Научная статья на тему 'АКМЕОЛОГИК ЁНДАШУВ – БЎЛҒУСИ ТАРБИЯЧИЛАРИДА КАСБИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ АСОСИ СИФАТИДА'

АКМЕОЛОГИК ЁНДАШУВ – БЎЛҒУСИ ТАРБИЯЧИЛАРИДА КАСБИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ АСОСИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Социальные науки»

CC BY
182
41
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scienceproblems.uz
Область наук

Аннотация научной статьи по социальным наукам, автор научной работы — Сайёрахон Абдурахмонова

Ушбу мақолада акмеологик ёндашув асосида бўлғуси тарбиячиларни касбий тайёргарлигини такомиллаштириш зарурати ва уларни акмеологик ёндашувдан фойдаланиш омиллари ҳақида фикр юритилган. Интеллектуал, шахсий, ахлоқий хусусиятлар ва касбий – педагогик фаолиятни ташкил қилиш, амалга ошириш имкониятлари ёритилган.Бу орқали меҳнат бозорининг талабларига жавоб берадиган янги касбий компетенцияларни шакллантириш зарурати кўриб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

АКМЕОЛОГИК ЁНДАШУВ – БЎЛҒУСИ ТАРБИЯЧИЛАРИДА КАСБИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ АСОСИ СИФАТИДА

В данной статье рассматривается необходимость совершенствования профессиональной подготовки будущих учителей на основе акмеологического подхода и факторы использования ими акмеологического подхода. Выделяются интеллектуальные, личностные, нравственные характеристики и возможности организации и осуществления профессионально-педагогической деятельности, посредством чего рассматривается необходимость формирования новых профессиональных компетенций, отвечающих требованиям рынка труда.

Текст научной работы на тему «АКМЕОЛОГИК ЁНДАШУВ – БЎЛҒУСИ ТАРБИЯЧИЛАРИДА КАСБИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ АСОСИ СИФАТИДА»

PROBLEMS.UZ

№ 1 (3) 2023

ЭЛЕКТРОН ЖУРНАЛ

ЭЛЕКТРОННЫЙ ЖУРНАЛ ELECTRONIC JOURNAL

SCIENCE

PROBLEMS.UZ

ISSN: 2181-1342 (Online) Сайт: https://scienceproblems.uz

DOI: 10.47390/1342V3I1Y2023

SCIENCEPROBLEMS.UZ

ИЖТИМОИЙ-ГУМАНИТАР ФАНЛАРНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ

№ 1 (3)-2023

АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНЫХ НАУК

ACTUAL PROBLEMS OF HUMANITIES AND SOCIAL

SCIENCES

ТОШКЕНТ-2023

БОШ МУХДРРИР:

Исанова Феруза Тулкиновна

ТАХ,РИР ХДЙЪАТИ: ТАРИХ ФАНЛАРИ:

Юлдашев Анвар Эргашевич тарих фанлари доктори, сиёсий фанлар номзоди, профессор, Узбекистан Республикаси Президента хузуридаги Давлат бошкаруви академияси;

Мавланов Уктам Махмасабирович - тарих фанлари доктори, профессор, Узбекистан Республикаси Президента хузуридаги Давлат бошкаруви академияси;

Хазраткулов Аброр - тарих фанлари доктори, доцент, Узбекистан давлат жах,он тиллари университета.

ФАЛСАФА ФАНЛАРИ:

Х,акимов Назар Х,акимович фалсафа фанлари доктори, профессор, Тошкент давлат иктисодист университета;

Яхшиликов Журабой - фалсафа фанлари доктори, профессор, Самарканд давлат университета;

Гайбуллаев Отабек Мухаммадиевич -

фалсафа фанлари доктори, профессор, Самарканд давлат чет тиллар института;

Х,ошимхонов Мумин - фалсафа фанлари доктори, доцент, Жиззах педагогика института;

Носирходжаева Гулнора Абдукаххаровна -

фалсафа фанлари номзоди, доцент, Тошкент давлат юридик университета.

ФИЛОЛОГИЯ ФАНЛАРИ:

Ахмедов Ойбек Сапорбаевич - филология фанлари доктори, профессор, Узбекистан давлат жах,он тиллари университета;

Кучимов Шухрат Норкизилович - филология фанлари доктори, доцент, Тошкент давлат юридик университета;

Салахутдинова Мушарраф Исамутдиновна

- филология фанлари номзоди, доцент, Самарканд давлат университета;

Кучкаров Рахман Урманович - филология фанлари номзоди, доцент в/б, Тошкент давлат юридик университета;

Юнусов Мансур Абдуллаевич -филология фанлари номзоди, Узбекистан Республикаси

Президента хузуридаги Давлат бопщаруви академияси;

Саидов Улугбек Арипович - филология фанлари номзоди, доцент, Узбекистан Республикаси Президента хузуридаги Давлат бопщаруви академияси.

ЮРИДИК ФАНЛАР:

Ахмедшаева Мавлюда Ахатовна - юридик фанлар доктори, профессор, Тошкент давлат юридик университета;

Мухитдинова Фирюза Абдурашидовна -

юридик фанлар доктори, профессор, Тошкент давлат юридик университета;

Эсанова Замира Нормуротовна - юридик фанлар доктори, профессор, Узбекистан Республикасида хизмат к)фсатган юрист, Тошкент давлат юридик университета;

Зулфикоров Шерзод Хуррамович - юридик фанлар доктори, профессор, Узбекистан Республикаси Жамоат хавфсизлиги университета;

Хайитов Хушвакт Сапарбаевич - юридик фанлар доктори, профессор, Узбекистан Республикаси Президента хузуридаги Давлат бопщаруви академияси;

Асадов Шавкат Гайбуллаевич - юридик фанлар доктори, доцент, Узбекистан Республикаси Президента хузуридаги Давлат бопщаруви академияси;

Сайдуллаев Шахзод Алиханович - юридик фанлар номзоди, профессор, Тошкент давлат юридик университета.

ПЕДАГОГИКА ФАНЛАРИ:

Хашимова Дильдархон Уринбоевна -

педагогика фанлари доктори, профессор, Тошкент давлат юридик университета;

Ибрагимова Гулнора Хавазматовна -

педагогика фанлари доктори, профессор, Тошкент давлат иктисодист университета;

Закирова Феруза Махмудовна - педагогика фанлари доктори, Тошкент ахборот технологиялари университета хузуридаги

педагогик кадрларни кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тар мок маркази; Тайланова Шохида Зайниевна - педагогика фанлари доктори, доцент.

ПСИХОЛОГИЯ ФАНЛАРИ:

Каримова Васила Мамаиосировиа -

психология фанлари доктори, профессор, Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университета;

Х,айитов Ойбек Эшбоевич психология фанлари доктори (DSc), доцент. Узбекистан Республикаси Президента хузур Давлат

бо ш кару в и академияси;

Умарова Навбахор Шокировна - психология фанлари доктори, доцент, Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университета, Амалий психологияси кафедраси мудири; Атабаева Наргис Батировна - психология фанлари доктори, доцент, Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университета; 1^одиров Обид Сафарович - психология фанлари доктори (PhD), Самарканд вилоят ИИБ Тиббиёт булими психологик хизмат бошлиги.

СОЦИОЛОГИЯ ФАНЛАРИ:

Латипова Нодира Мухтаржановна -

социология фанлари доктори, профессор, Узбекистон миллий университета кафедра мудири;

Сеитов Азамат Пулатович - социология фанлари доктори, профессор, Узбекистон миллий университета;

Содикова Шохида Мархабоевна -

социология фанлари доктори, профессор, Узбекистон хагщаро ислом академияси

СИЁСИЙ ФАНЛАР

Назаров Насриддин Атакулович -сиёсий фанлар доктори, фалсафа фанлари доктори, профессор, Тошкент архитектура курилиш института;

Бутаев Усмонжон Хайруллаевич -сиёсий фанлар доктори, доцент, Узбекистон миллий университета кафедра мудири.

OAK Руйхати

Мазкур журнал Вазирлар Махкамаси хузуридаги Олий аттестация комиссияси Раёсатининг 2022 йил 30 ноябрдаги 327/5-сон кдрори билан тарих, ик;тисодиёт, фалсафа, филология, юридик ва педагогика фанлари буйича илмий даражалар буйича диссертациялар асосий натижаларини чоп этиш тавсия этилган илмий нашрлар руйхати (Руйхатга) киритилган.

Crossref DOI:

Тахририят Crossref DOI нинг расмий аъзоси хисобланади ва 10.47.390 DOI префиксига эга. Хар бир нашр ва илмий маколага индивидуал Crossref DOI раками берилади.

Google Scholar

Журнал Google Scholar (Академия) да индексацияланади.

"Ижтимоий-гуманитар фанларнинг долзарб муаммолари" электрон журнали 1368-сонли гувохнома билан давлат руйхатига олинган.

Муассис: "SCIENCEPROBLEMS TEAM" масъулияти чекланган жамият.

Тахририят манзили:

100070. Тошкент шахри, Яккасарой тумани, Кичик Бешёгоч кучаси, 70/10-уй. Электрон манзил: scienceproblems.uz@gmail.com

МУНДАРИЖА

ЩТИСОДИЁТ ФАНЛАРИ

Шаисламова Наргиза Кабиловна

КОРХОНАНИНГ КРЕДИТГА ЛАЁКАТЛИЛИГИНИ БАХДЛАШ РИСК ДАРАЖАСИНИ ПАСАЙТИРИШ ВОСИТАСИ СИФАТИДА...................................7-20

Mavrulova Nihifar Abduxalilovna

TIBBIY SUG'URTA: AMALDAGI TURLARINI RIVOJLANTIRISH VA MAJBURIY TURINI JORIY ETISH IMKONIYATLARI..................................................................21-29

ФАЛСАФА ФАНЛАРИ

Маматкулов Давлатжон Махаматжоновнч

ИСЛОМ ЕОЯЛАРИНИ УРТА ОСИЁЕА КИРИБ КЕЛИШ ТАРИХИ ВА УЛАРНИНЕ МАФКУРАВИЙ ЖАРАЁНЛАРЕА ТАЪСИРИ..........................................................30-36

Umarjonov Sohibjon Soyibjon о 'g li

IBN SINONING "ISHORALAR VA TANBEHLAR" ASARI VA POSTKLASSIKISLOM FALSAFASINING BOSHLANISHI..............................................................................37-50

ФИЛОЛОГИЯ ФАНЛАРИ

Ahmedov Oybek, Tilavova Malika

SEMANTIC STRUCTURE OF WORDS RELATED TO EDUCATION IN

ENGLISH AND UZBEK LANGUAGES.......................................................................51-62

Ашурова Ситора Эркиновна

ВАЖНОСТЬ КОМПЬЮТЕРОВ В ПРОЦЕССЕ ИЗУЧЕНИЯ ЯЗЫКОВ..................63-69

ЮРИДИК ФАНЛАР

Абдуллаева Мафтуна Мурот кизи

СУДНИНГ ХУКУКНИ ШАРХДАШ ХУЖЖАТЛАРИ КОНСТИТУЦИЯВИЙ НАЗОРАТ ОБЪЕКТИ СИФАТИДА.............................................................................70-77

Авезова Элеонора Парахатовна

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ДАВЛАТ ФУКА РОЛ И К ХИЗМАТИГА КАБУЛ ^ИЛИШНИ ХУКУКШ ТАРТИБГА СОЛИШ..........................................................78-86

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Ахмедова Шахноза Озоджоновна

СООТНОШЕНИЕ ОЦЕНКИ ВОЗДЕЙСТВИЯ НА ОКРУЖАЮЩУЮ СРЕДУ И ЭКОЛОГИЧЕСКОЙ ЭКСПЕРТИЗЫ...........................................................................87-95

ПЕДАГОГИКА ФАНЛАРИ

Tashpulatov Farxad Alisherovich

GANDBOLCHILAR OYIN FAOLIYATI SAMARADORLIGINI HAR TOMONLAMA BAHOLASH METODIKASI .......................................................................................96-104

Парманов Абулцосим, АбдурашидоваМавжуда

у^увчиларда тескари функция тушунчасини шакллантириш

усули хдк;ида......................................................................................................105-1 ю

Hamrayeva Zuhro Bahodirovna

bolalarni go'daklik davridan suzishga o'rgatish orqali jismoniy rivojlanishini takomillashtirish ..........................................................111-119

Турабоева Мадинахон Рахмонжон цизи

талабаларнинг шахсий-креатив компетенциясини ривожлантиришда ук^ув лойихдларидан фойдаланиш..........120-126

Абдурахмонова Сайёрахон Шахобидиновна

акмеологик ёндашув - булгу си тарбиячиларида касбий тайёргарлигини олий таълимда такомиллаштиришнинг асоси сифатида...............................................................................................................127-135

Shermatov Gulom Kaxxorovich

"5-1" himoyasini bajarishda gandbol o'yinchilarining taktik o'zaro ta'siri........................................................................................................136-143

SCIENCE

PROELEMS.UZ

Ижтимоий-гуманитар фанларнинг долзарб муаммолари. -2023. -№ 1(3). ISSN: 2181-1342 (Online) https://scienceproblems.uz

Педагогика фанлари

Абдурахмонова Сайёрахон Шахобидиновна

Андижон давлат педагогика институти Мактабгача таълим кафедраси укитувчиси

АКМЕОЛОГИК ЁНДАШУВ - БУЛГУ С И ТАРБИЯЧИЛАРИДА КАСБИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ

АСОСИ СИФАТИДА

<1 https://doi.org/10.47390/1342V3IlY2023N14

Аннотация. Ушбу маколада акмеологик ёндашув асосида булгуси тарбиячиларни касбий тайёргарлигини такомиллаштириш зарурати ва уларни акмеологик ёндашувдан фойдаланиш омиллари хакида фикр юритилган. Интеллектуал, шахсий, ахлокий хусусиятлар ва касбий - педагогик фаолиятни ташкил к;илиш, амалга ошириш имкониятлари ёритилган.Бу оркали мехнат бозорининг талабларига жавоб берадиган янги касбий компетенцияларни шакллантириш зарурати куриб чик;илган.

Калит сузлар: акмеология, акмеологик ёндашув, модернизация, ахлокий сифатлар, коммуникатив, креатив фаолият, интеллектуал хусусият, бахоловчи мезон.

Абдурахмонова Сайёрахан Шахобидиновна

Андижанский государственный педагогический институт Воспитатель отдела дошкольного образования

АКМЕОЛОГИЧЕСКИЙ ПОДХОД - КАК ОСНОВА ПОВЫШЕНИЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ПОДГОТОВКИ ПЕДАГОГОВ ВЫСШЕГО

ОБРАЗОВАНИЯ

Абстрактный. В данной статье рассматривается необходимость совершенствования профессиональной подготовки будущих учителей на основе акмеологического подхода и факторы использования ими акмеологического подхода. Выделяются интеллектуальные, личностные, нравственные характеристики и возможности организации и осуществления профессионально-педагогической деятельности, посредством чего рассматривается необходимость формирования новых профессиональных компетенций, отвечающих требованиям рынка труда.

Ключевые слова: акмеология, акмеологический подход, модернизация, нравственное качество, коммуникативная, творческая деятельность, интеллектуальный характер, оценочный критерий.

Abdurakhmanova Sayorakhan Shakhobidinovna

Andijan State Pedagogical Institute Teacher of the Preschool Education Department

ACMEOLOGICAL APPROACH - AS THE BASIS OF IMPROVING THE PROFESSIONAL TRAINING OF THE EDUCATORS IN HIGHER

EDUCATION

Abstract. This article discusses the need to improve the professional training of future teachers based on the acmeological approach and the factors of their use of the acmeological approach. Intellectual, personal, moral characteristics and possibilities of organization and implementation of professional-pedagogical activities are highlighted. Through this, the need to form new professional competencies that meet the requirements of the labor market is considered.

Key words: acmeology, acmeological approach, modernization, moral qualities, communicative, creative activity, intellectual character, evaluative criterion.

Кириш.

"Бизни хамиша уйлантириб келадиган яна бир мухим масала - бу ёшларимизнинг одоб-ахлоки, юриш-туриши, бир суз билан айтганда, дунёкараши билан боглик;. Бугун замой шиддат билан узгаРяпти- Бу узгаришларни хаммадан хам купрок; хис этадиган ким - ёшлар. Майли, ёшлар уз даврининг талаблари билан уйгун булсин. Лекин айни пайтда узлигини хам унутмасин. Биз киммиз, кандай улуг зотларнинг авлодимиз, деган даъват уларнинг калбида доимо акс-садо бериб, узлигига содик; кол и ш га ундаб турсин. Бунга ниманинг хисобидан эришамиз? Тарбия, тарбия ва факат тарбия х,исобидан".

Ш.М.Мирзиёев

Жахонда мехнат бозорининг замонавий эхтиёжларига мувофик; узлуксиз таълим тизимини такомиллаштириш ва кжори малакали кадрлар тайёрлаш, таълим хизматларининг очикдиги ва сифати масалаларига давлат томонидан алохида эътибор каратилмокда. Юкори малакали мутахассисларни тайёрлаш, талабалар томонидан касбий-педагогик жихатдан тайёргарлигини чукур узлаштириш, етарли даражада билим, куникма ва малакаларга эга булишини, педагогик, умумкасбий ва махсус фанларни турли боскичларда укитишда узвийлик ва узлуксизликни таъминлашни такозо этади.

Педагогик кадрларнинг юксак касбий тайёргарлиги куп жихатдан олий таълим муассасаларида шакллантирилган салохият, унинг таълимий

эхтиёжларини кондириш ва касбий тайёргарлик даражасига боглик. Шу нуктаи назардан таълим тизимни туб дан кайта куриб чикиш, профессионал билимларни эгаллаш учун имкониятларни кенгайтириш, янги шароитларда, янги замонавий технологияларда ишлашга кодир мутахассисларни тайёрлаш зарурати юзага келди.

Булгуси тарбиячиларни тайёрлаш, тарбиялаш мамлакатимизда бир катор ислохатларни чукурлаштириш ва фу короли к жамиятини ривожлантириш, и жти м о и й-и ктисоди й жабхаларнинг модернизациялашуви, олий таълим тараккиёти ва талабаларни тарбиялаш жараёни билан чамбарчас богликдир.

Мамлакатимиз ижтимоий хаётида янгича карашлар карор топаётган бир даврда келажак авлод таълим-тарбиясини ташкил этиш, бошкариш, баркамол шахе ва малакали мутахассисни тарбиялаш масаласи янада долзарблик касб этмокда." ...Узбекистон Республикасининг олий таълимини модернизациялаш Концепсиясига мувофик, олий таълимининг асосий вазифалари: мехнат бозорида ракобатбардош, малакали, масъулиятли, уз касбини яхши биладиган; мутахассислик буйича жахон стандартлари даражасида самарали ишлай оладиган малакали педагогии тайёрлашдан иборат" [1]

Олий таълим муассасаларида билим олаётган булгуси тарбиячиларга сифат жихатидан замонавий ёндашувлар асосида касбий тайёрлаш зарурати мухим ахамият касб этади. Булгуси тарбиячининг касбий тайёргарлигини такомиллаштиришда акмеологик ёндашувни амалга ошириш жахон тажрибаларига таянилмокда. Уларни мамлакатимиз анъанавий таълим шароитлари хам да унинг эхтиёжларига мослаштирилмокда.

Жахон микёсида акмеологик кобилиятини таркиб топтириш шароитида касбий тайёргарлигини такомиллаштиришнинг алохида эътибор каратилмокда.

Бугунги кунда булгуси мутахассисларнинг анъанавий шаклдаги олган билимлари билан касбий-шахсий фаолиятини муваффакиятли ташкил эта олмаслиги, мехнат бозорида ракобатбардошликни таъминлай олмаслигини хаётнинг узи такозо этмокда. Бу эса уз навбатида касбий тайёргарлиги, касб даражаси ва малакасини узлуксиз такомиллаштириб бориш, замонавий талабларга мувофик; педагогик ёндашувлар асосида касбий ва шахеий ривожланиш даражасини таъминлаш масаласи долзарблигини белгилайди.

Давлатимиз рахбари Узбекистон Республикаси Президента Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномасида [2] "Ёшларимизга муносиб таълим бериш, уларнинг илм-фанга булган интилишларини руёбга чикаришимиз керак. Шу максадда, мактабгача таълим тизимини ривожлантиришимиз, урта ва олий укув юртларининг моддий-техник базасини, илмий ва укув жараёнлари сифатини тубдан яхшилашимиз керак" деб таъкидлаб утган эди.

Шу уринда, Олий таълим тизимида касбий лаёкатга эга мутахассисларни тайёрлаш буйича мамлакатимизда олиб борилаёттан ислохотлар, ривожланган ва ривожланаётган хорижий давлатларнинг тажрибасини урганиб, республикамиз давлат таълим стандартларидан келиб чивдан холда, кадрлар етиштириб чикариш, фан, таълим ва ишлаб чикариш хамкорлигини янада ривожлантириш асосида уларнинг сифат даражасини кутариш ва самарадорлигини таъминлаш л озим.

Мавзуга оид адабиётлар тазушли.

Маълумки, акмеология инсоннинг етуклик даври пиллапоясида, ва айн икса ривожланишнинг у томонидан одатда ундаги етукликнинг шаклланганлигини курсатувчи юкори даражага эришгандаги ривожланиш ходисалари, конуниятлари ва механизмларини уРганУвчи Фан сохаси хисобланади. Фаннинг асосий тушунчаларидан бири саналган "акме" тушунчаси юнонча юнон. акте етуклик, чукки, камолот, кжсалиш, етуклик, logos -таълимот, фан)маъноларини англатиб, мазмуни катта ёшли инсон ривожланиши хакидаги фан сифатида купрок; кулланилиб келинади.

Акмеология атамаси, эврилогия (П.Энгельмейер), эргонология (В.Мясищев), рефлексология (В.Бехтерев) каби со хал ар сингари илмий-амалий билимларга эга булиб, утган асрнинг 20-йилларида пайдо булган.

Акмеологияда одам касбий фаолият ва уз хаётини узи белгилаш, уз-узини ривожлантириш ва ижодкорлик кобилияти, инсон хаёт фаолиятида субъект сифатида караб ч и кил ад и [3;88-90-б].

Акмеологиянинг предметида шахе индивидуал фаолиятининг барча сохаларида эришган максимал етукликка эга булиши лозим деган концепция юзага келган. Максимал етуклик шахе ривожининг юкори чуккиси ва индивидуал фаолият билан боглик. Акмеология изчиллик, яъни мукаммаллик чуккисига интилиш, бу - инсон хаётининг ажралмас хусусияти булиб, бу ибора оркали шахеий, касбий ривожланиш ва узини-узи такомиллаштиришга мойиллик англатади.

Акмеологияда инсоннинг касбий фаолияти ва уз хаётини узи белгилаши, узини-узи ривожлантириши ва ижодкорлик кобилиятини шакллантириши, унинг хаётий фаолияти субъект сифатида караб ч и кил ад и. Акмеология фанининг асосий вазифаси онгли фаолият субъекти булмиш шахени турли фаолият жараёнларида, хусусан, танлаган касби, ихтисослиги доирасида уз ижодий салохиятини тула очиш ва амалда намойиш этишига боглик; булган билимлар, амалий куникмалар, малакалар, технологиялар билан таъминлашдир.

Мамлакатимизнинг катор педагог олимлари, жумладан, Р.Х.Джураев, Я.Исмадияров, Н.А.Муслимов, А.Р.Ходжабаев, М.Б.Уразова, Р.Г.Исянов,

Ш.С.Шарипов, H.M. Ахмедованинг тадкикотларида таълим сифатини оширишни режалаштириш ва назорат килиш, ижодий тафаккурни шакллантириш, булажак укитувчиларни касбий тайёрлаш муаммолари ва ижодкорлик мазмуни татки к этилган.

B.Каримова "хдр бир тараккиёт даврининг узига хос ахамиятли томони бор, охирги йилларда акмеология фани пайдо булдики, у айнан етукликка эришишнинг шарт-шароитлари ва омилларини урганади, давр нуктаи назардан айни мухокама килинаётган ёш даврларининг хусусиятларини урганади" [4;98-б], деб таъкидлайди. Демак, хар бир ёш даврларида шахе да турли динамик хусусиятдаги акмеологик ривожланишни башорат килиш мумкин.

C.Ю.Ашурова, Ш.Абдураимов, Б.С.Абдуллаева, У.Ш.Бегимкулов, Ш.Э.Курбанов, Н.А.Муслимов, Р.А.Мавлонова каби олимлар томонидан таълим жараёнидаги интеграциянинг психологик-педагогик, методик муаммолари ва уларнинг ечимлари урганилган. Олий таълим муассасаларида мутахассислик фанларини укитиш масалаларига оид илмий изланишлар Л.Т.Ахмедова, Г.Бакиева, М.Гулямова, Ж.Жалолов, Х.Маматкулов, Ф.М.Рашидова, Т.К.Саттаров кабилар томонидан олиб борилган. Укигувчининг методологик маданияти, касбий фикрлаши, методик рефлексиясини шакллантириш ва интеграция муаммолари В.С.Безрукова, К.Э.Безукладников Н.И.Вьюнова, И.А. Зимняя, В.Краевский, А.В.Малев, С.Д. Смирнов кабиларнинг илмий ишларида асосланган. Хорижий давлатларда укитишни интегратив мазмундаги билимлар асосида ташкил этиш, D.Coste, B.North ва J.Trim, March Т, Tomlinson В,каби олимларнинг тадкикотларида уз аксини топган. Шу билан бир каторда M.Canale ва М. Swaim алока нутк тизимларининг назарий-методологик асосларини исботлаш, янги стандартларнинг хакконийлигини таъминлаш максадида хар бир таълим боскичи учун ишчи услубий кулланмаларни яратган хамда укув материали методик асосларини ишлаб чикиш, уларнинг самарадорлигини бахолаш ва хаётийлигини таъминлаш каби масалаларни урганган.

Г. Т. Тиллаева таъкидлашича, акмеология инсонни касб хунарни (мутахассисликни) эаллаш жараёнида энг юксак боскичларга етишиш муаммоларини урганувчи фандир. У инсонни юксак чуккига, касб-корда мукаммаллик боскичида урганиш муаммоларини урганади [5; 149-6]

М.М. Кашапов инсон ёш даврларида психик ва касбий ривожланиш боскичларини куйидагича боскичларга ажратган:

I. Касбгача булган ривожланиш

1.1. Уйиндан олдинги ривожланиш (Зёшгача);

1.2. Уйин боскичи (мактабгача болалик 3-7 ёшгача);

1.3. Укув фаолиятини узлаштириш боскичи (7-8 дан 11-12 гача булган ёш)

II. Касб таилаш давридаги ривожланиш

2.1. Оптация боскичи (хаётга онгли тайёргарлик, мехнат, касб йулини режалаштириш, касб танлаш даври 13-13 дан 14-18 ёшгача)

III. Касбий тайёргарлик ва келгуси касбий махоратга эришиш давридаги ривожланиш

3.1. Касбий таълим боскичи (15-19 дан ёки 16-23 ёш);

3.2. Касбий мослашув боскичи (17-21 дан 24-27 ёшгача);

3.3. Касбий махоратнинг ривожланиш боскичи (21-27 дан 45-50 ёшгача);

3.4. Касбий махоратни намойиш этиш даври (46-50 ёшдан 60-65 ёшгача);

3.5. Сустлашиш боскичи (61-65 ёш) [6; 688-6]

Олий таълимда булгуси тарбиячиларни акмеологик ёндашув асосида касбий тайёрлашнинг асоси куйидагиларни ташкил этади:

-булгуси тарбиячиларнинг борлик ва жамият уртасидаги муносабат коммуникатив алокаларини урганиш;

- булгуси тарбиячиларнинг хаётий мувоффаккиятларга эришишини мулжаллашда, шахсий сифатларни такомиллаштиришга, маданий ривожлантириш етуклигига ва таълим жараёнидаги ахлокий сифатларга эришишга интилиши;

- креатив фаолиятни ташкил этишда, кизикарли ва махсулдор, хар бир талабанинг кобилиятини очиб берувчи ва унинг муваффакиятларини таъминловчи, ижтимоий тан олиниш, уз етуклигини хис этиш, ижодий гурухларда шахслараро муносабатни ташкил этиш;

- булгуси тарбиячиларнинг касбий махоратиларини такомиллаштириш имконини берувчи омилларни аниклаш;

- булгуси тарбиячиларнинг касбий тайёргарлигни такомиллаштириш мазмунини очиб бериш;

- булгуси тарбиячиларнинг касбий тайёргарлигни такомиллаштириш, шунингдек, мазкур жараён самарадорлигини таъминловчи технологияларни ишлаб чикиш;

булгуси тарбиячиларида инсонпарварлик сифатларининг тарбияланганлик даражасини бахоловчи мезонларни асослаш;

Булгуси тарбиячиларнинг акмеологик ёндашув дан фойдаланиш:

-таълим олувчиларнинг соглигини мустахкамлаш ва саклаш, касбни муваффакиятли эгаллашга эришиш, ижтимоий ва мехнат фаолиятига тайёрланиш ривожи, таълим ва тарбия масалаларини муваффакиятли хал этиш;

-кайта фикрлаш, ижодий тафаккур килиш, таълим ички эхтиёжга айланиши, барча субъектларда таълим тизимлаштирилган билиш мотивлари булиши, таълим-тарбия жараёнида таълим сифатининг ошиши имконини беради.

Хусусан, педагогик йуналишларда кадрлар тайёрлаш сифатига эътиборни кучайтириш, педагогик таълим йуналишлари ва мутахассисликларида таълим олаётган булгуси тарбиячиларни касбий тайёргарлигининг юксак даражада булиши, уларда педагогик махоратнинг ривожланиши, уз-узини касбий ва шахсий такомиллаштириб бориш мотивацияси, шунингдек, мехнат бозорининг талабларидан келиб чикадиган янги касбий компетенциларни узлаштириш, инновацион фаоллик, бир суз билан айтганда касбий компетентликни ривожлантириши зарур.

Таълимни модернизациялаш шароитида назариядан амалиётга утиш булгуси тарбиячидардан алохида типдаги фаолиятга тайёргарликни талаб этади. Бундай фаолиятни тизимлаштириш ва унинг асосий концептуал таркибий кисмларини пухта урганишда албатта касбий билим керак.

Замонавий ижтимоий-иктисодий ривожланишлар, таълим тизмининг модернизация килиниши, уни таркибий жихатдан кайта куриш, таълим, фан, техника ва технологияларнинг, иктисодиёт ва маданиятнинг жахон микёсдаги замонавий ютукларини хисобга олган холда таълим дастурларини узгартириб, янгилаб боришни кузда тутади. Таълим муассасаларининг бир тури сифатида

мактабгача таълим ташкилоти, болаларнинг тарбияси, таълими, ривожланиши ва саломатлигига яхши йуналганлиги билан боглик умумий хусусиятларга эга.

Олий таълимда акмеологик ёндашувни самарали амалга ошириш, таълим жараёни иштирокчиларидан барча жараёнларни узаро алокадорликда куриб чикишни талаб этади.

Шу билан бирга муаммоларни куриш ва уларни уз вактида ечишни, доимий уз-узини такомиллаштиришдан тухтамасликка эришиш имконини беради. Акмеологик ёндашув асосида тарбиячиларнинг яхлит маънавий ва маърифий етуклигини таъминлаш, битирувчининг касбий фаолиятга ва хаётга юкори тайёргарлик даражасини белгилайди.

Булгуси тарбиячиларнинг тайёргарлик даражалари:

1. Репродуктив даража талаба тушунчалар мохиятини репродуктив даражада ифодалайди; илмий билиш методларини етарлича эгалламаган, уларни педагогик амалиётда факат кисман куллай олади, касбий яхши ривожланмаган.

2. Продуктив даража талаба ижодкорлигининг мохияти хакидаги тасаввурлар мавжудлигини назарда тутади. Аммо бу тасаввурлар чекланган ва мустакил педагогик фаолият олиб бориш учун етарли эмас, талаба укитувчи рахбарлигида машгулотни утказишда кейинчалик куллаш мумкин булган янги билим ва куникмаларни узлаштиришга мотивацияси мавжуд.

3. Кисман изланишли даражада талабанинг касбий фаолият муносабати билан характерланади. У педагогик методларни эгаллаган, уларни касбий

фаолиятида амалда куллайди, янги гояларни текшириш процедурасини ишлаб чикишга кодир.

4. Акмеологик даража талабанинг юксак кобилиятлари хам да касбий билим, куникма ва малакаларини мант и кий ва тизимли тарзда педагогик фаолиятда кул лай билиши, уз имкониятларини тугри бахолай олиши хам да ностандарт педагогик вазиятларда тугри карор кабул кила олиши каби куникмаларни назарда тутади.

Мазкур курсаткичлар булгуси тарбиячиларнинг касбий тайёргарлигини бахолаш уларнинг касбий компетентлигини шакллантиришга каратилганлиги билан алохида ахамият касб этади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Хулоса ва таклифлар.

Булгуси тарбиячиларни касбий билимларни узлаштириш виждонан ёндашиш изланиш ва ижодга ундайди. Талабаларининг касбий фаолиятига оид акмеологик компетентлиги ривожлантириш, укув жараёнида, ахборот-коммуникация технологиялари ва инновацион методлар оркали касбий фаолиятга тайёрлашда кулланилаётган малака талаблари, укув режа, фан дастурлари ва укув адабиётлари, хоналарининг моддий-техник базаси тизимли тахлил килиш, умумкасбий ва ихтисослик фанлари буйича касбий фаолиятга акмеологик ёндашув асосида тайёрлаш холати текшириш мухим ахамият касб этади.

Шунингдек, талабаларнинг тайёргарлик холати (билимлари) мунтазам тахлил килиниб бориш, умумкасбий ва ихтисослик фанларини урганишда касбга оид билимлар ва воситалардан фойдаланиш методикасини такомиллаштириш жараёни тахлил и й урганиб бориш керак.

Булгуси тарбиячиларнинг акмеологик ёндашув асосида касбий тайёргарлигини такомиллаштиришга таъсир курсатадиган шахсий хусусиятлар касбий фаолиятни ташкил килиш ва амалга ошириш имкониятини самарали кечишини таъминлайди. Интеллектуал хусусиятлар хамда педагогик фаолият йуналишларини белгилайдиган ахлокий хусусиятлар ва фазилатлар хам мух,им.

Демак, булгуси тарбиячиларнинг касбий тайёргарлик ривожланиши борасида унинг келажакда касбий-педагогик фаолияти хам такомиллашиб боради. Замонавий олий таълим муассасаси учун акмеологик ёндашув бугунги кунда келажакли ва истикболли булиб, унинг м охи яти шундан иборатки, юкори марраларга эришишга таъсир этиш мумкин булиши учун субъектга комплекс текширув утказилиши ва яхлитлигини кайта тиклаши, етукликка эришишга утишда, унинг индивид, шахе ва субъект сифатида-фаолият характеристикаси барча узаро алокадорликлар ва вужудга келтирувчи сабаблар билан биргаликда урганилади.

Бу таълимдаги инновацион ёндашувлардан бири булиб, талаба уз, шахсий акмесини аниклаб олиши учун унда уша танлаган ихтисослигига нисбатан кучли ундовчи мотивлар, хаётда эса муваффакиятларга эришиш мотиви ёки ютукларга эришиш эхтиёжи кучли ривожланади. Булгуси тарбиячиларнинг касбий фаолиятга тайёрлашда, ундаги шахсий сифатлар ва фазилатлари, унинг индивидуал киёфасида намоён булади.

Ад абиётлар/JI итерату pa/References:

1. (Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 09.10.2019 й., 06/19/5847/3887-сон; 30.04.2020 й., 06/20/5987/0521-сон.

2. https://gov.uz/uz/news/view/20242

3. Икрамов, P. (2020). Воспитание гармонично развитого поколения является приоритетом государственной молодежной политики. Вестник наукии образования, 14(92), 88-90 -б.

4. Каримова В.М. Ижтимоий психология асослари. - Т.: "Укитувчи", 1994. 98 -б.ф

5. Тиллаева Г.Т. "Ижтимоий мухдт ва ёшлар тарбияси" -Тошкент Фалсафа ва хукук института 2009. 149 -б.

6. Кашапов М.М. Психология творческого мышления профессионала: монография / М.М. Кашапов. - Москва: ПЕР СЭ, 2017. - С. 688.

7. Эрназарова Г.О. Акмеологик ёндашув таълим жараёнини ривожлантириш сифатида. "Science and Education" Scientific Journal December 2020 / Volume 1 Special Issue 4www.openscience.uz 296 -6.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.