Научная статья на тему 'АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ СОҲАСИДА ИЛМИЙ ТЕХНИКАВИЙ ИННОВАЦИЯДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ ХУСУСИЯТЛАРИ'

АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ СОҲАСИДА ИЛМИЙ ТЕХНИКАВИЙ ИННОВАЦИЯДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

1463
132
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Инновация / иқтисодиѐт / ахборот технологиялар / илмфан / янгиланиш. / Innovation / economics / information technology / science / innovation.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Малика Мухамаджоновна Парпиева

Ахборот технологиялари соҳасида илмий техникавий инновациядан самарали фойдаланиш хусусиятлари бўйича илм-фан янгиликлари, илмий таклиф ва тавсиялар келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHARACTERISTICS OF EFFECTIVE USE OF SCIENTIFIC AND TECHNICAL INNOVATION IN THE FIELD OF INFORMATION TECHNOLOGIES

There are scientific news, scientific proposals and recommendations on the features of the effective use of scientific and technological innovation in the field of information technology

Текст научной работы на тему «АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ СОҲАСИДА ИЛМИЙ ТЕХНИКАВИЙ ИННОВАЦИЯДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ ХУСУСИЯТЛАРИ»

АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ СОХДСИДА ИЛМИЙ - ТЕХНИКАВИЙ ИННОВАЦИЯДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ ХУСУСИЯТЛАРИ

Малика Мухамаджоновна Парпиева

Тошкент ахборот технологиялари университети ассистент maHkaparpieva! 983@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ахборот технологиялари сохдсида илмий - техникавий инновациядан самарали фойдаланиш хусусиятлари буйича илм-фан янгиликлари, илмий таклиф ва тавсиялар келтирилган.

Калит сузлар: Инновация, иктисодиёт, ахборот технологиялар, илм-фан, янгиланиш.

CHARACTERISTICS OF EFFECTIVE USE OF SCIENTIFIC AND

TECHNICAL INNOVATION IN THE FIELD OF INFORMATION

TECHNOLOGIES

ABSTRACT

There are scientific news, scientific proposals and recommendations on the features of the effective use of scientific and technological innovation in the field of information technology.

Keywords: Innovation, economics, information technology, science, innovation.

КИРИШ

Маълумки замонавий миллий иктисодиёт самарадорлигининг асосини табиий ва мех,нат ресурслари билан бир каторда, мамлакатнинг инновация салохдяти ташкил этади. Бундан фойдаланиш макроиктисодий баркарорлик, реал секторлар ракобатбардошлигини таъминлаш, етакчи тармокларни техник ва технологик даражасини кутариш ва бошкаришнинг замонавий усулларини жорий этишда кенг имкониятларни очиб беради. Бу имкониятлар аввало фундаментал тадкикотлар, илм-фан янгиликлари, янги билимлар, замонавий ахборот технологиялари ва хизмат курсатиш усулларида намоён булади.

Инновациялар иктисодиётни модернизациялашни, ишлаб чикаришнинг техник ва технологик базасини узлуксиз янгиланишини, янги ракобатбардош

махсулотларни узлаштириш, товарлар ва хизматларнинг жахон бозорларига самарали кириб боришини таъминлашга йуналтирилади. Инновацион йуналишга асосланган иктисодий усиш ривожланишнинг эволюцион натижаси булиб, унинг мохиятини фундаментал фанлар, янги илмий ишланмалар, назарий ва амалий кашфиётлар, бошкарувнинг янгича усуллари ташкил этади. Бунда асосий эътибор иктисодий фаолиятдан кутилаётган максад, унга эришиш йуллари, бу йуналишда ракобат мухитининг мавкеи ва таъсирига каратилмоги лозим.

Жахонда хужалик юритиш амалиёти ишлаб чикаришда ва такрор ишлаб чикаришни мунтазам ошириб боришда, иктисодий тараккиётнинг баркарорлигини таъминлашда, ишлаб чикарувчи кучларни тубдан янгилашда инновацияларнинг асосий харакатлантирувчи куч эканлигини исботлади. Шунга кура, эндиликда жахоннинг барча мамлакатларида инновацион фаолият иктисодий ривожланишнинг барча боскичларида баркарорликни таъминлаш асоси булиб хизмат килади, унинг негизида мамлакат иктисодий хавфсизлигини химоя килиш, моддий-техника базасини замонавий технологиялар асосида янгилаш, ишлаб чикаришни тубдан модернизация килиш имкониятлари яратилади. Факат шу йуналиш негизидагина ишлаб чикариш харажатларини камайиши, макроиктисодий курсаткичларнинг ижобий холати кузатилади. Шу боис, асосий эътиборни иктисодий-ижтимоий тараккиёт омили сифатида инновацион фаолиятга, унинг турли боскичлардаги ривожланиш даражасига, ахборот коммуникация тизимидаги узгаришларга ва уларнинг самарадорлигига каратишимиз лозим.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Маколанинг назарий ва методологик асоси булиб, ахборот технологиялари сохасида илмий - техникавий инновациядан фойдаланиш хусусияти сохаси буйича етакчи мутахассисларнинг мехнатлари, шу билан бирга хориж олимларидан бу йуналишнинг назарий асослари жуда куламли, серкирра булиб, унинг асосий хусусиятлари дастлаб кенг маънода гарб иктисодчиларидан П.Друкер, Дж.Залмен, Л.Д.Рейман, Д.Сахал, Б.Твисс, Й.Шумпетер ва Узбекистонда инновацион жараёнларнинг ривожланиши бозор иктисодиёти шаклланиши билан богликлиги туфайли кутарилаётган масала мамлакатимиз учун алохида ахамиятга эга. Шунинг учун хам инновацион фаолият юритиш, уни жараёнларини кучайтириш давлатимизнинг сиёсати даражасига кутарилди.

Хрзирги пайтда Узбекистан иктисодчи олимлари - Ш.Р.Орифханов, Б.Б.Абдуллаев, Р.Я.Досумов, Т.К.Иминов, А.МДодиров, М.А.Махкамова, Р.М.Мухитдинова, Х.А.Мамажанов, И.А.Тухлиев, М.Л.Турсунхужаев, О.Х,.Х,икматов, М.Ш.Шарифхужаев, Л.И.Шибаршова, А.Н.Арипов, Х.А.Мухитдинов, Т.З.Тешабаев, И.И.Искандаров, Д.И.Кокурин , М.А.Махкамова, Л.А.Соколова, И.С.Тухлиев, А.Х.Хикматов, В.М.Шепелёв, Н.М.Юсупова, Б.Б. Абдуллаев, Т.Хасанова, ва бошкаларнинг асарларида техник тараккиёт иктисодий усиш омили, саноат корхоналарини тубдан модернизация килиш манбаи, мамлакат ижтимоий-иктисодий ривожланишининг асоси сифатида урганилмокда. Улар хам «янгилик киритиш», «янгилик» ва «инновация» сингари категорияларнинг турлича талкинларини берганлар. Уларнинг фикрича инновацияларни катор белгилари буйича туркумлаш зарур.

"Инновация" атамаси биринчи марта австриялик иктисодчи Й.Шумпетер томонидан 1912 йилда «Иктисодий ривожланиш назарияси» асарида таклиф этилган. Инновацион назариянинг энг асосий коидалари хам ушбу асарда тула асослаб берилган. У инновация деб ишлаб чикариш сохасида кулланган янгилик ва у билан боглик барча узгаришларни тушунган. Унинг фикрича, инновация фойда олишнинг асосий омилларидан бири хисобланиб, ишлаб чикаришнинг баркарорлигини таъминлаш, ривожланишни янада тезлаштириш манбасидир. Кейинчалик Й.Шумпетер рус иктисодчи олими Н.Д.Кондратьевнинг "иктисодий ривожланишнинг тулкинли концепцияси" ни узинининг инновацион назарияси билан боглади ва натижада у циклли ривожланиш назариясини шакллантирди. Бу назариянинг асосий харакатлантирувчи механизми сифатида, янгиликларни жорий этиш жараёнини хисоблади. Бу ерда харакатлар ёки тебранишлар сабабларини тахлил эта туриб, олим иктисодиёт фанида биринчи булиб ишлаб чикариш омилларининг янги комбинацияларини ажратиб курсатди ва уларни куйидаги боскичлар куринишида тавсифлади:

- янгилик, яъни истеъмолчиларга маълум булмаган неъматни ишлаб чикариш ёки бирор неъматнинг янги сифатини яратиш;

- саноатнинг муайян тармогида янги, амалда хали номаълум ишлаб чикариш усулини жорий этиш. Бу усулнинг асосида янги илмий кашфиёт ётади ва у тегишли товарнинг тижоратда кулланишининг янги усулидан иборат булиши мумкин;

- сотишнинг янги бозорини узлаштириш, яъни муайян мамлакат саноат махсулотларининг хозирга кадар иштирок этмаган, янги бозорларда сотилиш имкониятларининг яратилиши;

- хом-ашё ёки ярим тайёр махсулотларнинг янги манбаларини узлаштириш (бунда мазкур манбанинг аввал мавжудлиги ахамиятли эмас);

- ишлаб чикаришни кайта ташкил этишнинг самарали усулларини куллаш, монопол мавкени таъминлаш (трестлар тузиш йули билан) ёки бошка корхонанинг монопол мавкеига бархам бериш.

Бундай таснифнинг асосида "янгилик" тушунчаси ётади, у муайян тизимда ёки сохада янгиликларнинг ёки уларнинг бирон-бир тупламининг тебранишлари амплитудаси ва давомийлигини аниклашга имкон беради. "Янгилик" бу ишлаб чикаришни кенгайтириш, унинг самарадорлигини оширишга каратилган маълум бир фойдали узгаришни назарда тутади ва шу маънода ушбу тушунча "ихтиро" тушунчасига жуда якин. "Янгилик киритиш"

- бу янги техника ва технологияни, ташкил этиш ва бошкаришнинг такомиллашган усулларини узлаштириш демакдир. "Инновация" эса - бу "махсулотлар, технологиялар, ташкилий шаклларнинг янги турларини ишлаб чикишга, яратишга, таркатиш ва фойдаланишга йуналтирилган фаолиятдир". Бу йуналишдаги бошка тадкикотлар Й.Шумпетер курсатиб утган комбинацияларнинг барчаси инновацияларни, уларнинг пайдо булиш боскичлари, табиати ва конуниятларини урганишда тугри хулоса килишга имкон беради.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Шуни кайд этиш лозимки, хозирги кунда хам ижтимоий-иктисодий ривожланиш боскичларида бундай ёндашувнинг турли куринишлари турлича шакл ва услубларда намоён булишини кузатиш мумкин.

Узбекистон Республикасининг ижтимоий-иктисодий ривожлантириш стратегияси келажакда етакчи тармокларни модернизациялаш ва техникавий кайта куроллантириш, барча сохаларни замонавий ахборот технологиялар негизида доимий ривожлантириш, ахборот тизимини кучайтиришга каратилган.

Фан-техника тараккиёти, илмий салохиятни ривожлантириш, иктисодиёт ва жамият хаётининг барча сохаларида замонавий технологияларни, компьютер техникаси ва телекоммуникация воситаларини оммавий жорий этиш ва улардан фойдаланиш, ахолининг ахборотга булган ошиб бораётган эхтиёжларини янада туларок кондириш, жахон ахборот ресурсларидан

фойдаланишни кенгайтириш ахборот технологиялари сохасини ривожлантиришнинг асосий вазифалари хисобланади.

Ахборотлаштириш сохасини инновацион йуналиш буйича истикболли ривожлантириш куйидаги йуналишларда амалга ошмокда:

-Телекоммуникациялар инфратузилмаси;

- Стационар ва мобил алока;

- Мобил алока бозори;

- Интернет тармоги;

- Ахборот ва маълумотлардан фойдаланиш.

- Ахборот ресурслари;

- Салохият яратиш миллий сиёсати;

- Ахборот технологиялари сохасида саводхонлик;

- Халкаро ва регионал хамкорлик;

- Ахборот технологияларидан фойдаланишда ишонч ва хавфсизликни мустахкамлаш;

- Хукукий-меъёрий базанинг ривожланиши;

- Электрон хукумат, АТ дан давлат бошкарувида фойдаланиш;

- Интерактив давлат хизматларини курсатиш;

- Давлат ахборот ресурслари ва тизимлари;

- Электрон тижорат;

- Электрон таълим;

- Электрон согликни саклаш;

- Электрон бандлик;

- Электрон атроф мухитни мухофаза килиш;

- Оммавий ахборот воситалари;

- Ахборот жамиятининг этик жихатлари;

- Халкаро ва регионал хамкорлик ва бошкалар.

Маълумки инновацион фаолият корхоналарга ракобатда жиддий устунликлар беради, баркарорликни таъминлайди, бозордаги мавкенинг мустахкамланиши ва кенгайишига ёрдам беради. Технологик салохиятнинг кучайиши, янги технологик ишланмаларни мослаштира олиш кобилиятини ошириш бозордаги мавкенинг яхшиланишига ва иктисодий стратегик жихатдан яккол кузатилаётган ижобий натижа билан сотиш хажмини купайишига олиб келади. Корхоналарнинг, бир томондан, инновациялардан бундай кучли манфаатдорлиги ва, бошка томондан эса уларга богликлиги инновацияларни узлуксиз такрор ишлаб чикариш тизимини шакллантиради, ишлаб чикариш ва

илмий техник фаолияти сохалари уртасидаги якин ва самарали алокани таъминлайди. Бундай масалалар ечимини таъминлаш корхоналар ва тармоклар илмий-техник салохиятининг даражаси билан тугридан-тугри богликдир.

Мамлакатимиз корхоналари учун инновацион жараёнларни амалга ошириш ва ривожлантиришга эхтиёж авваламбор жахонда юз бераётган

иктисодий инкироз шароитида иктисодиётнинг эркинлаштирилиши ва Узбекистоннинг жахон хужалигига узвий кириб бориши зарурлиги билан белгиланмокда. Буни натижаси уларок Узбекистон хукуматининг бир катор карорлари инновацион стратегиянинг ривожланиши чора-тадбирларини белгилаб бермокда.

Бозор иктисодиётининг такомиллашиб бориши инновацион технологияларнинг хужалик фаолияти юритувчи турли касб эгалари ва турли тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириб борувчи жараёнларнинг фаолиятига шароит яратиб беради. Уларнинг самарали мехнати учун бу фаолият эгаларини канчалик бозор хакида, ракобатчилари хакида, истеъмолчилар хакида ва нихоят талаб ва таклиф хакида канчалик ахборотга эга булса, шунчалик самарали иш олиб боради. Бунда инновацион технологиялардан булган ахборот фаолияти катта роль уйнайди.

Жахон иктисодий инкирози окибатларининг олдини олиш буйича юртимизда кабул килинган инкирозгага карши дастурни бажарилишини таъминлаш максадида республикамиз ахборотлаштириш сохасида инновацион технологияларни ривожлантириш куйидаги асосий вазифаларни бажарилиши билан боглик:

- сохада модернизация жараёнини тезлаштириш, энергия тежайдиган янги техника ва технологияларни жорий этиш;

- ишлаб чикаришни техник ва технологик янгилаш хамда хизматлар ракобатбардошлигини таъминлашга каратилган лойихаларни амалга ошириш;

- илмий-техника инновация ишларини молиялаш ва имтиёзли кредитлаш механизмларини такомиллаштириш;

- сохада хизматларни янги турларини ривожлантириш;

- жалб этилган хорижий ва махаллий сармоялар микдорини ошириш;

-кишлок жойларда сохани инновацион ривожлантиришини таъминлайдиган

хусусий бизнес ривожланиши учун кулай шарт шароит

хозирлаш, сервис инфратузилмасини янада ривожлантириш, янги иш уринларини ташкил этиш борасида ишларни жадаллаштириш;

- ишлаб чикариш жараёнини автоматлаштириш оркали иш хаки харажатларини камайтириш.

Бугунги кунда республика ахборотлаштириш сохасини инновацион йуналиш буйича истикболли ривожлантириш телекоммуникациялар инфратузилмасини самарали шакллантириш, стационар, мобил алока ва Интернет тармогида сифатли хизматларни ташкил этиш, ахборот ва маълумотлардан фойдаланиш буйича хизмат курсатадиган Интернет провайдерларини сонини купайтириш оркали, истеъмолчиларнинг танлаш имкониятини ошириш ва ракобат мухитини шакллантириш, халкаро йуналишлардаги ахборот алмашинуви хажмини (каналлар сонини) ошириш ва валюта тушумини купайтириш, сохада илмий-техник салохиятни ривожлантириш буйича миллий сиёсатни амалга ошириш каби вазифаларни бажариш билан боглик.

Ривожланган мамлакатларнинг иктисодиётда инновацион жараёнларни давлат томонидан куллаб-кувватлаш чораларини амалга ошириш буйича тажрибаласидан фойдаланиш мамлакатимиз учун алохида ахамиятга эга. Бу саноат, телекоммуникация ва бошка бир катор тармокларда инновацион фаолиятни тартибга солиш ва рагбатлантириш тизимининг шаклланишига кумаклашади. Мазкур масалани тадбик этишнинг долзарблиги республика корхоналарида илмий - техникавий ва инновацион сиёсатни амалга оширишда бошкарувнинг худудий-тармок органлари функцияларининг комплекс дастурларини ишлаб чикишдан тортиб, ишлаб чикаришда илмий - техник янгиликларни руёбга чикариш буйича фаолиятининг тезкор масалаларини хал килишгача кенгайиши шароитларида янада кучаяди.

Узбекистон Республикасида олиб борилаётган илмий - техник сиёсат ва илмий - техник салохиятни саклаб колишга ва ривожлантиришга, бозор ислохотларининг чукурлаштирилиши шароитларида мамлакатнинг ижтимоий-иктисодий муаммоларини хал этишда саъий-харакатларни жамлашга каратилган.

"Илмий - техникавий салохият" - жамият томонидан жамгарилган билимлар даражаси булиб, бу билимлардан илмий - техникавий ва таъминловчи моддий ва ташкилий шарт - шароитлар йигиндиси сараланади. Илмий салохият «илмий тизимнинг уз эхтиёжларини ва у хизмат курсатаётган ижтимоий тизимнинг эхтиёжларини кондира олиш кобилиятидир. Пировард илмий натижа эса, соф илмий махсулотни чикариш, хусусан, бу махсулотдаги илмнинг хиссаси илмий салохиятни интеграцияловчи курсаткич булиб, хизмат

килади". Бу тушунча илмий - техник фаолиятни амалга оширишининг манбасини ва потенциал имкониятларини бирлаштиради.

Илмий - техникавий билимларнинг шаклланиши кишиларнинг интеллектуал ижодий урганиш ва билим олиш фаолияти ёрдамида юз беради. Бу фаолият ишлаб чикаришни такомиллаштириш, янги товарлар ва хизматлар яратиш, кишиларнинг хаёт шароитларини яхшилаш ва маданият даражасини ошириш, табиат ва жамиятнинг окилона биргаликдаги фаолияти учун билимларнинг тулдирилишини, таркатилишини ва ишлатилишини таъминлайди.

Илмий - техника алохида динамизмга эга, унинг такрор ишлаб чикарилиши ва устирилиши кисман ташкаридан ресурслар киритилиши билан, кисман салохият уз фаолиятининг махсули булган ресурслар хисобидан таъминланади. Фундаментал фаннинг пировард натижалари (назария, кашфиёт, теорема, алгоритм ва бошкалар) товар шакли ва бахога эга эмас балки амалий фан учун «хом - ашё» булиб хизмат килади. Илмий - техника салохияти учун иктисодиётнинг бошка тармокларидан келиб тушаётган моддий ва пул ресурслари ташки ресурслар хисобланади. Илмий тадкикотлар ва техник ишланмалар бошлангич дакика холос. Пировардида эса иктисодий ва ижтимоий натижаларга уларнинг ишлаб чикариш ва истеъмол сохасида узлаштирилиши туфайли эришилади. Илмий - техникавий салохият - бу: - жамгарилган билимларнинг (ахборотнинг) йигиндиси, уларни яратадиган, асрайдиган ва куллайдиган булиб, у илмий - техника муассасаларининг ички ташкилий тузилмасини хам, илмий - тадкикот ва тажриба - конструкторлик ишлари сохасининг фан секторлари ва тармоклар буйича табакалаштирилган илмий - техника муасссаларини бирлаштирувчи миллий таркибий тузилмасини хам уз ичига олади. Илмий - техникавий ютуклар ва инновацион фаолият моддий бойликлар усишининг ва инсон капитали сифати юксалишининг бош манбалари хисобланиб, миллий бойликнинг интеллектуал - ахборот элементларининг - илмий - техникавий, инновацион, таълим ва маданий салохиятнинг жадал ривожланишини назарда тутади;

Фан ва техниканинг иктисодиётда сифат силжишларини таъминловчи устувор йуналишлари асосида миллий иктисодиёт тармокларини модернизациялаш ва янгилаш илмий - техникавий салохиятнинг самарали шакллантирилиши ва ишлатилишини такоза этарди. Илмий - техникавий салохиятнинг хар бир таркибий кисми узининг мустакил мазмунига эга ва улар бир хил ахамиятли эмас хамда бир - биридан мустакил эмас. Инсон

потенциалидан иборат таркибий кисми - янги билимлар (ахборот) генераторидир. Айна пайтда илмий - техникавий салохиятнинг бошка таркибий кисмлари, асосан таъминловчи вазифаларини бажарадилар. Илмий -техникавий салохият муайян таркибий кисмнинг устун равишда усиши, шу пайтнинг узида бошкаларининг чекланиши ёки кискартирилиши холида шакллантирилиши мумкин. Ахборот таъминоти даражасини ошириш персоналдан иборат таркибий кисмининг кискартирилишига ёрдам беради ва бу кучни хизмат курсатиш сохаларига сафарбар этади.

Илмий - техникавий салохият хар кандай депитеграциялашган тизимнинг характеристикасидир: глобал тизим, дунёнинг алохида минтакаларидан иборат тизим, мамлакатлар, мамлакат минтакалари ёки унинг иктисодий тармоклари, алохида корхона ёки илмий - техник ташкилотлари иерархиясининг хар кандай даражаси илмий - техникавий салохияти бошкаларидан бутунлай ажратилган эмас. Зеро илмий - техникавий салохиятларнинг алохида таркибий кисмлари уртасида мунтазам айирбошлаш содир булади ва натижада у хар бир тизимнинг илмий - техникавий салохиятини ривожланишига олиб келади. Бундай эркин айирбошлаш фунтаментал тадкикотларни ва амалий, илмий - тадкикот ва тажриба - конструкторлик ишларини натижаларига тааллукли. Пировард махсулотларни яратувчи тармокнинг илмий - техникавий салохияти мукаррар равишда унга ресурслар (технологик ускуна, хом-ашё ва материаллар ва бошкалар) етказиб берувчи тармокларда пайдо булган илмий - техникавий янгиликларни уз ичига олади. Уз навбатида ишлаб чикариш воситаларининг техникавий даражаси уларни тайёрловчи тармокларнинг илмий - техникавий салохияти билан белгиланади, бу салохият эса фундаментал ва амалий фаннинг ривожланишига боглик.

Миллий иктисодиётнинг тармоклар ва сохаларга булиниши илмий -техника салохиятларининг тармок ва минтакавий таркибини белгилайди. Тармок таркиби моддий ишлаб чикариш тармоклари, ноишлаб чикариш сохасининг илмий - техника базасини, уларга кирувчи ташкилотларнинг илмий - техника салохиятларини уз ичига олади. Минтакавий таркиби эса мамлакатнинг (республика, иктисодий минтакалар, вилоятлар, шахарлар) маъмурий ва иктисодий булинишига мувофик холда тавсифланади. Илмий -техникавий салохият бозор ислохотларига кадар амалда мавжуд булмаган, яъни мулкчилик шакллари буйича туркумланишига эга. Бунга боглик холда давлат мулки ва хусусий мулкнинг илмий - техникавий салохиятлари хакида суз юритиш мумкин.

Илмий - техникавий салохиятларнинг бир-бирига кириб бориши ва бойитиши минтака даражасида хам кузатилади. Минтаканинг илмий - техника салохияти купинча узининг худудида жойлашган илмий-муассасалар ва лойиха-конструкторлик бозорлари хисобига эмас, балки бошка минтакаларнинг илмий - техника салохиятлари жамгарган ютуклар хисобига шаклланади. Давлатлараро даражада эса халкаро мехнат таксимоти миллий илмий - техника салохиятларининг узаро биргаликдаги харакатига кумаклашади.

Илмий - техника салохиятининг сифат курсаткичлари фундаментал фаннинг ривожланиши даражасини бахолашга имкон беради. Бунда малакавий таркиб, илмий - тадкикот ва тажриба - конструкторлик ишларининг ва янги техника намуналарининг жахон даражасига мувофик келувчи ёки ундан узиб кетганлари хиссасини, шунингдек илм талаб хизматлар ва номоддий активларни умумий аниклангач, амалий фан даражаси каби курсаткичлар ишга солинади.

Илмий адабиётда илмий - техника салохиятини тавсифлаш учун алохида таркибий кисмлари (персонал, моддий - техника базаси) тавсифларидан ва молиялаш курсакичларидан фойдаланилади. Жами жорий харажатлар ва салохиятининг умумийлаштирувчи бахоси сифатида фундаментал ва амалий тадкикотлар ва ишланмаларнинг эскириши турли муддатларини хисобга олган холда илмий - тадкикот ва тажриба - конструкторлик ишларига жамгарилган харажатлар курсаткичи кулланилади.

Илмий - техникавий фаолиятнинг молиявий таъминоти уни тавсифласа хам, тула маънода у илмий - техникавий салохиятнинг таркибий кисми хисобланмайди. У ривожлинишнинг иктисодий омиллари томонидан яратилаётган имкониятларини акс эттиради хамда илмий - техника салохиятининг ва унинг алохида таркибий кисмларининг усишига кумаклашади.

Илмий - техника салохияти моддий - техника базасининг ривожланиши илмий муассасаларнинг ускуна ва асбоблар микдорини тулдирилиши билангина эмас, балки уларнинг юкори сифатга эга булганликлари билан ва аввало, махсус ва уникал ускуна ва асбоблар билан жихозланишига боглик.

Илмий - техника салохиятнинг моддий ресурсларини характерловчи курсаткичларга асбоблар ва курилмалар билан таъминланганлик, ахборот инфраструктураси ривожланиши даражаси, ускуналарнинг техник даражаси ва хизмат килган муддати киради.

Хрзирги пайтда статистик хисоботлар асосий фондларнинг бинолар ва иншоотлар, машиналар ва ускуналар, транспорт воситалари сингари элементларини ажратиб курсатган холда факат киймат куринишидаги маълумотларни олишга имкон берди. Амалдаги хисобни мухандислик, ишлаб чикариш ва илмий ускуналар хакидаги маълумотлар билан тулдириш лозим. Илмий ускуналар хакидаги маълумотлар (ускуналар таркибига тадкикот ускуналари ва курилмаларини, мураккаб ва уникал улчов ва синов асбоблари ва ускуналарини, хисоблаш техникани махсус улчов асбоблари ва ускуналарини, умумий максадлардаги улчов асбобларини, ташкилий ва нусха купайтириш техникасини киритиш зарур) ускуналарнинг хар бир тури буйича киймат ва микдор ифодасида берилиши керак. Шунингдек, маълумотларда уларнинг тавсифи ва ишлатилганлик даражаси акс эттирилиши зарур.

Илмий - техникавий фаолиятнинг моддий ишлаб чикаришдан фарк килувчи узига хос хусусияти (табиий ресурслар кам сарфланиши, ахборот ресурсларининг юксак роли, кадрларнинг табиий кобилиятлари, маълумот даражаси ва малакасининг хал килувчи ахамияти) расмий ва норасмий бирлашмаларнинг (институтлар, жамиятлар, кенгашлар, уюшмалар, хайъатлар, конгресслар, семинарлар ва бошкалар) фаолияти хакидаги ахборот ва ахборот каналларига (нашриётлар, нашрлар, журналлар, тупламлар, маълумотлар базалари ва хк.) киришнинг таъминланишини назарда тутади. Илмий - техника фаолиятининг энг мухим ресурси - илмий - техника ахборотидир. Чунки банкдан маълумотлар олиш янги тадкикотлар утказишга караганда 2-3 марта афзалрокдир.

Ахборот илмий - техник фаолият жараёнида иккиёклама роль уйнайди: биринчидан, у хар кандай тадкикот иши учун бошлангич материалдир, иккинчидан, у - илмий - тадкикот ва тажриба - конструкторлик ишининг натижаси. Ишлаб чикаришда инновацион фаолият ва илмий - техника фаолияти натижаларидан фойдаланиш ахборотнинг узатилиши асосида амалга оширилади. Хрзирги пайтда илмий - техника салохиятининг ахборот ресурсларини комплекс микдорий бахолаш амалга оширилмайди. Ахборотни кайта ишлаш воситалари илмий - техникавий фаолиятни мухим равишда интенсивлаштиргани учун илмий - тадкикот ва тажриба - конструкторлик ишларини бажарувчи муассасалар асосий фондларининг актив кисмида ИКТ ускуналари кийматининг усишини хисоблаб чикиш максадга мувофикдир.

Илмий - техникавий билимларни саклаш ва таркатишда ахборот тизимлари энг мухим роль уйнайди. Улар илмий - техникавий ахборотни

йигадилар, кайта ишлайдилар ва саклайдилар, олимлар, мутахассислар ва менежерлар орасида уни таркатадилар. Фан ва техника ривожланишининг хозирги жахон даражасида ун минглаб илмий - тадкикот ва конструкторлик ташкилотларининг мавжудлиги ва ахборот айирбошлаш тобора купрок равишда илмий - тадкикот ва тажриба - конструкторлик ишларининг сифати, муддатини ва утказилиши харажатларини белгилаб бермокда. Бунга фанларнинг бир - бирига кириб бориши ва фанлараро тадкикот ишланмаларининг амалга оширилиши тезлашуви тенденцияси хам таъсир этмокда. Айнан ахборот олдинги боскичларда олинган натижаларга ва илмий -тадкикот хамда тажрибаларга боглик равишда илмий - тадкикот ва тажриба -конструкторлик ишларига уз вактида тузатишлар киритишга имкон беради. Ахборот фаолияти илмий - техникавий фаолиятнинг алохида тури сифатида ажралиб чикди. У узига хос технология ва техник воситаларни кулловчи ихтисослашган ахборот хизматлари ва тизимлари куринишида ифодаланган тадкикотчилар, ишланмаларни бажарувчилар (конструкторлар ва лойихаловчилар), инновацион соха ходимлари ва ишлаб чикариш мутахассисларининг ахборот таъминоти даражаси илмий - техника салохияти ривожланиши ва ундан самарали фойдаланишга таъсир этади.

Хрзирги пайтда бозорларнинг жадал глобаллашуви шароитларида инновацион сохада тахлилий тадкикотларни ахборот таъминотининг роли мухим равишда ортди. Ахборотлаштиришнинг анъанавий йуналишлари билан бир каторда, масалан, илмий тадкикотларни олиб боришнинг ахборот таъминоти, ахборотлаштиришнинг катор долзарб йуналишлари ва уларга мувофик келувчи йуналишлари пайдо булди. Бу йуналишлар фан ва технологиялар сохасидаги хозирги ва якин йилларга башорат килинаётган узгаришларни узида акс эттиради.

Жахон микёсида иктисодиётнинг жадал ривожланишининг асосий омилларидан бири инсонларни, институтларни ва давлатларни узаро боглайдиган тармокларга айланаётган ахборот асрининг шаклланиши ва бунга боглик равишда инсонлар ва жамият хаётидаги ахборот алмашувини кучайишидир.

Ахборот технологиялари АТ махсулотлари халкаро савдоси, жахон бозорининг тез суръатларда кенгайиши мухим тенденциясига айланди. АТ бозори жахон хужалигининг анча динамик ва кенг сигимли секторига айланди ва бу мазкур сохада халкаро ракобатнинг кучайишига хамда куплаб давлатларнинг глобал АТ саноатидаги етакчиликни таъминлаш учун

коммуникацияни ривожлантиришда илмий изланишни ташкил этишга, АТ махсулотлари инновацияси ва тадбик этилишига харажатларни купайтиришига олиб келди.

Глобаллашув шароитида давлат ва улар иктисодиёти илмий-техникавий салохиятининг мухим таркибий кисмларидан бири бу ахборот ва уни таъминлаб берувчи ахборот технологияларидир.

Тахлилиларимиз асосида, замонавий глобаллашув жараёнларининг талабидан келиб чикиб, илмий-техникавий салохиятнинг таърифига кушимча янгича талкинини, яъни ахборот технологиялари мазкур салохиятнинг ажралмас кисми эканлигини таърифлаймиз.

Ахборот технологияларини замонавий илмий-техникавий салохиятнинг ажралмас таркибий компонентларидан бири эканлиги деб хисоблашимизда, биз аввало уларнинг замонавий ва глобал хусусиятларига ва миллий иктисодиётнинг ривожланишидаги алохида урнига эътибор бердик. Бугунги кунда ахборот технологиялар иктисодиётнинг куплаб тармокларида хал килувчи роль уйнайди. Алохида компанияларнинг ва миллий иктисодиётнинг ракобатбардошлиги, мамлакатнинг ички ва хорижий инвесторлар учун жозибадорлиги куп жихатдан ахборот инфраструктураси ривожланиши даражасига боглик.

Ахборот технологиялар иктисодий ва жамият ривожланишининг энг мухим компонентларидан бирига айланди, у йил сайин алохида мамлакатларнинг глобал ракобатбардошлигини купрок даражада белгилаб бермокда.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Изланишлар натижасида ахборот технологиялар сохасида илмий техникавий салохиятни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнларини куйидаги 3 боскичга булиш мумкин:

1. Шаклланиш даври - бу давр мустакиллигимизнинг дастлабки йилларни уз ичига олиб, унда миллий алока ва ахборот технология сохасини шаклланиши, давлат ахборот ресурслари салохиятини шакллантириш, миллий ахборот тизимларини яратиш хамда ривожлантириш, ахборотлаштириш ва телекоммуникация сохасида конунчилик базасини дастлабки асосларини яратиш, сохани техник-технологик жихатдан таъминлаш даврларини уз ичига олади;

2. Ривожланиш даври - бу миллий ахборот технология сохасининг ривожланишининг дастлабки даври булиб, унда республикаси телекоммуникация тармогини ривожлантириш, халкаро ахборот тармоклари ва

Интернет хизматларидан кенг фойдаланишни йулга куйиш, телекоммуникация хизматлари бозорини шаклланиши, жахон ахборот тармогидан эркин фойдаланишни йулга куйиш учун шароит яратиш, миллий маълумотлар узатиш тармогини шакллантириш ва ривожлантириш, мобил алока хизматларини кенг таркалиши ва ривожланиши, иктисодиёт тармокларида ахборот технологияларини кенг куллаш ва сохага хорижий инвестицияларни ва замонавий инновацион технологияларни жалб этиш ва улардан самарали фойдаланишни йулга куйиш жараёнлари билан характерланади;

3. Глобаллашув даври - бу давр хозирги вактда жамиятни ахборотлаштириш даврини уз ичига олиб, у иктисодиётнинг барча тармокларига ахборотлашувни кенг кириб бориши, ахборот ва уни таъминловчи технологиялар корхоналар ракобатбардошлигини асоси булиб колиши, у глобал ахборот тармокларининг жахон бозорида баркарор ишлашини таъминлаш, Интернет тури тармогининг глобаллашуви ва жахон, давлатлар иктисодиётнинг барча тармокларига ахборот технологиялари тизимининг интеграциялашуви билан характерланади.

ХУЛОСА

XXI асрда глобал ахборот жамиятига утиш даврида Узбекистоннинг замонавий миллий иктисодиёти самарадорлигининг асосини, табиий ва мехнат ресурслари билан бир каторда, мамлакатнинг инновацион салохияти ташкил этади. Ундан фойдаланиш постиндустриал ахборот жамиятига утишга имкониятларни очиб беради.

Ахборот технологиялари имкониятларининг усиши Узбекистонга хам таълуклидир. Ахборот технологиялар бозорини ривожлантириш буйича мухим чора - тадбирлар амалга оширилди, хисоблаш техникаси ва телекоммуникация воситалари импорти тез усмокда. Республикада телекоммуникациялар секторлари жадал суръатларда ривожланмокда. Сунгги йилларда хорижий мамлакатларга хам чикувчи каналлар сони бир неча марта ортди, бу биринчи навбатда Гарб компанияларининг йирик инвестиялари хисобига юз берди, телефон каналлари сони тез ортмокда.

Бугунги кунда республика ахборот технология сохасини инновация йуналиши буйича истикболли ривожлантириш телекоммуникациялар инфратузилмасини самарали шакллантириш, стационар, мобил алока ва Интернет тармогида сифатли хизматларни ташкил этиш, ахборот ва маълумотлардан фойдаланиш буйича хизмат курсатадиган Интернет

провайдерларини сонини купайтириш оркали, истеъмолчиларнинг танлаш имкониятини ошириш ва ракобат мухитини шакллантириш, халкаро йуналишлардаги ахборот алмашинуви хажмини (каналлар сонини) ошириш ва валюта тушумини купайтириш сохада илмий-техник салохиятни ривожлантириш буйича миллий сиёсатни амалга ошириш каби вазифаларни амалга ошириш билан боглик.

Узбекистоннинг илмий-техникавий салохияти махаллий илмий мактаблар, тармокларнинг моддий-техника, кадрлар ва ахборот базалари маълумотлари, кампаниялар, илмий-техника муассасалари ва олий укув юртларининг статистик хисоботлари маълумотларидир.

Илмий адабиётда илмий - техникавий салохиятни тавсифлаш учун алохида таркибий кисмлари (кадрлар, моддий - техника базаси) тавсифларидан ва молиялаш курсакичларидан жами жорий харажатлар ва салохиятининг умумийлаштирувчи бахоси сифатида фундаментал ва амалий тадкикотлар ва ишланмаларнинг эскириши турли муддатларини хисобга олган холда илмий -тадкикот ва тажриба - конструкторлик ишларига жамгарилган харажатлар курсаткичи кулланилади.

Глобаллашув шароитида давлат ва улар иктисодиёти илмий-техникавий салохиятининг мухим таркибий кисмларидан бири бу ахборот ва уни таъминлаб берувчи ахборот-коммуникация технологияларидир.

Тахлилиларимиз асосида, замонавий глобаллашув жараёнларининг талабидан келиб чикиб, илмий-техникавий салохиятнинг таърифига кушимча янгича талкинини, яъни ахборот технологиялари мазкур салохиятнинг ажралмас кисми эканлигини таърифлаймиз. Ахборот технологияларини замонавий илмий-техникавий салохиятнинг ажралмас таркибий компонентларидан бири эканлиги деб хисоблашимизда, биз аввало уларнинг замонавий ва глобал хусусиятларига ва миллий иктисодиётнинг ривожланишидаги алохида урнига эътибор бердик.

REFERENCES

1. А.Н.Арипов. Ахборот-коммуникациялар сохасида бошкарув тизимини такомиллаштириш муаммолари. - Т.: Автореферат и.ф.н.дисс., 2004

2. А.Н.Арипов, Т.К.Иминов Узбекистон ахборот-коммуникация технологиялари сохаси менежменти масалалари. - Т.: Фан ва технология, 2005, 92-101б.

3. Абдираимов И., Муминов Р., Маленова С., Малый инновационный бизнес: факторы устойчивого развития. // Экономический вестник. Узбекистан, 2000, №

4.

4. Махкамова М.А. Новые подходы в развитии инновационной деятельности Узбекистана. Сборник МГУ им. Ломоносова, №3, Москва, 2002

5. Махкамова М.А. Рыночная стратегия инновационной деятельности промышленных предприятий. Вестник ТашГТУ, №1., Ташкент, 2002

6. Aфонин И.В. Инновaционный менеджмент. - М.: Гapдapики, 2005.

7. Aбpютинa М.С. Экономии ^ед^^тая. - М.: «Дело и сеpвис», 2004.

8. Aбулкосимов Х,.П., Pax1имовa Д. вa бошкaлap. Ижтимоий-иктисодий жapaëнлapни бошк^иш. - Т.: Г.Гулом номидaги нaшpиëт мaтбa ижодий уйи, 2007.

9. Бусыгин A.B. Эффективный менеджмент. - М: Фин^есс, 2004.

10. Вихaнский О.С., Нaуpов A.И. Менеджмент. - М.: Экономикa, 2004.

11. Веснин B.P. Основы менеджментa. - М.: Элит, 2004.

12. Воpонинa Э.М. Менеджмент пpедпpиятия и оpгaнизaции. - М.: МГУ, 2004.

13. Геpчиковa И.Н. Менеджмент. - М.: Питеp, 2007.

14. Герасименко В.В. Основы менеджмента. - М.:ТЕНС, 2004.

15. Джумaев 3.A. Муниципaльнaя экономии. - Т.: Евpaзия, 2003.

16. Дaфт P. Менеджмент. - М.: Питеp, 2004

17. Егеpев ИА. Стоимость бизнесa: Искусство упpaвления. - М.:Дело, 2003.

18. Евенко Л.И. Организация как система. Теория амерканского

19. Забелин П.В., Моисеева Н.К. Основы стратегического управления. - М., ИВЦ «Маркетинг», 1997. -195 с.

20. Идрисов А.Б., Картышев С.В., Постников А.В. Стратегическое планирование и анализ эффективности инвестиций. - М., Филинъ, 1996.-272 с.

21. Иванов М., Колупаева С., Кочетков Й. США: управление наукой и нововведениями. -М., Наука, 1990. -214 с.

22. Инвестирование в инновационный бизнес: мировая практика - венчурный капитал / Сост. И общ. Ред. Н.М.Фонштейн. -М., Дело, -1996. -172 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.