Научная статья на тему 'АКРОБАТИКА МАШҚЛАРИНИНГ БИОМЕХАНИК ТАҲЛИЛИ'

АКРОБАТИКА МАШҚЛАРИНИНГ БИОМЕХАНИК ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
71
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ТЕХНИЧЕСКАЯ ПОДГОТОВКА / "ШКОЛА" ДВИЖЕНИЙ / КООРДИНАЦИЯ ДВИЖЕНИЙ / АРТИСТИЗМ / СТАТИСТИКА / БИОМЕХАНИКА ДВИЖЕНИЙ / ТЕХНИК ТАЙЁРГАРЛИК / ҲАРАКАТЛАР "МАКТАБИ" / ҲАРАКАТЛАР КООРДИНАЦИЯСИ / ҲАРАКАТЛАР БИОМЕХАНИКАСИ / TECHNICAL TRAINING / "SCHOOL" OF MOVEMENTS / COORDINATION OF MOVEMENTS / ARTISTRY / STATISTICS / BIOMECHANICS OF MOVEMENTS

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Умаров Х.Х.

Мақолада акробатика машқларининг биомеханик таҳлилининг асослари очиб берилган. Спортчиларнинг ҳаракат амалларини структураси, ҳаракатлар “мактаби” асосланган. “Махсус техник тайёргарлик”ни сакровчи ўсмир акробатларни тайёрлашнинг умумий тизимидаги аҳамияти, мусобақа машқи техникасини ўқув йиллари бўйича такомиллаштириш бўйича тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АКРОБАТИКА МАШҚЛАРИНИНГ БИОМЕХАНИК ТАҲЛИЛИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

увеличением времени занятия, отводимого на имитационные упражнения, выполняемые в статическом положении. По мере овладения плавательными движениями объем начинает увеличиваться, и его пик приходится на последнюю стадию каждого блока, соответствующую уровню двигательного умения (упр. 10, 13 и 16).

Важно отметить, что снижение объема в начале каждого последующего блока упражнений происходит меньше, а его пик выше, чем в предыдущем блоке. Эти закономерности ведут к увеличению общего объема плавания от одного этапа обучения к другому, реализуя на практике правила последовательности и постепенности и обеспечивая общий кумулятивный эффект занятий [11].

На величину и динамику объема плавания значительное влияние оказал тот фактор, что обучение проводилось двум способам параллельно.

Величины объемов плавания в положении на груди и на спине находятся в обратной зависимости по отношению друг к другу и обеспечивают комплексное развитие технической и физической подготовленности дошкольников.

Изучение нового двигательного действия в положении на груди всегда соответствует совершенствованию уже изученного в положении на спине, и наоборот. Благодаря этому удается избежать значительных колебаний величины объема плавания, что было бы неизбежно при разучивании в одном занятии нового упражнения как в положении на груди, так и в положении на спине [9].

Выводы. Объем плавания у детей разного возраста различается на всех этапах обучения. Наибольшие величины демонстрируют дети 6-7 лет, а наименьшие - 4-5 лет. Величины объемов плавания в положении на груди и на спине находятся в обратной зависимости по

отношению друг к другу и обеспечивают комплексное развитие технической и физической подготовленности дошкольников.

Применение игрового способа обучения на этапах ознакомления и освоения с водой и многократное выполнение упражнений с постепенным увеличением длины дистанции и количества повторений в серии, подводящие к освоению непрерывного плавания, явились наиболее адекватными для всех возрастных групп дошкольников и, особенно, для детей 6-7 лет. Все плавательные движения сначала имитировались на суше, затем в воде с использованием неподвижной опоры (бортик или лесенка) и только потом - в движении с использованием подвижной опоры в виде плавательной доски.

Литературы:

1. Постановление Президента Республики Узбекистан от 3 июня 2017 года ПК-3031 «О мерах по дальнейшему развитию физической культуры и массового спорта».

2. Указ Президента Республики Узбекистан, от 24 января 2020 года №УП-5924 "О мерах по дальнейшему совершенствованию и популяризации физической культуры и спорта в Республике Узбекистан».

3. Указ Президента Республики Узбекистан от 5 марта 2018 года ПФ-5368 "О мерах по коренному совершенствованию системы государственного управления в области физической культуры и спорта".

4. Большаков И. А. Маленький дельфин. Нетрадиционная методика обучения плаванию детей дошкольного возраста. М., 2005 - 245 с.

5. Булгакова Н. Ж. Игры у воды, на воде и под водой. М., 2000

- 68 с.

6. Булгакова Н. Ж. Оздоровительное, лечебное и адаптивное плавание. М., 2008 - 21 с.

7. Велитченко В. Как научиться плавать. М., 2000. - 54с.

8. Кантан В. В. Раннее физическое развитие ребенка. С-П., 2011 - 133 с.

9. Осокина Т. И. и др. Обучение плаванию в детском саду: М., 2001 - 101 с.

10. Новиковская О. А. Сборник развивающих игр с водой и песком для дошкольников. С-П, 2006 - 38 с.

11. Цымбалова Л. Н. Подвижные игры для детей (Копилка советов)

- М, ИКЦ "МарТ", 2004 - 73 с.

УУК (УДК, UDC): 796.41:012.57

ft У;итувчи АКРОБАТИКА

ГЛ Х.Х. УМАРОВ1 'Узбекистан давлат жисмоний МАШКЛАРИНИНГ

JyV тарбия ва спорт университети, БИОМЕХАНИК

mtm Чирчи; ша^ри, Узбекистон ТАХДИЛИ

Муаллиф билан ботаниш учун:

Xurwid89_89@mail.ru

Аннотация

Annotation

В представленной статье раскрываются биомеханический анализ акробатических упражнений. Обосновывается структура двигательного действия спортсменов, «школа» движений. Определяется значимость «специальная техническая подготовка» в общей системе подготовки юных акробатов -прыгунов, направленность совершенствование техники соревновательного упражнения по годам обучения.

Ключевые слова: Техническая подготовка, «школа» движений, координация движений, артистизм, статистика, биомеханика движений.

Маколада акробатика машкларининг биомеханик та^лилининг асослари очиб берилган. Спортчиларнинг ^аракат амалларини структураси, ^аракатлар "мактаби" асосланган. "Махсус техник тайёргарлик"ни сакровчи усмир акробатларни тайёрлашнинг умумий тизимидаги а^амияти, мусобака машки техникасини укув йиллари буйича такомиллаштириш буйича тавсиялар ишлаб чикилган.

Калит сузлар: Техник тайёргарлик, уаракатлар "мактаби", уаракатлар

координацияси, артистизм, статистика, уаракатлар биомеханикаси.

***

This article describes the biomechanical analysis of acrobatic exercises. The structure of the motor action of athletes, the "school" of movements, is justified. The significance of "special technical training" in the General system of training young acrobats - jumpers, the direction of improving the technique of competitive exercises for years of training is determined.

Key words: Technical training, "school" of movements, coordination of movements, artistry, statistics, biomechanics of movements.

№4-2020 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

о сч о сч

го £

о о.

СО

Долзарблиги. Акробат махсус ургатиш ва спортда такомиллаштириш жараёнида узи учун янги булган катта микдордаги машкларни уз-лаштиради, олдин узлаштирган харакатларини ижро этиш даражасини оширади. Шу нуктаи назардан, акробатикада техник тайёргарликнинг асосий предмети - харакат куникмаси хисобла-нади, бу, асосий предметлар спортчининг мос равишдаги жисмоний (харакат) ва психик сифат-лари хисобланган тайёргарликнинг бошка иккита туридан фарк килади.

В.Н. Болобан [1], В.Н. Курись [3], В.А. Скакун [4] ларнинг фикрига кура, мусобака машкларининг мураккаблигини усиб бориши, ижро махорати си-фатига нисбатан талабларнинг ортиши, акробатик элементларнинг спорт техникасини баркарорлиги шароитларида амалга ошириладиган акробатлар-нинг техник тайёргарликлари (ТТ) куп йиллик спортда такомиллашувнинг тизимли характерига эга булиши керак [2,5].

Ишнинг максади. Акробатларнинг техник тай-ёргарликлари структурасини урганиш. Усуллар.

1. Акробатика ва бошка спортнинг мураккаб координацион турлари буйича илмий ва методик адабиётларни, акробатларни тайёрлашнинг мала-кавий, укув ва тренировка дастурлари мазмунини, эркин ва финал акробатик машкларнинг мазмунини, тренерлар уртасида утказилган анкета-суров матери-алларини, мусобакалар натижалари баённомаларини урганиш.

2. Тайёргарликнинг максадли дастурларини куллаш оркали базавий акробатик машклар спорт техникасининг асосий элементларини биомеханик курсаткичларини амалга ошириш асосида усмир акробатларнинг махсус техник тайёргарлиги сама-радорлигини тадкик килиш.

Тадкикотларни ташкил килиш. Тадкикотларда спорт акробатикаси буйича ихтисослаштирилган спорт мактаби шароитларида йулакчада акробатик сакрашлар билан шугулланадиган I ва II спорт разрядига эга булган 12-14 ёшдаги спортчилардан 23 нафари иштирок этди. Тадкикотлар 2019-2020 йиллар давомида утказилди.

Тадкикот натижалари. Куп йиллик спорт такомиллашуви даврида акробатларнинг техник тайёргарликлари структурасини тадкик килиш, унинг учта компонентини ажратиш имконини берди (1-расм). Акробатларнинг техник тайёргарликлари структураси компонентлари, узининг максади ва мазмуни буйича куп йиллик спортда такомиллашув боскичларига, яъни: харакатлар "мактаби" - даст-лабки тайёргарлик боскичига, махсус техник тайёр-гарлик - базавий боскичга, мусобака машкларининг спорт техникасини такомиллаштириш - спортда такомиллашув боскичига функционал жихатдан мос келиши аникланган. ТТ структураси компонентла-рининг укув материали кетма-кетликка эга, функционал жихатдан узаро боглик ва спорт тайёргарлиги вазифаларини хал килишда узаро кумаклашади.

1-расм. Акробатларнинг техник тайёргарликлари структураси компонентлари

ТТ структурасининг биринчи компоненти -харакатлар "мактаби" - спорт акробатикасини ривожланиши анъанасини ва бошка омилларни хисобга олган холда такомиллашишда давом этади. Координацияси мураккаб булган спорт турларида усмир спортчиларда харакатлар "мактаби"ни шакл-лантириш буйича бой тажриба тупланган [2,5]. Бу, харакатлар "мактаби"ни тугри шакллантирилган максадлари билан боглик, яъни:

1. Усмир спортчиларнинг координацион коби-лиятларини мувозанатга, харакатлар ва машклар-ни фазода ва вакт ичида тахлил килишга, мушак кучланишларини табакалаштиришга, вестибуляр реакцияларни баркарорлиги ва сезувчанлигига, харакатларнинг симметрияси ва асимметриясига, тананинг позалари ва холатларини бахолашга, харакатларнинг суръати ва ритмига ва бошкаларга карата йуналтирилади.

2. Болаларни катта микдордаги хилма хил од-дий машкларни бажаришга ургатиш ва шу тарзда, организмнинг сенсор тизимларини машгулотлар ва мусобакалар шароитларида секин-аста мураккабла-шиб борадиган машкларни самарали бажаришга "ихтисослаштириш" учун зарур булган харакатлар жамгармасини яратишга. Гимнастиканинг асосий воситалари - мусика, уйинлар, ракс, хореография, "кичик" акробатика, батутда сакрашлар, машклар-нинг мавзули мажмуалари, техник воситалар ва бошкалар амалга оширилади.

3. Усмир спортчиларда машкларни бажариш-нинг гимнастик услубини шакллантиришга, бунинг учун куйидагилар характерли: чиройли кадди-ко-мат, гавда чизикларининг тугрилиги, оёкларнинг тугрилиги, оёк учларининг тортилганлиги, тана позалари ва холатларининг аниклиги, харакатлар динамизми, хореография, артистизм.

ТТ структурасининг иккинчи компоненти - мах-сус техник тайёргарлик (МТТ) тренер ва спортчи ишининг йуналиши сифатида - гимнастика спорт турлари буйича мутахассисларнинг ишларида очиб берилган [1,2,3,5]. Шундай килиб, алохида МТТ фани мавжуд булиши керак, у, нафакат мусобака машкларидан (тайёргарликнинг максадини таш-кил киладиган), балки келажакда узлаштирилиши белгиланган мусобака машклари учун зарурий базани ташкил киладиган махсус танланган ва тизимлаштирилган укув-тренировка машкларидан хам иборат булиши керак.

МТТнинг ахамияти ута юкори - бу, юкори мала-кали гимнастикачини тайёрлашнинг асоси хисобла-нади. (МТТ) нинг максади - спортчиларда базавий акробатик машкларнинг асосий элементларини ва уларнинг динамик бирлашмаларини тупламлар

56 е-шай: fan_sportga@uzdjtsu.uz №4-2020

Спорт машFулотлари: техника, тактика, усулият Техника, тактика и методика спортивной тренировки

ва комбинациялар куринишида бажариш буйича махсус харакат куникмаларини шакллантиришдан хамда шу асосда долзарб педагогик технология-ларни куллаш билан спортчиларни ихтисослашти-рувчи машкларни бажаришга тайёрлашни амалга оширишдан иборат [2,3,4,5].

Акробатик машкларни, жумладан рондат-саль-то богламида рондатдан кейин бажарилган гу-рухлаштирилган холатда оркага сальто машкини биомеханик тахлил килиш спорт техникасининг учта асосий элементини -ишга тушириш позасини (ИТП), "гурухлашиш" позаси ва унинг мультипли-кациясини (МП), якуний позани (ЯП) ажратиш им-конини берди. Гурухлашган холатда оркага сальто машкини тахлил килиш материалида ишга туши-риш позаси - бу, сальтонинг тайёргарлик фазасида таянчда тана биозвеноларини биомеханик жихат-дан юкорига самарали депсиниш учун рационал холати эканлиги аникланган. Гурухлаштирилган холатда оркага сальтони бажариш пайтида, юкори малакали спортчиларни координаталар тизимидаги ишга тушириш позаси вертикалгача 7-5° дан ва вертикал ортида 5°дан иборат булган депсиниш секторида жойлашган. Спортчилар оёк учлари-да таянчда туриб, кулларини олдинга-юкорига кутариб, танасини каттик таранглашган холатга утказишади.

Тана биозвеноларининг натижа берувчи хара-катларини хилма-хиллиги ва турли йуналганлигига карамасдан курсаткичларни тахлили гурухлашти-рилган холатда оркага сальтонинг спорт техника-сини асосий элементларини функция килишини сабабли-окибатли характери тугрисида хулоса юритиш имконини беради. Депсинишнинг бел-гиланган секторида оёк учларида таянчда туриш холатида тана биозвеноларининг рационал каттик таранглашган холати танани оркага харакатла-нишини тухтатишга кумаклашади, ОЦМ ва тана биозвеноларининг натижа берувчи тезликларини хамкорлик килиши учун шарт-шароит яратади ва акробатга учиш траекториясининг кутарилувчи кисмида танани айлантиришни катта микдорда

бажариш, ОЦМни 150 см баландликка кутариш оркали танани юкорига "бураш" имконини беради. Ушбу профилдаги акробатик сакраш машкларини янада мураккаблаштиришнинг сабаби шундан иборат булса керак [2,3,4].

2-расм. Акробатик маш^нинг фазали структураси:

1 - дастлабки туриш ^олати, 2 - тайёргарлик ^аракатлари, 2.1 - ишга тушириш

позаси, 3 - асосий ^аракатлар, 3.1 - позаларни мультипликациялаш, 4 - якунловчи ^аракатлар, 4.1 - якуний поза - тухташ ва бош^а ^аракатга утиш учун ерга ^униш, 5 -якуний ^олат

Спорт техникасининг ажратилган асосий эле-ментлари акробатик машкнинг мавжуд структура-вий фазасини тулдиради (2-расм) ва ишни МТТ да мужассамлаштириш имконини беради. Анкета маъ-лумотлари ва педагогик тажриба МТТни ТТ струк-турасини компоненти сифатида кейинчалик ишлаб чикишнинг мухимлигини тасдиклади. "Акробатлар-ни куп йиллик спортда такомиллашувининг кайси боскичида МТТ амалга оширилиши керак?" деган саволга 100% мураббийлар "Барча боскичларида" деб жавоб беришди. Мураббийларнинг фикрига кура, тайёргарликнинг дастлабки боскичида МТТ буйича укув материали 20% ни, базавий боскичда -52% ни ва спортда такомиллашув боскичида - 28% ни ташкил килиши керак.

Педагогик тажриба натижалари. II спорт раз-рядига эга булган усмир акробатларнинг тажриба (п=12) ва назорат гурухлари (п=12) акробатик тайёргарликни умумий кабул килинган услубият асосида утишди. Тажриба гурухидаги тайёргарлик, кушимча базавий акробатик машклар спорт техни-касининг асосий элементларини бажаришни харакат куникмаларини шакллантириш асосида тузилди, бунинг учун «Ишга тушириш позасининг дастури», «Позаларни мультипликациялаш дастури», «Ерга куниш дастури», «Машкларни динамик бирлашти-риш дастури» сифатида номланадиган МТТ нинг максадли дастурлари ишлаб чикилди.

Жадвал-1

Педагогик тажрибада рондат-сальто акробатик машкларни бажариш пайтида тажриба (п = 12) ва назорат (п = 12) гурухлари усмир спортчилари томонидан йул

едйилган хатолар учун ^акамлар томонидан балларни пасайтирилиши

Рондатдан (рондат-сальто) кейинги гурухлашган холатда спорт техникасини асосий элементлари Математик символлар Тажриба гурухи Назорат гурухи

Январ 2007 Март 2008 Январ 2007 Март 2008

Сальтонинг тайёргарлик харакатлари фазасидаги ишга тушириш позаси Хд 0,27 0,07 25,92 0,12 0,09 33,33 0,28 0,08 28,57 0,25 0,07 28,00

Сальтонинг асосий харакатлари фазасида позани мультипликациялаш Хд 0,32 0,09 28,12 0,17 0,05 29,41 0,35 0,08 22,86 0,27 0,07 25,92

Сальтонинг якунловчихаракатлари фазасидаги якуний поза Хд 0,34 0,10 29,41 0,15 0 33,33 0,30 0,07 23,33 0,28 0,08 28,57

Рондат-сальто акробатик машкининг бахоси Хд 8,30 0,14 1,7 9,2 0,11 1,22 8,35 0,28 3,35 8,65 0,22 11,56

О СЧ О СЧ

О!

ГО

£ О О.

СО

№4-2020 е-шаП: fan_sportga@uzdjtsu.uz 57

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

1-жадвалда рондат-сальто материалларида МТТ-ни укув-машгулот жараёнига жорий килиш буйича педагогик тажриба натижалари курсатилган. Улар, р<0,05 ишончлилик билан рондат-сальто акробатик машкининг спорт техникасини асосий элементлари-ни бажаришни биомеханик курсаткичларини хамда бошка базавий машкларни ва амалга оширилган да-стурларни куллаш билан усмир акробатларнинг МТТ самарали эканлигини таъкидлаш имконини беради.

Акробатик машкларни богламларга динамик бирлаштиришнинг кинематикаси тадкик килинди. Машкларни комбинацияларга "бирлаштириш" ва-зифаларини хал килиш имконини берадиган спорт техникасининг асосий элементларини муносабатлари ва структурали-функционал алокаларни очиб бера-диган биомеханик курсаткичлар олинди.

Хулосалар.

1. Акробатларни техник тайёргарлиги структура-сининг учта компонентлари (харакатлар "мактаби", махсус техник тайёргарлик, мусобака машкларининг спорт техникасини такомиллаштириш) акробатик машкларнинг спорт техникасини ривожлантириш ва такомиллаштириш мазмунини ва йуналганлигини белгилайди.

2. Акробатик машкларнинг фазали структураси спорт техникасини асосий элементлари ва уларнинг биомеханик тавсифлари билан тулдирилди. Машк-нинг тайёргарлик фазасида - ишга тушириш позаси - кейинги самарали харакатлар учун координаталар

тизимида таянчда; асосий фазада - позаларнинг, жумладан машкларнинг таркибини белгилайдиган ва тавсифлайдиган комбинациялашган мультипликаци-яси; якунловчи фазада - тухташга ва бошка харакатга утиш учун ерга кунишни шакллантирадиган якуний поза тана звеноларини биомеханика жихатидан юкори рационал холати хисобланади.

3. Техник тайёргарлик структурасидаги махсус техник тайёргарлик куп йиллик спортда такомилла-шувнинг барча боскичларида долзарбдир: унга даст-лабки боскичда укув материалининг 20%, базавий боскичда - 52% ва спортда такомиллашув боскичда

- 28% ажратилади.

Педагогик тажрибада усмир акробатлар махсус техник тайёргарлигини базавий акробатик машклар-нинг спорт техникасини асосий элементларини бажа-ришнинг харакат куникмаларини шакллантириш ва уларни богламлар ва комбинацияларга бирлаштириш воситасида самарадорлиги тасдикланди.

Адабиётлар:

1. Болобан В. Н. Анализ техники акробатических упражнений: Методические рекомендации. - Киев: УГУФВС, 1994. - 132 с.

2. Гавердовский Ю.К. Обучение спортивным упражнениям. Биомеханика. Методология. Дидактика. М.: Советский спорт, 2008. - 912 с.

3. Курысь В. Н. Теория и методика обучения прыжкам на дорожке.

- Т. 1, 2. - Ставрополь, 1994. - 405 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Скакун В.А. Акробатические прыжки. - Ставрополь: Книжн. изд- во, 1990.-222 с.

5. Смолевский В.М., Гавердовский Ю.К.Спортивная гимнастика.

- Киев: Олимпийская литература, 1999. - 462 с.

УУК (УДК, UDC): 796.058.2: 012.13: 332

Преподаватель И.А. МАХСУМОВ1

'Узбекский государственный университет физической культуры и спорта, город Чирчик, Узбекистан

ОЦЕНКА ТРЕНИРОВОЧНЫХ НАГРУЗОК ПО ПОКАЗАТЕЛЯМ СПЕЦИАЛЬНОЙ ЛОВКОСТИ ФУТБОЛИСТОВ

Информация для связи с автором:

mahsumov@uzdjtsu.uz

Аннотация

Annotation

О

(N О (N

F

о

Q.

СО

В данной статье автор затрагивает значение специализированных упражнений на ловкость различной координационной сложности. Тренировочные занятия, в которых в основном имели преимущественно аэробную и смешанную направленность.

Ключевые слова: Координационная сложность, ловкость, направленность занятий, специализированый занятий, величина нагрузок.

Ушбу маколада муаллиф, махсус машкларнинг турли координацион мураккабликдаги чакконликни ривожлантиришдаги а^амиятини ёритиб берган. Асосан аэроб ва аралаш йуналишлар устун булган тренировка машгулотлари курсатилган.

Калит сузлар: координацион мураккаблик, чаццонлик, машгулотларнинг

йуналтирилганлиги, машгулотларнинг ихтисослаштирилганлиги, юкламаларнинг улчами.

***

In this article, the author touches on the importance of specialized dexterity exercises of various coordination complexity. Training sessions, which were mainly mainly aerobic and mixed orientation.

Key words: coordination complexity, dexterity, orientation of classes, specialization of classes, the amount of loads.

Актуальность. Известно, что футболисты используют в тренировке преимущественно специализированные упражнения. При их выполнении одновременно совершенствуют

технику выполнения игровых приёмов, тактику, физические качества. В таких условиях оценить, сколько времени затрачено на ту или иную сторону подготовки, практически невоз-

58 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz №4-2020

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.