISSUES OF EFFECTIVE ORGANIZATION OF DIVIDEND POLICY IN INCREASING THE INVESTMENT ATTRACTIVENESS OF JOINT-STOCK COMPANIES.

In the article is discussed the relationship between the dividend policy implementing by joint-stock companies and their investment activities, as well as the need to identify factors affecting this process. There is also reviewed the S&P 500 "Dividend Aristocrats" Index, which is widely used in the financial markets as a result of the implementation of the most advanced practices of corporate financial management in the United States, and developed recommendations for the application of this experience in the activities of joint-stock companies in the Republic.

Key words: dividend policy, shareholders, investment attractiveness, total shareholder return, managerial entrenchment, quarterly dividend payments, S&P 500 "Dividend Aristocrats" Index.

Кириш. Тадк,ик,отимиз буйича фикр юритиш аввалида 2001 йил "Иктисод" йуналиши буйича Нобель мукофоти совриндори булган ик,тисодчи-олим, Майкл Спенснинг фикрини келтириб утмокчимиз. Унинг таъкидлашича, "корпоратив бошкарувнинг сифат курсаткичларидан бири ,амда фонд бозори капиталлашувини ошириш-нинг энг му,им омили, бу дивиденд туловларидир. Компаниялар дивидендларни тулаш оркали уз фаолиятининг рентабеллиги, компания фаро-вонлиги ва унинг самарали истик,боллари х,ак,ида бозорга ахборот беради, бу эса уз навбатида, акциялар курслари ба,осининг ошишига олиб келади"1, 2.

Юк,оридаги фикрни давом эттирган ,олда айти-шимиз мумкинки, бугунги кунда ,ар бир бизнес шаклининг олдида турган энг му,им вазифалар-дан бири - бу унинг инвестицион жозибадорли-гини таъминлашдир. Албатта, бизнеснинг инвестицион жозибадорлигини турли ички ва ташки омиллар таъминлайди. Назаримизда, айнан акци-ядорлик жамиятларида уларнинг ичида энг асо-сийларидан бири - самарали дивиденд сиёсатини юритишдир.

Барчамизга маълумки, сунгги йилларда мамла-катимиз капитал бозорини исло, к,илиш, хусусан со,ани тартибга солиш тизимини такомиллашти-риш, бозор муносабатларини кенг жорий к,илиш, кимматли к^озлар чик,арилишини купайтириш, капитал бозори иштирокчилари муносабатлар-нинг х,ук,ук,ий асосини муста,камлаш, со,ага

1 Spence M. Competitive and optimal responses to

signals: an analysis of efficiency and distribution / M. Spence // Journal of Economic Theory. 1974. Vol. 7. No

3. Pp. 296-332. DOI: 10.1016/0022-0531(74)90098-2.

2 Spence M. Market Signaling: Information Transfer in Hiring and Related Processes // Cambridge, MA: Harvard University Press, 1974.

инвecтициялapни жaлб килиш x1aмдa кaпитaл бoзopи инфpaтyзилмacигa зaмoнaвий тexнoлo-гиялapни жopий этиш opкaли pивoжлaнтиpиш бopacидa биp rçarap ишлap aмaлгa oшиpилмoкдa. Хycycaн, pecпyбликaмиздa 2021 - 2023 йил-лapдa кaпитaл бoзopини pивoжлaнтиpиш дacтy-pидa 6УГУНГИ кyндa кaпитaл бoзopини янaдa pивoжлaнтиpиш, paкoбaт мух,итини шaкллaнти-pиш вa фoнд бoзopи ликвидлигини oшиpишни paFбaтлaнтиpиш билaн бoFлик УЗ eчимини ^a-ëтгaн биp кaтop дoлзapб мyaммoлap вa ^мчи-ликлapни бapтapaф этиш, эpкин мyoмaлaдaги киммaтли кoFoзлap умумий x1aжмининг мaмлa-кaт ялпи ички мax1cyлoтидaги ниcбaтини 5 фoизгa eткaзишгa кapaтилгaн иcлo^oтлapни aмaлгa oши-pишни чyкypлaштиpишни нaзapдa тутувчи дaв-лaт cиëcaтини тyбдaн тaкoмиллaштиpиш, мaвжyд кaпитaл бoзopининг paкoбaтбapдoшлигини oши-pиш вa унинг кaпитaллaшyвини 2023 йил якуни^ кaдap 45 тpлн cyмгa eткaзиш, бaнк тoмoнидaн кpe-дитлaшгa мукрбил бyлгaн caмapaли мoлиялaшти-pиш мexaнизмини яpaтиш3 кaби вaзифaлapнинг куйилиши aлox1идa ax1aмиятлидиp.

Дeмaк, мaзкyp йyнaлишдa мaвжyд xaлкapo тaж-pибaлapдaн, oлиб бopилгaн тaдкикoт нaтижaлa-pидaн caмapaли фoйдaлaниш opкaли pecпyбли-кaмиздaги aкциядopлик жaмиятлapининг инвe-cтициoн жoзибaдopлигини oшиpиш вa пиpoвapд нaтижaдa мaмлaкaтимиз фoнд бoзopини pивoж-лaнишидa ижoбий нaтижaлapгa эpишиш мумкин бyлaди. Бу эca биз тoмoнимиздaн Уpгaнилaëтгaн мaвзyнинг дoлзapблигини yзидa ифoдa этaди.

3 Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2021 йил 13 aпpeлдaги "Кaпитaл бoзopини янaдa pивoж-лaнтиpиш чopa-тaдбиpлapи тyFpиcидa"ги ПФ-6207-coнли Фapмoни. https:||lex.uz|docs|5371091

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ I ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)

Илмий муаммони к,уйилиши. Маълумки, акциядорлик жамиятлари инвестицион жози-бадорлигига турли омиллар таъсир этади. Мазкур йуналиш республикамиздаги ва хориж-даги бир катор олимлар томонидан урганилиб, масалага турлича карашлар шакллантириб келинмокда. Жумладан, тадкикотчилар Е.А.Мелай,

A.В.Сергееваларнинг таъкидлашича, "Инвестицион жозибадорлик - компания капитали рентабелли-гини, унинг активлари, бизнес-субъекти инвестицион риски хрлатини, иктисодий ривожланиши имкониятларини тавсифловчи курсаткичлар маж-муи булиб, у реал инвестицияларга булган талабни ,осил булишига таъсир этиши билан бирга, объект уз фаолиятини доимий олиб боришини тахмин килган ,олда юкори ракобат му,итида доимий ривожланиш имкониятларини ,ам ,осил к,илади"1.

Юкорида таъкидлаб утганимиздек, акциядорлик жамиятлари томонидан амалга ошири-ладиган дивиденд сиёсати инвестицион фао-лият билан боFл и к булиб, уни самарали шак-ллантирилишида ушбу жараёнга таъсир этувчи омилларни тадкик этиш му,им ,исобланади. Бунда, иктисодчи олимлар Т.В. Теплова2, Е.А. Федорова, А.Б. Воронкевич, Е.А. Каменева3,

B.А. Гребенникова, Т.В. Хаблиева4, А.Е. Чехова5,

1 Е.А. Мелай, А.В. Сергеева. Подходы к оценке инвестиционной привлекательности организации: сравнительный анализ // Известия Тульского государственного университета. Экономические и юридические науки. 2015. Вып. 2. Ч.1. С.80-93.

2 Теплова Т.В. Корпоративные финансы: учебник для бакалавров. - М.: Юрайт. - 2016. - 655 с. - Серия: Бакалавр. Углубленный курс.

3 Федорова Е.А., Воронкевич А.Б., Каменева Е.А. Влияние концентрации собственности на дивидендную политику российских компаний // Вестник Финансового университета. - 2017. - Т. 21.

- № 2 (98). - 23-29. - URL: https://elibrary.ru/item. asp?id=29274702

4 Гребенникова В.А., Хаблиева Т.В. Жизненный цикл компании и его влияние на дивидендную политику // Международный журнал гуманитарных и естественных наук. - 2017. - № 12. - С. 229-232. -URL: https://elibrary.ru/item.asp?id=32305971

5 Чехова А.Е. Теоретические аспекты дивиденд-

ной политики // Социально-экономическое развитие стран, регионов и оптимизация секторов эко-

номики: анализ и прогнозы: сборник научных трудов по материалам I Международной научно-практической конференции. - Санкт-Петербург:

НОО «Профессиональная наука». - 2017. - С. 107-

122. - URL: https://elibra ry.ru/item.asp?id=30132055

Н.М. Сибова6, Н.Н. Николашина7, А.Н.Бродунов, Е.С.Половинкина8ларнинг тадк,ик,отлари ало,ида а,амиятлидир. Бинобарин, урганишларимиз нати-жасида, аксарият тадкикотларда дивиденд сиё-сатига таъсир этувчи омиллар институтционал, инвестицион, молиявий, акциядорлар танлови, макроик,тисодий каби ,амда тармок, хусусиятидан келиб чикиб гуру,ларга ажратилишига карамай мазкур омилларнинг таркиби ва таснифи буйича олимлар уртасида бир фикрга келинмаган.

Умуман олганда, юкоридагилардан келиб чиккан ,олда айтишимиз мумкинки, ,ар бир акциядорлик жамиятининг инвестицион жозибадорли-гига таъсир этувчи омилларни аник,лашда ва улар-нинг муайян инвестицион объект учун урнини ба,олашда инвестицион мак,садларнинг узига хос хусусиятларини ,исобга олиш му,им а,амиятга эгадир. Фикримизча, маълум бир капитал эгаси учун уз маблаFларини акциядорлик жамиятлари кимматли ^озларига инвестиция килишда пировард максад, инвестицион объект бозор кийматини узгариши, ошиши ,исобланади. Бу эса бошка потенциал инвесторлар учун ,ам корхо-нанинг инвестицион жозибадорлигини оширувчи асосий омиллардан бири ,амдир. Мазкур жара-ённи эса самарали шакллантирилган ва юритила-ётган дивиденд сиёсатисиз тасаввур эта олмаймиз.

Хусусан, И.Я.Лукасевичнинг фикрига кура, амалиётда дивиденд сиёсати компаниялар фао-лиятида му,им роль уйнайди, жумладан акция-лар кийматининг тебранишига таъсир килади, уз капиталини узгаришига олиб келади ва натижада жамиятнинг инвестицион жозибадорлигига таъсир утказади9.

6 Сибова Н.М. Направления совершенствования дивидендной политики российских компаний // С. 52-56. - URL: https://journal.safbd.ru/sites/default/ files/articles/safbd-2014-1 _52-56.pdf.

7 Николашина Н.Н. Эмпирический анализ зависимости дивидендной политики от стадии жизненного цикла компании // Финансовая аналитика: проблемы и решения. - 2015. - № 23 (257). - С. 51-61.

- URL: https://cyberleninka.ru/article7n/empiricheskiy-

analiz-zavisimosti-dividendnoypolitiki-ot-stadii-

zhiznennogo-tsikla-kompanii

8 Бродунов А.Н., Половинкина Е.С. Оценка влияния фундаментальных факторов на дивидендную политику российских компаний // Развитие инновационной экономики: достижения и перспективы. Москва, 21 ноября 2019 г. https://elibrary.ru/item. asp?id=41542526

9 Лукасевич И.Я. Финансовый менеджмент: учебник. 4-е изд., пере-раб. и доп. - М.: Национальное образование, 2013. 768 с.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)

Бизнинг тадкикотларимизнинг илмий мо^ияти, ушбу юкорида келтирилган изланиш-ларга тизимли ёндашган ва таянган холда, мамла-катимиз акциядорлик жамиятлари инвестицион жозибадорлигини оширишга имкон берувчи дивиденд сиёсатини шакллантириш ва ушбу ёнда-шувларни такомиллаштиришга каратилган тавси-яларни келтирилишидан иборат.

Тах,лил ва натижалар. Юкоридаги фикрлар-дан куришимиз мумкинки, акциядорлик жами-ятларининг дивиденд сиёсати жуда кизикарли, шу билан бирга жуда мураккаб жараён хамдир. Бунда акциядорлик жамияти молиявий менеж-менти томонидан хал килиниши лозим булган энг асосий мураккаб масала бу, акциядорлик жамияти фаолияти натижасида олинган фойдани таксимлаш муаммосидир. Яъни, олинган фойда-нинг канча кисмини акциядорларга дивиденд сифатида тулаш керак, канча кисмини инвестицион лойихаларни молиялаштириш учун сарфлаш лозим? Акциядорлик жамияти жами олинган фойдани дивидендларга йуналтириши керакми ёки унинг асосий вазифаси фойдани реинвестиция к,илишми? Бу каби саволлар нафакат амалиётдаги мутахассисларни, балки илмий доирада хам куп йиллардан бери бах,с мунозараларга сабаб булиб келмокда. Бу борада тадк,ик,отчилар томонидан у, ёки бу факторларни устун деб билган холда турли тадкикот натижалари, жумладан бир-бирини инкор этувчи хулосалар хам билдирилмокда.

Албатта, бунда акциядорлик жамияти фой-дасининг дивиденд куринишида таксимланувчи ва корхонага реинвестиция килинувчи кисми уртасидаги оптимал нисбатни белгилаш энг асосий масалалардан бири хисобланади.

Шу билан биргаликда акциядорлик жамият-ларида самарали дивиденд сиёсатини юритишда юкорида кайд этилган жихатлар билан биргаликда мазкур сиёсатга таъсир этувчи омилларни аниклаш лозим булади.

Ушбу йуналишда олиб борилган тадкикотларнинг аксариятида дивиденд сиёса-тига таъсир этувчи омиллар асосан ташки омил-лар (улар ташки мухитдан ташкилотга таъсир килади ва уларга корхона бошкарувининг таъ-сири булмайди) ва ички омиллар (улар ташкилот ичида амал килади хамда бошкарув карорлари билан узгартирилиши мумкин) каби гурухларга ажратилади. Ички ва ташки омилларнинг мохияти турлича булиши билан бирга, уларнинг таъсир этиш хусусиятлари хам бир биридан тубдан фарк

килади. Бунда хар бир инвестиция объекти буйича омилларнинг таъсири доираси хам индивидуал характерга эга булиши, табиий ,ол, албатта.

Фикримизча, бунинг сабаби асосан, инвестицион максадлардаги фаркларга яъни, капитал эгасининг инвестицион максадлари хусусия-тидан келиб чикиб, маблаFларни муайян объек-тга йуналтириш сабабига боFлик. Куйидаги жад-валда дивиденд сиёсатига таъсир этувчи омилларни гурухларга ажратган холда уларнинг тас-нифланишини келтириб утамиз (1-расм).

Юкорида келтирилган ички ва ташки омиллар гурухи хусусида батафсилрок тухталиб утадиган булсак, унда конунчиликда дивиденд туловларини тулашга доир чекловлар "Институ-ционал омиллар"нинг бири сифатида келтирил-ганлигини куришимиз мумкин. Уни Республика-миздаги конунчилик доирасида куриб утадиган булсак, Республикамизда "Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг хукукларини химоя килиш тутрисида"ги Конуннинг 54-моддасига кура акциядорлик жамиятлари томонидан куйидаги холларда дивидендларни тулаш туFрисида карор кабул килиш ва тулаш мумкин эмас эканлиги бел-гилаб куйилган (2-расм).

Навбатдаги ташки омиллар гурухи, "Макроиктисодий ва тармок хусусияти буйича омиллар" гурухи булиб, мазкур йуналишларда амалга оширилган тадкикотларни урганар экан-миз, уларга кура агар компаниялар баркарор даромад келтирувчи тармокларда фаолият юритса, у холда дивиденд сиёсати хам баркарор булиши лозимлигини курсатувчи1 тадкикот натижалари мавжуд эканлигини алохида кайд этиб утишимиз лозим.

Ички омиллар гурухининг дастлабкиси, бизнес-нинг инвестицион талаблари билан ботлик булиб, дивиденд сиёсатини амалга оширишда айнан биз-неснинг хаётийлик цикли даражаси ушбу гурух хусусиятини якколрок курсатиб беради, наза-римизда. Чунки, бизнесни юритишнинг даст-лабки боскичларида акциядорлик жамиятлари аксарият холларда консерватив дивиденд сиёсатини куллайди. Мазкур жараённи биз, респу-

1 Чехова А.Е. Теоретические аспекты дивидендной политики // Социально-экономическое развитие стран, регионов и оптимизация секторов экономики: анализ и прогнозы: сборник научных трудов по материалам I Международной научно-практической конференции. - Санкт-Петербург: НОО «Профессиональная наука». - 2017. - С. 107122. - URL:https://elibrary.ru/item.asp?id=30132055

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)

1-расм. Дивиденд сиёсатига таъсир этувчи омиллар ва уларнинг таснифланиши1.

Дивиденд сиёсатига таъсир этувчи ИЧКИ ОМИЛЛАР

Пнвестицион омиллар:

- Бизнеснинг хаётийлик цикли даражаси;

- Бизнесшшг ривожланиш имкониятлари (компаниянинг тармокдаги хусусиятлари хамда амалдаги реинвестициялаш сиёсатидан келиб чикиб аникланувчи ва бошка шартларга кура);

- Юкори рентабехшк даражасига эга пнвестицион лойихаларнинг мавжудлиги ва бошкалар.

Молиявий омиллар:

- Молиявий ричаг даражаси (Б/Е);

- Уз капитали рентабелтиги (ЯОЕ), пнвестицион капитал (1Ю1С) ва активлар (Ж)А) рентабеллиги;

- Ликвид ресурсларнинг мавжудлиги (бахолаш учун ликвидлилик курсаткичларидан фойдаланилади);

- Даромадюшг баркарорлигн:

- Уз кагаггалида тасимланмаган фойда улуши;

- Жало килинган ресурс л ар бахоси

(ВД;

- Акциядорларнинг у мумий У^даромадлилиги (Т811) ва бошкалар^/

Дивиденд сиёсатига таъсир этувчи ТАШКИ ОМИЛЛАР

Инстигутционал омиллар:

- Конунчиликда дивиденд туловларини тулашга дойр чекловлар;

- Дивидендларга, мол-мулкка булган жорий солик ставкалари

даражаси;

- Меъёрий хужжатларда дивиденд туловлари хажми ва ставкасини белгилаш б план боглик чекловлар;

- Конунчиликдаги дивиденд туловлари манбаси буйича

талаблар ва бошкалар.

Макроиктисодий ва тармок хусусияти буйича омиллар:

- Мамлакатдаги иктисодий усшплар ва пасайишлар;

- Тармок хусусияти (риск, усиш суръати, сотиш буйича рентабеллик, пнвестицион салохцят ва бошкалар).

Мулкдортар таркиби ва ички корпоратив бошкарув билан боглик

омиллар:

- Асосий акциядор ёки менежершшг капнталдаги улуши, мулкдорлар таркибида давлатшшг ииггироки; - Иирик акш1ядорларю1нг талаблари; - Бизнесга! бошкаргап устидан назоратш! йукотшп риски; - Инвесторларда бизнесни ривожланаётганлиги хакида фикрни шакллантир1пша булган интилиш, ахборотлар оркали сигнал бершп ва

бошкалар.

1 Илмий тад^ик,от натижаларини тизимлаштирган х,олда муаллиф томонидан тайёрланган.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)

2-расм. Акциядорлик жамиятлари томонидан дивидендларни тулаш тугрисида царор цабул

цилиш ва тулаш мумкин булмаган ^олатлар1.

бликамиздаги махаллий акциядорлик жамиятлари фаолиятида хам кузатишимиз мумкин. Бунга сабаб сифатида бизнесни юритишнинг дастлабки боскичларида фаолиятни молиялаштиришга булган талабнинг юкори булишини келтириши-миз мумкин. Бизнеснинг кейинги боскичларида эса акциядорлик жамиятининг бозордаги урнини саклаб колиш ва янги инвесторларни жалб килган холда акцияларнинг жозибадорлигини баркарор холда саклашга булган интилиши ошиб боради ва бу уз навбатида, акциядорлик жамиятларида агрессив дивиденд сиёсатини юритишга ундаши билан характерланади.

Кейинги гурух омиллари бу "Молиявий омил-лар" булиб, тадкикотчилар ушбу гурухга асосан рентабеллик курсаткичларини, молиявий ричаг, капитал бахоси, ликвид ресурсларнинг мавжуд-лиги каби курсаткичларни киритади. Жумладан, Н.Н.Николашина томонидан амалга оширил-ган тадкикотда "дивиденд туловчи акциядорлик жамиятлари, уларни туламайдиганлардан кура рентабеллик даражаси юкорирок булиши" аникланган2.

Шу билан биргаликда, биз, айнан ушбу молиявий омиллар гурухи каторига акциядорларнинг умумий даромадлилиги (TSR, total shareholder

1 Узбекистан Республикаси "Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг хукукларини химоя килиш туFрисида"ги Конуни 54-моддаси. 2014 йил 6 май.

2 Николашина Н.Н. Эмпирический анализ зависимости дивидендной политики от стадии жизненного цикла компании // Финансовая аналитика: проблемы и решения. - 2015. - № 23 (257). - С. 51-61.

- URL: https://cyberleninka.ru/a rticle/n/empiricheskiy-

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

analiz-zavisimosti-dividendnoypolitikiot-stadii-

zhiznennogo-tsikla-kompanii.

return) курсаткичини хам киритиш лозим, деб хисоблаймиз. Чунки, юритилаётган дивиденд сиёсати нафакат акциядорлик жамияти мулкдор-лари учун, балки янги инвесторларни акциядорлик жамиятига жалб килиш хусусиятига хам эга булиши керак, назаримизда.

Фикримизча, мазкур жараёнда биз шуни хам алохида кайд этиб утмокчимизки, акциядорлик жамияти инвестицион жозибадорлигининг асо-сий курсаткичларидан бири хисобланган акциядорларнинг умумий даромадлилиги (TSR, total shareholder return) курсаткичи, акциялар коти-ровкасининг усиши ва дивиденд туловлари асо-сида аникланади. Демак, бундан келиб чиккан холда айтишимиз мумкинки, жамиятда юритилаётган дивиденд сиёсати акциядорларнинг умумий даромадлилик даражасига туfридан-туfри таъсир эта олади. Шу билан бирга, амалиётда дивидендларни баркарор тулайдиган акциядорлик жамиятлари инвестицион жозибадорлигини юкори хисоблаш билан бирга, ушбу холат акциядорлик жамияти бозор к,ийматини оширади, деб к,аровчи инвесторларнинг сони ортиб бораётганлигини хам эсдан чикармаслигимиз керак, назаримизда.

Сунгги гурух омиллари акциядорлик жамия-тидаги мулкдорларнинг таркибий тузилиши ва корпоратив бошкарувнинг узига хос хусусиятла-рини курсатиб беради. Ушбу омилларнинг дивиденд сиёсатига таъсири бир катор тадкикотчилар томонидан урганилган. Жумладан, хорижий тадкикотчилар Б.Маури ва А.Пажусте фонд бир-жада листингдан утган Финляндия давлатидаги компанияларда акциядорлар таркибини ва ушбу таркибий тузилишнинг дивиденд сиёсатига таъ-сирини урганишган. "Ушбу тадкикот натижала-

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)

3-расм. Дивиденд сиёсатини шакллантириш мезонлари1.

pi/ra Kypa, KoMnaHi/mga y^Ta m/ipi/iK a^i/mgopna-pi/gaH 6upi/i 6ynuwi/i 6unaH 6i/pra, Ma3Kyp kom-naHi/rnga CEO (mhm. Chief Executive Officer - CEO, Bom uxpom/i gi/peKTop) naBo3i/iMi/iga x,aM 0aoni/mT wpi/iTaeTraH a^i/mgopnapu MaBxyg 6ynraH kom-naHi/mnapga gi/iBi/igeHg TynoBnapu кoэ00uцueнтu ce3inapnu gapaxaga nacT 6yni/imi/iHi/i, aKC x,onaTga эca K>K,opu 6ynumi/i aHi/iK,naHraH. ByHi/mr ca6a6uHi MyTaxaccucnap myHgai i/3ox,nai/igMKi/, a^hm, 6yHgai KöMnaHiflnapga i/Hcaigep-MeHexepnap gi/Bi/geHg-napHi Tynam ypHi/ra y3napu ynyH 0oiga KenT/pa-guraH, pax,6apni/Kgari/ no3i^i/flci/Hi/ Mycrax,KaMnaw eKi "6omK,apyBHi x/Moflnam (mhm. managerial entrenchment - MeHexepnapHi/mr y3 Ba3i/i0acu-gaH o3og bti/w i/mgaH umkohmatuhm MypaKKa6nam-TipaguraH Tap3ga x,apaKaT K,i/rni/iwra uHTunumuHi KypcaTyBm xapaeHHi 6ungupagu) cTpaTeri/mci/iHi/i MatK,yn Kypumnapu 6unaH i/i3ox,nawagu"2. ByHgai HaT/xanap 6omK,a TagK,i/iK,oT HaT/xanapuga x,aM y3 aKc/Hu TonraH3.

Oi/iKpi/iMi/ma, a^i/mgopni/iK xaMi/mTnapu tomo-H/gaH caMapanu g/BugeHg cuecaTiHu maKnnaH-

1 H-MMM TagK,MK,OTnap HaTMxacwga TagK,MK,OTMM TOMOHMgaH TafiepnaHraH.

2 Maury C. B., Pajuste A. Controlling Shareholders, Agency Problems, and Dividend Policy in Finland // Swedish School of Economics and Business Administration. Working Paper: 15-45. 2002. http://lta. lib.aalto.fi/2002/1 /lta_2002_01 _a 1 .pdf

3 Short H., Zhang H., Keasey K. The Link Between

Dividend Policy and Institutional Ownership. Journal of Corporate Finance, 2002, vol. 8, no. 2, pp. 105-122. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/ S092911990100030X

тиришда ва унинг инвестицион жозибадорликка таъсир этишини оширишда, ушбу жараёнга таъ-сир этувчи омиллар билан бирга, ушбу сиёсатни бир катор узига хос хусусиятлари, уни шакллантириш мезонлари, имкониятлари хам инобатга олиниши лозим, деган хулосага келдик (3-расм).

Жумладан, акциядорлик жамиятининг стра-тегик максадлари, акциядорлик жамиятининг молиявий ресурсларга булган эхтиёжи, акциядорлик жамиятининг ликвидлилик курсаткичи, карз мабла-гларидан фойдаланиш имкониятлари, бошкарувни йукотиш эхтимоли, дивиденд туловларининг баркарорлиги, кушимча диви-дендларни тулаш, акция куринишида дивиденд-ларни тулаш, акцияларни майдалаш амалиётини куллаш, акцияларни консолидация (тескари сплит) к,илиш усулини куллаш ва бошк,алар шулар жум-ласидандир.

Акциядорлик жамиятлари томонидан амалга оширилаётган дивиденд сиёсатини самарали шак-ллантиришда унинг фонд бозори томонидан ахбо-ротларни етказувчи маълум бир тизим сифатида кулланилишини ёддан чикармаслик лозим4. Бунда хорижий давлатлардаги дивиденд сиёсати бора-сидаги тажрибаларга назар ташласак, АКШда энг ил-гор корпоратив молиявий бошкарув амалиётини татбик этилиши натижасида S&P 500 индекси таркибига кирувчи компанияларни уз ичига олган

4 Шеркузиева Н.А. Ривожланган корпорацияларда дивиденд сиёсатини ташкил этишнинг узига хос хусусиятлари // Экономика и финансы (Узбекистан). 2020. №1 (133). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/ rivozhlangan-korporatsiyalarda-dividend-siyosatini-tashkil-etishning-ziga-hos-hususiyatlari

БАНКЛАР ВА MOЛИЯ БOЗOPИ I БАНКИ И ФИНАНCOВЫE РЫНКИ

"ч У

4-pacм. И^тигадмётнинг тypли тapмoкlлapидa фaoлият юpитyвчи кoмпaниялapнинг S&P S00

"Dividend Aristocrats" индекс тapкибидaги caлмofи1.

23,30% 21,Ъ0%

12,50%

11,10% ю,50% 9 80о/о

3,50%

1,90% 1,80% 1,70% 1,60%

/Г Л*

А*

¿г

-dT v ^

г

л?

¿г

/

мaxcyc S&P 500 "Dividend Aristocrats" индекс кyллaнилиб кeлинaëтгaнлиги a^ox^a ax1aмиятли деб, xиcoблaймиз.

S&P 500 "Dividend Aristocrats" (S&P 500 "Дивиденд apиcтoкpaтлapи") - aкциядop-лapгa тyлoвлapни 25 йил дaвoмидa бapкlapop paвишдa oшиpиб бopyвчи кoмпaниялap aco-cидa шaкллaнтиpилaдигaн мaxcyc индeкcдиp. Уш6у инде^ 1989 йилдaн бepи эълoн килиниб кeлинмoкдa. Унинг тapкибидaги кoмпaниялap xap йилги мoлиявий нaтижaлap бyйичa кaйтa кypиб чикилaди. Индeкc тapкибигa киpитилиши учун кoмпaниялapгa кyйидaгичa тaлaблap ^и^ди:

1. Кoмпaния S&P 500 индекс тapкибигa киpиши;

2. Йиллик дивидeндлap микдopини 25 йил-дaн гам бyлмaгaн мyддaт дaвoмидa бapкapop Уcтиpиб бopгaн булиши;

3. Кaмидa уч миллиapд АК,Ш дoллapи микдopидaн гам бyлмaгaн бoзop кaпитaлизaци-яcигa э^ булиши;

4. Уч oй дaвoмидa Уpтaчa кунлик aйлaн-мacи кaмидa S миллиoн АК,Ш дoллapидaн гам бyлмacлиги кepaк вa бoшкaлap.

Шунингдек индeкc тapкибини aниклaшдa тapмoклap бyйичa дивepcификaция чeклoвлapи xaм кУллaнилaди. Ун^ кypa биp тapмoккa тегишли

1 S&P 500 "Dividend Aristocrats" индекс мaълyмoт-лapи acocидa тaдкикoтчи тoмoнидaн тaйëpлaнгaн.

кoмпaниялapнинг индeкc тapкибидaги ca^o™ 30% дaн opтик бyлмacлиги тaлaб этилaди. Maз-кyp "Dividend Aristocrats" индекс тapкиби юкopи дивepcификaциялaнгaн эганлигини биз кyйидaги pacм мaълyмoтлapидaн х^м кypишимиз мумкин (4-pacм).

Унгa ^pa индeкc тapкибигa ^итил^н кoмпa-ниялap иктиcoдиëтнинг 11 тapмofи бyйичa кенг ëйилгaн булиб, мaзкyp тapмoклap ичидa caнoaт вa иcтeъмoл тoвapлapи бyйичa тapмoк кoмпa-ниялapи энг юкopи улуш^ эгa. Бyндa х,еч биp тapмoкнинг индeкc тapкибидaги улуши 30% дaн opтик эмacлигини кyзaтишимиз мумкин.

Индегс тapкиби xap йили янвapь oйининг oxи-pидa кaйтa ^иб чикилaди. Кoмпaниялap тoмo-нидaн биp мapoтaбa дивиденд тУлoвлapининг Уcишини утгазиб юбopишнинг Узи yлapни ушбу pyйxaтдaн чикapиб юбopилишигa eтapличa caбaб x1иcoблaнaди. 2021 йил фeвpaль x^awa ушбу инде^ тapкибигa 65 кoмпaниялap киpитилгaн. Бyндaй кoмпaниялap кaтopигa Dover, Emerson Electric, Genuine Parts, Procter & Gamble, 3M, CocaCola, Johnson & Johnson, Exxon Mobil, PepsiCo, Colgate-Palmolive, Walmart вa бoшкa кoмпaния-лap киpaди.

Шу Уpиндa х^кли биp caвoл тyfилaди, кoмпa-ниялapгa бyндaй индeкc pyйxaтидaн жoй oлиш кaндaй нaф кeлтиpaди? Кoмпaниялap тoмoнидaн aйнaн бу кaби aгpeccив дивиденд ^^тини гс^и-тилишининг caбaби нимaдa? Бу caвoллapгa oддий

MKTMCOA BA MOЛИЯ I ЭKOHOMИKA И ФИHAHCЫ 2021, 10(146)

БАНКЛАР ВА МОЛИЯ БОЗОРИ / БАНКИ И ФИНАНСОВЫЕ РЫНКИ 31

5-расм. "Coca-Cola" компаниясининг 1988-2020 йиллардаги дивиденд туловлари тах.лили1.

1,8 1,6 1,4 U 1 0,8 0,6 0,4 ОД 0

чо

ОО

TJ-

ЧО ЧО

ем

«N

CN m

<N оо

¡5 О СЧ * ^ -

<N Tf о 00 OS ^н

Г^Л «V

g 8 i ООО

■. ■. 1

с*1

о"

«о

о"

os

_ 00 г- о VO S § °

^ ^ d ° ^ чо -sf Т О

lili

00 Os 00 00 Os Os

<4 Os OS

Os OS Os OS

so r- oo os o Os Os Os Os Os O Os ON Os Os OS O

СЧ ГГ)

o o

u-í SO

o o

00 Os

o o

oooooooooooo

6-расм. S&P 500 "Dividend Aristocrats" индекси таркибидаги компанияларнинг дивиденд

туловлари даври буйича таркиби2.

жавоб кайтарадиган булсак, биз биламизки, х,ар бир компания х,ам бундай узок муддат давомида дивиденд туловларини устириб боришга кодир эмас. Бундай муваффакиятга эришиш учун ком-паниялар биринчи навбатда баркарор ва кучли ракобатдошлик хусусиятларига эга булиши, шунингдек уз капиталини мукаммал бошкара олиши керак булади. Кучли фундаментал натижа-лар эса бу факторларнинг ифодаси х,исобланади. Ва натижада дивидендлар усиб боради. "Dividend Aristocrats" борасида ушбу масаланинг жуда кескин тус олишини кузатишимиз мумкин булади. Чунки улар бозор иштирокчиларининг ишончини оклашликлари лозим булади.

Юкорида кайд этиб утганларимизга кушимча равишда дивиденд аристократларидан бири булган, "Coca-Cola" компанияси томонидан диви-

1 "Coca-Cola" компаниясининг х,исобот маълумот-лари асосида тадк,ик,отчи томонидан тайёрланди.

2 S&P 500 "Dividend Aristocrats" индекси маълумот-лари асосида тадк,ик,отчи томонидан тайёрланди.

денд туловларининг йиллар давомида усиш гра-фигини келтириб утишни лозим топдик (5-расм).

"Coca-Cola" компанияси 1886 йилда ташкил этилган булиб, у 1920 йилдан бери чораклик дивидендлар тулайди ва сунгги 58 йил давомида дивиденд туловларини баркарор ошириб келмокда. Фикримизча, компаниялар томонидан дивиденд-ларни юкоридаги каби дивиденд туловларини амалга оширишда ушбу дивиденд сиёсатининг кай бир турига амал килинаётганлигига караб дивиденд туловларининг мунтазамлигини таъ-минлаши лозимдир.

Олиб борган тах,лилларимизда ушбу индекс таркибидаги компанияларнинг дивиденд туловлари даврини тах,лил килганимизда улар-нинг аксарияти чораклик дивиденд туловларини амалга оширишини аникладик (6-расм).

Жумладан, жорий даврда индекс таркиби-дан урин олган 65 та компанияларнинг 63 таси чораклик дивидендларни туламокда, бу оркали ушбу компаниялар акциядорларнинг даромад-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)

лилигини мунтазам таъминлаш хисобига инве-стицион жозибадорлигини оширилишига сабаб булиши билан бирга компания фаолияти х,ак,ида бозорга доимий равишда "сигнал" хам бермокда.

Хулоса ва таклифлар. Дивиденд сиёсатининг назарий ва амалий жихатларини урганиш нати-жасида, ушбу сиёсатни шакллаштириш, уни турли жихатларини тадкик этиш билан боFлик изла-нишлар куплаб тадкикотчилар томонидан олиб борилаётганлиги ва уларда ушбу сиёсатнинг турли жихатлари тадкик этилаётганлигини кузатдик.

Албатта, ушбу тадкикотларда оптимал дивиденд сиёсатини шакллантириш буйича бир-бирини маъкулловчи натижалар олиниши билан бирга, узаро инкор этувчи хулосаларга хам келин-ганлигини, алохида кайд этиб утишимиз керак.

Тадкикотларимиз натижасида, дивиденд -акция эгаси оладиган даромад тури булиши билан бирга, у мухим курсаткич хам хисобланиши, яъни унинг ёрдамида бир катор курсаткичлар, шу жум-ладан, акция нархи, даромадлилик даражалари ва бошка курсаткичлар аникланишини, олинган ракамлар эса акциядорлик жамиятининг молия-вий холатининг индикатори булиб хисобланиши мумкинлигини, дивиденд сиёсати эса акциядорлик жамияти томонидан соф фойданинг муайян кисмини акциядорларга йуналтиришни узида ифодаловчи, корпоратив молиявий бошкарув олдидаги жиддий масалалардан бири хисобланиб, ушбу сиёсатнинг асосий максади акциядорлар-нинг акцияларга йуналтирган инвестицияларидан дивидендлар шаклида даромад олиш хукукини таъминлашдан иборатдир, деган хулосага келдик. Шу билан биргаликда урганишларимиз натижасида, корпоратив тузилмаларнинг инвестицион жозибадорлиги уларнинг дивиденд сиёсатида хам намоён булишига амин булдик.

Шу билан бирга, таъкидлашимиз лозимки, республикамизда дивиденд туловларининг амалга ошириш тартиби "Акциядорлик жамият-лари ва акциядорлар хукукларини химоя килиш туFрисида"ги Конун билан тартибга солиниши билан бирга, дивиденд сиёсатини юритиш ама-лиётининг назарий ва амалий жихатлари етар-лича тулик урганилмаганлигини, ушбу йуналишда тадкикотлар жуда кам олиб борилганлигини кузатдик. Вахоланки, ушбу йуналишдаги даст-лабки тадкикотлар утган асрнинг биринчи ярмида шакллана бошланган. Бу эса дунё амалиётида куп бора кулланилиб, уз тасдиFини топган тадкикот натижаларини мамлакатимиздаги акциядор-

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

лик жамиятлари фаолиятида уларнинг инвестицион жозибадорлигини ошириш максадида оптимал дивиденд сиёсатини шакллантириш ва самарали куллаш буйича хам назарий, хам амалий тадкикотлар олиб борилиши лозимлигини курсатади.

Мавзу доирасида амалга оширган тахлил нати-жаларидан келиб чиккан холда мамлакатимиздаги акциядорлик жамиятлари фаолиятида дивиденд сиёсатини оптималлаштиришда куллаш мум-кин булган куйидаги тавсияларимизни келтириб утишимиз мумкин:

1. Дивиденд сиёсатининг назарий ва амалий жихатларини, унинг акциядорлик жамиятлари инвестицион жозибадорлигига ва уму-ман жами молиявий фаолиятга таъсири юзаси-дан олиб борилган тадкикотларни урганишимиз натижасида шундай хулосага келдикки, ушбу сиёсатни акциядорлик жамиятларида самарали кулланилиши натижасида инвестицион жозиба-дорликни оширишга сабаб булиши туфайли уни куллашдан аввал барча узига хос хусусиятларни урганиш, дивиденд сиёсати максади, вазифалари, тамойилларини аниклаган холда жараёнга таъ-сир этувчи омилларни тахлил этиш лозим, деб хисоблаймиз.

2. Бизнингча, республикамиздаги акциядорлик жамиятлари томонидан дивиденд сиёсатини шакллантиришда куйидаги асосий омил-лар хисобга олиниши керак:

• акциядорлик жамиятининг стратегик максадлари;

• акциядорлик жамиятининг инвестицион имкониятлари;

• акциядорлик жамиятлари дивиденд сиё-сатига таъсир этувчи ички (инвестицион, молиявий, мулкдорлар таркиби ва ички корпоратив бошкарув билан боFлик) ва ташки (институцио-нал, макроиктисодий ва тармок хусусияти буйича) омиллар;

• акциядорлик жамиятининг молиявий ресурсларга булган эхтиёжи;

• акциядорлик жамиятининг туловга лаёкатлилик, ликвидлилик курсаткичлари;

• карз маблаFларидан фойдаланиш имко-ниятлари ва бошкалар.

3. Акциядорлик жамиятлари томонидан амалга оширилаётган дивиденд сиёсати барча бозор иштирокчилари учун тушунарли булиши билан биргаликда, ушбу сиёсат фонд бозори томонидан ахборотларни етказувчи маълум бир тизим сифа-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)

тида кулланилишини ёддан чикармаслик лозим. Шу муносабат билан республикамиздаги акция-дорлик жамиятлари томонидан инвесторларнинг ишончини козониш ва компанияларнинг инвести-цион жозибадорлигини ошириш максадида дивиденд туловларини баркарор туланишига эътибор каратиш максадга мувофик деб, хисоблаймиз.

4. Биз томонимиздан урганилган S&P 500 "Dividend Aristocrats" индекси таркибидаги компанияларнинг дивиденд туловлари даври асо-сан чораклик амалга оширилишини аникладик. Фикримизча, ушбу амалиётни республикамиз-

даги акциядорлик жамиятлари дивиденд сиё-сатини юритиш амалиётида куллаш максадга мувофикдир. Бунда акциядорлик жамиятлари ривожланишининг дастлабки йилларида ярим йиллик дивидендларни, кейинги боскичларда эса чораклик дивидендларни куллаш оркали нафакат эмитентларнинг молиявий холатини яхшилаш, балки мамлакатимизда кенг амалга ошириш режалаштирилаётган хусусийлаштириш амалиёт-ларини самарали амалга оширишга замин ярати-лади деб, хисоблаймиз.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистан Республикасининг "Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг хукукларини химоя килиш туFрисида"ги Конунни 54-моддаси.

2. Узбекистан Республикаси Президентининг 2021 йил 13 апрелдаги "Капитал бозорини янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПФ-6207-сонли Фармони. https://lex. uz/docs/5371091

3. Spence M. Competitive and optimal responses to signals: an analysis of efficiency and distribution / M. Spence // Journal of Economic Theory. 1974. Vol. 7. No 3. Pp. 296-332. DOI: 10.1016/0022-0531(74)90098-2.

4. Spence M. Market Signaling: Information Transfer in Hiring and Related Processes // Cambridge, MA: Harvard University Press, 1974.

5. Мелай Е.А., Сергеева А.В. Подходы к оценке иинвестиционной привлекательности организации: сравнительный анализ // Известия Тульского государственного университета. Экономические и юридические науки. 2015. Вып. 2. Ч.1. С.80-93.

6. Теплова Т.В. Корпоративные финансы: учебник для бакалавров. - М.: Юрайт. - 2016.

- 655 с. - Серия: Бакалавр. Углубленный курс.

7. Федорова Е.А., Воронкевич А.Б., Каменева Е.А. Влияние концентрации собственности на дивидендную политику российских компаний // Вестник Финансового университета. -2017. - Т. 21. - № 2 (98). - 23-29. URL: https://elibrary.ru/item.asp?id=29274702

8. Гребенникова В.А., Хаблиева Т.В. Жизненный цикл компании и его влияние на дивидендную политику // Международный журнал гуманитарных и естественных наук. - 2017.

- № 12. - С. 229-232. - URL: https://elibrary.ru/item.asp?id=32305971

9. Чехова А.Е. Теоретические аспекты дивидендной политики // Социально-экономическое развитие стран, регионов и оптимизация секторов экономики: анализ и прогнозы: сборник научных трудов по материалам I Международной научно-практической конференции. - Санкт-Петербург: НОО «Профессиональная наука». - 2017. - С. 107-122. - URL: https:// elibrary.ru/item.asp?id=30132055

10. Сибова Н.М. Направления совершенствования дивидендной политики российских компаний // С. 52-56. - URL: https://journal.safbd.ru/sites/default/files/articles/safbd-2014-1_52-56.pdf.

11. Николашина Н.Н. Эмпирический анализ зависимости дивидендной политики от стадии жизненного цикла компании // Финансовая аналитика: проблемы и решения. - 2015. - № 23 (257). - С. 51-61. - URL: https://cyberleninka.ru/article/n/empiricheskiy-analiz-zavisimosti-dividendnoypolitiki-ot-stadii-zhiznennogo-tsikla-kompanii

12. Бродунов А.Н., Половинкина Е.С. Оценка влияния фундаментальных факторов на дивидендную политику российских компаний // Развитие инновационной экономики: достижения и перспективы. Москва, 21 ноября 2019 г. https://elibrary.ru/item.asp?id=41542526

13. Лукасевич И.Я. Финансовый менеджмент: учебник. 4-е изд., пере-раб. и доп. М.: Национальное образование, 2013. 768 с.

14. 14. Maury C. B., Pajuste A. Controlling Shareholders, Agency Problems, and Dividend Policy in Finland // Swedish School of Economics and Business Administration. Working Paper: 15-45. 2002. http://lta.lib.aalto.fi/2002/Vlta_2002_01_a 1. pdf

15. Short H., Zhang H., Keasey K. The Link Between Dividend Policy and Institutional Ownership. Journal of Corporate Finance, 2002, vol. 8, no. 2, pp. 105-122. https://www.sciencedirect.com/ science/article/abs/pii/S092911990100030X

16. Шеркузиева Н.А. Ривожланган корпорацияларда дивиденд сиёсатини ташкил этишнинг узига хос хусусиятлари // Экономика и финансы (Узбекистан). 2020. №1 (133). URL:https:// cyberleninka.ru/article/n/rivozhlangan-korporatsiyalarda-dividend-siyosatini-tashkil-etishning-ziga-hos-hususiyatlari

17. https://www.spglobal.com/spdji/en/indices/strategy/sp-500-dividend-aristocrats/ - S&P 500 "Dividend Aristocrats" индекси расмий веб-сайти.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.