CC BY
14This article deals with the usage of genre mathnavi and the role of its creation of Tughral. In a result, the poet of this genre too, and its too for genre of works as soqinoma and daston was used, the traditional classical of literature in this time to addition and improvement. The material was of article's researcher for relation of literature and researchers it will be benefit.
Key words: Tughral, verse, mathnavi, soqinoma, daston, poet, creation, poem, and genre.
Сведения об авторе:
Шоев Абдухамид Абдунабиевич - кандидат филологических наук, доцент кафедры теории и истории таджикской литературы Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни. E-mail: sayron80@mail.ru.
About the author:
Shoev Abdukhamid Abdunabievich - Candidate of Philological Sciences, Lecturer of Department of Theory and History of Tajik literature in Tajik State Pedagogical University named after Ayni. E-mail: sayron80@mail.ru.
УДК: 891.550-1:82
ТАМСИЛХРИ ХИКАМЙ ДАР ДОСТОНИ "ИСКАНДАРНОМА"-И НИЗОМЙ
Нозимова Г.С.
Донишгоуи миллии Тоцикистон
Достони "Искандарнома" аз панчумин достонхои "Хамса"-и Низомй мебошад ва бо хусусиятхои бадеии худ гояхои баланди инсондустиро дар хикмату андарзхое, ки бо андешахои фалсафии шоир тавъаманд, дар бар мегирад. "Искандарнома"-ро шоир дар ду кисмат офаридааст, ки аз руйи мазмуну мундарича хар як кисмати достон метавонад дар худ мустакилу алохида бошад. Гузашта аз ин, шоир дар OFOЗи достон ишора ба навиштани достони "Искандарнома" карда, максади офаридани достони сегонаро доштааст, ки дар он шахсияти таърихиии Искандарро аз се дидгох ба намоиш гузорад: 1.Искандари фотех; 2.Искандари хаким; 3.Искандари паёмбар. Шояд баъд аз офаридани ин достон шоир шахсияти Искандари хакимро бо Искандари паёмбар наздик дарёфта, онхоро дар як кисмати достон ба хам овардааст ва ин кисмати достонро "Хираднома" ва ё "Икболнома" номидааст ва кисмати аввал, ки бештар ба тасхиру чахонгирихои Искандар пайванд аст "Шарафнома" ном гирифтааст.
Бо навиштани достони "Искандарнома" Низомй пеш аз хама мехохад дар симои таърихии Искандари чахонгир шахсиятеро тасвир намояд, ки дар мехвари андешахои хикматомузи шоир карор дошта, суду зиёни рузгораш низ омузанда бошад. Аз ин ру, масъалагузорй низ дар ин достон аз дигар вачх сурат гирифтааст ва метавон шахсияти Искандарро дар ин достон хамчун шохи ормонй пазируфт. Гёте В. сархади эчодшударо миёни офаридахои Фирдавсию Анварй ва Низомй чунин тавсиф мекунад: "Фирдавсй гузаштаи дурро сароида, Анварй-шодмонй ва шукуху шавкати подшохи амривактиро ва танхо Низомй расми вокеии ояндаро ба калам додааст"[5, с.338], ки ишора ба хамин достони "Искандарнома" мебошад. Мухаккики осори Низомй, Алиев Газонфар Юсуфоглу низ бар ин назар аст, ки: "Умуман хамаи достонхои Низомй, аз чумла "Искандарнома" ба оянда нигаронида шудааст. Танхо ба сурати достонй назар кунем, дар он чамъияти хаёлй тасвир шуда, бидуни подшох хама аз лихози кудрат баробар зиндагй доранд"[1, с.15]. Алиев Г.Ю. нигохи Низомиро дар офаридани ин асар аз махорати хуби касбии у дониста, аз рохи хаёли ичтимой ворид шуданашро ба ин асар рохи хеле мураккабу душвор дониста онро чунин маънидод менамояд: "...аммо ачиб хам бошад, дар ин накши халкунанда хушбинии у, бовар ба кудрати аклонии инсон, ки бо дилсузию шодмониаш дар мехвари таваччухи шоир карор гирифта буд, мавкеи асосй дошт. Х,ар ду кисмати охирин достони офаридаи Низомй саршор аз тамсилу ручуъхои лирикист ва дар он чунин акида таъкид мегардад, ки инсон худ сохиби такдири худ мебошад, хушбахтиаш низ аз худаш вобаста аст. Ба ин акида кахрамони асосии Низомй-Искандари хаким гувох аст"[1, с.15].
Хамсашиносон ва ё мухаккикони осори Низомй, аз чумла Бертелс Е.Э., Брагинский И.С., Гафуров Б., Афсахзод А., Шарифов Х., Зарринкуб А., Алиакбари Шахобй, Алиев Г.Ю., Вахиди Дастгардй, Бехрузи Сарватиён, Барот Занчонй, Азизи Давлатободй, Бегдилй Гудомхусайн, Восиева Р. ва f. пахлухои гуногуни достони "Искандарнома"-и Низомиро ба тахкик кашидаанд, ки дар омухтани ин достони "кухану навороста" назари эшон муфид аст.
Аз руйи мавзуву мундарича достони "Искандарнома" дар муносибат бо дигар маснавихои "Хамса"-и Низомй якнавохт набуда, ба масъалахое дахл намудааст, ки саршор аз панду хикмат мебошанд; ба мисли ягонагии Худо, маърифати оламу хастй, коинот, маргу зист, талабу казо, адлу дод, сармояи умр, эътибору эътино, бузургиву факр, ганчу ранч, бевафоии дахр ва f. Паёми ахлокии шоирро дар тамомии достони "Искандарнома" метавон пайдо намуд. "Низомй чунонки одати уст, дар "Искандарнома" хам сухани худро бо тавсифхои печидаву душвор ва дар
бархе маворид nyp аз paмзy киноя, хатто мyaммoгyнa бaëн мекyнaд, чунонки гох муктазои холро, ки яке аз аркони балогат аст рахо мекунад, то як мазмуни печидаро бдаварад"^, с.14].Бо ин далел, дар ин пажухиш атрофи тамсилхои хикамии достони "Искандарнома"-и Низомй (дар мисоли "Шарафнома") бахс хохем кард.
Достони "Искандарнома"-и Низомй аз вачхи мавзуъ дорои чанд хусусият аст. Аввал ин ки шоир бо як нигохи тоза ба ин асар ворид мешавад ва бо ин "тарзи нав" мехохад омузахои ахлокии худро дар бозтоби образи таърихии Искандар (ки хамачониба зиндагиномаи ypo фаро гирифта буд) ба тасвир бикашад. "Низомй, пеш аз он, ки таърихи таваллуди Искандарро гузориш дихад, аз киссахои дар ин боб мавчуда ëд мекунад. Онхо аз тафсилоти pивoëти тавлиди Искандар буда, дар атрофи он хабари здадеро мутолиа карда ва хуб андеша рондааст: Дар ин достон доварщо басест, Маро гуш бар гyфmaи хар касеam "[11, с. 33J.
Дигар ин ки бо тачдиди назар ба ин симои таърихй шоир як навъ чуну чарохои ботинии худро чавоб гуфта, дар партави он оромиши маънавй чустааст. Восиева Рд. дар фишурдаи рисолаи доктории худ py овардани Низомиро ба достони Искандари Макдунй, офаридани як шохи ормонй ва барои дигарон намунаи ибрат медонад[6, с.18] ва шояд хамин такрзои маънавии шоир ба y имкон медихад, чехраи Искандарро дар вачхи тахайюлоти хеш бисозад. Аз ин py, "Низомй дар китоби "Шарафнома", он чи аз достони Искандари писари Файлакусро, ки Фирдавсй ногуфта гузашта буд ба риштаи назм даровард[10, с.806]". Бо таваччух ба ин нукта метавон гуфт, ки достони "Искандарнома"бо тархи мавзуъ собикаи наве дар пайдо шудани образи Искандари офаридаи Низомй мебошад. Аз ин py, дар руйкарди ин образ, мо ба равишу гирудорхое мувочех мешавем, ки хоси Искандари таърихй набуда, бо ормонхои гузорандаи номаи хусравонй - яъне Низомй пайванд мебошад: Ки бешугл чандин набояд нишаem, Дигарбора mapзе нав орам ба да^[8, с.17].
Дар мукаддимаи "Гузидаи Искандарнома" Абдулмухаммади Оятй менигорад, ки: "Низомь бо овардани сокиномахо дар огози хар банд аз "Шарафнома" ва афзудани муганниномахо дар огози хар банд аз "Икболнома", сипас сурудани байте чанд дар хикмату андарз ва накди достонхои тамсилй, шеваи навине падид оварда, ки мачмуаест аз шеъри гиной ва тамсиливу рамз[7, с.13-14]".Аз он чо, ки Низомй аз рохи хакимонаву файласуфона ба достон ворид мешавад, ранч бар он мебарад, ки ганччи аслиро инсон бишносад ва хеч гох ганччи дyнëpo ба чавхари вучуд, ки офаридаи Худованди яктост баробар насозад ва умри худро барои ба даст овардани он зоеъ магардонад. Барои ин, - мегуяд, - кудрати офаринандаи хешро бояд шинохт, ки У ганчхонаи вучудатро бо тамомии неъмат муфаррах месозад, вагарна: Агар барфурузй чу мщ сад чарог, Зи хуршед бошад бар y номи дог[8, с. 18 J.
Хадафи аслии нигорандаи ин достон дар бознигарй ба асли хеш, яъне худсозиву худшиносй тафаххус мегардад ва хикмати равшаннамоеро дар шинохти Х,ак бо таъбири "Оби Х,айвон" ë Хизр дар бар дорад, ки хамаи харакоту aмaлиëти кахрамони достон низ ба хотири бoзëфти ин чавхари вучуд сурати вокей касб мекунад. Бертелс Е.Э. бо ишора ба достони "Рафтани Искандар ба зулмот" мегуяд: "Низомй ëдoвap мешавад, ки муъчизахо дар зулмот хеле здад буданд, ба монанди сури Исрофил:
Чу гуяндаи дигар он кон кушод, Асосе дигарбора нamвон нщод[3, с. 63J ".
"Хамчунин, - меафзояд Бертелс Е.Э. - пайки иллохй дар Олами зулмот ба Искандар санги хурдеро медихад ва фармон чунин мешавад, ки хангоми баргашт ба рушной, y барои ин санг хамвазне пайдо намояд. Маълум мегардад, ки ин санги хурдро бо хеч чизе хамвазн кардан нашояд, чунки он аз куххо вазнинтар аст"[3, с.64]. Аз дигар муъчизахои офаридаи Низомй дар py ба руи кахрамони хеш, тасвири шахрест, ки дар кабати кух чой гирифтааст. Аз он кух сари хар вакте садо берун мешавад ва яке аз бошандагони он мавзеъро ба суйи худ мехонад ва баъд аз рафтан y дигар аз он чо барнамегардад. Искандар мехохад ба ин муъчиза дарбиравад ва чанде аз хамрохонашро ба шахр мефиристад, то ин сирро ошкор намоянд, аммо кух яке аз онхоро ба суяш мехонад ва харчанд хамрохон мекушанд ypo боздоранд, коре наметавонанд анчом диханд ва y мераваду дигар барнамегардад ва ин муъчиза барои онхо хамчу сир бокй мемонад. Искандар ин муъчизаро хамчу панде дар рузгори худ дapмеëбaд: Масал зад, ки "хар кас, ки y зод, мурд, Зи чанги ацал уец кас цон набурд. Чу бо грргирон надоранд зур, Ба пои худ оянд гурон ба гур. Гахи mир хурдан уцоби далер,
Ба парри худ ояд зи боло ба зер "[8, с.298J.
Чунин гардиши во^ахо дар "Иcкaндapномa" як навъ бозгукунандаи зиндагии шоир низ мeбошaд, аз он ки Низомии Ганчавй бо гобикаи рузгори гyзapо cap ба ин достон зада 6уд.
Нaxycт барои нишон додани xycycиятхои FOявии acap ба чанд тaмcили доcтонй ручуъ мeкyнeм, то бираесм ба авчи aндeшaхои хакимонаи Низомии Ганчавй. "Дар тобикаи назми "Шарафнома", ки Низомй xyдpо дeхконy тох^^на ва дигаронро xyшaчинy xонaпapдоз мeдонaд:
Хама хушачинанду ман донакор, Хама хонапардозу ман хонадор[8, с.17]. ба тамсиле ишора менамояд: Шунидам ринде цигартофта, Дурусте кущн дошт навёфта. Шунид аз дабирони динорсанц, Ки зар зар кашад дар цахрн, ганц ганц. Ба бозор шуд, то ба зар зар кашад, Ба як магрибймагрибй даркашид. ..[8, с.18J.
Дар тамшли фавк, якчанд маеъала барраот мeшaвaд. Яъш марди ринд дар зохир хамон хариш дyнëxоp acт ва ба як мaFpибй мaFpибй даркашидан, мaFpибии аввал ишора ба динори дар даст доштаи марди ринд ва мaFpибии дуввум caвдогap ва матлаби шоир аз ин caвдои чахон аст. Он ки дар cypоFи зар вориди дукони гавхарфуруш мeшaвaд ва дар паи ба даст овардани онхо динори xyдpо мeфишонaд:
Ки зар зар кашад дар цахрн, ганц ганц[8, с.18J.
ишора ба ижонхои нодону cодaecт, ки ба xотиpи cyди бeштap накди capмояи xyдpо аз дacт мeдихaнд ва панди cappофи озодмард: Ки бисёр н-ояд бари андаке, Яке бар сад ояд, на сад бар яке[8, с.18J.
далолат бар он мeкyнaд, ки ба макри ин чахон фирвфта машав. Саррофи озодмард Х,аким Низомй аст, ки гаронмоя ганчи офаридаи xyдpо бо нyктacaнчию мaънишиноcй ба пайрохаи рузгор мeфиpиcтaд ва дар таъбиру тадбир танхо ба Xyдо панох мeбapaд: Бе%, ар ман гузорам, ки худ рузгор, Ба щр неку бад бошад омузгор. Тарозуи гардуни гардишбасеч, Намонду намонад насанцида ^ец[8, с.19].
Дар ин мжол агар шоир rnxyCT ба офаридани назми xyA ишора кунад, ки дар rçrëc бо достонхои пeшин назир надорад, дуввум хирш инcонpо, ки фиpeфтaи молу мулк гашта ганчи acлй, яъш гавхари вучуди xyдpо даргири азобу укубати дyнë мecозaд, накухиш кардааст ва дар нихоят acapи нури Иллохиро бар хама мавчуд, еарчашмаи pycтaнy музаффарият мeдонaд.
Иcкaндapи офаридаи Низомй бо адлу дод ва x^a.n.iyCTapM аз дигарон тафовут дорад ва вакте ки бори аввал Ижандар ба зафар дacтëp мeгapдaд тамоми ганчи бaдacтовapдaaшpо мадюни дустону наздикон мeкyнaд. Инчунин шутурхои зарборро хамчун мунодй бар кишвари Эронзамин, ки аз xиpочгиpaндaгони Рум ба хиеоб мepaфтaнд, мeфиpиcтaд.
Дар достони "Сиголиш намудани Иcкaндap ба чанги Доро", ки аз ин чо capчaшмa мeгиpaд, Низомй тaмcилe дар чанги ду кабк, ки aндeшaи Иcкaндappо бар фатхи Доро водошта буд, мeоpaд:
Гузашт аз цазо бар яке курсор,
Ки буд аз басе гуна дар вай шикор.
Ду кабки дари дид бар хорасанг,
Ба оини кабкони цанги ба цанг.
Га% он магзи инро ба мищор хаст,
Га% ин боли онро ба нохун шикаст[8, с. 75].
Шох ончунон ба онхо дода шуд, ки наздиктар шуд то анчоми кор бинад, кабкон низ ончунон ба хам дapовexтa буданд, ки аз шиддати хамозмой аз шох нахарошданд ва идома доданд. Ижандар чанги ин кабконро ба фол гирифту: Якеро нишон кард бар номи хеш, Бар у баст фоли саранцоми хеш. Дигар мургро ном Доро нщод, Бар он фол чашм ошкоро нщод[8, с. 75].
Aз бaxти Икандар баъди гирудорхои зиëд кaбкe, ки ба y xyдpо фол гирифта буд пируз мeшaвaд ва аз ин шох муждаи фатх бар Доро ëфтa xyшнyдй мeкyнaд ва аммо кабки зафарефта мeпappaдy то пушти кух нapacидa yкобe вайро еарнагун мecозaд. Матлаби acлии гуянда низ дар
хамин нуктаи анчом ба натича мерасад, ки боиси кохидагии рухи Искандар мегардад.
Искандар py бар чониби кухи Мукарнас меорад, ки аз хоракуххои баланду гардуншукух дар он джр буд ва посухи хол мечуяд. Тибки гузориши Низомй, хар нафаре, ки ба он кух садо мекарду окубати хол мечуст, аз он огох мешуд ва ба дастури шох яке аз хирадмандон аз он кух, тарики холи Искандарро бар Доро мепурсад: Бипурсид пурсандаи нагзфол, Ки "чунменамояд саращоми хол? Сикандар шавад бар цщон чирадаст? Ба Дорои доро дарорад шикaсm?"[8, с. 76J.
Низомй холати носозгори равонии Искандарро бо садои кух аз мдан мебардорад, вагарна ин акси садое беш нест, ки ба сохиби он бармегардад. Бертелс Е.Э. мушсибати Низомиро дар офаридани ин достон дар табйини чунин холот муайяян карда мегуяд: "У мекушад, пеш аз хама, хар як падидаи табиатро илмй фахмонад ва танхо дар чое, ки илми мархилаи Низомй кудрати возеху равшан чавоб гуфтанро надорад, ручуъ мекунад ба асрори илохй"[4, с.356]. Аммо ба ин идаои Буртелс Е.Э.наметавон ба пуррагй розй шуд, Низомй бо он ки як асари амики ирфонию фалсафиро офарид, бисер лахзахои xaëлй низ дар он чой додааст, ки афсонае беш буда наметавонад, махсусан дар "Шарафнома". Худи Бертелс Е.Э. низ бо таваччух ба ин масъала ишора менамояд, ки: "Ба "Искандарнома" набояд хамчун ба як киссаю достони бaëншyдa муносибат кунем, балки дар достон бояд масъалахои муайянро чустучу намоем"[4, с.354]. Яъне дар баъзе мавридхр Искандари кудратманду чанговар ба инсони комилу инсондусте бадал мешавад, ки "максади y на танхо интишор додани бовархои фалсафй, балки дар баробари ин ганй гардонидани илму дарбфтани хар як ачибу гариби дyнëст"[4, с.356]. Хамин бовархо дар хислати Искандар вачхи образи y дар достон гаштааст, ки Низомй аз зовияи диди худ бар он перохани маънй ба бар кардааст. Ва шояд махзи хамин танокузхо "Искандарнома"-и Низомй назди хосу ом баландтарин пояро ба даст овардааст. Ба кавли Брагинский И.С. "Шохи адолатпеша дар руи замин, миëни инсонхои озод аз xaëлпapaстихoи ичтимоии ба калам додаи Низомист, ки аз куллаи баландтарини эчоди y буда, дар баробари ин дар худ орзухои пешкадами мардум дар шароити курунивустоиро тачассум мекунад"[5, с.338].
"Xaëлпapaстии ичтимой"-и фармудаи Брагинский И.С. мубтанй бар вазъи холиву чисмонй ва тачрибахои андухтаи шоир дар тули хaëтaш мебошад ва он аз коргохи фикрие берун омада, ки рахнамову рахкушо буда хамзамон омузанда аст. Барои мисол ба тамсиле аз "Достони расидани Искандар ба кишвари Рус" ручуъ мекунем, ки Низомй онро дар тадбири кори Искандар меорад:
Шунидем, ки аз гурги рубохгир, Ба бонги сагон pa€m рубохи пир. Ду гурги цавон myхми кин кошmaнд, Паи рубахи пир бapдошmaнд. Дехе буд дар вай сагони бузург, Х,ама maшнaи хуни рубоху гург. Яке бонг зад рубахи чорасоз, Ки банд аз дахони сагон кард боз. Сагони дех овоз бapдошmaнд, Ки рубохро гург пиндоштанд. Зи бонги сагон, к-омад аз дурдаст, Рамиданд гургонурубохраст[8, с.246J.
Яъне гузоранда саррофи гавхарфуруш, ин тамсилро аз он аз даст рахо медихад, ки хушмандиву бедорй метавонад амони чони инсон бошад, вагарна рубохи пирро хилла ба кор намерафт, кай метавонист аз гургхои даррандаи чавон дар амон бимонад: Дари чора бар чорагар баста нест, Х,ама кор бо тег пайваста нест[8, с.246J.
Аз мухимтарин тамсилхои офаридаи Низомй дар "Искандарнома" хамон образи Хизр ва Оби Хайвон (оби хaëт) мебошад, ки ба мавзуи мо дахл мекунад. Низомй кахрамони худро ба дунболи оби хaëт ба зулмоте мефиристад, ки руху равонро барои дарки жарфияти зиндагй то зиндагии абад хушдор медихад: Яке хотиф аз гуша овоз дод, Ки рузе ба хар кас хате боз дод: Сикандар, ки цуст Оби %айвон, надид, Нацуста ба Хизр Оби %айвон расид[8, с. 293J.
Низомй бо нигохи хакимона сарсонихои Искандарро дар паи ба даст овардани Оби Хайвон бо ин байт чамъбаст мекунад:
Давид аз паси он чи рузй набуд,
Чу рузй набошад, давидан чй суд?![8, с.294].
Агарчи Искандар бо ин кадар ращу сахтихои баршуда Оби Хайвон ба даст намеорад, аммо мохияти шоиста зиндагй доштанро дар ин рох кашф мекунад ва аз забони гузорандаи ин достон, ки ишора бар ахдофи вучуди Оби Хайвон зиндагй бахшидан аст, чунин аст баён: Яке тухм корад, яке бидравад, Хумоюн касе, к-ин сухан бишнавад. Нашояд уама киштан аз баури хеш, Ки рузихуронанд аз андоза беш. Зи боге, ки пешинагон коштанд, Пасояндагон мева бардоштанд. Чу кишта шуд аз баури мо чанд чиз, Зи баури касон мо бикорем низ. Чу дар киштукори цауон бингарем, Хама деукишоварзи якдигарем[8, с.294].
Дар "Искандарнома"-и Низомй хикмату андарз, афкори фалсафй, андешахои инсондустонаву таълимоти ахлокй мавкеи аввалиндарача дорад. Равиши гуфтор ва масъалагузорй дар ин достон аз нигохи адабиётшинос Аълохон Афсахзод ба давраи камолоти шоир низ алокаманд аст: "Дар "Искандарнома" тачрибаи эчодии Низомй чамъбаст гардида, масъалахои адлу дод ба тарзи хеле барчаста ба миён гузошта мешаванд. Искандар дар ин достон шохи идеалй ва пиндори ичтимоии Низомист, ки бо прототипи таърихии худ, ки истилогари госибе буд, хеч монандие надорад"[2, с.131]. Аз ин ру, шоир дар хадди эътибор аз чавхари биниши инсон, хирадро сарчашмаи хама гуна таърифоту тахрифот карор медихад ва бо андарзу хикмат онро зевар мебахшад.
Низомй дар офаридаи худ накшеро месозад, ки инсонсоз бошад, ба кавли Ян Рипко: "Шоир дар ин чо, микдори мутанаббехи достони фаръй меоварад ва хадафаш аз он, ба онхои (образхо дар назар дошта шудааст) мухталиф боло бурдани инсону фармонравоёни чомеаи инсонист"[9, с.299].
Яъне он чи ки мо дар тимсоли образи Искандар мушохида намудем, хамагй як сарришта дорад ва он баргирифта аз хакикатест, ки бо бовариву умед, бо хатти Офаридгор кашиш хурдааст. Агарчи Искандар чахонро бо Чдхондор бипаймуд, дар вучуди у хуручи ёфтани абадият бо тирагие хамсаф шуд, ки охиран бо сахтиву ранч у аз ин зулмот ворахида ба худшиносй мерасад.
АДАБИЁТ
1. Алиев, Г.Ю. Темы и сюжеты Низами в литературах народов Востока.- М.: Наука, 1985. - 332 с.
2. Афсахзод, Аълохон. Низомии Ганчавй. - Душанбе: Маориф, 1995 - 208 с.
3. Бертельс, Е.Э. Роман об Александре и его главные версии на Востоке. Ленинград: Издательство Академии наук СССР, 1948. - 138 с.
4. Бертельс, Е.Э. Низами и Фузули. Избранные труды. М.: Издательство восточной литературы, 1962. - 554 с.
5. Брагинский И. С. Из истории таджикской народной поезии. - М.: Изд-во АН СССР, 1956. - 496 с.
6. Восиева Р. Роман об Александре и его рецепция в народных романах "Искандар-наме" //Авт.докт.дисс. -Душанбе, 2016. - 50 с.
7. Гузидаи "Искандарнома". Талхис, мукаддима ва тавзехоти Оятй, Абдулмухаммад. - Техрон: Интишорот ва омузиши инкилоби исломй, 1372. - 514 - 16 с.
8. Низомии Ганчавй. Хамса: Искандарнома. - Душанбе: Адиб, 2012. - 480с.
9. Рипко Ян. Таърихи адабиёти Эрон аз даврони бостон то кочория. - Техрон: Ширкати интишороти илмй ва фархангй, 1381. - 646 с.
10. Сафо, Забехуллох, Таърихи адабиёт дар Эрон ва дар каламрави забони форсй. Давраи хаштчилдй. Чилди 2. - Техрон: Фирдавсй, 1391. - 1128 с.
11. Шарифов, Х. Мукаддимаи маснавидои Низомй / Шоир ва шеър.- Душанбе: Адиб, 1998.- 216 с. - С. 22- 43..
АФОРИЗМЫ И ПРИТЧИ В ПОЭМЕ "ИСКАНДАР-НАМЕ" НИЗАМИ
Низами Ганджеви один из ярких представителей персидско-таджикской литературы, в своё время был убежденным последователем традиций назидательной поэзии. Поэма "Искандарнаме" по тематическим особенностям в истории персидско-таджикской литературы является поэмой, сочиненой новой манере. В этой связи при создании образа Александра поэт, принимая во внимание древное предание - "Шахнаме" и доступные сказания создаёт образ, отвечающий его жизненным чаяниям. В поэме в зависимости от жизненных событий Александр сына Филиппа, Низами в "Искандарнамае" создаёт его образ в двух частях. В первой части - "Шарафнаме" изображены
завоевания Александра, во второй части - "Икболнаме" Мудрый Александр изображен как идеальный царь, соответстующий духовным требования поэта.
Поема "Искандар-наме" представляет собой своего рода итог нравственно-философских сужденый поэта. В статье пидпринята попытка анализировать гуманистические идеи поэта, которые впряжены с большом привлечением притч.
Ключевые слова: Низами, Искандар-наме, Шараф-наме, Хирад-наме, Икбал-наме, нравоучение, притча, идея, познавательные мисли.
APHORISMS AND PARABLES IN NIZAMI GANZHAVI'S POEM
"ISKANDAR-NAME"
Nizami Ganzhavi, one of the prominent representatives of Persian-Tajik literature, was once a staunch follower of the traditions of instructive poetry. The poem "Iskandarname" on thematic features in the history of Persian-Tajik literature is a poem composed in a new manner. In this regard, when creating the image of Alexander, the poet, taking into account the ancient tradition - "Shahname" and accessible legends, creates an image that meets his life aspirations. In the poem, depending on life events, Alexander the son of Philip, Nizami in Iskandarname creates his image in two parts. In the first part - "Sharafname" depicts the conquests of Alexander, in the second part - "Ikbolname" Wise Alexander is depicted as an ideal king, corresponding to the spiritual requirements of the poet.
The poem "Iskandarname" is a kind of result of the moral and philosophical destined poet. The article takes an attempt to analyze the poet's humanistic ideas, which involve a lot ofparables.
Key words: Nizami, Iskandar-name, Sharaf-name, Hirad-name, Iqbal-name, moralizing, parable, idea, cognitive knowledge.
Сведения об авторе:
Нозимова Гулрухсор Саидисломовна - кандидат филологических наук,доцент кафедры история таджикской литературы филологического факультета Таджикского национального университета Адрес: Республика Таджикистан, 734025, г.Душанбе, проспект Рудаки 17. E-mail: Gulrukhsor_78@list.ru
About the author:
Nozimova Gulrukhsor Saidislomovna - candidate philology of science, lecturer department tajik literature history faculty of philology Tajik national university Address: Republic of Tajikistan, 734025, Dushanbe city, avenue Rudaki 17.
РУЗГОРУ ОСОРИ АЛИИ ХДМАДОНЙ АЗ ДИДИ ДОКТОР ПАРВИЗИ АЗКОЙ
Нурова К. А.
Донишгоуи технологии Тоцикистон
Мирсайид ибни Шахобуддин Мухаммади Хамадонй (1314 мелодй-1384 мелодй), ки баъди ба камол расидану шухрат ёфтан ба унвонхои эхтиромии Суфй. Мири Кабир, Шохи Хамадон ёд шуда, муллакаб ба Алии Сонию Алоист, аз шахсиятхои мазхабии шинохтаи мусулмонони Машрикзамин ба шумор рафта, аз худ осори зиёди динй ва шогирдони муфтахар, бахри нигох доштани ахлоки хамидаи инсонй дар чахорчубаи ислом ба мерос гузоштааст. Хусусан уро дар Осиёи Миёна. шибхкораи Хрндустон, минчумла Кашмири Покистон ва Хатлонзамини Точикистон бештар кадр кардаанду мекунанд ва арч доранд.
Ин шахсияти таърихй, ки дар Хамадони Эрон ба дунё омадаю Кулоби Хатлонро дар охирин нафасхои умри худ хонаи охират карор додаст, ин хама обрую эхтиромро тавассути омузиши пайваста, фаро гирифтани донишхои замон, аз чумла хамачониба дарёфтану азбар кардани улуми исломй ба тамоми пахлухояш ба даст овардааст. Дар ин бора аз хамасронаш сар карда, таърихнависону тазкиранигорон ва шогирдону хамнишинон ва адибони баъдинаю ахли тахкик, бахусус хамадонишиносон андешахои зиёде ироа намуда, маколаю кутуб ва гузоришоти зиёде доранд, ки ин чо аз баршумурдани хамаи онхо гайриимкон аст. Хамадонишиносй дар солхои 80-90-уми асри гузашта, бо тачлили 680-солагии Мирсайид Алии Хамадонй чй дар Эрон, чй дар Покистон ва чй дар Точикистон беш аз пеш вусъати тоза касб намуд. Дар ин миён метавон осори илмй-тадкикотии ба хаёту эчодиёт ва корномаи Мирсайид Алии Хамадонй бахшидаи Махдии Дурахшон «Бузургон ва сухансароёни Хамадонй» [ 1], Мухаммад Риёз «Ахволу осор ва ашъори Мирсайид Алии Хамадонй» [2], асархои Парвиз Азкой «Ахвол ва осори Мирсайид Алии Хамадонй» ва «Муварричи ислом дар Эрони Сагар, ахвол ва осори Мирсайид Алии Хамадонй [3], Каримчон К^диров «Бунёдгари маорифи суфиёнаи Ховарзамин» [4], Мохирхуча Султонов «Хакикат дар бораи мазори хазрати Амирчон» [5], М.Азизов ва Р.
