Научная статья на тему 'АХЛОҚИЙ ОНГ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ'

АХЛОҚИЙ ОНГ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
167
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — С. Х. Мадиёрова

В статье выдвигаются теоретические и практические идеи о психологических аспектах проявления нравственного сознания в подростковом возрасте,содержании концепции нравственного сознания иего психологической специфике.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this article, theoretical and practical views on the psychological aspects of the manifestation of moral consciousness in adolescents, the content of the concept of moral consciousness and its psychological, specificity are put forward.

Текст научной работы на тему «АХЛОҚИЙ ОНГ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ»

Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) «Психологические особенности развития современной "Жамиятнинг баркарор ижтимоий-иктисодий

личности в годы устойчивого социально- ривожланиш йилларида замонавий шахс

экономического развития общества» ривожланишининг психологик хусусиятлари"

АХЛОКИЙ ОНГ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК

ХУСУСИЯТЛАРИ

С. Х. Мадиёрова

ТДПУ 2-курс магистрант

ABSTRACT

In this article, theoretical and practical views on the psychological aspects of the manifestation of moral consciousness in adolescents, the content of the concept of moral consciousness and its psychological, specificity are put forward.

АННОТАЦИЯ

В статье выдвигаются теоретические и практические идеи о психологических аспектах проявления нравственного сознания в подростковом возрасте,содержании концепции нравственного сознания иего психологической специфике.

Маълумки, бугунги кунда психология фанининг бошка фанлар билан алокаси тобора ошиб бормокда. Бунга асосий сабаб сифатида, шахс маънавиятини юксакликка кутаришни таъминлашга йуналтирилган тадкикотларни куришимиз мумкин. Бирок, шуни алохида таъкидлаш керакки, ахлокий йуналганликнинг сусайиши теварак оламга булган муносабатнинг салбий куринишларини вужудга келтирмокда. Яъни жамиятда "ахлоксизлик" кайфиятининг тобора ошиши кузатилмокда.

Ахлок - кишилар орасидаги муносабатни тартибга солишнинг узига хос тартиб-коидалари йигиндиси. Ахлокдаги "яхшилик", "яхши одатлар" инсоннинг уз манфаатини жамият манфаатини мослашга, айрим уринларда жамият манфаатлари йулида уз хаётий максадлари, манфаатларини узгартиришга имкон беради1. Кишилар хатти-харакатини тартибга солишнинг белгиланган хамда ижтимоий-ташкилий тузилмалар фаолиятига асосланган (хукукий, диний) шаклларидан фаркли уларок, ахлок кишилар хулк-атворлари, мулокотлари, муносабатларининг ёзилмаган, лекин жамият томонидан кабул килинган хамда куллаб-кувватланадиган "олтин коидалар"ни ифодалайди. Ахлок биринчидан, умумижтимоий ахамиятга молик булган кадриятларни

1 Фалсафа: энциклопедик лугат/УзР ФА, И.Муминов номидаги фалсафа ва хукук ин-ти.- Т.: "Узбекистон миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти, 2010.- 35 б

Материалы международной конференции. ^^ Халкаро анжуман туплами.

Ташкент. 24 ноября 2021г Тошкент 24 ноябрь 2021й.

Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) «Психологические особенности развития современной "Жамиятнинг баркарор ижтимоий-иктисодий

личности в годы устойчивого социально- ривожланиш йилларида замонавий шахс

экономического развития общества» ривожланишининг психологик хусусиятлари"

(бошка кишилар хукукларнини тан олиш, адолат, халоллик, ишонч, садокат, мулойимлик, бошкалар билан келиша олиш, тил топишиш, жамоада узини тута билиш каби) камраб олади. Иккинчидан, ахлок кишиларга хос сифатлар (хислатлар)нинг мухим томонини ифодалайди.

Ахлок (лотин. "моралис" - коидага, хулк-атворга, урф-одатга тааллукли, ахлокли) кишилар орасидаги муносабатларни тартибга солишнинг узига хос усули, у ёки бу жамиятда кабул килинган ва риоя килиниши лозим булган тартиб, одоб, узаро муносабат хамда мулокотнинг конун-коидалари, мезонлари йигиндиси; хар бир инсон тан оладиган этик кадрият; инсон мавжудлигининг уз-узини тарбиялаш, тартибга солиш ва бошкаришнинг узига хос усули...2 Ахлокнинг илдизлари урф-одатларга бориб такалади. Ахлокий масъулият туфайли инсон уз хатти-харакатларини жамият ва муайян ижтимоий гурух манфаатларига мослаштиришга, "яхшилик" сари йуналтиришга интилади. Ахлок инсон хаётининг барча томонлари (шахсий ва ижтимоий, моддий ва маънавий кабилар)га бевосита тааллуклидир. Ахлок - кишиларнинг юриш-туришларида, хулк-атворларида, узларини кишилар орасида тутишларида намоён булади. Ахлок мезонлари ва намуналари жамият багрида етилади, уларда илгари сурилган талаблар универсал ва барча учун риоя килиниши зарурийдир. Ахлок шахс эркинлиги ва ижодкорлиги билан бевосита боглик. Шахс жамиятда мавжуд булган ахлокий кадриятларни танлаб олади, узлаштиради, мавжуд вазиятга татбик этади ва такомиллаштиради. Ахлокий бахолаш жамоатчилик фикрига таянади.

Биз ахлокий хулк-атвор мотивларини урганишга доир методикани куллашга карор килдик чунки, муносабатларни мотивлар белгилаши мумкин.

Биринчи факторга кирган таъкидлар куйидагилардан ташкил топган (фактор юкламалари юкориларидан бошлаб саналади):

Ижобий кутбда: "чунки кейин уз килмишларингиз учун изтироб чекишга мажбур булмайсиз" (0.91), "чунки буни Сизнинг жамиятдаги мавкеингиз такозо килади" (0.51).

Салбий кутбда: "чунки барча ахлок доирасида булса оламда ёвузликка жой колмайди" (-0.52), "чунки, акси булса хаётга мослаша олмайсан" (-0.50).

Ушбу факторнинг мазмуний тахлили ташки локус мавжудлигини курсатмокда: ахлок доирасида хатти-харакат килсанг жамиятдаги мавкеинга путур етмайди ва кейинчалик изтироб чекишга мажбур булмайсан.

2 Фалсафа кискача изохли лугат / М.Н.Абдуллаева, М.Абдурашидов, У. Абилов ва бошк.: Т.: "Шарк", 2004 й. 49 б.

Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) «Психологические особенности развития современной "Жамиятнинг баркарор ижтимоий-иктисодий

личности в годы устойчивого социально- ривожланиш йилларида замонавий шахс

экономического развития общества» ривожланишининг психологик хусусиятлари"

Бирок шуни алохида таъкидламокчи эдикки, факторнинг салбий кутби (усмирлар онгида) одамлар ахлокий хулк-атвордан ёвузлик максадида хам фойдаланишлари мумкинлигини курсатмокда: ахлок хаётга мослашиш булгани учун барча ахлок доирасида харакат килса хам бу оламда ёвузликка жой топилади.

Мазкур факторни "ахлок интроект сифатида" деб номладик. Иккинчи факторга тааллукли таъкидларга эса куйидагилар киритилган:

Ижобий кутбида "чунки барча ахлок доирасида булса оламда ёвузликка жой колмайди" (0.55), "чунки буни Сизнинг жамиятдаги мавкеингиз такозо килади" (0.51).

Салбий кутбида: "чунки ахлокдан барчага манфаат бор" (-0.62), "чунки узгалар билан булган муносабатларни кадрлаш лозим деб хисоблайсиз" (-0.40). Мазкур факторни шартли равишда ахлок узгалар билан булган муносабатлар мезони сифатида деб номладик.

Учинчи факторнинг мазмуний тахлили ахлок эзгуликдан иборат булиб у инсоний бурчдир, шундай экан ахлокка риоя этиш окилона иш эканини англатмокда. Зотан, факторнинг салбий кутби мазкур факторнинг олдинги икки фактордан фаркли жихатини очиб бермокда: ахлок окилона иш экан узгалар билан булган муносабатлар унга таъсир этмаслиги зарурлигини эътироф этмокда. Учинчи факторни шартли равишда "ахлок индивидуал масъулият мезони сифатида" деб номладик.

Демак, инсон хулк-атворидаги узгаришлар шахснинг ахлокий муносабатлардаги узгаришларга хам туртки булиши мумкин.

Шу билан бирга куйидаги хулосаларни чикариш мумкин, яъни ахлокий онги шаклланиши хусусиятлари тор оилавий мухитдан кенг ижтимоий мухитга кучиши билан белгиланади хамда ахлокий онг тараккиётининг динамикаси онг субъектларини тадкикот объекти сифатидаги классификациясини амалга ошириш имкониятини беради.

REFERENCES

1. Akramov.M.R. The ethical awareness behavior of students during higher education (in the condition of Uzbekistan) // European journal of research and reflection in educational sciences Volume 4 number 10, 2016 ISSN 2056-5852. Б. 30-33

2. Ботиров Б.М. "Узбек менталитетининг психологик хусусиятлари"- Тошкент, ТДПУ, 2011й. 64 б.

Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) «Психологические особенности развития современной "Жамиятнинг баркарор ижтимоий-иктисодий

личности в годы устойчивого социально- ривожланиш йилларида замонавий шахс

экономического развития общества» ривожланишининг психологик хусусиятлари"

3. Фалсафа: энциклопедик лугат/УзР ФА, И.Муминов номидаги фалсафа ва хукук ин-ти.- Т.: "Узбекистон миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти, 2010.- 35 б

4. Хвостов Андрей Анатольевич. Структура и детерминанты морального сознания личности : Дис. ... д-ра психол. наук: М., 2005 496 с.

5. Умарова, Н. Ш. (2021). ШАРК МУТАФАККИРЛАРИНИНГ ЩТИСОДИЙ ИЖТИМОИЙЛАШУВ ХАКИДАГИ КАРАШЛАРИ. Academic research in educational sciences, 2(11), 1225-1233.

6. Umarova, N. S. (2019). Economic socialization of the individual in the context of

age periods. Bulletin of Science and Education,(22-3 (76)).

7. Умарова, Н. Ш. (2021). СОЦИАЛЬНО-ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ВОПРОСЫ

СПОРТИВНОЙ МАРКЕТИНГОВОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ.

8. УМАРОВА, Н. (2020). СПОРТЧИЛАРНИ ПСИХОЛОГИК ТАЙЁРЛАШ ЖАРАЁНИДА ИРОДА КУЧИНИ НАМОЁН БУЛИШИНИНГ ТЕМПЕРАМЕНТАЛ ХУСУСИЯТЛАРИ. Фан^портга, (3), 42-44.

9. Умарова, Н. Ш., & Каримова, В. М. (2020). ШАХС ЩТИСОДИЙ ИЖТИМОИЙЛАШУВИДА ПУЛГА БУЛГАН УСТАНОВКАЛАРИНИ АНЩЛАШНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ТАДЛИЛ. Science and

Education, 1 (Special Issue 4), 51-63.

10. Умарова, Н. Ш. (2019). Экономическая социализация личности в контексте

возрастных периодов. Вестник науки и образования, (22-3 (76)), 60-64.

11. Atabaeva, N. B. (2019). Psychological factors affecting the development of altruism in humans. Central Asian Journal of Education, 3(1), 98-119.

12. Атабаева, Н. Б. (2018). Психологические особенности проявления

альтруизма у детей. Вестник интегративной психологии, 27-30.

13. Taskarevna, N. Z., Yuldibaevna, B. G., Batirovna, A. N., & Ziyodullayevna, J. D.

(2020). National features which are necessary to be developed in a

person. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(6), 548-564.

14. Атабаева, Н. Б. (2020). The formation of altruism as a national feature in students. In Актуальные проблемы психологии и педагогики в современном образовании (pp. 176-177).

15. Атабаева, Н. Б. (2020). ДИНАМИКА РАЗВИТИЯ АЛЬТРУИЗМА КАК НАЦИОНАЛЬНОЕ СВОЙСТВО У МОЛОДЁЖИ. In ИННОВАЦИОННЫЕ ПОДХОДЫ В СОВРЕМЕННОЙ НАУКЕ (pp. 37-40).

Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) «Психологические особенности развития современной "Жамиятнинг баркарор ижтимоий-иктисодий

личности в годы устойчивого социально- ривожланиш йилларида замонавий шахс

экономического развития общества» ривожланишининг психологик хусусиятлари"

16. Atabaeva, N. B. (2019). THE GENDER DIFFERENCES OF ALTRUISM BUILDING UP IN A PERSON. In ИННОВАЦИОННЫЕ ПОДХОДЫ В СОВРЕМЕННОЙ НАУКЕ (pp. 168-172).

17. Абдуллаева, Д. У. (2021). Психокоррекция во взаимоотношениях матери и подростка. Наука и образование сегодня, (4 (63)), 114-115.

18. Ubaydullayevna, A. D. (2019). IMAGINATIONS OF MOTHER ABOUT WOMAN SOCIAL ROLES AS A FACTOR OF ATTITUDES TOWARDS CHILDREN. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 7(12).

19. Абдуллаева, Д. У. (2018). ДЕТСКО-РОДИТЕЛЬСКИЕ ОТНОШЕНИЯ КАК

ФАКТОР РАЗВИТИЯ КРЕАТИВНОСТИ ДЕТЕЙ. In Развитие

интеллектуально-творческого потенциала молодежи: из прошлого в

современность (pp. 335-336).

20. Абдуллаева, Д. У., & Маткаримова, Н. Б. (2017). ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ

ПСИХОЛОГА-ПЕДАГОГА В ИНФОРМАЦИОННОЙ СОЦИОКУЛЬТУРНОЙ

СИТУАЦИИ XXI ВЕКА. Актуальные проблемы гуманитарных и

естественных наук, (6-2), 127-130.

21. Абдуллаева, Д. У. (2016). Взаимодействие психолог-педагог: от парадигмы

исследования к парадигме обеспечения. Актуальные проблемы гуманитарных и

естественных наук, (5-4), 11-13.

22. Абдуллаева, Д. У. (2016). СУЩНОСТИ И ЗАКОНОМЕРНОСТИ ПРОЦЕССА СОЦИАЛЬНО-ПСИХОЛОГИЧЕСКОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПЕДАГОГА. Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук, (5-6), 64-66.

23. Махмудова, Д. А. (2017). ОСОБЕННОСТИ ПСИХОТЕРАПЕВТИЧЕСКИХ МЕТОДОВ ПРИ РАБОТЕ С ЖЕРТВАМИ ТОРГОВЛИ ЛЮДЬМИ. Наука и мир, 2(5), 96-97. '^VLQQYil* *

24. Махмудова, Д. А., & Зуфарова, М. Х. (2016). ОСОБЕННОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ ПСИХОТЕРАПИИ ПРИ РЕАБИЛИТАЦИОННОЙ РАБОТЕ С ЖЕРТВАМИ ТОРГОВЛИ ЛЮДЬМИ. Наука и мир, 3(1), 130-132.

25. Махмудова, Д. А., & Зуфарова, М. Х. (2016). ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ РАБОТЫ С НЕВРОЗАМИ У ДЕТЕЙ. Наука и мир, 3(6), 4142.

26. Эгамбердиева, Н. М., & Махмудова, Д. А. (2013). ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ОЩУЩЕНИЯ СЧАСТЬЯ ОДАРЕННЫХ ДЕТЕЙ В УЧЕБНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ. SCIENCE AND WORLD, 77.

Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) «Психологические особенности развития современной "Жамиятнинг баркарор ижтимоий-иктисодий

личности в годы устойчивого социально- ривожланиш йилларида замонавий шахс

экономического развития общества» ривожланишининг психологик хусусиятлари"

27. Махмудова, Д. А. (2013). ОСОБЕННОСТИ ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ РАБОТЫ С ЖЕРТВАМИ ТОРГОВЛИ ЛЮДЬМИ. SCIENCE AND WORLD, 116.

28. Kurbanova, F. K. (2022). METHODS OF DEVELOPING INTERCULTURAL COMPETENCE OF FUTURE TEACHERS IN THE CONDITION OF TEACHING A FOREIGN LANGUAGE. Mental Enlightenment Scientific-Methodological Journal, 2022(2), 202-213.

29. Kurbanova, F. (2021). PECULIAR FEATURES OF ENGLISH AND UZBEK SPEECH ETIQUETTE. Academic research in educational sciences, 2(4), 18501855.

30. Kurbanova, F. K. (2020). LANGUAGE UNITS DENOTING CULTURAL FEATURES OF A NATION. Academic research in educational sciences, (3), 980984. ^^^----

31. Реджабаева, М. З., Махмудова, Д. А., & Газиханова, Ш. ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ОКАЗАНИЯ КОМПЛЕКСНОЙ ПОМОЩИ ОДАРЕННЫМ ДЕТЯМ.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.